i-ders-ekonomik-sistemler-uzerine-genel-bir

EKONOMİK SİSTEMLER ÜZERİNE GENEL BİR
BAKIŞ
Fatma CESUR
EKONOMİK SİSTEM NEDİR?
►
Belirli bir toplumda subjeler arasında mal ve
hizmetlerin üretimi, bölüşümü ve
tüketiminden oluşan bir sistemdir.
►
Toplum tarafından mal ve hizmetlerin
üretimi ve bölüşümünde kullanılan
metottur.
►
Üretken kaynaklar üzerinde mükiyet
kuralları temelinde ilişkilere sahip ahali ve
kurumlardan oluşur.
►
Toplumu oluşturan bireylerin yetenekleri
ve aldıkları eğitim ölçüsünde mal ve hizmet
üretiminde görev almaları sonucunda
oluşan sosyal organizasyondur.
►
Ekonomik kaynakların bölüşümü ve
mülkiyeti ile ilgili toplum kararları ve
kurumları tarafından getirilen metotlar ve
standartlar çoğunluğudur.
►
Bir toplumda mal ve hizmetlerin üretim ve
bölüşümünün nasıl olması gerektiğine
ilişkin,uyumlu düşünce ve değerler
toplamıdır.
Eğer üreticilerle
tüketiciler arasında
kara dayanan bir
aracı sınıf varsa ve
özel mülkiyet kabul
ediliyorsa “kapitalist
sistem”, üretim
devletin
mülkiyetindeki
firmalar tarafından
yapılıyor ve yine bu
kuruluşlarca
tüketiciye
aktarılıyorsa (kar
amacı yok) “kollektif
sistem” (komuta)
ortaya çıkar.
TEMEL EKONOMİK SORUN VE YA
EKONOMİK SİSTEMİN
TEMEL AMACI
İnsan oğlunun sonsuz
ihtiyaç ve taleplerini sınırlı
olanaklarla karşılamak
TEMEL SORUNUN ÇÖZÜMÜ ŞEKLİNE GÖRE EKONOMİK
SİSTEMLER
KOMUTA EKONOMİSİ
Komünizm
Sosyalizm
LİBERAL EKONOMİ
Karma Ekonomik Sistem
Kapitalizm
KOMUTA EKONOMİSİ
► Ekonominin
devlet ve
ya işçi konseyleri
tarafından yönetildiği
ekonomik sistem.
► Teorik
olarak
Komünizm ve
Sosyalizm şekillerini
ayırabiliriz.
KOMÜNİZM
► Marx
tarafından ileri
sürülen, üretim
araçları üzerinde
genel mülkiyet ve
kontröle dayanarak,
eşit, sınıfsız ve
devletsiz bir
toplumun
oluşturulmasını
öngören sosyoekonomik yapı ve
siyasal ideolojidir.
► Böyle bir düzene
henüz
ulaşılamamıştır.
SOSYALİZM
►
Üretim araçlarının ( ya da en azından
temel endüstrinin önemli bir
bölümünün) devlet tekelinde (ya da en
azından denetiminde) bulunduğu ve
söz konusu bu devletin çalışan kitleler
tarafından denetlendiği ülkelerdeki
ekonomik sistemdir.
►
Sosyalist sistemde herkesin görevi,
istihsal edilecek şeyler ve milli gelirden
alınacak paylar merkezi otorite
tarafından ve plan aracılığıyla tayin
edilir.
►
Böyle bir toplumda, fertlerin üretim
üzerinde mülkiyet hakkı olmayıp,
üretimin yönetimi devlete aittir.
►
Sovyetler Birliği, Çin, Küba, Kuzey
Kore v.b has bir sistemdir.
LİBERAL EKONOMİK DÜZEN
► Tüketim,
üretim
ve faktör
sahalarında
herhangi bir
devlet, kamu ve
özel kuruluşların
müdahalesinin
olmadığı, laissezfaire, laissezpasser ilkesinin
iktisadi hayata
hakim olduğu bir
düzen
KAPİTALİZM
►
Özel Mülkiyet
►
Veraset
►
Tercih ve Teşebbüs
Serbestliği (Hürriyet)
►
Şahsi Menfaat Güdüsü
ve Kar Amacı
►
Fiyat Mekanizması
►
Rekabet
KARMA EKONOMİK SİSTEM
►
Gerek kapitalist, gerek kolektivist sistem ideal bir işleyişe reel
hayatta kavuşamamıştır.
