00 onsoz.indd - Pdf Kitap İndir

Konu Özetleri
Uyar›lar
Rehber Sorular
Alt Bölüm Sorular›
Etkinlikler – Çözümleri
Genel Tekrar Testleri
Genel Müdür
Temel Ateԭ
Genel Koordinatör
Akԩn Ateԭ
Eԫitim Koordinatörü - Editör
Nevzat Asma
Eԫitim Koordinatör Yardԩmcԩsԩ
Halit Bԩyԩk
Dizgi, Grafik, Tasarԩm
Esen Dizgi Servisi
Görsel Tasarԩm
Muhteber Bozbaԭ
Bu kitabԩn tüm haklarԩ yazarԩna ve Esen Basԩn Yayԩn Daԫԩtԩm Limitet Ԭirketi’ne aittir. Kitabԩn tamamԩnԩn ya da
bir kԩsmԩnԩn elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayԩt sistemiyle çoԫaltԩlmasԩ, yayԩmlanmasԩ ve
depolanmasԩ yasaktԩr.
Ԩsteme Adresi
ESEN BASIN YAYIN DAԪITIM LTD.ԬTԨ.
Bayԩndԩr 2. Sokak No.: 34/11-12 Kԩzԩlay/ANKARA
Telefon: (0312) 417 34 43 – 417 65 87
Faks: (0312) 417 15 78
ISBN : 978 – 9944 – 777 – 09 – 4
Baskԩ
Bahçekapԩ Mah. 2460. Sok. Nu.:7
06369 Ԭaԭmaz / ANKARA
Tel : (0312) 278 34 84 (pbx)
www.tunamatbaacilik.com.tr
Sertifika No: 16102
Baskԩ Tarihi
2012 – VIII
www.eseny ayinlari.co m.tr
ATOMUN YAPISI
ATOMUN YAPISI
ATOM KÜTLESʠ
YAKLAʞIMI VE MOL
KAVRAMI
1. ÜNԨTE
7
10. SINIF KԨMYA
Bölüm 1 ATOMUN YAPISI
ATOM VE ELEKTRԨK
Maddenin atomlardan oluԭtuԫu düԭüncesi milattan önceki yԩllara dayanԩr. Madde ile ilgili sԩrlarԩ ve özellikleri merak
eden insanlar bu özelliklerin atomda saklԩ olduԫunu düԭünmüԭler ve atomun yapԩsԩnԩ çözümlemeye çalԩԭmԩԭlardԩr. Ancak atomun boyutu çok küçük olduԫu için günümüzde atomu direk yöntemlerle incelemek imkansԩzdԩr. Bu nedenle atomun yapԩsԩyla ilgili çalԩԭmalarda daima dolaylԩ yöntemler kullanԩlmaktadԩr.
Dalton 19. yüzyԩlԩn baԭԩnda kendi adԩyla anԩlan Dalton Atom Teorisinde maddelerin atomlardan oluԭtuԫunu ve atomun
bölünemeyeceԫini belirtmiԭti. Ancak günümüzde atomun daha basit birimlere bölünebileceԫi deneylerle kanԩtlanmԩԭtԩr.
Maddenin Elektrik Yapԩsԩ
Birçok maddenin sürtünme ile elektriklendiԫi eskiden beri bilinir.
Sürtünme ile elektriklenmede iki tür yükün (+ ve – yükler) olduԫunu keԭfeden ilk kiԭi Benjamin Franklin’dir.
Ebonit çubuk bir kumaԭ parçasԩna sürtüldüԫünde elektrikle yüklenir. Bu elektriԫin türü negatif (–) yük olarak kabul edilmiԭtir.
Ebonit çubuk kumaԭ parçasԩna
sürtülürse (–) elektrik yüklenir.
Cam çubuk ipek kumaԭa sürtülürse
(+) elektrik yüklenir.
Cam çubuk ipek kumaԭa sürtülürse oluԭan elektrik yükü pozitif (+) tԩr. Aynԩ tür elektrik yüklerinin birbirini ittiԫi, farklԩ tür
elektrik yüklerinin birbirini çektiԫi deneylerle ispatlanmԩԭtԩr.
Sürtmeden önce maddeler ne pozitif yüklü ne de negatif yüklüdür. Yani sürtmeden önce madde nötr yapԩdadԩr. Bu durumda maddelerde her iki elektrik yükü eԭit miktarda bulunmalԩdԩr ki madde nötr olsun.
etkinlik 1
Maddenin elektrikli yapԩsԩ ile ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Maddelerdeki + ve – yükleri keԭfeden kiԭi Benjamin Franklin’dir.
b)
Ebonit çubuk, kumaԭ parçasԩna sürtüldüԫünde, ebonit çubuԫun yüklendiԫi yük negatif (–) tir.
c)
Cam çubuk, ipek kumaԭa sürtüldüԫünde herhangi bir yükle yüklenmez.
d)
Elektrikçe nötr yapԩdaki bir maddede pozitif (+) ve negatif (–) yüklü tanecik bulunmaz.
e)
Aynԩ yükle yüklenmiԭ maddeler birbirini iterken farklԩ yüklerle yüklenmiԭ maddeler birbirini çeker.
8
ATOMUN YAPISI
Faraday’ԩn Elektroliz Deneyleri ve Atom Altԩ Parçacԩklar
1932 - 33 yԩllarԩnda Michael Faraday, bileԭiklerin elektrik akԩmԩyla ayrԩԭtԩԫԩ elektroliz yöntemi üzerinde deneyler yaptԩ.
Faraday yaptԩԫԩ deneylerde bir atomun belirli bir miktar veya bu miktarԩn bazԩ basit katlarԩ kadar elektrik yükü taԭԩdԩԫԩnԩ ortaya koydu.
Elektrik yükünün parçacԩklar halinde taԭԩnmasԩ, elektriԫin taneciklerden meydana geldiԫini gösterir.
Atomlar, elektriksel yükleri taԭԩdԩԫԩ için bu taneciklerin atomlarda bulunmasԩ gerekir.
Elektrolizde 1,118 mg Ag açԩԫa çԩkaran elektrik yük miktarԩna 1 C (Coulomb) denir.
Faraday bu deneylerinde, “devreden geçen yük miktarԩ ile elektrotlarda toplanan madde miktarԩnԩn orantԩlԩ”
olduԫunu buldu.
Elektrotlarda açԩԫa çԩkan madde miktarԩ ԭu baԫԩntԩ ile bulunur.
m = A.I.t
m : Elektrotlarda toplanan madde kütlesi
A : Maddeye baԫlԩ bir sabit
I.t : Elektrik yük miktarԩ olup birimi coulomb (kulon) dur.
(I.t = Q ile de gösterilebilir: Buradaki, I: akԩm ԭiddeti, t: saniye türünden zamanԩ gösterir.)
Stoney
Stoney, 1874 yԩlԩnda Faraday’ԩn çalԩԭmalarԩna dayanarak, atomlarda elektrik yüklü birimlerin bulunduԫunu öne sürdü
ve 1891 de de bu yüklü birimlere elektron adԩ verilmesini önerdi.
Vakum Tüpüyle Yapԩlan Deneyler
Vakum tüpleri, içindeki havanԩn büyük bir kԩsmԩ çekilerek basԩncԩ azaltԩlmԩԭ tüplerdir. Gazlarԩn elektrik akԩmԩnԩ iletmediԫi bilinir. Ancak yeterli gerilim uygulandԩԫԩnda gazlar da elektrik akԩmԩnԩ iletir. Floresan lambalar ve televizyon tüpleri bu olaya örnek verilebiir.
Crooks
Crooks, geliԭtirdiԫi vakumlu tüp içindeki gazlara yüksek gerilim uyguladԩԫԩnda tüpün cam çeperinde sarԩ-yeԭil floresans ԩԭԩk yansԩmasԩ tespit etti.
Bu ԩԭԩnlarԩ elektriksel alana koyduԫunda (+) yüklü kutup tarafԩndan çekildiԫini gördü. O halde bu ԩԭԩnlar (–) yüklü olmalԩydԩ. Bu nedenle bu ԩԭԩnlara katot ԩԭԩnlarԩ dendi.
Plücker
Plücker, katot tüpünün yakԩnԩna bir mԩknatԩs getirerek oluԭan katot ԩԭԩnlarԩnԩn manyetik alanda davranԩԭlarԩnԩ inceledi.
Katot tüplerinde görülen yeԭil ԩԭԩk lekelerinin yerini mԩknatԩs kullanarak deԫiԭtirdi.
Ancak tüpün havasԩnԩ tam boԭaltmadԩԫԩ için denemesi tam olarak baԭarԩlԩ olamamԩԭtԩr.
(+)
P1
–
–
A B
–
–
–
(–)
–
P2
+
(+)
(–)
(–)
(+)
Manyetik alan içerisinden geçirilen elektronlarԩn yörüngesi sapar.
9
10. SINIF KԨMYA
Thomson
Thomson, Plücker deneylerini model alԩp yaptԩԫԩ deneylerde katot ԩԭԩnlarԩnԩn manyetik ve elektriksel alanda sapmalarԩnԩ gözleyerek elektronlar için yük/kütle (e/m) oranԩnԩ ölçmüԭtür.
Elektronlar için e/m = –1,7588.108 coulomb/gram’dԩr.
Elektriksel alandaki sapmalar
Taneciԫin yükü ile doԫru olarak
Taneciԫin kütlesi ile ters orantԩlԩ olarak
gerçekleԭir.
1897’de J.J Thomson katot ԩԭԩnlarԩnԩn vakum tüpündeki gazԩn türüne ve katot olarak kullanԩlan maddelerin türüne baԫlԩ
olmaksԩzԩn oluԭtuԫunu ispatladԩ. Her defasԩnda oluԭan bu parçalarԩn her bakԩmԩndan özdeԭ olduԫunu ortaya koydu.
Thomson bütün elementleri oluԭturan temel taneciklerden birisinin eksi yüklü parçacԩklar olduԫunu ileri sürdü. Bu ԭekilde katot ԩԭԩnlarԩnԩn aslԩnda ԩԭԩn olmayԩp eksi yüklü tanecikler olduԫunu belirledi. Bu eksi yüklü tanecikler daha önce
Stoney’in önerdiԫi gibi elektron olarak adlandԩrԩldԩ.
etkinlik 2
Maddenin elektrikli yapԩsԩ ile ilgili aԭaԫԩdaki boԭluklara alttaki kutudaki terimlerden gelmesi gerekeni yazԩnԩz.
Faraday
elektrikli
madde miktarԩ
yük miktarԩ
1 coulomb
elektronlar
a) Bileԭiklerin elektrik akԩmԩ ile ayrԩԭma deneylerini ilk olarak ………………… yapmԩԭtԩr.
b) Elektroliz olayԩnda maddenin bir kԩsmԩnԩn artԩ kutba (anoda) bir kԩsmԩnԩn da eksi kutba (katoda) gitmesi maddenin
………………… yapԩda olduԫunu gösterir.
c) Elektroliz olayԩnda devreden geçen ………………… ile elektrotlarda toplanan ………………… doԫru orantԩlԩdԩr.
d) Bir elektrolizde AgNO3 çözeltisinden 1,118 mg gümüԭ (Ag) açԩԫa çԩkaran elektrik yük miktarԩna ……………… denir.
e) Katot ԩԭԩnlarԩ, aslԩnda ԩԭԩn olmayԩp eksi yüklü ………………… dԩr.
Elektron Yükünün Hesaplanmasԩ
1909 yԩlԩnda Robert Milikan, Thomson tarafԩndan bulunan e/m deԫerinden de faydalanarak yaptԩԫԩ deneylerle elektronun yükü ve kütlesini bulmuԭtur.
Milikan’ԩn Yaԫ Damlasԩ Deneyi
Millikan, deneyinde paralel metal levhalar arasԩna sis halinde
daԫԩlmԩԭ çok küçük yaԫ damlacԩklarԩnԩ püskürtür. Metal levhalara yapԩԭan yaԫ zerrecikleri üzerine X – ԩԭԩnlarԩ gönderilir. X –
ԩԭԩnlarԩnԩn havadaki gaz taneciklerine çarparak kopardԩԫԩ elektronlar, yaԫ damlacԩklarԩ tarafԩndan tutulur ve onlarԩn eksi yük-
Ya¤
X ›Á›nlar›
Teleskop
le yüklenmesine neden olur.
Paralel haldeki metal levhalara elektrik akԩmԩ uygulanarak üst
levha (+), alt levha (–) yükle yüklendirilerek, eksi yüklü yaԫ zer-
Ya¤ damlas›n›n
görüntüsü
Yüklü plakalar
reciklerinin düԭmesi durdurulabilir. Yaԫ zerreciԫinin kütlesi ve
yaԫ zerreciԫini dengede tutmak için levhalara uygulanan gerilim bilinirse, her damla üzerindeki yük miktarԩ hesaplanabilir.
10
Millikan’ԩn yaԫ damlasԩ deneyi
X ›Á›nlar›
kayna¤›
ATOMUN YAPISI
Deney her tekrarlanԩԭԩnda yükün –1,6.10–19 coulombun katlarԩ olduԫu belirlenmiԭtir. O halde elektronun yükü,
e = –1,6.10–19 coulomb dur.
Bulunan bu deԫer daha önce Thomson tarafԩndan bulunan e/m deԫerinde yerine yazԩlԩrsa elektronun kütlesi hesaplanabilir.
m=
1, 6.10 –19
e
=
= 9, 1.10 –28 g/elektron = 9, 1.10 –31 kg/elektron
e/m 1, 7588.10 8
etkinlik 3
Maddenin elektrikli yapԩsԩ ile ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Elektronlar, elektriksel alanda pozitif kutba doԫru saparlar.
b)
Elektrik yüklü taneciklerin elektriksel alandaki sapmalarԩ taneciԫin yükü ile doԫru orantԩlԩdԩr.
c)
Kütlesi büyük olan elektrik yüklü taneciԫin elektriksel alandaki sapmasԩ da büyük olur.
d)
Elektriksel alanda Ne2+, Ne+ den daha fazla sapmaya uԫrar.
e)
Elektriksel alanda, 4He+, 1H+ den daha fazla sapmaya uԫrar.
Protonlarԩn Keԭfi
Atomlar nötrdür. Atomun yapԩsԩnda eksi yüklü elektronlar bulunduԫuna
gözenekli
katot
göre bu elektronlarԩn yükünü dengeleyecek kadar artԩ yüklü bir kԩsmԩn
da bulunmasԩ gerekir. Kanal ԩԭԩnlarԩ deneyi bu düԭünceyi doԫrulamԩԭ-
H
tԩr.
Ԭekilde görüldüԫü gibi, bir vakum tüpü ve bu tüpün ortasԩnda gözenekli bir katot vardԩr. Vakum tüpünün elektrotlarԩ arasԩna yüksek gerilim uygulanԩrsa; katottan çԩkan ve tüpün ikinci yarԩsԩnda, katot ԩԭԩnla-
anot
H
H
e–
e–
e–
+
H
+
H
+
H
Kanal ԩԭԩnlarԩ
rԩna ters yönde yayԩlan, artԩ yüklü ԩԭԩnlara rastlanԩr. Bu ԩԭԩnlara kanal
ԩԭԩnlarԩ denir.
Kanal ԩԭԩnlarԩ da elektronlar gibi tanecik tabiatlԩdԩr ve manyetik alanda saparlar. Ancak bu ԩԭԩnlarԩn yükü artԩ olduԫu için
katot ԩԭԩnlarԩna göre ters yönde ve daha az saparlar. Bu taneciklerin sapma açԩsԩ tüpün içindeki gazԩn türüne baԫlԩdԩr.
Vakum tüpünde hidrojen gazԩ varken, kanal ԩԭԩnlarԩnԩn elektrik yükleri, elektron yüküne eԭit fakat zԩt iԭaretlidir.
Hidrojen atomlarԩ tek elektronludur. Hidrojen atomundan, 1 elektron koparԩlԩnca geriye artԩ yüklü tanecik kalԩr.
Bu taneciԫin de artԩ elektriԫin en küçük temsilcisi olmasԩ gerekir. Artԩ elektriԫin en küçük temsilcisi kabul edilen bu taneciԫe proton denir.
Kanal ԩԭԩnlarԩ protonlardan ibarettir. Bu deneylerle, bütün atomlarԩn yapԩsԩnda elektronlar yanԩnda protonlarԩn da bulunduԫu anlaԭԩldԩ.
Elektronlar gibi, protonun da m/e oranԩ, daha sonra da ayrԩ ayrԩ yükü ve kütlesi hesaplanmԩԭtԩr. Protonun elektrik yükü, elektronun yüküne eԭit ancak yükü zԩt yani artԩ olup 1,6.10–19 coulomb dur.
Protonun kütlesine gelince, 1,6725.10–24g olarak hesaplanmԩԭtԩr. Bu kütle, elektron kütlesinin 1837 katԩdԩr.
11
10. SINIF KԨMYA
etkinlik 4
Aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Kanal ԩԭԩnlarԩ, vakum tüpünde, katot ԩԭԩnlarԩnԩn tersi yönünde yayԩlԩr.
b)
Kanal ԩԭԩnlarԩ, tanecik tabiatlԩ olup manyetik alanda eksi kutba doԫru saparlar.
c)
Kanal ԩԭԩnlarԩnԩn kütlesi, katot ԩԭԩnlarԩnԩn kütlesinden fazla olduԫu için elektriksel alanda sapma açԩlarԩ daha
büyüktür.
d)
Kanal ԩԭԩnlarԩ olarak adlandԩrԩlan tanecikler aslԩnda protonlardԩr.
e)
Protonun elektrik yükü, elektronun yüküne eԭit ancak yükü zԩt iԭaretlidir.
f)
Protonun yükü 1,6.10–19 Coulomb’dur.
g)
Proton ile elektronun kütlesi birbirine eԭittir.
h)
Kanal ԩԭԩnlarԩnԩn manyetik alan içindeki sapma açԩlarԩ gazԩn türüne baԫlԩdԩr.
