Şeker hastalığı nedir? - Multicultural Diabetes Portal

Şeker hastalığını
konuşuyoruz No.42
Ağustos 2010’da gözden geçirilmiştir
Şeker hastalığı nedir?
What is diabetes - Turkish
Şeker hastalığı, kanda çok fazla şekerin yer aldığı farklı rahatsızlıklar grubuna
verilen addır. Pankreas ya insülin üretemez veya ürettiği insülin yeterli değildir ve
doğru çalışamaz. İnsülin işini yapmazsa, kanda biriken şeker yüksek kan şekeri
düzeylerine yol açar ki, bu da şeker hastalığı ile bağlantılı sağlık sorunlarına
neden olur.
Gerçekten ters giden nedir?
• Vücut, ana yakıt veya enerji kaynağı olarak, glikoz denilen özel bir şekere gereksinim
duyar. Vücut, ekmekler, kahvaltı gevrekleri, pirinç, makarna, patates, süt, yoğurt ve
meyve gibi karbonhidratlı yiyeceklerden glikoz üretir.
• Glikozun vücutta dolaşımı kan aracılığıyla olur, bu düzey çok fazla veya çok az
olmamalıdır. Glikoz belirli bir düzeyin üzerine çıkarsa, bir kısmı kandan çıkıp,
hücrelerin vücudunuzu doğru bir şekilde çalıştıracak enerjiyi sağlaması için vücut
dokularına girmek zorundadır. Glikozun bir kısmı ise (mutfak dolaplarında yiyecek
maddelerini depoladığınız gibi) karaciğerde depolanmıştır, böylece gerektiğinde daha
sonra kullanılır. Glikoz düzeyi çok düşerse, karaciğerde depolanmış olan glikozun bir
kısmı, düzeyi yeniden yükseltmek için kana salıverilir.
• İnsülin, midenin hemen altında yer alan bir beze olan pankreas tarafından üretilen bir
hormondur. İnsülin, vücut hücrelerinin “kapılarını” (glikoz kanalları) açan ve glikozun,
enerji için kullanılmak üzere kandan hücrelere geçmesini olanaklı kılan bir anahtar
gibidir. Bu sürece, glikoz metobolizması denir.
• Şeker hastalığında, pankreas ya insülin üretemez veya ürettiği insülin doğru bir
şekilde çalışamaz.
• İnsülinin işini yapmaması durumunda ise, glikoz kanalları kapanır. Glikoz kanda
birikerek yüksek kan şekeri düzeylerine yol açar, bu da şeker hastalığı ile bağlantılı
sağlık sorunlarına neden olur.
İki ana tür şeker hastalığı vardır. 1. Tür, daha az
yaygındır, genellikle çocukları ve genç yetişkinleri etkiler ama herhangi bir yaşta da olabilir. 2. Tür, bir yaşam
biçimi hastalığıdır, şeker hastalarının yüzde 85-90’ını
etkiler. Genellikle yetişkinlerde olur ama gençler ve
hatta çocuklar bile şimdi bu yaşam biçimi hastalığına
yakalanmaktadır.
Ağustos 2010’da gözden geçirilmiştir
Şeker Hastalığı Eyalet/Bölge Kuruluşlarından bir şeker hastalığı bilgilendirme dizisi – Telif Hakkı© 2010
Şeker hastalığı nedir?
Farklı türlerde şeker hastalıkları var mıdır?
İki ana tür şeker hastalığı vardır. 1. tür ve 2. tür.
1. Tür
Buna, insüline bağımlı şeker hastalığı veya çocuk şeker hastalığı denirdi. Ancak bu,
şeker hastalıklarını iyi bir şekilde denetleyebilmek için, 2. tür şeker hastalıkları olan
yetişkinlerin de insüline ihtiyacı olduğundan, kafa karıştırıcıydı.
