Bölüm-5

FİZ101 FİZİK-I
Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Kimya Bölümü A Grubu
Bölüm V: Newton’ un Hareket Yasaları
8.11.2016, Ankara
Aysuhan OZANSOY
Bölüm-V: Newton’ un Hareket Yasaları:
1. Kuvvet Kavramı
2. Newton’ un I. Yasası (Eylemsizlik Yasası)
3. Newton’ un II. Yasası (Dinamiğin Temel Yasası)
3.1. Kütle
3.2. Newton’ un II. Yasasının Uygulamaları
4. Ağırlık ve Çekim Kuvveti
5. Newton’ un III. Yasası (Etki-Tepki Yasası)
 Bu bölümde hareketi nedenleri ile incelemeye başlayacağız, yani dinamik
ile ilgileneceğiz. Dinamik, Newton’ un Hareket Yasaları ile belirlenir.
Newton hareket yasaları, klasik mekaniğin temelini oluşturur.
8.11.2016
A.Ozansoy
2
1.Kuvvet Kavramı
Günlük yaşamda kuvveti, bir tür itme ya da çekme olarak algılarız. Kuvvet, bir
cismin çevresi ve diğer cisimlerle etkileşmesinin bir ölçüdür.
” Kuvvet, bir cismin, hızını, yönelimini ve/veya şeklini değiştirir[Kaynak 1]”.
Kuvvet, vektörel bir niceliktir.
•
•
Kuvvet(F) : N (Newton)
(MKS’ de)
1 N= 1 kgm/s2
!!! Şekilsel olarak kuvvetleri 2 grupta inceleyebiliriz:
1.Değme(temas) Kuvvetleri: Cisimlerin fiziksel teması ile ortaya çıkan
kuvvetlerdir. Örneğin; bir yayı elimizde çektiğimizde, bir topa vurduğumuzda
oluşan kuvvet, sürtünme kuvveti, normal kuvvet vb.
2. Alan kuvvetleri: örneğin; yer çekimi kuvveti, bir mıknatısın demiri çekmesi vb.
8.11.2016
A.Ozansoy
3
Şekil Kaynak [2]’ den alınmıştır.
8.11.2016
A.Ozansoy
4
Temel Kuvvetler:
Kuvvet
Güçlü
Doğadaki 4 temel kuvvet (etkileşme):
Göreli
Şiddet
1
Menzil
Belirleyici olduğu durumlar
10-15 m
- Kuarkları bir arada tutar.
- Çekirdeği bir arada tutar.
- e-’ ların çekirdeğe bağlanarak
Elektromanyetik
10-2
∞
kararlı atom oluşturmalarını sağlar.
- Kimyasal bağlanma
Zayıf
Kütleçekim
10-5
10-18 m
- Radyoaktif bozunmalar
- Güneşteki reaksiyonlar
10-39
∞
- Gezegenleri bir arada tutar.
- Güneş sistemini bir arada tutar.
Elektrozayıf kuvvet
8.11.2016
A.Ozansoy
5
Temel Kuvvetler
Kütle çekimi
Graviton
Zayıf
Elektromanyetik Güçlü
W ve Z bozonları
Foton
Gluon  Aracı parçacıklar
 Temel kuvvetlerden bahsederken “etkileşme” terimini kullanmak
daha doğru olur. Etkileşme derken, bir aracı parçacık (bozon) değiştokuşu ile belli bir uzaklıktan etkileşmeyi kastediyoruz. (Animasyon
için: http://particleadventure.org/unseen.html)
 Temel kuvvetlerden elektromanyetik kuvvet ve kütle çekimi kuvveti,
günlük hayatta bildiğimiz kuvvetlerdir. Diğer ikisi (zayıf ve güçlü
çekirdek kuvvetleri) atom çekirdeği ölçeğinde etkilidir.
8.11.2016
A.Ozansoy
6
•Kuvvetlerin üst üste binmesi;
  