Atomlarda Proton Sayԩsԩnԩn Deneysel Olarak Belirlenmesi
Moseley isimli bilim insanԩ, X ԩԭԩnlarԩnԩ elementlerle çarpԩԭtԩrarak spektrum çizgileri elde etmiԭtir. (X ԩԭԩnlarԩ tԩpta röntgen ԩԭԩnԩ olarak bilinen, gözle görülemeyen tehlikeli ԩԭԩnlardԩr.)
Her elementin X ԩԭԩnԩyla oluԭturduԫu spektrum çizgileri, X ԩԭԩnԩnԩn frekansԩna baԫlԩdԩr. Bu çizgiler her element
için farklԩdԩr.
Moseley, elementlerin X ԩԭԩnԩ spektrum çizgilerini incelediԫinde, spektrum çizgilerinin oluԭma frekansԩnԩn kareköküyle elementin atom numarasԩ arasԩnda doԫru orantԩ olduԫunu gördü.
Frekans
87
4x109
72
3x109
43
2x109
75
85
61
1x109
0
10 20
30
40 50
60
70 80 90
Atom No
Elementlerin atom numarasԩ, spektrum çizgilerinin oluԭma frekansԩnԩn kareköküyle doԫru orantԩlԩdԩr.
Bu ԭekilde Moseley X ԩԭԩnԩnԩ kullanarak elementlerin içindeki (+) yüklü proton sayԩlarԩnԩ yani atom numaralarԩnԩ doԫru olarak buldu.
12
ATOMUN YAPISI
Kütle Spektrometresi
Atom ve moleküllerin kütlelerinin belirlenmesi kütle spektrometresi ile yapԩlԩr. Kütle spektrometresi gaz halinde örneԫin,
yüksek enerjili elektronlarla bombardԩmanԩ ilkesi ile çalԩԭԩr.
Alg›lay›c› ekran
H›zland›r›c› plaklar
Elektron
demeti
c b a
Örnek
gaz
M›knat›s
Filament
‹yon demeti
Gaz halindeki atom veya moleküller, yüksek enerjili elektronlarla çarpԩԭtԩԫԩnda atom veya moleküllerden elektron koparak artԩ yüklü iyonlar oluԭur. Bu artԩ yüklü iyonlar, zԩt yüklü plakalar arasԩndan geçerken hԩzlanԩrlar. Hԩzlanan bu artԩ
yüklü iyonlar manyetik alan içine gönderilir. Belirli hԩzlardaki iyonlar, manyetik alan tarafԩndan dairesel yol alacak ԭekilde yönlendirilir. Ԩzlenen yolun yarԩçapԩ e/m oranԩna baԫlԩ olarak deԫiԭir. e/m oranԩ küçük olan iyonlar geniԭ dairesel
yol izlerken e/m oranԩ büyük olan iyonlar daha dar dairesel yol izler.
Böylelikle yükleri aynԩ ancak kütleleri farklԩ iyonlar birbirinden ayrԩlԩr. Sapmanԩn büyüklüԫüne bakԩlarak her bir iyonun
dolayԩsԩyla çalԩԭԩlan atom ya da molekülün kütlesi belirlenir.
H›zland›r›c› plaklar
1H, 4He
ve
20Ne
Elektron
demeti
gaz örnekleri kütle spektromet-
resinde yüksek enerjili elektron demetiyle iyonlaԭtԩrԩlԩp elde edilen iyonlar manyetik alan içeri-
Alg›lay›c› ekran
x
y z
Örnek
gaz
sinden geçirildikten sonra fotoԫraf filmi üzerine
düԭürülüyor.
Filament
‹yon demeti
M›knat›s
Buna göre x, y ve z maddeleri H, He ve Ne gazlarԩndan hangileridir?
SORU 1
Kütle spektrometresine gönderilen gazlarla ilgili,
I. Molekül kütlesi büyük olan gazԩn sapma açԩsԩ daha küçüktür.
II. Yüklü taneciklerden yükü büyük olan gazԩn sapma açԩsԩ daha küçüktür.
III. Sapma açԩsԩnԩn büyüklüԫüne bakԩlarak gazԩn atom ya da molekül kütlesi hesaplanabilir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
13
10. SINIF KԨMYA
SORU 2
Aԭaԫԩda kütle spektrometresine gönderilen madde çiftleri verilmiԭtir.
1
2
1 +
1H
2 +
1D
II.
4
+
2 He
4
2+
2 He
III.
20
2+
10 Ne
4
2+
2 He
I.
Buna göre 1. de verilenlerden hangilerinin sapmalarԩ 2. de verilenlerin sapmalarԩndan daha fazladԩr?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) Yalnԩz III
D) I ve II
E) II ve III
ÇÖZÜM
Nötronun Bulunmasԩ
Atomun yapԩsԩnda elektron ve protonlarԩn olduԫu keԭfedildikten sonra yapԩlan kimyasal kütle tayinlerinde atom kütlesinin atomdaki protonlarԩn kütlesinden fazla olduԫu bulundu.
Yapԩlan ölçümlerde protonlarԩn kütlesinin, atomun kütlesinin yarԩsԩ kadar olduԫu bulunuyordu.
Ernest Rutherford bu durumu atomun çekirdeԫinde yüksüz taneciklerin de olabileceԫi ԭeklinde açԩkladԩ.
1932 yԩlԩnda James Chadwich bazԩ çekirdek reaksiyonlarԩ üzerinde yaptԩԫԩ araԭtԩrmalar sonucunda atomun çekirdeԫinde protonlardan baԭka, kütlesi protonun kütlesine çok yakԩn yüksüz taneciklerin bulunduԫunu buldu. Bu yüksüz tanecikleri nötron olarak adlandԩrdԩ.
etkinlik 5
Atomun yapԩsԩ ve atomun yapԩsԩ ile ilgili yapԩlan deneylere ait aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Bütün elementlerin X ԩԭԩnԩ spektrumlarԩ aynԩdԩr.
b)
X ԩԭԩnԩ spektrumu yardԩmԩ ile elementlerin atom numarasԩ bulunabilir.
c)
Bir elementin atom numarasԩ, X ԩԭԩnԩ spektrum çizgisinin kareköküyle doԫru orantԩlԩdԩr.
d)
X ԩԭԩnlarԩnԩ elementlerle çarpԩԭtԩrarak elementlerin atom numaralarԩnԩ bulan bilim insanԩ Thomson’dur.
e)
Nötron, atom çekirdeԫinde pozitif ya da negatif yüklere sahip olmayan yüksüz bir atom altԩ parçacԩԫԩdԩr.
f)
Nötronlar, kütlesi proton kütlesine çok yakԩn olan ve protonlarla birlikte atom kütlesini oluԭturan taneciklerdir.
g)
Elektron yükünün –1,6.10–19 Coulomb olduԫunu yaԫ damlasԩ deneyi ile bulan bilim insanԩ Moseley’dir.
14
ATOMUN YAPISI
Atom Altԩ Parçacԩklar
Atom; proton, nötron ve elektronlardan oluԭur. (Atomda baԭka tanecikler de vardԩr. Ancak bunlar ԭimdilik konumuz dԩԭԩndadԩr.)
Elektronlar, atom içinde yaklaԭԩk olarak 10–8 cm hacim kapladԩԫԩ halde protonlarla nötronlarԩ içinde barԩndԩran çekirdeԫin çapԩ 10–12 cm dir.
Tanecik
Yükü
Kütlesi
Atom içindeki konumu
Proton
+1
1,6725.10–24 g
Çekirdekte
Nötron
0
1,6749.10–24 g
Çekirdekte
Elektron
–1
9,1.10–28 g
Çekirdeԫin dԩԭԩnda
Proton
Atom çekirdeԫinde bulunur ve pozitif yüklüdür. Yük deԫeri 1,6.10–19 C dir. Atomun çekirdeԫindeki proton sayԩsԩ o atomun türünü belirler.
Proton sayԩsԩ eԭit olan atomlar aynԩ elemente aittir.
Bir atomun çekirdeԫindeki proton sayԩsԩ, atom numarasԩ ve çekirdek yüküne eԭittir.
Bir elementin atom numarasԩ Z ile sembolize edilir.
Proton sayԩsԩ = Atom Numarasԩ = Çekirdek Yükü
Nötron
Atom çekirdeԫinde bulunur ve yüksüzdür. Bir elementin bütün atomlarԩndaki proton sayԩsԩ eԭit iken nötron sayԩsԩ farklԩ olabilir.
Bir atomun çekirdeԫindeki proton ve nötron sayԩlarԩ toplamԩna nükleon sayԩsԩ denir.
Nükleon sayԩsԩ aynԩ zamanda kütle numarasԩna eԭittir. Kütle numarasԩ A ile sembolize edilir.
Nükleon Sayԩsԩ = Proton Sayԩsԩ + Nötron Sayԩsԩ
Elektron
Çekirdeԫin etrafԩnda bulunup çok hԩzlԩ ԭekilde hareket eder. Atomun büyük kԩsmԩ boԭluk olmasԩna raԫmen elektronlarԩn bu hԩzlԩ hareketinden dolayԩ atom berk (sert, katԩ) bir küre gibi davranԩr.
Elektronun yükü –1,6.10–19 C dir.
Bir elementin atom numarasԩ ve kütle numarasԩ element sembolü üzerinde ԭu ԭekilde gösterilir.
Kütle No (A) A
Atom No (Z) A
X
15
10. SINIF KԨMYA
etkinlik 6
Atom altԩ parçacԩklarla ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Bir atomun çekirdeԫinin hacmi, atomun hacmine oranla çok küçüktür.
b)
Atom kütlesinin tamamԩna yakԩnԩnԩ çekirdek oluԭturur.
c)
Bir atomdaki proton, nötron ve elektron sayԩlarԩ toplamԩna nükleon sayԩsԩ denir.
d)
Proton, nötron ve elektronlarԩn kütleleri birbirine eԭittir.
e)
Protonlar, pozitif yüklü tanecikler olup bir atom çekirdeԫindeki proton sayԩsԩna, atom numarasԩ denir.
f)
15 proton ve 16 nötronu bulunan bir atom
g)
81
35
h)
16
15
X ԭeklinde sembolize edilir.
Br atomunun proton sayԩsԩ 35, nötron sayԩsԩ ise 46’dԩr.
Atomun büyük bir kԩsmԩ boԭluk olmasԩna raԫmen elektronlarԩn çekirdek etrafԩndaki hԩzlԩ hareketinden dolayԩ
atom sert bir küre gibi davranԩr.
ATOM MODELLERԨNԨN TARԨHSEL GELԨԬԨMԨ
Atomun atom altԩ parçacԩklardan oluԭtuԫu fikri kanԩtlandԩktan sonra bu parçacԩklarԩn konumu ve hareketli olup olmadԩklarԩ fikri araԭtԩrԩlmaya baԭlanmԩԭtԩr.
Elektronlar negatif yüklü, protonlar ise pozitif yüklü taneciklerdir. Elektronlarԩn pozitif yüklü çekirdeԫe düԭmeden ayrԩ kalabilmesi dönmeye baԫlԩ savrulmayla açԩklanabilir. Yani elektronlar çekirdek etrafԩnda hԩzlԩ dönme hareketi yapmaktadԩr.
Çekirdekle ilgili de ԭu soru aklԩmԩza gelebilir. Pozitif yüklü protonlar küçük hacimli çekirdek içinde nasԩl oluyor da bir
arada durmaktadԩr?
Bu da bilim insanlarԩ tarafԩndan ԭu ԭekilde açԩklanmaktadԩr: “Nükleonlarԩn (proton ve nötronlar) çekirdekte bir araya geliԭleri sԩrasԩnda bir miktar kütle enerjiye dönüԭmektedir. Bu enerji nükleonlarԩ çekirdekte bir arada tutmaktadԩr.
Nükleonlarԩ çekirdekte bir arada tutan bu enerjiye baԫlanma enerjisi denir.”
Thomson Atom Modeli
Atomla ilgili yapԩlan deneyler yardԩmԩyla elektron ve protonlarԩn varlԩԫԩ ortaya konulmuԭtu.
Bu bilgiler ԩԭԩԫԩnda Thomson atom modeli ԭu ԭekilde özetlenebilir:
1. Atomlar çaplarԩ yaklaԭԩk 10–8 cm olan kürelerdir.
2. Elektronlarԩn kütlesi protonlarԩn kütlesinden çok küçük olduԫundan, atomlarԩn kütlesini protonlar oluԭturur.
3. Pozitif yükler atomun içine homojen olarak yayԩlmԩԭtԩr.
4. Elektronlar, pozitif yükü nötrleԭtirecek sayԩda, küre içine daԫԩlmԩԭtԩr.
Thomson atom modeli üzümlü keke benzetilir. Kek atomun artԩ yüklü bölümü, gövde içindeki üzüm taneleri ise elektronlara karԭԩ gelmektedir.
16
+
+
– +
+
+
–
–
+
–
+
+
+
+
–
+
+
– +
–
+
+ + –
+
–
Thomson atomu üzümlü
keke benzetmiÁtir.
ATOMUN YAPISI
Rutherford Atom Modeli
1911 yԩlԩnda Rutherford atomun yapԩsԩnԩ belirlemek için alfa ԩԭԩnlarԩ (pozitif yüklü tanecikler) ile bir dizi araԭtԩrma yapmԩԭtԩr. Rutherford, çok ince altԩn levha üzerine alfa ԩԭԩnlarԩnԩ gönderip bunlarԩn saçԩlmasԩnԩ inceledi.
Rutherford’a göre, Ra’dan çԩkan yüksek enerjili alfa ԩԭԩnlarԩ ince altԩn levhadan yönünü deԫiԭtirmeden geçebilmeliydi.
Oysa bu deneyde alfa ԩԭԩnlarԩnԩn çoԫu levhadan geçerken, bir kԩsmԩ yolundan saptԩ ve çok azԩ da geriye döndü. Alfa
ԩԭԩnlarԩ, ancak kendisinden daha büyük kütle ve elektrik yüklerine çarpԩnca yolundan sapar veya geri dönerler.
Radyoaktif kaynak
Sapt›ran ›Á›nlar
_
Alfa parçac›klar›n›n
izledikleri yol
_
_
+
Alt›n levha
Flor›Á›l veren ekran
Alfa parçac›klar›n›n büyük ço¤unlu¤u,
ince metal levhadan geçer. KarÁ›daki ekran
üzerinde flor›Á›l gösterirler.
_
+
+
+
+
+
+
_
_ ›Á›nlar›
+
+
+
+
+
Metal levhadaki
atomlar
+
_
_
+
_
+
+
+
+
+
‹nce metal levhadan geçerken, alfa
parçac›klar›n›n çok az›, yollar›ndan
sapt›r›l›r.
Rutherford bu deneyden ԭu sonuçlarԩ çԩkarmԩԭtԩr:
1. Alfa ԩԭԩnlarԩnԩn çoԫu ince levhadan geçtiԫine göre atomda büyük boԭluklar vardԩr.
2. Atom kütlesinin tamamԩna yakԩnԩ ve pozitif yüklerin tamamԩ çekirdekte toplanmԩԭtԩr. Çekirdeԫin hacmi çok küçüktür.
3. Çekirdekteki (+) yükün miktarԩ elementten elemente deԫiԭir. Çekirdek kütlesinin yaklaԭԩk yarԩsԩnԩ protonlar oluԭturur.
4. Çekirdeԫin dԩԭԩnda, pozitif yüke eԭit sayԩda elektron bulunur.
Rutherford, kütlesi yaklaԭԩk protonun kütlesine eԭit ve yüksüz bir taneciԫin varlԩԫԩnԩ önermiԭtir. Ancak bu yüksüz taneciԫin özelliklerini Chadwick ortaya koymuԭ ve nötron adԩnԩ vermiԭtir.
Rutherford’a göre atom; merkezde kütlesi çok büyük bir çekirdek ve etrafԩnda dolanan elektronlardan oluԭmuԭtur.
Çekirdekli atom modelini ilk öneren kiԭi Rutherford’dur.
Rutherford Atom Modeli atomlarԩn yaydԩԫԩ spekturumlarԩn açԩklanmasԩnda yetersiz kalmasԩ nedeniyle kԩsa
zamanda terkedilmiԭtir.
17
10. SINIF KԨMYA
etkinlik 7
Aԭaԫԩda birbiriyle baԫlantԩlԩ Doԫru / Yanlԩԭ tipinde ifadeler içeren tanԩlayԩcԩ dallanmԩԭ aԫaç tekniԫinde sorular verilmiԭtir. a ifadesinden baԭlayarak her doԫru (D) ya da yanlԩԭ (Y) cevabԩnԩza göre çԩkԩԭlardan sadece birini iԭaretleyiniz.
a. Atomun çekirdekli yap›da oldu¤u
fikrini ortaya atan ilk bilim adam›
Rutherford'dur.
D
Y
b. Rutherford'a göre atomun büyük
bir k›sm› boÁluktur.
D
Y
d. Rutherford'a göre
atomun kütlesinin
tamam›na yak›n›n›
elektronlar oluÁturur.