1. tür şeker hastalığı herhangi bir yaşta meydana gelebilirken ve gelirken, genellikle
çocuklarda ve genç yetişkinlerde teşhis edilir. 1. tür şeker hastalığı, şeker hastalarının
yüzde 10-15’ini etkileyen, daha az görülen bir şeker hastalığı türüdür.
1. tür şeker hastalığında pankreas, insülin üreten hücrelerin vücudun kendi bağışıklık
sistemi tarafından yok edilmiş olması nedeniyle, yeterli insülin üretemez. İnsülinin,
yerine konulması gerekir. Bu nedenle, 1. tür şeker hastalarının, yaşayabilmek için
her gün insülin almaları gerekir. Şu anda insülin sadece iğne veya insülin pompası ile
verilebilir, ancak gelecekte onu almanın başka yöntemleri mümkün olabilir.
En fazla kimin 1. tür şeker hastası olma ihtimali vardır?
1. tür şeker hastalığının kesin nedenini henüz bilmiyoruz ama, aile bağlantısı olduğunu
biliyoruz. Bununla birlikte sadece, virüs kaynaklı enfeksiyon gibi bir şey, pankreastaki
insülin üreten hücreleri yok etmesi için vücudun bağışıklık sistemini harekete
geçirdiğinde meydana gelebilir. Buna otobağışıklık reaksiyonu denir..
1. tür şeker hastalığının nedeninin yaşam biçimi ile ilişkisi yokken, sağlıklı bir yaşam
biçiminin bu hastalığın denetim altına alınmasında yardımı çok önemlidir.
1. tür şeker hastalığı önlenebilir mi veya tedavi edilebilir mi?
Büyük ölçüde araştırmalar sürdürülüyorsa da, bu aşamada 1. tür şeker hastalığının
önlenmesi veya tedavisi için bir şey yapılamamaktadır.
2
amaç, kan şekeri düzeyini hedefe mümkün olduğunca yaklaştırmaktır
Şeker hastalığı nedir?
2. tür
Buna insüline bağımlı olmayan şeker hastalığı veya yetişkin-yaş başlangıçlı şeker
hastalığı denirdi. Şeker hastalarının yüzde 85-90’ını etkileyen, açık farkla en yaygın
türdür.
Genellikle yetişkinler etkilenirken, şimdi daha fazla genç, hatta çocuklar bile 2. tür şeker
hastalığına yakalanmaktadır.
2. tür şeker hastalığı, bir yaşam biçimi hastalığıdır ve yüksek tansiyon, anormal kan
yağları ve göbek bölgesinde ekstra kiloların bulunduğu, klasik ‘elma şekilli vücut’ ile
güçlü bir şekilde ilişkilidir.
2. tür şeker hastaları, insüline karşı dirençlidir. Bu, pankreasın insülin ürettiği ama
insülinin olması gerektiği gibi çalışmadığı anlamını taşır. Pankreas, daha fazla insülin
üretmek için daha çok çalışır. Sonuçta, glikoz dengesini olması gerektiği gibi korumak
için daha fazlasını üretemez ve kan şekeri düzeyleri artar.
Sağlıklı bir yaşam biçimini benimsemek tablet ve/veya insülin ihtiyacını geciktirebilir.
Ancak, tabletlere ve/veya insüline ihtiyacınız olursa bunun hastalığın doğal ilerlemesi
olduğunu bilmek önemlidir. İhtiyaç duyulur duyulmaz tablet ve/veya insülin alarak,
şeker hastalığının neden olduğu komplikasyonlar azaltılabilir.
En fazla kimin 2. tür şeker hastası olma ihtimali vardır?
2. tür şeker hastalığına yakalanmanın tek nedeni yoksa da, çok iyi bilinen risk etkenleri
vardır. Bunlardan bazıları değiştirilebilir, bazıları değiştirilemez.