R  F1  F2     F
Rx   Fx  F1x F2 x  
Ry   Fy  F1 y F2 y  
•Kuvvet, yaylı kantar ile ölçülür.
Yaydaki şekil değişimi (uzama)
kuvveti ölçmek için kullanılır.
8.11.2016
A.Ozansoy
7
2. Newton’ un I. Yasası (Eylemsizlik Prensibi)
Soru: Kuvvet hareketi nasıl etkiler?
I. Durum: cisim durgunsa ve
üzerine
hiçbir
kuvvet
etkimiyorsa cisim durgun
kalmaya devam eder.
II. Durum: cisim sabit hızla hareket
ediyorsa Hareketli bir cismin
hareketine devam edebilmesi için belli
bir kuvvetin gerektiği fikri doğru
değildir.
Hareketin
sonlanmasına
neden
olan
sürtünmedir.
Eğer
sürtünmeyi yok edebilsek, sabit hızla
hareket eden cismin hareketine
devam edebilmesi için hiçbir kuvvete
gerek duyulmazdı.
Antik Yunan’ da hareket hız ile ilişkilendirilmiş.
Galileo (1564- 1642) hareketle ilgili ilk deneyleri yaptı. (Sürtünmesiz durum
idealleştirmesini yaparak serbest düşme hareketi için doğru açıklamayı yaptı.)
Newton (1642- 1727) Hareket teorisi (Deney+ teori) (Galileo tarafından
atılan temel üzerine kendi hareket yasalarını kurdu).
8.11.2016
A.Ozansoy
8
Isaac Newton 1686 yılında yayınladığı “Doğa
Felsefesinin Matematik İlkeleri”
(kısaca “
Principia”) olarak bilinen kitabında mekaniğin
temellerini atmış oldu.
“Principia” Latince yazıldı, 1727’ de İngilizceye
çevrildi.
Pek çok fizikçi, “Principia” nın fizik hakkında şimdiye
kadar yazılan en önemli kitap olduğu konusunda hem
fikirler.
 “Principia” da Newton, Hareket Yasaları ve
Evrensel Çekim
Yasası ile
klasik mekaniğin
temellerini atmıştır.
Newton Hareket Yasaları
makroskopik evrendeki hareketi (taş, top, insan,
dünya, ay vb.) anlamak için yeterlidir.
8.11.2016
A.Ozansoy
9
Küçük boyutlar
(c’ ye yakın)
Yüksek hızlar
Newton Hareket Yasalarının geçerli olmadığı ışık hızına yakın
hızlardaki hareketi anlamak için “Özel Görelilik Teorisi” ne ve
atomik ölçekteki hareketi anlamak için de “Kuantum Mekaniği” ne
ihtiyaç vardır.
8.11.2016
Klasik Mekanik
Kuantum Mekaniği
Özel Görelilik Teorisi
Kuantum Alan Teorisi
A.Ozansoy
10
 Newton’ un I. Hareket Yasası (eylemsizlik yasası): Bir cismin üzerine
etkiyen net kuvvet sıfırsa, cisim sabit hızlı hareketine devam eder.



Fnet   F  0  a  0
Bileşenler cinsinden

F
x
 0 ve
F
y
0
Eylemsizlik: Bir hareketlinin hızındaki değişime karşı koymasına denir.
Newton’ un I. Yasasının geçerli olduğu referans sistemlerine eylemsiz
referans sistemi denir. Eylemsiz referans sistemi ivmesiz referans
sistemdir.
Tercihli bir eylemsiz referans sistemi yoktur ..! Eğer bir eylemsiz
referans sistemi varsa, ona göre sabit hızla giden her sistem de bir
eylemsiz referans sistemidir.
8.11.2016
A.Ozansoy
11
Soru:Sabit hızla ilerleyen bir cismin hızını farklı referans sistemleri nasıl görür?