D
c. Rutherford'a göre atom üzerine gönderilen (+) yüklü ›Á›nlar› sapt›ran tanecikler protonlard›r.
e. Rutherford'a göre
atom çekirde¤indeki
(+) yük miktar› her
elementte farkl› say›dad›r.
Y
1
D
2
D
3
f.
Y
Rutherford'a göre
atomda (+) yükler
yo¤un olarak çok
küçük bir hacimde
toplanm›Át›r.
D
4
Y
5
etkinlik 8
g. Rutherford'a göre
atomlar ›Á›ma yapt›¤›nda kesikli spekturum verir.
Y
D
6
7
Aԭaԫԩdaki açԩklamalar Thomson Atom Modelinin özelliklerinden ise D, deԫil ise Y ile belirtiniz.
a)
Atom küre biçimindedir.
b)
Atomda eksi yüklü elektronlar bulunur.
c)
Atomda elektron sayԩsԩ kadar pozitif yüklü proton vardԩr.
d)
Protonlar, çekirdek olarak adlandԩrԩlan küçük bir hacimde bulunur.
e)
Atomun kütlesinin tamamԩna yakԩnԩnԩ protonlar oluԭturur.
f)
Elektronlar, pozitif yüklü protonlarԩn çevresinde dolanԩrlar.
18
Y
8
ATOMUN YAPISI
Iԭԩԫԩn Ԩkili Yapԩsԩ
Iԭԩԫԩ araԭtԩran bilim insanlarԩ, ԩԭԩԫԩn yapԩsԩ ve özellikleri ile ilgili iki model öne sürmüԭlerdir.
Iԭԩԫԩn dalga modeli
Iԭԩԫԩn tanecik modeli
Elektromanyetik Iԭԩnlarԩn Dalga Modeli ile Açԩklanmasԩ
Atomun elektronik yapԩsԩ ile ԩԭԩԫԩn yapԩsԩ arasԩnda bir iliԭki vardԩr. Modern atom teorisinin geliԭmesinin temelinde, enerji soԫuran atomlarԩn ԩԭԩk yaymasԩ ile ilgili gözlemler yatmaktadԩr.
Bu nedenle ԩԭԩԫԩn yapԩsԩ ile ilgili bilgiye sahip olmamԩz gerekir.
Iԭԩk, bir elektromanyetik ԩԭԩmadԩr.
Radyo dalgalarԩ, kԩzԩl ötesi dalgalar, görünür bölgedeki ԩԭԩk ve X - ԩԭԩnlarԩ elektromanyetik ԩԭԩma türleridir.
Elektromanyetik ԩԭԩn uzayda dalga hareketi ile ilerler.
Dalgalarla ilgili terimler ԩԭԩk içinde kullanԩlabilir.
h
A
A
Bir dalganԩn dalga boyu (h) ve genliԫi (A) nin gösterilmesi
Dalga Boyu (h)
Ԩki dalga tepeciԫi arasԩndaki uzaklԩԫa dalga boyu denir. Birimi cm olup h(lamda) ile gösterilir.
Frekans (ž)
Belli bir noktadan bir saniyede geçen dalga sayԩsԩna frekans denir. Birimi 1/saniye veya Hertz olup p ile gösterilir.
Dalga Hԩzԩ (c)
Bir dalganԩn frekansԩ ile dalga boyunun çarpԩmԩna dalga hԩzԩ denir. (Dalga hԩzԩ = p.h)
Boԭlukta bütün dalgalar aynԩ hԩzla hareket eder. Bu hԩz ԩԭԩk hԩzԩna eԭit olup 3.1010 cm/s dir. Iԭԩk hԩzԩ c ile gösterilir. Bu
durumda dalganԩn hԩzԩ, dalgaboyu ve frekansԩ arasԩnda aԭaԫԩdaki iliԭki vardԩr.
c = p.h
Genlik (A)
Bir dalgada maksimum yüksekliԫe veya minimum derinliԫe dalganԩn genliԫi denir. Dalganԩn ԭiddeti, genliԫin karesi
(A2) ile orantԩlԩdԩr.
Radyo dalgalarԩ çok uzun dalga boylarԩna, kԩzԩl ötesi ԩԭԩnlar orta uzunlukta dalga boylarԩna, radyoaktif bozunmada oluԭan gama ԩԭԩnlarԩ ise çok kԩsa dalga boylarԩna sahiptir. Aԭaԫԩdaki ԭekilden de anlaԭԩlacaԫԩ gibi görünür bölge ԩԭԩnlarԩ
dar bir bölgede bulunmaktadԩr.
19
Frekans (Hz)
Dalga boyu (m)
10. SINIF KԨMYA
RADYO
MÜKRODALGA
KIZIL…TESÜ
G…R†N†R
ULTRAVÜYOLE
X IÞINLARI
GAMA IÞINI
103 Ð 10Ð1
10Ð1 Ð 10Ð3
10Ð3 Ð 10Ð6
10Ð6 Ð 10Ð7
10Ð7 Ð 10Ð8
10Ð8 Ð 10Ð11
10Ð11 Ð 10Ð15
108 Ð 1010
1010 Ð 1012
1012 Ð 1015
1015 Ð 1018
1018 Ð 1017
1017 Ð 1021
1021 Ð 1024
binalar
insanlar
karÝnca
iÛne
deliÛi
organel
KÝrmÝzÝ
virŸs
500
atom
ekirdek
Mor
gšrŸnŸr ÝßÝk
700 600
protein
400
Dalga boyu (nm)
Elektromanyetik bir dalganԩn, dalga boyu, frekansԩ ve enerjisi arasԩnda aԭaԫԩdaki iliԭkiler vardԩr.
Elektromanyetik bir dalganԩn, dalga boyu büyükse frekansԩ düԭüktür.
Yüksek enerjili bir dalganԩn dalga boyu küçük, frekansԩ yüksektir.
Bir metal buharԩ lambasԩndan yayԩlan ԩԭԩԫԩn dalga boyu 4,8.10–5 cm dir.
Buna göre, bu ԩԭԩԫԩn frekansԩ kaç hertz (1/s) dir? (Iԭԩk hԩzԩ (c) = 3.1010 cm/s)
SORU 3
Sodyum buhar lambasԩndan yayԩlan ԩԭԩԫԩn frekansԩ yaklaԭԩk 5.1014 1/s dir.
Buna göre, bu ԩԭԩԫԩn dalga boyu kaç cm dir? (Iԭԩk hԩzԩ = 3.1010 cm/s)
ÇÖZÜM
20
ATOMUN YAPISI
SORU 4
Dalga boyu 7.10–5 cm olan kԩrmԩzԩ ԩԭԩԫԩn frekansԩ kaç hertz dir? (Iԭԩk hԩzԩ = 3.1010 cm/s)
ÇÖZÜM
SORU 5
Iԭԩԫԩn dalga modeliyle ilgili aԭaԫԩdakilerden hangisi yanlԩԭtԩr?
A) Bir dalganԩn dalga boyu, iki dalga tepesi arasԩndaki uzaklԩktԩr.
B) Bir dalganԩn frekansԩ, bir noktadan 1 saniyede geçen dalga sayԩsԩdԩr.
C) Bir dalganԩn maksimum yüksekliԫi veya minimum derinliԫine dalganԩn genliԫi denir.
D) Bir dalganԩn ԭiddeti, genliԫinin karesiyle doԫru orantԩlԩdԩr.
E) Dalga boyu ne kadar büyükse dalganԩn frekansԩ da o derece yüksektir.
ÇÖZÜM
Dalga Modeliyle Açԩklanabilen Optik Olaylar
Iԭԩԫԩn cisimlerden yansԩmasԩ, bir ortamdan baԭka bir ortama geçiԭte kԩrԩlmasԩ ve beyaz ԩԭԩԫԩn renklere ayrԩlmasԩ ԩԭԩԫԩn
dalga modeliyle açԩklanabilen olaylardԩr.
C
Ayd›nl›k
Karanl›k
B
IÁ›k demeti
A
K1
Ayd›nl›k
Karanl›k
Ayd›nl›k
K
Karanl›k
K2
Ayd›nl›k
Karanl›k
Ayd›nl›k
Çift yar›k deneyi olarak da bilinen Young Deneyi ›Á›¤›n dalgasal özelli¤ini ortaya koyan ilk deneydir. Bu deneyde ›Á›k, iki ince
yar›ktan geçirilerek yar›klar›n arkas›ndaki ekrana yans›t›l›r. Ekranda giriÁim deseni denilen ayd›nl›k ve karanl›k çizgilerden oluÁan
desen görünür. Klasik fizikte parçac›k olarak bilinen elektron, proton ve nötronlarla yap›lan deneylerle de ayn› sonuca var›l›r.
21
10. SINIF KԨMYA
Elektromanyetik Dalgalarԩn Tanecik Özelliԫi
Iԭԩԫԩn, ԩԭԩk kaynaԫԩndan tanecik ԭeklinde yayԩldԩԫԩnԩ öne süren modeldir.
Fotoelektrik olay ve siyah cisimlerce yayԩlan ԩԭԩnlarԩn dalga boyu-ԭiddet grafikleri dalga modeliyle açԩklanamaz ancak
tanecik modeliyle açԩklanabilir.
Siyah Cisim Iԭԩmasԩ
Üzerine gelen bütün ԩԭԩnlarԩ soԫuran (emen) cisimlere siyah cisim denir. Metalden veya kilden yapԩlmԩԭ, her yanԩ kapalԩ ve içi karbonla sԩvanmԩԭ borunun üzerine bir delik açmakla siyah cisim hazԩrlanabilir.
Siyah cisim ԩsԩtԩlԩp delikten çԩkan ԩԭԩmalar gözlendiԫinde her çeԭit dalga boyunda ԩԭԩԫԩn olduԫu görülür
Isԩtԩlan siyah cisimde sԩcaklԩk arttԩkça ԩԭԩmanԩn ԭiddeti de artar. Sԩcaklԩk düԭükken uzun dalga boylu (az enerjili), sԩcaklԩ arttԩkça kԩsa dalga boylu (yüksek enerjili) ԩԭԩn yayԩlԩr.
14
5000K
IÁ›¤›n Áiddeti (Genlik)
12
10
8
6
4000K
4
2
3000K
0
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Dalgaboyu (+m)
Farklԩ sԩcaklԩklarda, siyah cisim ԩԭԩmasԩnԩn ԭiddetinin dalga boyuna göre deԫiԭimi
Siyah cisim ԩsԩtԩldԩԫԩnda kԩrmԩzԩdan baԭlanarak görünür bölgedeki ԩԭԩnlarԩn tümü sԩralanԩr.
Planck Kuantum Teorisi
Enerjinin paketler halinde taԭԩndԩԫԩnԩ ileri süren teoriye kuantum teorisi denir. Kuantum teorisi siyah cisim ԩԭԩmasԩnda gözlenen olayԩ açԩklayabilmek için Max Planck’ԩn önerdiԫi görüԭtür.
Kuantum teorisi; ԩԭԩma enerjisinin sürekli olmadԩԫԩnԩ ancak belirli büyüklüklerde soԫrulup yayԩmlanabileceԫini yani kuantumlar halinde alԩnԩp verileceԫini ileri sürmüԭtür.
Her kuantum enerjisi, ԩԭԩmanԩn frekansԩ ile doԫru orantԩlԩdԩr.
E : Kuantum enerjisi
E=h.p
h : Planck sabiti (6,63.10–34 J.s)
p : Iԭԩnԩn frekansԩ
Planck kuantum hipotezi baԭlangԩçta sadece bir deney için öne sürülmüԭ bir varsayԩm olmasԩna raԫmen ԩԭԩma
enerjisi ile ilgili yorumu genelleԭtirilerek kullanԩlmԩԭ ve evrensel bir kuramԩn temelini oluԭturmuԭtur.
Bir atomda elektronlarԩn çekirdek etra fԩnda yörüngesel hareketleri, siyah cismin küçük miktarlar halinde ԩsԩ
yaymasԩ (Planck’ԩn siyah cisim ԩԭԩmasԩ), fotonun elektron manyetik radyasyonu (Bohr terosi), fotoelektrik olayԩ,
atom spektrumu kuantum teorisi ile izah edilebilir.
Albert Einstein 1905 yԩlԩnda ԩԭԩmayԩ oluԭturduԫu ve ԩԭԩk hԩzԩyla hareket ettiԫi kabul edilen kuantumlarԩ “foton”
olarak adlandԩrmԩԭtԩr.
22
ATOMUN YAPISI
Fotoelektrik Olay
Bir metal yüzeyine düԭürülen ԩԭԩn ile metalden elektronlarԩn fԩrlatԩlmasԩ olayԩna fotoelektrik olay denir.
Elektron
IÁ›ma
Elektron
Metal
Metal yüzeyine düÁen
›Á›ma yüzeyden elektron
kopar›r.
IÁ›ma
Daha h›zl› Daha yüksek
elektron frekansl› ›Á›ma
Metal
Metal
E¤er ›Á›man›n Áiddeti
art›r›l›rsa daha fazla
say›da elektron kopar.
E¤er ›Á›man›n enerjisi
art›r›l›rsa f›rlayan
elektronlar›n h›z› artar.
Planck, yaptԩԫԩ deneylerle sԩcaklԩk deԫiԭtiԫi halde yayԩnlanan her bir ԩԭԩnԩn
enerjisinin sabit kaldԩԫԩnԩ buldu. Buradan bir katԩ ancak belirli enerjiye sahip
ԩԭԩnlar yayԩnlayabilir sonucunu çԩkardԩ.
Metalden elektron koparabilmek için ԩԭԩnԩn belirli bir frekansԩnԩn olmasԩ gerekir.
Örneԫin potasyum metalinden elektron koparabilmek için düԭük frekanslԩ mavi ԩԭԩk yeterli gelirken bakԩr metalinden
elektron koparabilmek için mor ötesi frekansa sahip ԩԭԩk gereklidir.
Atom Spektrumlarԩ
Spektrum
Bir ԩԭԩԫԩn cam prizmadan geçirilerek kendisini oluԭturan farklԩ dalga boylarԩnda ԩԭԩnlara ayrԩlmasԩna spektrum ya da
tayf denir.
Sürekli Spektrum
Bir spektrumda renkler arasԩnda bir kesiklik yoksa ve kԩrmԩzԩdan mora doԫru sürekli bir renk dizisi oluԭuyorsa buna
sürekli spektrum denir.
Sürekli spektrum
Yaԫmurlu havalarda oluԭan gökkuԭaԫԩ ve beyaz ԩԭԩԫԩn prizmadan geçirilmesi ile oluԭan spektrumlar sürekli spektrumlardԩr.
Kesikli Spektrum
Bir spektrumda renkler sürekli olmayԩp arada siyah boԭluklar bulunuyorsa buna kesikli spektrum denir.
Kesikli spektrum
Elementler, gaz veya buhar halinde gerekli yüksek sԩcaklԩԫa ԩsԩtԩlԩnca bir ԩԭԩma yayԩmlar. Yayԩmlanan bu ԩԭԩma prizmadan geçirilirse kesikli spektrum verir.
23
10. SINIF KԨMYA
Neden Kesikli Spektrum Yayԩmlanԩr?
Kesikli spektrumda elementler dolayԩsԩyla atomlar görünür bölgenin deԫiԭik kesimlerinde parlak çizgiler oluԭturur.
Oluԭan bu çizgi spektrumlarԩnԩn nedeni, ԩԭԩmanԩn sürekli deԫil de belli miktarlar (kuantumlar) halinde yayԩldԩԫԩnԩ gösterir.
Maddeler enerji (ԩsԩ, elektrik) aldԩklarԩnda kendilerine özgü dalga boylarԩnda ԩԭԩk yayԩnlarlar.
Her elementin kendine özgü yayԩnma çizgi spektrumu vardԩr.
Hidrojen spektrumu
C›va spektrumu
Neon spektrumu
Baz› elementlerin yay›nma çizgi spektrumlar›
Her element atomunun kendine özgü bir yayԩnma spektrumu olduԫu gibi bir de soԫurma (absorpsiyon) spektrumu vardԩr.
Elementler hangi dalga boyunda ԩԭԩma yayԩyorsa o dalga boyundaki ԩԭԩmalarԩ soԫurabilir.
Farklԩ elementlere ait görünür bölge atom spektrumlarԩ karԭԩlaԭtԩrԩlarak atomun yapԩsԩ hakkԩnda ipuçlarԩ elde edilebilir.
Hidrojen Atomu Spektrumu
Büyük atomlarԩn spektrumu karԩԭԩk olduԫu halde hidrojen atomunun çizgi spektrumu basittir.
Çünkü hidrojen atomu sadece bir proton ve bir elektrondan oluԭmaktadԩr.
Bu nedenle insanlar öncelikle hidrojenin spektrumunu açԩklamaya çalԩԭmԩԭlardԩr.
Balmer – Rydberg Eԭitliԫi
Balmer ve Rydberg hidrojenin görünür bölge yayԩnma spektrumundaki en uzun dalga boylu üç çizginin (kԩrmԩzԩ, yeԭil,
mavi) dalga boylarԩnԩ hesaplamaya yarayan bir eԭitlik geliԭtirdiler. Bu eԭitliԫe Rydberg eԭitliԫi denir.