DEĞİŞTİRİLEMEYEN RİSK ETKENLERİ
2. tür şeker hastası olma olasılığı en çok olanların çoğunlukla şu risk etkenleri vardır:
• Aile geçmişinde şeker hastalığı
• Yaş – yaşlandıkça risk artar
• Aborijin veya Torres Boğazı Adalı kökenine sahip olanlar
• Melanezya, Polinezya, Çinli veya Hint yarımadalılar gibi etnik kökenlere sahip
olanların 2. tür şeker hastası olma olasılığı daha fazladır.
• Şu koşullardaki kadınlar::
>>ağırlığı 4.5 kilodan (9lb) fazla bir çocuk doğuranlar veya gebelik şekeri olanlar
>>Polikistik Yumurtalık Sendromu denilen rahatsızlığı olanlar.
DEĞİŞTİRİLEBİLEN RİSK ETKENLERİ
• Yaşam biçimi
>>bedensel etkinlik düzeyi
>>yediğimiz yiyeceklerin türü
• Kilo
• Tansiyon
• Kolesterol
• Sigara içmek
2. tür şeker hastalığı önlenebilir mi?
2. tür şeker hastalığı riski taşıyanlar, sağlıklı bir yaşam biçimi uygulayarak bu hastalığa
yakalanmayı geciktirebilir ve hatta önleyebilirler. Bu, özellikle şeker hastalığı riski
taşıdıkları kendilerine söylenirse, düzenli fiziksel etkinlikleri, sağlıklı yiyecek seçimleri
yapmayı ve sağlıklı kiloyu içerir.
3
Şeker hastalığı nedir?
Ön-şeker hastalığı nedir?
Bir kişinin kan şekeri düzeyi normalden fazla ancak şeker hastası olarak teşhis
edilebilecek kadar fazla değilse, o kişiye ön-şeker hastası denir. Yüksek 2. tür şeker
hastalığı riski ile bağlantılı üç yaygın koşul vardır: Gizli Şeker (IFG), Bozuk Glikoz
Toleransı (IGT) ve Gebelik Şekeri.
1. Gizli Şeker (IFG)
Bu rahatsızlık, açlık* kan şekeri düzeyi (kan genellikle koldan alınır) normalden fazla
ise ama tatlı bir içecekten sonra (Ağızdan Glikoz Toleransı Testi) bu düzey, Bozuk
Glikoz Toleransı veya şeker hastalığı denebilecek düzeyde değilse, teşhis edilir.
2. Bozuk Glikoz Toleransı (IGT)
Bu rahatsızlık, tatlı bir içecek içtikten sonra Ağızdan Glikoz Toleransı Testi’nin sonuçları
7.8 mmol/L’den fazla ancak 11 mmol/L’den düşük bir kan şekeri düzeyi gösteriyorsa,
teşhis edilir.
Kimin IFG veya IGT olma ihtimali en fazladır?
Bu iki rahatsızlık en fazla ailelerinde 2. tür şeker hastalığı geçmişi olanlar, etkin
olmayanlar ve kilolu olanlarda yaygındır. En fazla risk taşıyanlar göbek etrafında aşırı
kilosu olanlardır.
3. Gebelik şekeri
Gebelik şekeri, gebelik sırasında meydana gelir ve genellikle bebek doğduktan sonra
geçer. Gebelikte döleşi, bebeğin büyümesi ve gelişmesi için hormonlar üretir. Gebelik
şekeri, bu hormonların aynı zamanda annenin insülininin hareketini engellediği için
meydana çıkar. Buna, insülin direnci denir.
Glikozun kandan, enerji için kullanıldığı hücrelere geçebilmesi için gebe kadının
fazladan insüline ihtiyacı vardır. Bir kadın gebe kaldığında, normalden 2 veya 3 kez
daha fazla insüline ihtiyacı olur. Vücut bu kadar insülini üretemezse, şeker hastalığı
oluşur. Gebelik bittiğinde ve insülinin normale dönmesi gerektiğinde, şeker hastalığı
genellikle geçer ama, yaşamda genellikle daha sonra geri döner.
Kimin gebelik şekeri olması ihtimali en fazladır?