 Bir otobüs sabit v1 hızı ile ilerliyor olsun. A
gözlemcisi durgun, B gözlemcisi de caddeye paralel
olarak otobüs ile aynı hızla ilerliyor olsun.
A gözlemcisi
hem otobüsün hem de B gözlemcisinin

hızını v1 olarak ölçer.
B gözlemcisi ise, otobüsü durgun, A gözlemcisini ise

 v1 hızı ile ilerliyor olarak görür.
SONUÇ: Her iki gözlemci de (A ve B) otobüsü sabit hızlı
ölçmüşlerdir. A ve B, Newton’ un I. Yasasına göre, otobüs
üzerine etkiyen bir net kuvvet olmadığı konusunda
hemfikirdirler.
Otobüsün gerçek hızı nedir?

v1
mi? Yoksa sıfır mı?
Aslında her ikisi de. Newton’ un I. Yasası hangi gözlemcinin durgun olduğu konusunda
kesin bir bilgi vermez.
Buna göre, cismin mutlak olarak hareketsiz olduğu değil, belli bir eylemsiz
referans sistemine göre durgun olduğu söylenir.
8.11.2016
A.Ozansoy
Şekil Kaynak [3]’ ten alınmıştır.
12
3. Newton’ un II. Yasası (Dinamiğin Temel Yasası)
Soru: Net kuvvet sıfır değilse ne olur?

F
  0 ise
Hız sabit.
Hız artıyor.
Hız
vektörünün
büyüklüğüne dikkat
ediniz.
Hız azalıyor.
8.11.2016
A.Ozansoy
13
Hızdaki değişim, net kuvvetle orantılı.
 
F ~ a 
3.1. Kütle:


F  m a
Newton’ un II.
yasası
Kütle, cismin eylemsizliğinin bir ölçüsü.
Cismin doğasında olan bir özellik.
m : kg (MKS)
 Kütlesi bilinmeyen bir cismin kütlesini bulmak için, kütlesi bilinen bir
cisimden yararlanılır ve her ikisi üzerine aynı kuvvet uygulanır.



F  m1a1  m2 a2
m1 a2

m2 a1
 Kütle, skaler bir niceliktir. Toplanabilir.
m  m1  m2  ...
8.11.2016
A.Ozansoy
14





dv d (mv ) dp
 F  m a  m dt  dt  dt
3.2. Newton’ un II. Yasasının
Uygulamaları:


1.  F  ma vektörel bir eşitliktir 
Newton’ un II. Yasası: Bir cisim üzerine
net bir dış kuvvet etki ederse, cisim net
kuvvet yönünde ivme kazanır. Bu yasa
doğanın temel bir yasasıdır ve kuvvet ile
hareket arasındaki temel ilişkidir.
F
x
 ma x ,
F
y
 ma y ,
F
z
 ma z
2. Buradaki kuvvetler sadece dış kuvvetlerdir.
3. Sadece kütle sabit olduğunda geçerlidir. Yakıt sızdıran tanklar, roketler
gibi kütlesi sabit olmayan sistemlerde bu ifade düzeltilmelidir.
4. Bu yasa sadece eylemsiz referans sistemlerinde geçerlidir.
Birim
sistemi
Kuvvet
Kütle
İvme
1 N  1 kgm / s 2
MKS
Newton (N)
kg
m/s2
CGS
Dyne (dyn)
g
cm/s2
1 dyn  1grcm / s 2  10 5N
İngiliz
Pound (lb)
slug
ft/s2
1 pound  4,45 N
8.11.2016
A.Ozansoy
15
Örnek 5.1: Bir raket ile 0.2 kg kütleli bir tenis topuna vurularak yukarı doğru düz
bir şekilde fırlatılıyor. Raketle temas halinde iken topun ivmesinin büyüklüğü 9g ise,
raket tarafından topa uygulanan kuvvetin büyüklüğü ve yönü nedir?
8.11.2016
A.Ozansoy
16
Örnek 5.2: 1500 kg kütleli bir arabayı 55 m ’ lik mesafede 100 km/sa ’ lik
bir ilk hızdan durgun hale getirmek için gerekli kuvvet nedir?
8.11.2016
A.Ozansoy
17
4. Ağırlık ve Çekim Yasası
Ağırlık, dünyanın cisimlere uyguladığı kütle çekim kuvvetidir. Eğer dünyadan
başka bir gezegendeyseniz ağırlığınız, o gezegenin size uyguladığı kütle çekimi
kuvvetidir ve dünyadakinden farklıdır.