1
1
1
= R. ; 2 – 2 E
m
2
n
R : Rydberg sabiti (1,0974.107 m–1)
n : 3, 4, 5 .... gibi spektrum çizgilerine denk gelen tam sayԩlardԩr.
n = 3 olduԫunda dalga boyu 6,56.10–7 m (spektrumda kԩrmԩzԩ ԩԭԩma)
n = 4 olduԫunda dalga boyu 4,86.10–7 m (spektrumda yeԭil ԩԭԩma)
n = 5 olduԫunda dalga boyu 4,1.10–7 m (spektrumda mavi ԩԭԩma)
24
ATOMUN YAPISI
etkinlik 9
Iԭԩkla ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Iԭԩk hem dalga hem de tanecik özelliԫi gösterir.
b)
Young deneyi maddenin tanecikli yapԩsԩnԩ ortaya koyan bir deneydir.
c)
Siyah cisim ԩԭԩmasԩ ve fotoelektrik olay ԩԭԩԫԩn dalga modelini açԩklayan olaylardԩr.
d)
Üzerine düԭen bütün ԩԭԩnlarԩ soԫuran cisimlere siyah cisim denir.
e)
Enerjinin sürekli olarak deԫil de paketler halinde taԭԩndԩԫԩnԩ ileri süren teoriye kuantum teorisi denir.
f)
Her fotonun enerjisi, ԩԭԩmanԩn frekansԩ ile ters orantԩlԩdԩr.
g)
Bir kuantumun taԭԩdԩԫԩ enerji, planck sabiti ile ԩԭԩmanԩn frekansԩnԩn çarpԩmԩna eԭittir.
h)
Siyah cisim ԩsԩtԩldԩkça (sԩcaklԩk arttԩkça) ԩԭԩmanԩn ԭiddeti azalԩr.
i)
Metal yüzeyine ԩԭԩk tutularak metalden elektron koparԩlmasԩna fotoelektrik olay denir.
j)
Her metalden elektron koparmak için gönderilen ԩԭԩnԩn frekansԩ farklԩdԩr.
k)
Bütün elementlerin yayԩnma çizgi spektrumlarԩ aynԩdԩr.
l)
Atomlarԩn ԩԭԩma spektrumlarԩnԩn kesikli olma nedeni elektron enerjilerinin kuantlaԭmasԩdԩr.
Bohr Atom Modeli
Neils Bohr, hidrojen atomunun spektrum çizgilerini ve Planck’ԩn kuantum kuramԩnԩ kullanarak Bohr Atom teorisini ortaya koydu.
Bohr atom teorisi ԭu ԭekilde özetlenebilir:
1. Bir atomdaki elektronlar çekirdek çevresinde, çekirdekten belli uzaklԩkta, dairesel, belirli enerji düzeylerinde (yörünge veya orbital) bulunabilirler.
2. Elektronlar bir enerji seviyesinde iken kararlԩ olup enerji yaymazlar.
3. Enerji seviyeleri atom çekirdeԫinden itibaren sԩrasԩyla, 1,2,3,4…n ile gösterilip her bir seviyenin tek elektronlu
atom veya iyonlar (H, He+, Li2+) için belirli bir enerjisi vardԩr. Bu enerji ԭu formül ile hesaplanԩr.
En = –
2, 18.10 –18 .Z 2
Joule
n2
Z : Atom numarasԩ
n : Enerji seviyesi
4. Bir atomda; elektronlar düԭük enerjili seviyeden daha yüksek enerjili seviyeye çԩkabilmek için seviyeler arasԩndaki fark kadar enerjiyi dԩԭarԩdan almalarԩ gerekir. Aynԩ ԭekilde, bir atomda elektronlar yüksek enerji seviyesinden, düԭük enerjili bir seviyeye düԭtüklerinde, iki seviyenin farkԩna eԭit bir enerjiyi ԩԭԩk olarak yayarlar.
TE = – 2, 18. –18 .Z 2 d
1
2
ni
–
1
n
n s2
Açԩԫa çԩkan ya da absorblanan ԩԭԩԫԩn dalga boyu (h) veya frekansԩ (p) aԭaԫԩdaki formüller yardԩmԩ ile hesaplanabilir.
¨E = Eson – Eilk = h.p = h.c / h
25
10. SINIF KԨMYA
Hidrojen atomunda ikinci enerji düzeyinden birinci enerji düzeyine düԭen bir elektron için aԭaԫԩdaki sorularԩ
cevaplayԩnԩz. (H’nin atom numarasԩ = 1)
a) Yaydԩԫԩ enerji kaç jouledir?
b) Yayԩnladԩԫԩ ԩԭԩԫԩn frekansԩ kaç hertz (titreԭim/s) dir?
c) Yayԩnladԩԫԩ ԩԭԩԫԩn dalga boyu kaç cm dir?
(planck sabiti (h) = 6,63.10–34 joule.saniye) ԩԭԩk hԩzԩ (c) = 3.1010 cm/s)
SORU 6
Hidrojen atomunun elektronu 4. enerji düzeyinden 3. enerji düzeyine düԭerse açԩԫa çԩkan ԩԭԩnԩn enerjisi kaç
jouledir?
ÇÖZÜM
SORU 7
Hidrojen atomunun 2. enerji düzeyinden 3. enerji düzeyine sԩçrayan elektron için aԭaԫԩdaki sorularԩ
cevaplayԩnԩz.
a) Aldԩԫԩ (Absorblanan) enerji kaç jouledir?
b) Aldԩԫԩ (Absorblanan) ԩԭԩԫԩn frekansԩ kaç titreԭim/saniye (hertz) dir.
c) Aldԩԫԩ (Absorblanan) ԩԭԩԫԩn dalga boyu kaç cm dir? (Planck sabiti (h) = 6, 63.10–34 j.s, ԩԭԩk hԩzԩ (c) = 3.1010 cm/s)
ÇÖZÜM
26
ATOMUN YAPISI
SORU 8
H atomuna ait elektron aԭaԫԩda belirtilen enerji düzeyleri arasԩnda geçiԭ yapmaktadԩr.
I. 5. enerji düzeyinden 4. enerji düzeyine
II. 4. enerji düzeyinden 3. enerji düzeyine
III. 5. enerji düzeyinden 3. enerji düzeyine
Buna göre, açԩԫa çԩkan ԩԭԩnԩn enerjisi aԭaԫԩdakilerden hangisinde doԫru karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr?
A) I > II > III
B) I > III > II
C) II > III > I
D) II > I > III
E) III > II > I
ÇÖZÜM
SORU 9
H atomuna ait elektron aԭaԫԩda belirtilen enerji düzeyleri arasԩnda geçiԭ yapmaktadԩr. Bu geçiԭ sԩrasԩnda yayԩmlanan
ԩԭԩnԩn frekanslarԩ p1, p2 ve p3 ile gösterilmiԭtir.
Geçiԭin olduԫu enerji düzeyleri
Iԭԩnԩn frekansԩ
2. den 1. ye
p1
3. den 2. ye
p2
3. den 1. ye
p3
Buna göre, p1, p2 ve p3 arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫrudur?
A) p1 > p2 > p3
B) p1 > p3 > p2
C) p3 > p2 > p1
D) p3 > p1 > p2
E) p2 > p3 > p1
ÇÖZÜM
Atomlarda Enerji Düzeyleri
Hidrojen gazԩnԩn spektrumunun incelenmesi atom modellerinin geliԭmesine önemli katkԩda bulunmuԭtur. Hidrojen gazԩnԩn yüksek sԩcaklԩkta verdiԫi ԩԭԩnlarԩn spektrumlarԩ incelendiԫinde görünür ve görünmeyen bölgelerde çizgiler oluԭtuԫu saptanmԩԭtԩr.
Görünen bölgedeki çizgiler 1885 yԩlԩnda Balmer tarafԩndan incelenmiԭtir. Balmer bu çizgiler arasԩndaki uzaklԩklarԩn matematiksel bir seri ԭeklinde ifade edilebileceԫini belirtmiԭtir. Diԫer enerji düzeylerinden 2. enerji düzeyine dönüԭ sԩrasԩnda hidrojen atomlarԩndan elde edilen spektrum çizgilerinin oluԭturduԫu seriye Balmer serisi denir.
Daha sonralarԩ hidrojen atomu için görünmeyen bölgelerdeki diԫer seriler de bulunmuԭtur.
Hidrojen atomunda elektonlarԩn bulunduklarԩ enerji düzeyinden 1., 2., 3., 4. ve 5. enerji düzeylerine dönüԭü sԩrasԩnda
oluԭan spektrum çizgilerine ԭu adlar verilir.
Lyman serisi : Elektronun 1. enerji düzeyine dönüԭü sԩrasԩnda oluԭan spektrum çizgileri
Balmer serisi : Elektronun 2. enerji düzeyine dönüԭü sԩrasԩnda oluԭan spektrum çizgileri
Paschen serisi : Elektronun 3. enerji düzeyine dönüԭü sԩrasԩnda oluԭan spektrum çizgileri
Brackett serisi : Elektronun 4. enerji düzeyine dönüԭü sԩrasԩnda oluԭan spektrum çizgileri
Pfund serisi : Elektronun 5. enerji düzeyine dönüԭü sԩrasԩnda oluԭan spektrum çizgileri
27
10. SINIF KԨMYA
n='
n=5
n=4
Pfund Serisi
n=3
Paschen Serisi
Brackett Serisi
Balmer Serisi
n=2
Dalga boyu (cm)
Mor
–5
4.10
n=1
5.10
–5
6.10
K›rm›z›
–5
–5
7.10
Lyman Serisi
Hidrojen atomunun baz› elektron geçiÁleri aras›ndaki iliÁki ve görünür bölgenin spektral çizgileri
n=5
a
b
c
d
n=4
e
f
Ԭekilde hidrojen atomuna ait bazԩ enerji düzeyleri arasԩndaki geçiԭler gösterilmiԭtir.
g
n=3
h
Bu geçiԭlerden yayԩnlanan spektrum çizgilerinden hangileri Paschen n = 2
serisinde yer alԩr?
i
n=1
SORU 10
Ԭekilde hidrojen atomuna ait elektronun bazԩ enerji düzeyleri arasԩndaki
n=5
geçiԭleri gösterilmiԭtir.
n=4
Bu geçiԭlerde yayԩnlanan spekturum çizgileri için aԭaԫԩdaki sorularԩ
n=2
b) Hangi spekturum çizgileri Balmer serisinde yer alԩr?
c) Hangi spekturum çizgileri Paschen serisinde yer alԩr?
d) Hangi spekturum çizgileri Brackett serisinde yer alԩr?
ÇÖZÜM
28
n=1
t
z
n=3
cevaplayԩnԩz.
a) Hangi spekturum çizgileri Lyman serisinde yer alԩr?
y
x
q
u
r
ATOMUN YAPISI
SORU 11
Hidrojen atomunda elektronun bazԩ enerji düzeylerine geçiԭleri sembollerle gösterilmiԭtir.
Geçiԭ serisi
Sembolü
Lyman serisi
L
Balmer serisi
B
Paschen serisi
P
Bu geçiԭlerin enerjisi aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr?
A) L > B > P
B) B > P > L
C) L > P > B
D) P > B > L
E) P > L > B
ÇÖZÜM
Çok Elektronlu Atomlarԩn Katman Elektron Daԫԩlԩmԩ
Elementlerin katman elektron daԫԩlԩmԩ aԭaԫԩdaki kurallara göre yapԩlԩr.
1. Katmanlarԩn barԩndԩrabileceԫi maksimum elektron sayԩsԩ aԭԩlmamalԩdԩr. Katmanlarda barԩnabilecek maksimum
elektron sayԩsԩ ԭöyledir:
Elektron sayԩsԩ (2n2)
__________________
Katman no (n)
_____________
1
2
2
8
3
18 (8 + 10)
4
32 (8 + 10 + 14)
2. En dԩԭ katmanda 8 den, dԩԭtan 2. katmanda 18 den fazla elektron bulunamaz.
3. Elektronlar iç katmandan baԭlanarak yerleԭtirilirken elde kalan elektron sayԩsԩ 8’i aԭԩyorsa, 2 elektronlu bir dԩԭ
katman ve artan elektron kadar elektron bulunduran baԭka bir katman yazԩlԩr.
4. Yazԩlan elektron dizilimi “12 – 2” ԭeklinde bitiyorsa “13 – 1” , “17 – 2” ԭeklinde bitiyorsa “18 – 1” ԭekline dönüԭtürülür.
Katman
Elektron say›s›
1
2
2
8
3
8
+
10
4
2
+
6
+
10
+
14
5
2
+
6
+
10
+
14
6
2
+
6
+
10
+
14
7
2
+
6
+
10
+
14
Bir element atomunun katman elektron da¤›l›m› yap›l›rken tablodaki oklar yönünde ilerlenmelidir.
Tekrar dönüÁlerde ayn› katmandaki elektronlar toplanmal›d›r.
Not: Pd, Re gibi bazԩ geçiԭ elementlerinin ve Ce gibi bazԩ nadir toprak elementlerinin elektron dizilimleri kurallara uymaz.
29
10. SINIF KԨMYA
Aԭaԫԩda atom numarasԩ verilen element atomlarԩnԩn katman elektron daԫԩlԩmlarԩnԩ yazԩnԩz.
a) 25Mn
b) 35Br
c) 39Y
d) 52Te
e) 58Ce
f) 86Rn
SORU 12
Atom numarasԩ 30 olan Zn element atomunun katman elektron daԫԩlԩmԩ aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) 2
8
8
ÇÖZÜM
30
12
B) 2
8
12
8
C) 2
8
18
2
D) 2
8
20
E) 2
8
8
8
4
ATOMUN YAPISI
SORU 13
Bir element atomunun 3. katmanԩnda 15, 4. katmanԩnda ise 2 elektron bulunmaktadԩr.
Buna göre, bu element atomunun atom numarasԩ aԭaԫԩdakilerden hangisidir?
A) 17
B) 19
C) 25
D) 27
E) 33
ÇÖZÜM
SORU 14
Atom numarasԩ 32 olan element atomunun kaç katmanԩ vardԩr?
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
E) 6
ÇÖZÜM
SORU 15
Atom numarasԩ 37 olan element atomunun son katmanԩnda bulunan elektron sayԩsԩ aԭaԫԩdakilerden hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) 1
B) 3
C) 5
D) 7
E) 9
ÇÖZÜM
SORU 16
Atom numarasԩ 44 olan element atomunun son katmanԩnda bulunan elektron sayԩsԩ aԭaԫԩdakilerden hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) 1
B) 2
C) 6
D) 8
E) 16
ÇÖZÜM
SORU 17
Atom numarasԩ 56 olan element atomunun katma elektron daԫԩlԩmԩ aԭaԫԩdakilerden hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) 2
8
18
26
2
D) 2
8
18
18
6
4
B) 2
8
18
18
10
E) 2
8
18
18
8
C) 2
8
18
18
2
8
2
ÇÖZÜM
31
10. SINIF KԨMYA
SORU 18
Atom numarasԩ 62 olan element atomunun 4. katmanԩnda bulunan elektron sayԩsԩ aԭaԫԩdakilerden hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) 8
B) 10
C) 18
D) 24
ÇÖZÜM
SORU 19
Atom numarasԩ 53 olan element atomuyla ilgili;
I.
Ԩlk 3 katmanԩ maksimum elektronla dolmuԭtur.
II.
4. katmanԩnda 18 elektron bulunur.
III. 5. katmanԩnda elektron bulunmaz.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
SORU 20
Atom numarasԩ 80 olan element atomuyla ilgili;
I.
4. katmanԩnda 32 elektron bulunur.
II.
5. katmanԩnda 18 elektron bulunur.
III. 6. katmanԩnda 2 elektron bulunur.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
ÇÖZÜM
32
B) Yalnԩz II
C) I ve II
E) 32
ATOMUN YAPISI
etkinlik 10
Aԭaԫԩda atom numarasԩ verilen element atomlarԩnԩn katman elektron daԫԩlԩmlarԩnԩ yapԩnԩz.
Element
a)
21Sc
b)
24Cr
c)
29Cu
d)
32Ge
e)
36Kr
f)
38Sr
g)
42Mo
h)
47Ag
ԩ)
48Cd
j)
50Sn
k)
59Pr
l)
75Re
m)
81Tl
n)
85At
o)
88Ra
p)
90Th
Katman Elektron daԫԩlԩmԩ
33
10. SINIF KԨMYA
KUANTUM (DALGA) MEKANԨԪԨNԨN GELԨԬԨMԨ
Dalga - Tanecik Ԩkiliԫi
1924 yԩlԩnda Lois De Broglie maddenin de ԩԭԩk gibi hem tanecik hem de dalga özelliԫine sahip olduԫunu ileri sürdü. De
Broglie madde dalgalarԩnԩ matematiksel terimlerle ifade etti.
Bir ԩԭԩk fotonunun enerjisi (E), ԩԭԩԫԩn frekansԩ (p) ile planck sabiti (h) nin çarpԩmԩna eԭittir.
E = h.p
Daha önce ԩԭԩԫԩn dalga özelliԫinden faydalanarak, ԩԭԩk hԩzԩ (c), ԩԭԩԫԩn dalga soyu (h) ve ԩԭԩԫԩn frekansԩ (p) arasԩndaki ԭu baԫԩntԩyԩ yazmԩԭtԩk.
c = p.h
Yukarԩdaki her iki baԫԩntԩ birleԭtirildiԫinde ԭu baԫԩntԩ elde edilir.
E = h.
c
h
Bu baԫԩntԩdaki E nin yerine de Einstein’in E = mc2 baԫԩntԩsԩndaki mc2 yi koyabiliriz.