Tüm gebe kadınların yüzde 5 ile 8 arasında bir oranı, gebeliklerinin 24’üncü ile 28’inci
haftalarında gebelik şekerine yakalanır. En fazla risk taşıyanlar, aile geçmişlerinde
2. tür şeker hastalığı olan ve kilolu olan 30 yaşından büyük kadınlardır. Aborijin veya
Torres Boğazı Adalı kadınların olduğu gibi, Hint, Vietnamlı, Çinli, Ortadoğulu ve
Polinezyalı/Melanezyalıları içeren belirli etnik kökene sahip kadınlar da yüksek risk
taşır.
Bilgilendirme belgesine başvurun.
* Açlık demek, testten 8 saat önceden itibaren hiçbir şey yememek ve içmemektir. Ön-şeker hastalığı
bilgilendirme belgesine başvurun.
4
Şeker hastalığı nedir?
Şeker hastalığının ana belirtileri nelerdir?
1. tür şeker hastalığında belirtiler çoğu kez ani olarak meydana gelir ve yaşamı tehdit
edici olabilir, o nedenle genellikle oldukça çabuk teşhis edilir. 2. tür şeker hastalığında
birçok kişide hiçbir belirti görülmez, kimi işaretler ise, ‘yaşlanma belirtileri’ olarak
görüldüğünden fark edilmez. O nedenle, belirtilerin farkına varılana değin şeker
hastalığının komplikasyonları ortaya çıkabilir.
Yaygın belirtiler şunlardır:
• Olağandan daha fazla susamak
• Tuvalete, özellikle geceleri, daha fazla gitmek
• Kendini yorgun ve halsiz hissetmek • Daima açlık hissetmek
• Kesiklerin yavaş yavaş iyileşmesi • Kaşınmak, cilt enfeksiyonları veya kızarıklıkları
• Kiloda değişiklikler
• Açıklanamayan kilo kaybı (1. tür)
• Değişken ruh hali
• Baş dönmesi
• Başağrıları
• Bacaklarda veya ayaklarda ağrı veya karıncalanma
Şeker hastalığı nasıl denetlenir?
1. tür ve 2. tür şeker hastalıklarında tedavinin amacı, kan şekeri düzeylerinizi hedefe
mümkün olduğunca yaklaştırmaktır.
1. tür şeker hastaları için: her gün insülin iğnesi ve sağlıklı bir yaşam biçimi.
2. tür şeker hastaları için: başlarda sadece sağlıklı yiyecekler ve düzenli bedensel
etkinliklere, daha sonra bazen tabletler ve/veya insüline gereksinim duyulabilir.
Neyi, nasıl amaçlarım?
İdeal olan, kan şekerinin hedefe en yakın düzeyde tutulmasıdır. Bu, gözleri, böbrekleri
ve sinirleri etkileyebilecek uzun süreli olası sorunların yanı sıra, çok düşük veya yüksek
kan şekeri düzeylerinin kısa süreli etkilerinin engellenmesine de yardımcı olacaktır. Kan
Şekerinin İzlenmesi bilgilendirme belgesine başvurun.
Tansiyonunuzu ve kolesterolünüzü salık verilen sınırlar içerisinde tutmak da kalp krizi
ve felç gibi sorunların önlenmesinde yardımcı olur.
Hedef glikoz düzeyleri
1. tür şeker hastalığı
2. tür şeker hastalığı
Yemeklerden önce 4-6
mmol/L
Yemeklerden sonra 4-8
mmol/L*
Yemeklerden önce 6-8
mmol/L
Yemeklerden sonra 6-10
mmol/L*
* Bir yemeğe başladıktan 2 saat sonra.
5
Şeker hastalığı nedir?
Kim bana yardımcı olacak?
Şeker hastalığı gibi yaşam boyu süren bir rahatsızlık en iyi şekilde, sizin en önemli üyesi
olduğunuz bir şeker hastalığı destek ekibi ile denetlenir. Diğer üyeler doktorunuz, şeker
hastalığı eğitmeni, beslenme uzmanı ve ayak sağlığı uzmanıdır. Gereksinimlerinize bağlı
olarak bu ekip ayrıca tıbbi uzmanları, egzersiz fizyoloğunu ve danışmanları da içerebilir.