w  mg
Ağırlık.
Vektörel
nicelik
8.11.2016
Yer çekimi ivmesi (kütle
çekiminden kaynaklanan
ivme)
bir
kütle
A.Ozansoy
Bu kısım ,Kaynak [3]’ ten alınmıştır.
18
8.11.2016
A.Ozansoy
19
Örnek 5.3: Bir astronot çekim ivmesinin 19,6 m/s2 olduğu bir gezegendedir.
a) Bu gezegende yürümek dünyada yürümekten daha mı kolaydır?
b) Bu gezegende, 12 m/s hızla yatay olarak ilerleyen bir topu tutmak daha mı
kolaydır?
8.11.2016
A.Ozansoy
20
5. Newton’ un III. Yasası (Etki-Tepki Yasası)
 Birbiri ile etkileşim halinde olan iki cisimden, birinin diğerine uyguladığı
kuvvet, diğerinin o cisim üzerine uyguladığı kuvvetle aynı büyüklükte fakat zıt
yönlüdür.
A
FAB
B
FBA
FBA: A’ nin B’ ye uyguladığı kuvvet
FAB: B’ nin A’ ya uyguladığı kuvvet
Bu iki kuvvet farklı cisimlere etki eder.


FAB   FBA
 Newton’ un III. Yasası, değme kuvvetlerinin yanı sıra uzun menzilli kuvvetlere
de uygulanır.
8.11.2016
A.Ozansoy
21
Örnek 5.4 (Kavramsal Örnekler)
Fmasanın elmaya=FEM (normal kuvvet)
a)
Fdünyanın elmaya=FED (ağırlık)
FEM ve FED etki-tepki çifti değillerdir. Çünkü her
ikisi de aynı cisim üzerine etki etmektedirler.
Etki-tepki çiftleri farklı cisimler üzerine etkir.
b)
Bir ayağımız zemini geriye doğru ittiğinde,
zemin o ayağımızı ileri doğru iter (III. Yasa
gereği). Bu nedenle ileri doğru yürüyebiliriz .
FKZ: Zeminin kişiye uyguladığı kuvvet
FZK: Kişinin zemine uyguladığı kuvvet


FZK   FKZ
8.11.2016
Bu iki kuvvet farklı cisimlere etki ettiğinden
etki-tepki çiftidir.
A.Ozansoy
22
Örnek 5.5. Atwood makinesi: Makaradan geçirilen ağırlıksız bir iple asılan
iki farklı kütleden oluşan sistemdir. Bu sistemin ivmesi ne olur?
8.11.2016
A.Ozansoy
23
Kaynaklar:
1. “Collins dictionary of Physics”, HarperCollins Publisher
Ltd. , 2007.
2. Fen ve Mühendislik için Fizik Cilt-I, R.A. Serway ve R.J.
Beichner, (Çeviri Editörü: Prof. Dr. Kemal Çolakoğlu), 5.
Baskıdan çeviri, Palme Yayıncılık 2002, Ankara.
3. Temel Fizik Cilt-I, P.M. Fishbane, S. Gasiorowicz ve S.T.
Thornton, (Çeviri: Prof. Dr. Cengiz Yalçın), 2. Baskı,
Arkadaş Yayınevi 2006, Ankara
4. “Üniversiteler için Fizik”, B. Karaoğlu, Seçkin yayıncılık,
2012, Ankara. http://www.seckin.com.tr/kitap/413951887
5.
8.11.2016
Diğer tüm şekiller: “Üniversite Fiziği Cilt-I “, H.D. Young
ve R.A. Freedman, (Çeviri Editörü: Prof. Dr. Hilmi Ünlü) 12.
Baskı, Pearson Education Yayıncılık 2009, Ankara. .
A.Ozansoy
24