2
mc = h.
c
h
Baԫԩntԩ sadeleԭtirilir ve dalga boyu için düzenlenirse ԭu baԫԩntԩ elde edilir.
h=
h
m.c
Lois De Broglie’ye göre bu eԭitliԫe benzeyen bir eԭitlik bir elektronun dalga boyu için kullanԩlabilir.
h=
h = Elektronun dalga boyu,
h = Planck sabiti,
h
mž
m = elektronun kütlesi,
ž = elektronun hԩzԩ
Daha sonra 1927 yԩlԩnda, De Broglie’nin düԭüncesi elektron demetlerinin bir kristal tarafԩndan, X – ԩԭԩnlarԩna benzer
biçimde saptԩrԩlmasԩ ve daԫԩtԩlmasԩ deneyleriyle kanԩtlandԩ.
Davisson – Germer yaptԩklarԩ deneyde, ince metal levha üzerine bir elektron demeti yönlendirdiklerinde iç içe halkalardan
oluԭan bir görüntü elde ettiler. Bu deneyle elektronlarԩn dalga özelliԫine sahip olduԫu kanԩtlandԩ. Tԩpkԩ su dolu bir leԫene su
damlatԩldԩԫԩnda dalgalarԩn oluԭmasԩ gibi.
34
ATOMUN YAPISI
Dalga boyu 4.10–5 cm olan mavi ԩԭԩk için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Enerjisi kaç J dir?
b) Frekansԩ kaç 1/saniyedir?
(Planck sabiti (h) = 6, 63.10–34 j.s, ԩԭԩk hԩzԩ (c) = 3.1010 cm/s)
SORU 21
Dalga boyu 7.10–5 cm olan kԩrmԩzԩ ԩԭԩk için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩԩnԩz.
a) Enerjisi kaç J dir?
b) Frekansԩ kaç 1/saniye dir?
(Planck sabiti: 6, 63.10–34 j.s, ԩԭԩk hԩzԩ = 3.1010 cm/s)
ÇÖZÜM
SORU 22
Sarԩ ԩԭԩԫԩn dalga boyu 5,8.10–5, mavi ԩԭԩԫԩn dalga boyu 4.10–5 cm dir.
Buna göre,
I. Sarԩ ԩԭԩԫԩn frekansԩ daha büyüktür.
II. Mavi ԩԭԩԫԩn enerjisi daha fazladԩr.
III. Mavi ԩԭԩk, metalden daha kolay elektron koparԩr.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
35
10. SINIF KԨMYA
etkinlik 11
Aԭaԫԩdaki çizelgede, sol tarafta verilen bilgilerle saԫ tarafta verilen keԭifleri, deneyleri, teorileri örnekte verildiԫi gibi eԭleԭtiriniz.
Bilgi
KeÁif - Deney - Teori
EÁleÁtirme
a) Davisson - Germer Deneyi
1–d
1. Elektroliz olay›nda devreden geçen yük
miktar› ile elektrotlarda a盤a ç›kan
madde miktar› do¤ru orant›l›d›r.
2. Katot ›Á›nlar› gerçekte ›Á›n de¤il eksi
yüklü parçac›klard›r. Bu parçac›klar
b) Millikan Deneyi
atomun yap›s›nda mevcuttur.
3. Elektronun yükü –1,6.10–19 C dir.
c) Fotoelektrik olay
4. Atom, çok küçük hacimli bir çekirdek
ve onun çevresinde dolanan elektronlar›n oluÁturdu¤u, çok büyük bir k›sm›
d) Faraday Yasas›
boÁluk olan bir yap› taÁ›d›r.
5. Bir atomun ›Á›n yaymas› veya so¤urmas› için, o atomdaki elektronlar›n
farkl› enerji düzeyleri aras›nda geçiÁ
e) Bohr Atom Modeli
yapmas› gerekir.
6. Atom alt› tanecikler dalga karakteri
de taÁ›rlar.
7.
f)
Rutherford Atom Modeli
Elektromanyetik ›Á›nlar, kuantum
(foton) denilen bölünemeyen birimler-
g) De Broglie hipotezi
den oluÁur.
8. Atom alt› bir taneci¤e eÁlik eden dalgaya iliÁkin h (dalga boyu) de¤eri
hesaplanabilir.
36
h) Thomson Deneyi
ATOMUN YAPISI
Heisenberg Belirsizlik Ԩlkesi
Werner Heisenberg, atomlardan daha küçük taneciklerin davranԩԭlarԩnԩ belirlemek için ԩԭԩkla bir takԩm deneyler yaptԩ.
Bu deneyler sonucunda Heisenberg Belirsizlik ilkesi olarak adlandԩrԩlan ԭu sonucu çԩkardԩ:
Elektronun herhangi bir andaki yeri ve hԩzԩ aynԩ anda belirlenemez.
Örneԫin ucuna bir taԭ baԫlanmԩԭ bir ip hԩzla çevrilirse ve çevirme hԩzԩ sürekli deԫiԭirse taԭԩn nerede olduԫu kesin olarak bilinemez.
mikroskop
foton
mikroskop
foton
–
–
elektron
a
elektron
b
Bir ›Á›k fotonu bir elektrona çarpar ve yans›t›l›r (a). Çarp›Áma s›ras›nda foton momentumu elektrona geçer.
Yans›t›lan foton mikroskoptan görülür, fakat elektron oda¤›n d›Á›nda kal›r (b). Elektronun kesin konumu tayin edilemez.
Heisenberg’in belirsizlik ilkesi ԭu baԫԩntԩ ile ifade edilir:
¨x . ¨ž • h/4/m
x : uzanԩm (¨x : elektron konumundaki deԫiԭim)
ž: hԩz (¨ž : elektronun hԩzԩndaki deԫiԭim)
h: planck sabiti
m: elektron kütlesi
Heisenberg’e göre elektronlarԩ yörüngelerde sabit hԩzla dönen tanecikler olarak düԭünmek hatalԩdԩr.
Heisenberg’e göre daha doԫru olan düԭünce ԭudur:
Elektronu, aldԩԫԩ enerjiyle hԩzԩ ve buna baԫlԩ olarak da kütlesi deԫiԭen bir nicelik olarak düԭünmek daha doԫrudur.
Heisenberg’e göre atom içinde elektronun yeri belirlenemez.
Bohr Atom Modeli Neden Yetersizdir?
Bohr atom modeli, hidrojen atomunun davranԩԭԩnԩ çok iyi açԩkladԩԫԩndan ve basit olduԫundan baԭlangԩçta büyük ilgi
gördü. Ancak bazԩ eksiklikler ve bazԩ olaylarԩ açԩklamada yetersiz kalmasԩndan dolayԩ 12 yԩl geçerli kaldԩ.
Bohr atom modelinin yetersizlikleri ԭu ԭekilde sԩralanabilir:
Bohr atom teorisinde elektronun ikili karakteri (dalga - tanecik) hesaba katԩlmamԩԭtԩr.
Bohr atom modeli çok elektronlu atomlarԩn spektrumlarԩnԩ açԩklayamamԩԭtԩr.
Bohr atom modelinde atom çekirdeԫinin çevresinde çember yörüngeler öngörülmüԭtü.
Ancak De Broglie hipotezi ve Heisenberg belirsizlik ilkesi bu öngörünün doԫrulanmasԩnԩ imkansԩz kԩlmԩԭtԩr.
ATOMUN KUANTUM MODELԨ
Schrödinger Teorisi
Schrödinger’e göre elektronun bulunabileceԫi konum ancak dalgayԩ temsil eden fonksiyonlardan bulunabilir.
Schrödinger, her sistem için birden çok fonksiyon elde etmiԭ ve bu fonksiyonlarԩ n, l, ml kuantum sayԩlarԩ ile karakteri-
ze etmiԭtir. Dalga fonksiyonlarԩnԩn n, l, ml ile karakterize edilmesi ve bu fonksiyonlarԩn birden çok olmasԩ aynԩ sistemdeki tek elektronun, çok sayԩda enerji düzeyinde bulunabileceԫi anlamԩna gelir.
n, l, ml kuantum sayԩlarԩ ile belirlenen dalga fonksiyonu orbital olarak tanԩmlanmaktadԩr.
37
10. SINIF KԨMYA
Orbital
Elektronlarԩn çekirdek etrafԩnda bulunma olasԩlԩklarԩnԩn yüksek olduԫu enerji bölgelerine orbital denir.
Modern atom modeline göre elektronlar hem tanecik yapԩlԩ hem de dalga yapԩlԩdԩr.
Elektron, tanecik yapԩlԩ olarak düԭünüldüԫünde; orbital, atom içinde elektronun bulunma olasԩlԩԫԩ en yüksek
olan yeri simgeler.
Elektron, dalga yapԩlԩ olarak düԭünüldüԫünde; orbital, elektron yük yoԫunluԫunun en yüksek olduԫu bölgeyi simgeler.
Atom çekirdeԫi çevresinde s, p, d ve f olmak üzere 4 ayrԩ tip orbital vardԩr.
Bu orbitallerin alabileceԫi maksimum elektron sayԩsԩ sԩrasԩyla 2, 6, 10 ve 14 tür.
s orbitalleri tek tip olup küreseldir.
z
z
z
x
x
x
y
y
y
1s
2s
3s
Hidrojenin 1s, 2s, 3s s›n›r yüzey diyagramlar›. Kürelerden her biri, toplam elektron yo¤unlu¤unun
% 90 ›n› içerir. Tüm s orbitalleri küreseldir. YaklaÁ›k bir ifadeyle bir orbitalin büyüklü¤ü baÁ
kuantum say›s› (n) in karesiyle (n2) orant›l›d›r.
p orbitalleri px, py ve pz olmak üzere üç özdeԭ orbitalden oluԭur.
z
z
y
x
2p
z
y
x
2p
x
y
x
2p
y
z
2p orbitallerinin s›n›r yüzey diyagramlar›. Bu orbitaller Áekil ve enerjilari bak›m›ndan
özdeÁ olmalar›na karÁ›n, yöneliÁleri bak›m›ndan farkl›d›r. Daha yüksek baÁ kuantum
say›s›na sahip p orbitalleri de benzer Áekiller gösterir.
d orbitalleri dxy, dxz, dyz, dx2 –
z
y2
ve dz2 olmak üzere beԭ özdeԭ orbitalden oluԭur.
z
y x
x
3d 2
x – y2
z
y
3d 2
z
z
y
x
3d
xy
z
y
x
3d
xz
3d orbitallerine iliÁkin s›n›r yüzey diyagramlar›. Bunlar aras›nda 3dz2 farkl› görünmesine
karÁ›n, tüm özellikleri bak›m›ndan di¤er dört orbitalle özdeÁtir. Daha yüksek
baÁ kuantum say›s›na sahip d orbitalleri de benzer Áekillere sahiptir.
38
y
x
3d
yz
ATOMUN YAPISI
Kuantum Sayԩlarԩ
Kuantum mekaniԫinde, atomlardaki elektron daԫԩlԩmlarԩnԩ açԩklayabilmek için üç kuantum sayԩsԩ gereklidir.
Katman
Alt katman
(BaÁ kuantum (Orbital kuantum
say›s›)
say›s›)
Bu sayԩlar ԭu ԭekilde adlandԩrԩlԩr:
n=3
Baԭ kuantum sayԩsԩ (n) (Büyüklüԫü belirtir.)
Yan kuantum (orbital) sayԩsԩ (l) (Ԭekli belirtir.)
Manyetik kuantum (orbital) sayԩsԩ (ml)
(Uzaydaki yönlenmeyi belirtir.)
Orbital
(Manyetik kuantum
say›s›)
=2
d
–2
–1
0
=1
p
–1
0
+1 3p
=0
s
0
3s
=1
p
–1
0
=0
s
0
2s
=0
s
0
1s
+1
+2 3d
+1 2p
n=2
Kuantum sayԩlarԩ, atom orbitallerinin ve bu orbitallerde
yer alan elektronlarԩn belirlenmesinde kullanԩlԩr.
Spin kuantum sayԩsԩ (ms) olarak bilinen dördüncü kuantum sayԩsԩ ise belirli bir elektronun davranԩԭԩnԩ açԩklar. Böylece atomlardaki elektronlarԩn tanԩmlanmasԩ
gerçekleԭmiԭ olur.
n=1
Kuantum say›lar›n›n belirtti¤i katman, alt katman ve orbitaller.
Baԭ Kuantum Sayԩsԩ (n)
Baԭ kuantum sayԩsԩ, elektron bulutunun çekirdeԫe olan uzaklԩԫԩ ile ilgilidir. Bunlar, atomun enerji seviyelerini ifade
eder. Bu enerji seviyelerine elektron kabuklarԩ da denir. Baԭ kuantum sayԩsԩ “n” ile sembolize edilir.
1, 2, 3, 4 … gibi sԩfԩrdan büyük pozitif tam sayԩlarla gösterildiԫi gibi, elektron kabuklarԩnԩ ifade etmek üzere K, L, M, N,
O gibi harflerle gösterilir.
Baԭ kuantum sayԩsԩ (n)
: 1, 2, 3, 4, 5 ……………
Kabuklarԩ gösteren harfler : K, L, M, N, O ……………
Baԭ kuantum sayԩsԩ, (n) nin deԫeri ne kadar büyükse elektron bulutu çekirdekten o kadar uzaktԩr. Elektron potansiyel enerjisi de o kadar büyüktür.
Yan Kuantum (Orbital) Sayԩsԩ (l)
Elektron bulutlarԩnԩn ԭekillerini ve ԭekil farkԩ nedeni ile enerji seviyelerinde nasԩl ayrԩlmalarԩn olabileceԫini belirtmek
üzere yan kuantum sayԩsԩ kullanԩlԩr. Buna orbital kuantum sayԩsԩ da denir. “l” ile gösterilir. Baԭ kuantum sayԩsԩna baԫlԩ
olarak sԩfԩrdan (n – 1) e kadar pozitif tam sayԩlarla ifade edildiԫi gibi s, p, d, f …… gibi harflerle de belirtilir.
Yan kuantum sayԩsԩ (l):
0, 1, 2, 3
Alt tabakalarԩ gösteren harfler: s, p, d, f
l nin aldԩԫԩ deԫerlere göre elektronun bulunduԫu orbital aԭaԫԩda belirtilmiԭtir.
l = 0 deԫerini aldԩԫԩnda elektron s orbitalinde bulunur.
l = 1 deԫerini aldԩԫԩnda elektron p orbitalinde bulunur.
l = 2 deԫerini aldԩԫԩnda elektron d orbitalinde bulunur.
l = 3 deԫerini aldԩԫԩnda elektron f orbitalinde bulunur.
Aynԩ enerji düzeyinde bulunan alt kabuklarԩn enerjileri küçükten büyüԫe doԫru ԭu ԭekildedir: s, p, d, f
Manyetik Kuantum Sayԩsԩ (ml)
Manyetik kuantum sayԩsԩ, manyetik alan etkisinde kalan orbitallerin uzaydaki yönelim biçimini ve alt enerji düzeyinde
kaç orbital olduԫunu gösterir. Alt enerji düzeyindeki orbital sayԩsԩ ml = 2l + 1 baԫԩntԩsԩ ile hesaplanԩr. Örneԫin;
l = 0 için
ml = 2.0 + 1 = 1
s orbitalleri 1 tiptir.
l = 1 için
ml = 2.1 + 1 = 3
p orbitalleri 3 tiptir.
l = 2 için
ml = 2.2 + 1 = 5
d orbitalleri 5 tiptir.
l = 3 için
ml = 2.3 + 1 = 7
f orbitalleri 7 tiptir.
39
10. SINIF KԨMYA
Baԭ kuantum sayԩsԩ (n) 2 olan atom için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Ana enerji düzeyi kaçtԩr?
b) Yan kuantum sayԩsԩ kaçtԩr?
c) Yan kuantum sayԩsԩ hangi deԫerleri alԩr?
d) Bulunan orbital türleri ve sayԩsԩ kaçtԩr?
SORU 23
Baԭ kuantum sayԩsԩ (n) 3 olan atom için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Ana enerji düzeyi kaçtԩr?
b) Yan kuantum sayԩsԩ kaçtԩr?
c) Yan kuantum sayԩsԩ hangi deԫerleri alԩr?
d) Bulunan orbital türleri ve sayԩsԩ kaçtԩr?
ÇÖZÜM
SORU 24
Baԭ kuantum sayԩsԩ (n) 4 olan atom için aԭaԫԩdakilerden hangisi yanlԩԭtԩr?
A) Ana enerji düzeyi 4 tür.
B) Yan kuantum sayԩsԩ 3 tür.
C) s, p, d ve f orbitalleri bulundurur.
D) Yan kuantum sayԩsԩ 1, 2, 3, 4 deԫerlerini alԩr.
E) Toplam 16 orbital bulundurur.
ÇÖZÜM
40
ATOMUN YAPISI
Spin Kuantum Sayԩsԩ (ms)
Elektron çekirdek çevresinde dönerken aynԩ zamanda kendi ekseni çevresinde de döner.
Elektronun kendi ekseni çevresindeki dönme hareketine spin denir. Spin kuant sayԩsԩ, Pauli dԩԭlama ilkesine göre bir
orbitalde bulunan iki elektron için birbirinin tersi olan +1/2 ve –1/2 olmak üzere iki deԫer alԩr. Bu yüzden her bir orbital
ancak spinleri zԩt olan 2 elektron bulundurabilir.
Elektronlar kendi merkezlerinden geçen bir eksen etraf›nda dönüyor gibi davran›rlar.