Ekibiniz, şeker hastalığı hakkında bilmeniz gereken her şeyi öğrenmenize yardımcı
olacaktır.
Size yardımcı olacaklardır ve dinç ve sağlıklı bir yaşam için günlük kararlar vermek için
onların kılavuzluğu sayesinde kendinize güven duyacaksınız.
Şeker hastalığınızın bakımı için temel kurallar
Şeker hastalığınızın bakımı için atabileceğiniz birçok adım vardır. İşte kimi ipuçları:
• Bölgenizdeki şeker hastalığı ekibi ile bağlantı kurun. Kimi durumlarda doktorunuzun
sizi havale etmesi gerekebilir.
• Kan şekeri düzeylerinizi düzenli olarak ölçün.
• İnsülininizi daima alın (gerek duyanlar için).
• Doktorunuz şeker hastalığınızın, tansiyonunuzun ve/veya kolesterolünüzün
denetlenmesine yardımcı olması için size tabletler verirse, bunları aldığınızdan emin olun.
• Mümkün olduğunca ve olabildiğinizce sık etkin olun.
• Sağlıklı bir yeme planını izleyin.
• Daha sağlıklı bir vücut kilosuna ve biçimine ulaşın (Daha Az Kilo, Daha Sağlıklı Biçim
bilgilendirme belgesine başvurun.)
• Olumlu bir zihinsel tavrı koruyun.
• İhtiyaç duyduğunuzu hisseder etmez, yardım istemekten korkmayın.
Avustralya’nın önde gelen şeker hastalığı kuruluşuna katılmak ister misiniz?
> Beslenme hizmetleri
> Ücretsiz dergiler
> Çocuk hizmetleri
> Eğitimsel yayınlar
> Ürün ucuzlukları
> Destek grupları
Daha fazla bilgi için 1300 136 588 numaralı telefonu arayın veya Eyalet/Bölge Kuruluşunun
internet sitesi:
ACT www.diabetes-act.com.au
NSW www.australiandiabetescouncil.com
NT www.healthylivingnt.org.au
QLD www.diabetesqueensland.org.au
SA www.diabetessa.com.au
TAS www.diabetestas.com.au
VIC www.diabetesvic.org.au
WA
www.diabeteswa.com.au
Bu şeker hastalığı bilgilendirme belgesinin tasarımı, içeriği ve yayını şu kuruluşlarca yapılmıştır:
> ACT Diabetes ACT
> NT Healthy Living NT
> SA Diabetes SA
> VIC Diabetes Australia – Vic > NSW Australian Diabetes Council
> QLD Diabetes Australia – Queensland
> TAS Diabetes Tasmania
> WA Diabetes WA
Bu bilgilendirme belgesinin asıl tıbbi ve eğitimsel içeriği Health Care and Education Committee of
Diabetes Australia Ltd. tarafından gözden geçirilmiştir. Bu yayının asıl şekliyle fotokopisine sadece
eğitimsel amaçlarla izin verilmiştir. Üçüncü kişiler tarafından başka şekillerde yeniden yayını yasaktır.
Bu bilgilendirme belgesine ilişkin herhangi bir konu hakkında lütfen [email protected] adresinden
veya 02 9527 1951 numaralı telefondan Ulusal Yayınlar’la ilişkiye geçin.
Sağlık profesyonelleri: Bu kaynağın çok sayıda kopyası için listede görülen Eyaletinizdeki/ Bölgenizdeki Şeker
Hastalığı Kuruluşu ile ilişkiye geçin.
Ağustos 2010’da gözden geçirilmiştir
dizisi. – Telif Hakkı© 2010
Şeker Hastalığı Eyalet/Bölge Kuruluşlarından bir şeker hastalığı bilgilendirme