►
Ne kapitalist sistemin kar ve özel menfaat motoru, ne de
kolektivist sistemin kamu menfaatine dayanan itici kuvveti,
üretim-tüketim dengesini ideal şemalarına göre
gerçekleştirmeyi başarabilmiştir.
►
Karma ekonomi, kapitalist ve kolektivist sistemlerin kötü
taraflarını atarak, iyi taraflarını almaya çalışan bir karma
düzendir.
►
Karma ekonomilerde üretim, özel mülkiyet hakkına sahip
serbest teşebbüsler tarafından yapılabildiği gibi bazı önemli
alanlarda devlet tarafından yapılabilmektedir. Bazı sahalarda da
devlet ve özel teşebbüs bir arada faaliyette bulunmaktadır.
MÜLKİYET HAKKI BAKIMINDAN FARKLAR
► Kapitalist
sistemin kaçınılmaz unsurlarından
biri, üretim araçları üzerindeki mülkiyet
hakkının tamamen özel ellerde olması ya da
araçların fertler tarafından kiralanmasıdır.
► Sosyalist sistem ise haksızlıkların kaynağını
mülkiyette görmüş ve devlet mülkiyeti kendi
eline alarak kaldırmıştır.
► Karma ekonomilerde ise, bir yandan üretim
faktörleri üzerinde özel mülkiyet hakkı var
iken, öte yandan, kamu yararına kabul
edilen araçların mülkiyet hakkı devlettedir.
TEŞEBBÜS SERBESTLİĞİ VE KAR
GAYESİ BAKIMINDAN FARKLAR
► Kapitalist
sistemde;teşebbüslerin özel şahıs ya da
şirketler tarafından çeşitli alanlarda kurulması,
işletilmesi serbestisi vardır ve devletin buna
müdahalesi yok denecek kadar azdır.
► Sosyalist sistemde, teşebbüslerin kurulup
işletilmeleri tamamen merkezi bir otoritenin
kontrolü altındadır.
► Karma ekonomide, bazı sahalarda teşebbüs
serbestliği var iken, fazla ağır sermayeyi gerektiren
sanayi kollarının işletme hakkı tamamen
devlettedir. Bu üretim alanlarına, özel teşebbüsün
girmesi ise, kesin surette engellenmiştir.
FİYAT MEKANİZMASI BAKIMINDAN FARKLAR
►
►
►
Kapitalist ekonomilerde, bütün iktisadi faaliyetleri belirli bir
ahenk ve denge içerisinde yürüten mekanizma, Adam Smith’in
“görülmez el” dediği, fiyat mekanizmasıdır.
Sosyalist sistemde, üretim sahasında, yani arz yönünden,
fiyatların rolü ortadan kalkmış olup, firmaların üretecekleri
malların cins ve miktarları devletin hazırladığı plan tarafından
tayin ve tespit edilmiştir. Fakat üretilen mal ve hizmetlerin satın
alınmasında, tüketiciler merkezi otoritenin tespit ettiği fiyatlar
üzerinden ödemelerde bulunmaktadırlar.
Karma ekonomilerde, tüm iktisadi faaliyetler, fiyat
mekanizmasının başıboş işleyişine bırakılmamakta, tüketici ve
üretici lehine, fiyatlara müdahalede bulunulmaktadır. Arz ve
talep yönünden, fiyatların rolü olmakla beraber, fiyatların
işlemesi ve iktisadi hayata etkisi, kapitalist sistemdeki kadar
serbest ve fazla, kolektivist ekonomilerdeki kadar da kısıtlayıcı
ve az değildir.
KAYNAKLAR
►
Aydın YALÇIN, İktisadi Doktrinler ve Sistemler Tarihi,
Ankara, 1991
►
Güngör TURAN, Abdurrahman IŞIK. Devlet
Sosyalizminden Piyasa Ekonomisine Geçiş: Reformlar ve
Politikalar. Bursa: Ekin, 2007.
►
İbrahim ÖRNEK, Seyhan TAŞ, Metin YILDIRIM, Geçiş
Ekonomileri, Bursa, 2009
►
Betül DURAL, Geçiş Ekonomileri: Plandan Piyasaya,
İstanbul, 2007
►
http://www.wikipedia.org – ONLINE Ensiklopedi