Elektronlar kendi ekseni etraf›nda iki farkl› yönde dönme ihtimali oldu¤undan spin
kuantum say›s› için en fazla iki ihtimal var olup bunlar
+ 1 ve – 1 dir.
2
2
Bu gösterim elektronlar›n parçac›k karakter taÁ›d›klar› düÁünüldü¤ünde bir anlam
ifade eder.
BaÁ kuantum
say›s› (n)
Yan kuantum
say›s› ( )
1
0 (s)
0 (1s)
+1
2
–1
2
0 (s)
0 (2s)
+1
2
–1
2
–1 (px)
+1
2
–1
2
0 (py)
+1
2
+1
2
–1
2
–1
2
0 (3s)
+1
2
–1
2
–1 (3px)
+1
2
–1
2
0(3py)
+1
2
–1
2
+1(3pz)
+1
2
–1
2
–2(3dxy)
+1
2
–1
2
–1(3dxz)
+1
2
–1
2
+1(3dx2 – y2)
+1
2
+1
2
–1
2
–1
2
+2(3dz2)
+1
2
–1
2
2
1 (p)
Manyetik kuantum
say›s› (m )
+1 (pz)
0 (s)
1 (p)
3
2 (d)
0(3dyz)
Spin kuantum
say›s› (ms)
Yukarԩda bir atomun bazԩ enerji düzeylerindeki elektronlarԩn kuantum sayԩlarԩyla nasԩl ifade edildiԫi gösterilmiԭtir.
41
10. SINIF KԨMYA
Atomlarԩn Elektron Dizilimleri
Daha önce atom çekirdeԫinin çevresinde temel enerji düzeylerinin bulunduԫunu
belirtmiԭtik. Elektronlar, bu enerji düzeylerinde s, p, d ve f olarak adlandԩrԩlan orbitallerde bulunur. Her orbital spinleri zԩt olan en fazla iki elektron bulundurabilir.
BoÁ orbitaller yukar›daki Áekillerle
gösterilebilir.
Bir temel enerji düzeyinde en fazla n2 kadar orbital ve 2n2 kadar elektron bulunur.
Bu durum aԭaԫԩdaki tablo ile gösterilebilir.
Ana Enerji
düzeyi (n)
Orbital
say›s› (n2)
Orbital türü
(s, p, d, f)
Maksimum elektron
say›s› (2n2)
1
1
s
2
2
4
s, p
8
3
9
s, p, d
18
4
16
s, p, d, f
32
Bir orbitalde 1 tane elektron
oldu¤unda yukar›daki
Áekillerden biri ile gösterilebilir.
Bir orbitalde 2 tane elektron
oldu¤unda yukar›daki
Áekillerden biri ile gösterilebilir.
Modern atom teorisine göre 3. enerji düzeyi (n = 3) için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Kaç orbital bulunur?
b) Bulunan orbital türleri nelerdir?
c) Bulundurabileceԫi maksimum elektron sayԩsԩ kaçtԩr?
SORU 25
Modern atom teorisine göre, 4. enerji düzeyi (n = 4) için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Kaç orbital bulunur?
b) Bulunan orbital türleri nelerdir?
c) Bulundurabileceԫi maksimum elektron sayԩsԩ kaçtԩr?
ÇÖZÜM
42
ATOMUN YAPISI
Atomlarԩn Elektron Diziliԭ Kurallarԩ
Aufbau Kurallarԩ
Atomlarԩn temel hal elektron diziliԭleri Aufbau kurallarԩna göre yapԩlԩr. “Elektron diziliԭleri yazԩlԩrken en düԭük enerjili
orbitalden baԭlanarak elektronlar orbitallere yerleԭtirilir.”
Orbitallerin enerjileri (n + l) deԫerine göre artar. (Kletchkowski – Madelung Ԩlkesi)
(s için l = 0, p için l = 1, d için l = 2, f için l = 3 olduԫunu hatԩrlayalԩm)
n + l deԫerlerinin aynԩ olmasԩ durumunda n sayԩsԩ büyük olan orbitalin enerjisi de yüksek olur.
Aԭaԫԩdaki orbital çiftlerinin enerji deԫerlerini karԭԩlaԭtԩrԩnԩz.
a) 2s – 3s
b) 3d – 4s
c) 4d – 5p
d) 6p – 4f
SORU 25
3p, 4p ve 5s orbitallerinin enerji yüksekliԫi aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr?
A) 3p < 4p < 5s
B) 3p < 4p = 5s
C) 3p < 5s < 4p
D) 4p < 3p < 5s
E) 5s < 4p < 3p
ÇÖZÜM
SORU 26
4d, 5p ve 6s orbitallerinin elektron yerleԭme önceliԫine göre sԩralanmasԩ aԭaԫԩdakilerden hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) 6s 4d 5p
B) 4d 6s 5p
C) 5p 4d 6s
D) 5p 6s 4d
E) 4d 5p 6s
ÇÖZÜM
43
10. SINIF KԨMYA
Elektronlar Orbitallere Nasԩl Yazԩlԩr?
Ԩlk olarak elektronun bulunduԫu ana enerji düzeyi (baԭ kuantum sayԩsԩ) belirtilir.
Daha sonra elektronun bulunduԫu orbitalin türü (yan kuantum sayԩsԩ) yazԩlԩr.
En son olarak orbital türünün üzerine o orbitalde kaç elektron olduԫu yazԩlԩr.
Bu durumu atom numarasԩ 1 olan hidrojen atomunda gösterelim.
H:
1s
1
Orbitalde bulunan elektron say›s›
1
Ana enerji düzeyi (n)
(BaÁkuantum say›s›)
Elektronun bulundu¤u orbital türü.
(Yan kuantum say›s›)
Elektron daԫԩlԩmԩ elektronun spinini de gösteren orbital diyagramԩ
1
s
2
s
p
3
s
p
d
4
s
p
d
f
5
s
p
d
f
6
s
p
d
7
s
p
Orbitallerin enerji s›ras› ak›lda tutulamayacaksa
yukar›daki tabloda yukar›dan baÁlayarak oklar
takip edilirse orbitallerin enerji s›ras› elde edilir.
yardԩmԩyla da gösterilebilir.
H:
1
1s1
Aufbau kurallarԩ gözönüne alԩnarak elektron daԫԩlԩmԩ yapԩldԩԫԩnda orbitallerin enerjilerinin düԭükten yükseԫe doԫru sԩrasԩ ԭöyledir.
1s
2s
2p
3s
3p
4s
3d
4p
5s
4d
5p
6s
4f
5d
6p
7s
5f
6d
7p
Her orbital en fazla iki elektron bulundurabilir. Bu elektronlar farklԩ spin kuantum sayԩsԩna yani spine sahip olmalԩdԩr.
Atom numarasԩ 4 olan Be atomu için bu durumu inceleyelim.
4Be
: 1s2 2s2 olarak yazԩlԩr. 1s3 2s1 veya 1s4 yazԩlamaz. Çünkü bir orbitalde en fazla 2 elektron bulunabilir.
Hunt Kuralԩ
“Eԭ enerjili orbitallere birer elektron yerleԭmeden ikinci elektron yerleԭemez.”
7N
: 1s2 2s2 2p2x 2p1y 2p0z
(Bu diziliԭ Hunt Kuralԩna uygun deԫildir. px, py, pz orbitallerine birer elektron yerleԭmeden
2. elektron yerleԭemez.)
7N
:
1s2
2s2
2p1x
2p1y
2p1z
(Bu diziliԭ Hunt Kuralԩna uygun)
Pauli Kuralԩ
“Bir atomda herhangi iki elektronun bütün kuantum sayԩlarԩ aynԩ olamaz.” En az bir kuantum sayԩsԩnԩn farklԩ olmasԩ gerekir. Bu kurala göre n, l ve ml sayԩlarԩ aynԩ olan iki elektron bulunsa bile bunlarԩn ms leri (spinleri = dönme yönleri) farklԩdԩr.
1s
2s
2px 2py 2pz
6C
:
Karars›z durum. ÖzdeÁ orbitallere birer
elektron yerleÁmeden ikinci yerleÁemez
(Hunt Kural›na ayk›r›)
6C
:
Karars›z durum. ÖzdeÁ orbitallere birer
elektron yerleÁmiÁ ancak spinleri z›t.
(Pauli Kural›na ayk›r›)
6C
:
Kararl› durum. ÖzdeÁ orbitallere birer elektron
(Hem Hunt hem de Pauli kural›na uygun)
yerleÁmiÁ ve bu elektronlar paralel spinli.
44
ATOMUN YAPISI
etkinlik 12
Aԭaԫԩda atom numarasԩ verilen elementlerin temel hal için orbitallerdeki elektron daԫԩlԩmԩ ve orbital diyagramԩnԩ yapԩnԩz.
Element
a
X
5
b
Elektronlar›n›n orbitallerdeki
da¤›l›m›
1s2 2s2 2p1
Orbital diyagram›
1s
2s
2p
Y
7
c
10
Z
T
d
12
e
15
f
18
g
h
20
U
V
W
21
R
S
i
25
j
30
k
33
l
38
Q
M
N
45
10. SINIF KԨMYA
Atom numarasԩ 12 olan element için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Elektronlarԩnԩn temel hal için orbitallerdeki daԫԩlԩmԩ nasԩldԩr?
b) Elektronlarԩnԩn temel hal için orbital diyagramԩ nasԩldԩr?
SORU 27
Temel hal elektron daԫԩlԩmԩnda ilk 7 orbitali tam dolu olan X atomu için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Atom numarasԩ kaçtԩr?
b) s orbitallerinde toplam kaç elektron bulunur?
c) p orbitallerinde toplam kaç elektron bulunur?
d) Paralel spinli kaç elektronu vardԩr?
ÇÖZÜM
SORU 28
p orbitallerinde toplam 15 elektron bulunan temel haldeki X elementinin atom numarasԩ kaçtԩr?
ÇÖZÜM
SORU 29
Baԭkuantum sayԩsԩ 4 olan orbitallerinde toplam 14 elektron bulunan elementin atom numarasԩ kaçtԩr?
ÇÖZÜM
46
ATOMUN YAPISI
SORU 30
Temel durumdaki nötr X atomunun 18 orbitalinden son ikisi yarԩ doludur.
Buna göre, bu atomun p orbitallerinde toplam kaç elektron bulunur?
ÇÖZÜM
SORU 31
X elementinin orbital elektron diziliԭi ԭu ԭekildedir.
:
XX elementinin
orbital elektron diziliԭi ԭu ԭekildedir.
1
2
3 4 5
6
7 8 9
10
Buna göre,
I.
10 numaralԩ orbitalin çekirdeԫe uzaklԩԫԩ en fazladԩr.
II. 3, 4, 5, 7, 8 ve 9 nolu orbitallerin enerjileri birbirine eԭittir.
III. 1 nolu orbitalin enerjisi en fazla ve hԩzԩ en düԭüktür.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
ÇÖZÜM
Küresel Simetri
Elektron bulutlarԩ uzayda küre ԭeklinde daԫԩlԩma sahip olan atomlara küresel simetrik atomlar denir. Bir orbital yarԩ
dolu olduԫunda ya da tam dolu olduԫunda atom küresel simetrik olur. Yani elektron daԫԩlԩmԩ s1, p3, d5, f7 veya s2, p6,
d10, f14 ile bitmiԭse o atom küresel simetriktir.
Her atom küresel simetriye ulaԭarak kararlԩ elektron daԫԩlԩmԩna sahip olmak ister. Küresel simetriye ulaԭmԩԭ atomlarda elektronlarԩn enerjisi daha düԭüktür. Düԭük enerjili durum daha kararlԩ bir durumdur.
Bazԩ atomlar orbitallerindeki elektronlarԩ yer deԫiԭtirerek küresel simetrik yapԩya ulaԭԩrlar.
Elektron daԫԩlԩmԩ ns2 (n – 1)d4 ԭeklinde biten atomlar ns1 (n – 1)d5 ԭekline dönüԭür.
Elektron daԫԩlԩmԩ ns2 (n – 1)d9 ԭeklinde biten atomlar ns1 (n – 1)d10 ԭekline dönüԭür.
Örneԫin
24Cr
nin elektron daԫԩlԩmԩnԩn
24Cr :
1s2
2s2
2p6
3s2
3p6
4s2
3d4
ԭeklinde olmasԩ beklenirken 4s deki 2 elektrondan biri 3d orbitaline atlar ve oluԭan yeni haldeki kararlԩ Cr atomunun
elektron daԫԩlԩmԩ ԭöyle olur:
24Cr :
1s2
2s2
2p6
3s2
3p6
4s1
3d5
47
10. SINIF KԨMYA
etkinlik 13
Küresel simetriyle ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Küresel simetrik atomlar, küresel simetrik olmayan atomlara göre daha kararlԩdԩr.
b)
Küresel simetrik atomlar, küresel simetrik olmayan atomlara göre daha yüksek enerjilidir.
c)
Küresel simetrik atomlarda, çekirdeԫin her yöndeki elektronlara uyguladԩԫԩ çekim aynԩdԩr.
d)
Atom numarasԩ 9 olan element atom numarasԩ 10 olan elementten daha kararlԩdԩr.
e)
Atom numarasԩ 42 olan elementin elektron daԫԩlԩmԩ küresel simetriktir.
f)
Atom numarasԩ 47 olan elementin elektron diziliԭinin son terimi 4d9 dur.
etkinlik 14
Aԭaԫԩda atom numarasԩ verilen atomlarԩn temel hal için elektron daԫԩlԩmԩ ve orbital diyagramԩnԩ yaparak hangilerinin
küresel simetrik olduԫunu evet (E) veya hayԩr (H) ile belirtiniz.
Element
a)
Be
4
b)
6
c)
7
d)
C
N
Na
11
Cl
e)
17
f)
22
g)
Ti
24
Mn
h)
25
i)
29
j)
30
k)
33
l)
42
m)
47
n)
48
Cr
Cu
Zn
As
Mo
Ag
Xe
54
Elektronlar›n›n orbitallerdeki
da¤›l›m›
1s2 2s2
Orbital diyagram›
Küresel simetrik
E/H
E
ATOMUN YAPISI
Uyarԩlmԩԭ Atom
Bir atoma dԩԭarԩdan bir miktar enerji verilirse elektronlardan birisi bulunmasԩ gereken orbitalden daha yüksek enerjili
bir orbitale geçebilir. Bu tür atoma uyarԩlmԩԭ atom denir. Örneԫin Na atomunun temel hal ve son orbitaldeki elektronun 4s1 e uyarԩlmԩԭ halinin elektron daԫԩlԩmԩ verilmiԭtir.
11Na
: 1s2 2s2 2p6 3s1 (temel hal)
11Na
: 1s2 2s2 2p6 4s1 (uyarԩlmԩԭ hal)
Uyar›lm›Á bir atom tekrar temel hale geçerken üzerindeki
fazla enerjiyi belirli bir frekansta ›Á›k olarak d›Áar›ya yayar.
etkinlik 15
3X
atomunun farklԩ durumlardaki elektron daԫԩlԩmlarԩ ԭu ԭekilde verilmiԭtir.
I.
3 (g)
: 1s2 2s1 + ›s› (q1)
3
II.
3X(g)
: 1s2 2s1 + ›s› (q2)
3X(g)
III.
3 (g)
X
: 1s2 2s1 + ›s› (q3)
3
IV.
3 (g)
X
: 1s2 3s1
X
X
3 (g)
X(g) : 1s2 3s1
: 1s2 4p1
+
X(g) + e–
: 1s2 2s1
Buna göre aÁa¤›daki sorular› cevaplay›n›z.
a) q1, q2 ve q3 enerji de¤erlerinden hangileri uyar›lma enerjisidir?
b) q1, q2 ve q3 enerji de¤erlerinden hangileri iyonlaÁma enerjisidir?
c) q1, q2 ve q3 enerji de¤erleri küçükten büyü¤e do¤ru nas›l s›ralan›r?
d) I. olay sonucu oluÁan X ten mi yoksa II. olay sonucu oluÁan X ten mi elektron koparmak daha zordur?
e) Hangi tepkime sonucunda belirli frekansta ›Á›k yay›l›r?
f) Hangi tepkimede enerji so¤urmas› gerçekleÁir?
49
10. SINIF KԨMYA
Ԩyonlarԩn Elektron Diziliԭi
Elektron almԩԭ ya da elektron vermiԭ atoma iyon denir. Nötr bir atom elektron alԩrsa eksi yükle yüklenir ve oluԭan eksi yüklü iyon anyon olarak adlandԩrԩlԩr. Nötr bir atom elektron verirse artԩ yükle yüklenir ve oluԭan artԩ yüklü iyon katyon olarak adlandԩrԩlԩr.
Anyonlarԩn Elektron Diziliԭi
Anyonlarda, atomun aldԩԫԩ elektron sayԩsԩ nötr haldeki elektron sayԩsԩna eklenerek bilinen sԩraya göre elektronlar orbitallere daԫԩtԩlԩr.
F:
9
1s2
2s2
2p5
–
Yukarԩda elektron daԫԩlԩmԩ verilen F atomu 1 elektron alԩrsa –1 yüklü F iyonu oluԭur. Alԩnan elektron 2p orbitalinde
bulunan tek elektronun yanԩna yerleԭir. Bu orbitaldeki elektron sayԩsԩ 2p5 ten 2p6 ya çԩkar.
9F
–
:
1s2
2s2
2p6
Atom boԭlukta bir yer kaplar. Buna atom hacmi denir. Bir atom elektron aldԩԫԩnda hacmi artar.
–
–
Yukarԩdaki örneԫimizde F atomu ile F iyonunun hacmi karԭԩlaԭtԩrԩldԩԫԩnda F nin hacmi F nin hacminden daha büyüktür.
Katyonlarԩn Elektron Diziliԭi
Nötr bir atomdan katyon oluԭurken elektron baԭkuant sayԩsԩ en büyük orbitalden öncelikle kopar. Atomun en yüksek
enerji düzeyli orbitali s veya p ise elektronlar sԩrasԩyla önce p orbitalinden sonra s orbitalinden kopar.
Atom numarasԩ 11 olan Na atomu için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Nötr Na atomunun temel hal elektron daԫԩlԩmԩ nasԩldԩr?
b) Na+ iyonunun elektron daԫԩlԩmԩ nasԩldԩr?
50
ATOMUN YAPISI
Atom numarasԩ 21 olan Sc atomu için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Nötr Sc atomunun temel hal elektron daԫԩlԩmԩ nasԩldԩr?
b) Sc+ iyonunun elektron daԫԩlԩmԩ nasԩldԩr?
c) Sc2+ iyonunun elektron daԫԩlԩmԩ nasԩldԩr?
d) Sc3+ iyonunun elektron daԫԩlԩmԩ nasԩldԩr?
e) Sc, Sc+, Sc2+ ve Sc3+ nԩn atom hacimleri büyükten küçüԫe nasԩl sԩralanԩr?
51
10. SINIF KԨMYA
SORU 32
28X
ve
2+
30Y
iyonlarԩ için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) X ile
Y2+
nin s orbitallerinde kaçar tane elektron bulunur?
b) X ile
Y2+
nin d orbitallerinde kaçar tane elektron bulunur?
ÇÖZÜM
SORU 33
Mn elementinin atom numarasԩ 25 tir.
Buna göre,
I.
Temel halde Mn nin eԭleԭmemiԭ 5 elektronu bulunur.
II. Mn2+ iyonunun eԭleԭmemiԭ 3 elektronu bulunur.
III. Mn2+ iyonunun yarԩçapԩ, Mn atomunun yarԩçapԩndan büyüktür.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
SORU 34
56
26 Fe
atomundan oluԭan Fe2+ ve Fe3+ iyonlarԩ için aԭaԫԩdakilerden hangisi yanlԩԭtԩr?
A) p orbitallerindeki toplam elektron sayԩlarԩ eԭittir.
B) s orbitallerindeki toplam elektron sayԩlarԩ eԭittir.
C) d orbitallerindeki toplam elektron sayԩlarԩ eԭittir.
D) Fe2+ nin iyon yarԩçapԩ, Fe3+ ünkinden büyüktür.
E) Proton sayԩlarԩ eԭittir.
ÇÖZÜM
SORU 35
Cu2O bileԭiԫinde toplam 66 elektron bulunmaktadԩr.
Bu bileԭikteki Cun+ iyonu için;
I.
Proton sayԩsԩ 29 dur.
II. Elektron sayԩsԩ 28 dir.
III. Elektron diziliԭinin son terimi 3d10 dur.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur? (O nun atom numarasԩ 8 dir.)
A) Yalnԩz I
ÇÖZÜM
52
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ATOMUN YAPISI
etkinlik 16
Aԭaԫԩda atom numarasԩ verilen iyonlarԩn elektron daԫԩlԩmԩ ve orbital diyagramlarԩnԩ yapԩnԩz.
Element
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)
O
8
2p
AI
AI
3+
13
2+
20
Ca
Ti
+
22
Ti
2+
22
Ti
4+
22
Cr
+
24
+
31
o)
2s
+
k)
n)
1s
Na
13
29
m)
1s2 2s2 2p6
Orbital diyagram›
+
11
j)
l)
2–
Elektronlar›n›n orbitallerdeki da¤›l›m›
Cu
Ga
Ga
+
3+
31
2+
38
Sr
2–
34
Se
6+
Mo
42
53
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 1
Element spektrumlarԩnԩn birbirinden farklԩ ol-
4.
Aԭaԫԩdaki görüԭlerden hangisi Thomson atom
masԩ;
modeline ait deԫildir?
I.
A) Atomda eksi yüklü elektronlar vardԩr.
Atom yapԩlarԩnԩn farklԩ oluԭu
II. Elektron yapԩlarԩnԩn farklԩ oluԭu.
B) Atomda artԩ yüklü protonlar vardԩr.
III. Atomlarԩn enerji düzeylerinin farklԩ oluԭu
C) Elektronlar atomun çekirdeԫi etrafԩnda döner-
nedenlerinden hangileriyle iliԭkilidir?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz III
D) I ve III
C) I ve II
D) Atom kütlesinin çoԫunu protonlar oluԭturur.
E) I, II ve III
E) Atomdaki protonlarla elektronlarԩn sayԩsԩ eԭittir.
Bohr atom modeline göre bir elektron 2. enerji dü-
5.
Rutherford atom modeli,
zeyinden 1. enerji düzeyine inmektedir.
I.
Buna göre,
II. Atomlarԩn kesikli spekturum yapԩda ԩԭԩn yay-
I.
Atomda elektromanyetik ԩԭԩma olur.
II. Elektron çekirdek çevresinde daha hԩzlԩ döner.
III. Elektronun toplam enerjisi artar.
yargԩlarԩndan hangileri yanlԩԭtԩr?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) I ve II
C) Yalnԩz III
Atomun çekirdekli yapԩda olmasԩ
masԩ
ESEN YAYINLARI
2.
ler.
III. Çekirdek hacminin atom hacmine göre çok küçük olmasԩ
görüԭlerinden hangilerine açԩklama getirmemiԭtir?
A) Yalnԩz I
E) II ve III
B) Yalnԩz II
D) I ve II
3.
b
n=5
n=4
c
a
d
6.
C) Yalnԩz III
E) II ve III
Hidrojen atomunda 4. ana enerji düzeyinde bulunan bir elektron kaç tür foton yayabilir?
e
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
E) 6
n=3
n=2
7.
n=1
arasԩndaki ԩԭԩnlarԩ görebilir.
Ԭekilde hidrojen atomuna ait elektronun bazԩ ener-
Buna göre, insan gözünün duyarlԩ olduԫu en
ji düzeyleri arasԩndaki geçiԭleri gösterilmiԭtir.
küçük ԩԭԩk enerjisi aԭaԫԩdakilerden hangisidir?
Bu geçiԭlerden yayԩnlanan spektrum çizgilerin-
(h : planck sabiti, c = ԩԭԩk hԩzԩ, p = frekans)
den hangileri Balmer serisinde yer alԩr?
A) Yalnԩz a
B) Yalnԩz b
D) b ve e
54
Ԩnsan gözü, dalga boyu 4.10–5 cm ile 7.10–5 cm
C) c ve d
E) b, c ve d
A)
hc
·10 5
7
D)
B)
hc
·10 5
4
hp
·10 5
7
E)
C)
hp
·10 5
4
7
hc·10 5
ATOMUN YAPISI
8.
12. Temel haldeki bir atomu uyarmak için,
Her taneciԫe eԭlik eden bir dalga vardԩr.
Taneciklerin dalga boylarԩ kütleleriyle ters
orantԩlԩdԩr.
I.
Elektronlarla bombardԩman etme
II. Fotonlarla bombardԩman etme
Buna göre, hԩzlarԩ eԭit olan nötron (n), proton
III. Isԩtma
(p) ve elektron (e) un dalga boylarԩ arasԩndaki
iԭlemlerinden hangileri yapԩlabilir?
iliԭki aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru verilmiԭ-
A) Yalnԩz I
tir?
A) p > n > e
B) e > p > n
D) e > p = n
B) Yalnԩz III
D) II ve III
C) e = p > n
C) I ve III
E) I, II ve III
E) p = n > e
13. Hidrojen atomunda elektronun herhangi bir
9.
enerji düzeyinden 3. enerji düzeyine geçerken
Boԭluktaki bütün dalgalarԩn hԩzԩ için;
I.
yayԩnlayacaԫԩ spektrum çizgileri hangi seride
Iԭԩk hԩzԩna eԭittir.
yer alԩr?
II. Dalga boyu arttԩkça dalga hԩzԩ artar.
III. Dalganԩn frekansԩ azaldԩkça dalga hԩzԩ da
azalԩr.
A) Lyman serisi
B) Balmer serisi
C) Paschen serisi
D) Brackett serisi
E) Pfund serisi
açԩklamalarԩndan hangileri doԫrudur?
B) Yalnԩz III
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
ESEN YAYINLARI
A) Yalnԩz I
14. Fotonlarla ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalardan hangisi yanlԩԭtԩr?
A) Sürekli olmayan enerji parçacԩklarԩna foton de-
10. Dalga boyu 4.10–5 cm olan mor ԩԭԩԫԩn frekansԩ
nir.
kaç hertz dir?
A) 5.1014
B) Yüksek frekanslԩ fotonlarda, bir noktadan bir
B) 7,5.1014
D) 9.1015
C) 7,5.1015
saniyede çok sayԩda dalga geçer.
E) 5.1016
C) Yüksek enerjili fotonlarԩn frekansԩ yüksektir.
D) Dalga boyu küçük olan fotonlarԩn frekansԩ da
küçüktür.
E) Farklԩ metallerden elektron koparmak için me-
11. Bohr atom modeli;
I.
tal yüzeyine farklԩ frekanslԩ fotonlar gönderil-
Atomda enerji düzeyleri bulunmasԩ
melidir.
II. Atomlarԩn yaptԩԫԩ ԩԭԩmanԩn kesikli spektrum
vermesi
III. Çok elektronlu atomlarԩn sürekli spektrum vermesi
15. Balmer serisini oluԭturan spektrum çizgi-
gerçeklerinden hangilerini açԩklayabilir?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) II ve III
1D
2C
3D
leri hangi enerji düzeyine dönüԭ sԩrasԩnda
C) I ve II
olmaktadԩr?
E) I, II ve III
4C
5B
6E
A) 1
7A
8D
9A
10 B
B) 2
11 C
C) 3
12 E
D) 4
13 C
14 D
E) 5
15 B
55
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 2
Modern atom teorisine göre n = 4 enerji düzeyi
6.
Nötral X, Y ve Z atomlarԩnԩn elektron daԫԩlԩmԩ aԭa-
için;
ԫԩdaki gibidir.
I.
4 tür orbital içerir.
X : 1s22s1
II. 16 tane orbital içerir.
Y : 1s23p1
III. Maksimum 32 tane elektron bulundurur.
Z : 1s24s1
açԩklamalarԩndan hangileri doԫrudur?
Buna göre;
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz III
D) I ve III
I.
C) I ve II
En düԭük enerjili olan X tir.
II. Y ve Z uyarԩlmԩԭ atomlardԩr.
E) I, II ve III
III. Z den 1 elektron koparmak diԫerlerinden daha
fazla enerji gerektirir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
2.
A) Yalnԩz I
Temel haldeki nötr X atomunun ilk 11 orbitali tam
B) Yalnԩz II
D) II ve III
doludur.
C) I ve II
E) I, II ve III
Buna göre X atomunun atom numarasԩ kaçtԩr?
3.
B) 22
Temel haldeki
C) 24
27Co
D) 26
E) 28
atomunda kaç tane eԭleԭ-
ESEN YAYINLARI
A) 21
7.
Buna göre, bu elementin elektron bulunduran
orbitallerinin toplam sayԩsԩ kaçtԩr?
memiԭ elektron vardԩr?
A) 2
4.
B) 3
C) 4
D) 5
A) 13
E) 7
X atomu ile ilgili aԭaԫԩdaki bilgiler veriliyor.
Nötron sayԩsԩ 20 dir.
Temel halde 4s orbitalinde 1 tane elektronu
Nötr bir elementin 4. temel enerji düzeyindeki orbitallerden 3 tanesi tam doludur.
8.
A) 19
B) 38
C) 39
D) 40
E) 41
C) 15
D) 18
E) 20
Aԭaԫԩda bazԩ atomlarԩn elektron daԫԩlԩmlarԩnԩn orbital ԭemasԩ verilmiԭtir.
1s
vardԩr.
Buna göre, X atomunun kütle numarasԩ kaçtԩr?
B) 14
2s
2p
3s
3p
X:
Y:
Z:
5.
Proton sayԩlarԩ aԭaԫԩda verilen atomlardan
hangisinin temel halde yarԩ dolu orbitali yoktur?
A) 22
56
B) 24
C) 26
D) 28
E) 30
Buna göre, bu atomlardan hangileri uyarԩlmamԩԭtԩr?
A) Yalnԩz X
B) Yalnԩz Y
D) X ve Y
C) Yalnԩz Z
E) Y ve Z
ATOMUN YAPISI
9.
13. X, Y ve Z atomlarԩnԩn temel haldeki elektron daԫԩ-
X atomu için ԭu bilgiler veriliyor.
X4+ iyonunun elektron daԫԩlԩmԩ 1s22s22p63s2
lԩmlarԩnԩn son terimi aԭaԫԩdaki gibidir.
ԭeklindedir.
X : ..... 3p1
Nötron sayԩsԩ proton sayԩsԩndan 2 fazladԩr.
Y : ..... 3d1
Z : ..... 4s1
Buna göre, X atomunun kütle numarasԩ kaçtԩr?
A) 16
B) 18
C) 26
D) 32
Buna göre;
E) 34
I.
X ve Y nin yarԩ dolu orbital sayԩlarԩ eԭittir.
II. Y ve Z nin s orbitallerindeki toplam elektron
sayԩlarԩ eԭittir.
III. Y nin atom numarasԩ 19 dur.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
10. Aԭaԫԩda atom numaralarԩ verilen atomlardan
D) I ve III
hangisinin elektron daԫԩlԩmԩ küresel simetrik
deԫildir?
14.
A) 15
B) 18
C) 21
D) 24
E) 25
element atomuyla ilgili;
I.
Elektronlarԩnԩn orbital ԭemasԩ
sayԩsԩ aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru verilmiԭtir?
Dolu
—————
Yarԩ dolu
—————
A)
9
2
B)
10
2
C)
9
–
D)
10
–
E)
8
4
3s
3p
4s
3d
II. X+1 iyonunun elektron daԫԩlԩmԩ
iyonundaki dolu ve yarԩ dolu orbitallerin
ESEN YAYINLARI
2+
22Ti
2p
C) I ve II
E) I, II ve III
24X
1s 2s
11.
B) Yalnԩz II
1s22s22p63s23p64s13d4 tür.
III. 3px
orbitalindeki
elektronlarԩnԩn
bulunma
olasԩlԩklarԩnԩn daԫԩlԩmԩ
y
x
z
ԭeklindedir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
D) I ve III
12. Aԭaԫԩda bazԩ iyonlarԩn elektron daԫԩlԩmԩ verilmiԭtir.
3+
I.
15X
II.
21Y
III.
+
25
: 1s22s22p63s2
:
C) I ve II
E) I, II ve III
15. Iԭԩԫԩn yapԩsԩyla ilgili;
: 1s22s22p63s23p64s2
Z2+
B) Yalnԩz II
I.
1s22s22p63s23p63d5
Boԭlukta doԫrusal olarak yayԩlԩr.
II. Hԩzԩ ԩԭԩk hԩzԩna eԭittir.
Bu elektron daԫԩlԩmlarԩndan hangileri yanlԩԭtԩr?
III. Geçtiԫi ortama enerji aktarԩr.
A) Yalnԩz I
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
B) Yalnԩz II
D) I ve II
1E
2D
3B
C) Yalnԩz III
A) Yalnԩz I
E) II ve III
4C
5E
6C
B) Yalnԩz III
D) I ve III
7D
8A
9E
10 C
11 A
12 B
C) I ve II
E) I, II ve III
13 A
14 D
15 E
57
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 7
Atom numarasԩ 59 olan Pr element atomunun
5.
katman elektron daԫԩlԩmԩ aԭaԫԩdakilerin hangi-
Iԭԩԫԩn dalga modeliyle ilgili;
I.
sinde doԫru verilmiԭtir?
A) 2 8 18 20 8 3
B) 2 8 18 21 8 2
C) 2 8 18 18 11 2
D) 2 8 18 22 8 1
Bir dalganԩn ԭiddeti, genliԫinin karesiyle ters
orantԩlԩdԩr.
II. Bir dalganԩn maksimum yüksekliԫi veya minimum derinliԫine dalganԩn genliԫi denir.
III. Dalga boyu ne kadar büyükse dalganԩn frekansԩ da o derece düԭüktür.
E) 2 8 18 18 10 3
yargԩlarԩndan hangileri yanlԩԭtԩr?
2.
23
23
+
2+
11 Na ve 12 Mg
I.
A) Yalnԩz I
iyonlarԩ için,
D) II ve III
Nötron sayԩlarԩ
II. Elektron ve nükleon sayԩlarԩ
6.
E) I, II ve III
Elektron daԫԩlԩmԩ ...3d6 ile sonlanan bir X elementinin atom numarasԩ ve p orbitallerinde bu-
niceliklerinden hangileri birbirine eԭittir?
lunan elektron sayԩlarԩ toplamԩ nedir?
p orbitallerindeki
elektron sayԩsԩ
————————
14
C) Yalnԩz III
E) II ve III
Aԭaԫԩdaki atomlardan hangisi uyarԩlmԩԭ bir
atomun elektron diziliԭidir?
ESEN YAYINLARI
B) Yalnԩz II
D) I ve II
A)
Atom no.
—————
26
B)
25
18
C)
24
25
D)
26
13
E)
26
12
A)
2
2
6
1
1
1
13AI : 1s 2s 2p 3s 3p 4s
B)
11Na
: 1s2 2s2 2p6 3s1
C)
12Mg
: 1s2 2s2 2p6 3s2
D)
14Si
: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p2
I.
E)
15P
: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3
II. Üzerine düԭen bütün ԩԭԩnlarԩ soԫuran cisimlere
siyah cisim denir.
7.
Iԭԩkla ilgili;
Siyah cisim ԩsԩtԩldakça ԩԭԩmanԩn ԭiddeti artar.
III. Iԭԩk hem dalga hem de tanecik özelliԫi gösterir.
4.
Atom numaras›
Elektron Say›s›
X
7
5
Y
8
10
Z
9
9
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
X, Y, Z elementleri atomlarԩna ait bazԩ bilgiler
yukarԩda verilmiԭtir.
Buna göre, X, Y, Z den hangileri negatif (anyon)
iyondur?
A) Yalnԩz X
D) X ve Y
B) Yalnԩz Y
B) Yalnԩz II
D) II ve III
8.
66
C) I ve II
III. Proton sayԩlarԩ
A) Yalnԩz I
3
B) Yalnԩz II
C) Yalnԩz Z
E) Y ve Z
I.
C) I ve II
E) I, II ve III
Enerjinin paketler halinde taԭԩndԩԫԩnԩ ileri süren
teoriye kuantum teorisi denir.
II. Her metalden elektron koparmak için gönderilen ԩԭԩnԩn frekansԩ aynԩdԩr.
III. Bütün elementlerin yayԩnma çizgi spektrumlarԩ
aynԩdԩr.
yukarԩdaki ifadelerden hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
D) II ve III
B) Yalnԩz II
C) I ve III
E) I, II ve III
ATOMUN YAPISI
9.
Modern Atom Teorisine iliԭkin,
I.
13.
Elektronlar orbitallerde bulunur.
X:
Y:
II. Bir orbitalde bulunan elektronlarԩn dönme yönü
(spin) birbirine zԩttԩr.
Z:
III. s, p, d ve f olmak üzere 4 çeԭit orbital vardԩr.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) II ve III
Yukarԩda baԫԩl dalga boylarԩ verilen elektromanyetik ԩԭԩnlarԩn enerjileri aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr?
C) I ve III
E) I, II ve III
A) X < Y < Z
10.
29X
element atomuyla ilgili,
I.
Elektronlarԩn orbitallere daԫԩlԩmԩ : [Ar] 4s2 3d9
B) Z < Y < X
D) X < Z < Y
biçimindedir.
C) X = Y = Z
E) Z < X < Y
14. H atomuna ait elektron aԭaԫԩda belirtilen enerji dü-
II. X+ iyonunun elektron daԫԩlԩmԩ: [Ar] 3d10 dur.
zeyleri arasԩnda geçiԭ yapmaktadԩr. Bu geçiԭler
III. 3px orbitalinde elektronlarԩn bulunma olasԩlԩkla-
sԩrasԩnda yayԩmlanan ԩԭԩnԩn frekanslarԩ p1, p2 ve
rԩnԩn daԫԩlԩmԩ
p3 ile gösterilmiԭtir.
Geçiԭin olduԫu enerji düzeyleri
y
ESEN YAYINLARI
x
z
ԭeklindedir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
Iԭԩnԩn frekansԩ
4. den 3. ye
p1
3. den 2. ye
p2
2. den 1. ye
p3
Buna göre, p1, p2 ve p3 arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru verilmiԭtir?
(Atom numarasԩ : Ar = 18)
A) p1 = p2 = p3
B) p1 > p2 > p3
C) p3 > p2 > p1
D) p1 > p3 > p2
E) p2 > p1 > p3
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
15. Atomun yapԩsԩ ve atomun yapԩsԩ ile yapԩlan deneyler ile ilgili;
11. Nötr X elementinin elektron diziliԭi 3d1 ile bitmek-
I.
tedir.
Elementlerin X ԩԭԩnԩ spektrumu yardԩmԩ ile
atom numaralarԩ bulunabilir.
Bu elementin çekirdek yükü aԭaԫԩdakilerden
II. X ԩԭԩnlarԩnԩ elementlerle çarpԩԭtԩrarak element-
hangisidir?
A) +21
lerin atom numaralarԩnԩ bulan bilim adamԩ
B) +22
C) +23
D) +24
E) +25
Thomson’dur.
III. Elektron yükünün –1,6.10–19 coulomb olduԫunu yaԫ damlasԩ deneyi ile bulan bilim adamԩ
12. Aԭaԫԩdaki iyonlarԩn hangisinde 10 elektron, 13
Moseley’dir.
nötron, 14 proton bulunur?
A)
27 4+
14X
B) 28 X4+
D)
1B
2B
27 3+
13X
3A
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
C) 27 X3+
14
14
A) Yalnԩz I
E) 28 X3+
D) II ve III
14
4B
5A
6E
B) Yalnԩz II
7E
8A
9E
10 D
11 A
12 A
C) I ve III
E) I, II ve III
13 B
14 C
15 A
67
10. SINIF KԨMYA
Bölüm 2 ATOM KÜTLESԨ YAKLAԬIMI
VE MOL KAVRAMI
Baԫԩl Atom Kütlelerinin Tarihçesi
Elementlerin atomlarԩ, mikroskoplarla bile görülemeyecek kadar küçüktür. Bu kadar küçük taneciklerin günümüz tartԩ
aletleriyle tartԩlmasԩ mümkün deԫildir.
Bu nedenle bir elemente ait atomlarԩn kütlesi baԭka bir elementin atomlarԩnԩn kütlesiyle karԭԩlaԭtԩrԩlarak verilir. Bu iԭlemde en kolay yöntem, bir elementin atomlarԩndan birinin kütlesini birim olarak seçip, diԫer elementlere ait atomlarԩn
kütlesini buna göre belirlemektir.
Bir atomun temel olarak seçilen bir baԭka atomdan kaç kere daha aԫԩr olduԫunu gösteren sayԩya
baԫԩl atom kütlesi denir.
Dalton, tepkimelerde atomlarԩn gerçek kütlelerinin önemli olmadԩԫԩnԩ, hesaplamalarda, baԫԩl atom kütlelerinin yeterli olabileceԫini belirtmiԭtir.
Dalton, en küçük olan hidrojen atomunun kütlesini 1 birim kabul edip diԫer atomlar hidrojen atomunun kaç katԩysa o
kadar birim kabul etmiԭtir.
Örneԫin hidrojenin atom kütlesi 1 birim kabul edildiԫinde oksijenin kütlesi bunun 15,9 katԩdԩr. Bu durumda oksijenin
baԫԩl atom kütlesi 15,9 birimdir.
Karԭԩlaԭtԩrmalar yapԩlԩrken, atom kütlesi hesaplanacak elementle hidrojenin hangi kütle oranԩnda bileԭik oluԭturduԫu
incelenerek yapԩlmԩԭtԩr. 1 gram hidrojenle birleԭen kütleleri dikkate alԩnarak bazԩ elementlerin atom kütleleri tabloda
verilmiԭtir.
Element
Sembolü
Ba¤›l atom kütlesi
Flor
F
19,9
Klor
CI
35,5
Brom
Br
79,9
Kükürt
S
32,06
‹yot
I
126,9
19. yüzyԩlda 1 gram hidrojenle birleԭen
element kütlelerinin tam sayԩ yerine onlara
yakԩn deԫerler bulunmasԩnԩ deney hatalarԩna dayandԩrmԩԭlardԩr.
Bunun sonucu olarak da her elementin
atomunun kütlesinin hidrojen atomu kütlesinin tam katԩ olduԫu sonucuna varmԩԭlardԩr.
Ancak bazԩ elementlerin hidrojenli bileԭikleri elde edilemeyebilir. Bu elementlerin baԫԩl atom kütlesi de baԫԩl atom kütlesi bilinen elementler yardԩmԩ ile bulunur. Atom kütlelerini ezberlemeye gerek yoktur. Ԩԭlemler için gerektiԫinde bu
deԫerler verilir.
Atomik Kütle Birimi
Günümüzde atom kütlelerini karԭԩlaԭtԩrmak için karbon atomu kullanԩlԩr. Karbon atomunun kütlesi 12 birim kabul edilip
bunun 1/12 si 1 atomik kütle birimi (akb) olarak tanԩmlanԩr.
Bu durumda bazԩ elementlere ait atomlarԩn akb türünden deԫerleri ԭu ԭekildedir.
68
ATOMUN YAPISI
1 H atomu ………… 1 akb
1 C atomu ………… 12 akb
1 O atomu ………… 16 akb
12 akb
1 akb
12
akb
1 tane
C atomu
1 tane
H atomu
1 akb
Mol
Baԫԩl atom kütlesi kadar gram elemente 1 mol denir.
Aԭaԫԩdaki tabloda bazԩ elementlerin baԫԩl atom kütleleri ve 1 mollerinin kütleleri verilmiԭtir.
Element
1 atomunun
BaÛÝl atom
kŸtlesi
1 molŸnŸn
kŸtlesi
akb yerine Dalton’a izafeten
Hidrojen (H)
1 akb
1 gram
H = 1 akb veya H = 1 Da
Karbon (C)
12 akb
12 gram
C = 12 akb veya C = 12 Da
Oksijen (O)
16 akb
16 gram
KŸkŸrt (S)
32 akb
32 gram
Da olarak birimlendirilebilir.
Tek atomlu, avogadro sayԩsԩ
kadar tanecik bulunduran
Kütlesi verilen bir maddenin mol sayԩsԩ ԭöyle bulunabilir:
n=
m
MA
n: mol sayԩsԩ
m: kütle
elementin baԫԩl kütlesine
MA: mol kütlesi
atom-gram denir.
1 mol atom = 1 atom - gram
Elementlerin çoԫunun mol kütlesi tam sayԩ deԫildir. Ancak iԭlemlerde kolaylԩk olmasԩ
açԩsԩndan bu deԫerler genellikle tam sayԩ olarak alԩnԩr.
Elementlerin Mol Kütlesi Neden Tam Sayԩ Deԫildir?
Kütle spektrometresi ile yapԩlan ölçümlerde bazԩ elementlerin farklԩ yapԩda atomlarԩnԩn olduԫu ortaya çԩkmԩԭtԩr.
Peki bu nasԩl mümkün olabilir?
Bir elementin türünü çekirdekteki proton sayԩsԩ belirler. Bazԩ atomlar karԭԩlaԭtԩrԩldԩԫԩnda çekirdekteki proton sayԩlarԩnԩn
aynԩ nötron sayԩlarԩnԩn ise farklԩ olduԫu görülmüԭtür. Bu tür atomlara izotop atomlar denir.
Proton sayԩsԩ aynԩ nötron sayԩsԩ farklԩ olan atomlara izotop atomlar denir.
Ԩzotop atomlarԩn kütle numarasԩ da farklԩdԩr.
Peki bu durumdaki elementlerin mol kütlesi nasԩl bulunur?
Bu tür elementlerin mol kütlesi bulunurken doԫadaki bulunuԭ % leri dikkate alԩnԩr. Bu ԭekilde bulunan deԫere ortalama atom kütlesi denir.
Elementlerin ortalama atom kütlesi ԭu ԭekilde bulunur.
Ortalama atom kütlesi = 1. izotopun kütle no ·
(O.A.K)
1. izotopun
kütlece % si
100
+ 2. izotopun kütle no ·
2. izotopun
kŸtlece % si
100
+ ………
69
10. SINIF KԨMYA
Klor elementi doԫada % 75 oranԩnda
35CI
ve % 25 oranԩnda
37CI
izotoplarԩnԩn karԩԭԩmԩ ԭeklinde bulunur.
Buna göre, klor elementinin ortalama atom kütlesi kaçtԩr?
SORU 1
Ba¤›l çokluk
Ԭekilde bakԩr (Cu) elementinin izotoplarԩnԩn baԫԩl çokluk – kütle no grafiԫi veril-
3
miԭtir.
Buna göre, Cu elementinin ortalama atom kütlesi kaçtԩr?
1
63
Kütle no
65
ÇÖZÜM
SORU 2
Atom numarasԩ 14 olan silisyum (Si) tabiatta üç izotopun karԩԭԩmԩ olarak bulunur.
Ԩzotop
_____
Kütle No
_______
% çokluԫu
_________
X
28
92,2
Y
29
4,7
Z
30
3,1
Buna göre, silisyumun ortalama atom kütlesi kaçtԩr?
ÇÖZÜM
70
ATOMUN YAPISI
Avogadro Sayԩsԩ
Avogadro sayԩsԩ, bir elementin 1 molündeki atom sayԩsԩ ya da bir bileԭiԫin 1 molündeki molekül sayԩsԩdԩr.
Deneysel hesaplamalar, Avogadro sayԩsԩnԩn 6,02.1023 olduԫunu göstermiԭtir.
Avogadro Say›s› Nas›l Bulundu?
Kütle spektrometresiyle bütün elementlere ait atomlar›n gerçek kütlesi bulunmuÁtur.
AÁa¤›daki tabloda kütle spektrometresiyle bulunan baz› elementlere ait gerçek kütleler verilmiÁtir.
Element
Gerçek Atom
Kütlesi
Elementin
mol kütlesi
He
6,645.10–24 g
4 g / mol
N
2,326.10–23 g
14 g / mol
AI
4,485.10–23 g
27 g / mol
Ca
6,645.10–23 g
40 g / mol
Àimdi de yukar›daki elementlerin mol kütlelerini, gerçek atom kütlesine bölelim.
He için =
AI için =
4
6,645.10–24
27
4,485.10–23
= 6,019.1023
N için =
= 6,02.1023
Ca için =
14
2,326.10–23
40
6,645.10–23
= 6,02.1023
= 6,019.1023
Bulunan de¤erler birbirine çok yak›n de¤erlerdir. ‹Álemler çok hassas yap›l›rsa de¤erlerin eÁit oldu¤u görülür.
Ç›kan bu de¤er 1 mol elementteki atom say›s› yani Avogadro say›s›d›r.
1 tane H atomu = 1 akb
1 mol H atomu = 6,02.1023 H atomu = 1 gram
1 tane C atomu = 12 akb
1 mol C atomu = 6,02.1023 C atomu = 12 gram
1 tane O atomu = 16 akb
1 mol O atomu = 6,02.1023 O atomu = 16 gram
1 tane AI atomu = 27 akb
1 mol AI atomu = 6,02.1023 AI atomu = 27 gram
1 tane atom ile 1 mol atom kavramlar› birbirine kar›Át›r›lmamal›d›r.
1 mol atomun kütlesi 1 tane atomun kütlesinin 6,02.1023 kat›d›r.
1 tane O atomu kaç gramdԩr? (O nun atom kütlesi = 16)
71
10. SINIF KԨMYA
Karbon (C) elementi için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (C nin atom kütlesi = 12)
a) C nin baԫԩl atom kütlesi kaç Da dԩr?
b) 1 mol C atomu kaç gramdԩr?
c) 6,02.1023 tane C atomu kaç gramdԩr?
d) 1 tane C atomu kaç gramdԩr?
e) 1 gram C de kaç tane C atomu bulunur?
SORU 3
Hidrojen atomunun gerçek kütlesi kaç gramdԩr? (H nin atom kütlesi = 1)
ÇÖZÜM
SORU 4
1 tane Mg atomunun kütlesi 4.10–23 gramdԩr.
Buna göre, Mg nin atom kütlesi kaç g/mol dür?
ÇÖZÜM
72
ATOMUN YAPISI
SORU 5
1 gram demirde kaç tane demir atomu bulunur? (Fe nin atom kütlesi 56)
ÇÖZÜM
SORU 6
5 mol kalsiyumda kaç tane Ca atomu bulunur? (Ca nԩn atom kütlesi 40)
ÇÖZÜM
SORU 7
1,204.1024 tane bakԩr atomu kaç moldür?
ÇÖZÜM
SORU 8
O nun atom kütlesi 16 g/mol dür.
Buna göre,
I. 1 gram O
II. 1 mol O
III. N tane O
miktarlarԩnԩn kütleleri arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru gösterilmiԭtir? (N = Avogadro sayԩsԩ)
A) I > II > III
B) I > II = III
C) II = III > I
D) I = II = III
E) III > II > I
ÇÖZÜM
73
10. SINIF KԨMYA
Molekül Kütlesi
Element molekülleri ve bileԭikler aynԩ ya da farklԩ elementlerin belirli oranlarda birleԭmesiyle oluԭur.
H H
O
H
H2 molekülü
H
H
N
H
H
H2O molekülü
NH3 molekülü
H2 molekülü 2 tane H atomunun birleԭmesiyle oluԭur. 1 tane H atomu 1 akb dir. Bu durumda 1 tane H2 molekülünün
baԫԩl kütlesi 2 akb dir. Buradan da 1 mol H2 nin 2 gram olduԫu sonucu çԩkar.
H2O molekülü ise 2 tane H ve 1 tane O atomunun birleԭmesiyle oluԭur. H2O nun baԫԩl kütlesi 2 tane H ve 1 tane O
atomunun baԫԩl kütleleri toplamԩna eԭittir.
1 tane H atomu 1 akb, 1 tane O atomu 16 akb dir. Bu durumda 1 tane H2O nun baԫԩl kütlesi 18 akb dir.
Buradan 1 mol H2O nun 18 gram olduԫu sonucu ortaya çԩkar.
18 gram
18 akb
1 tane
H O molekülü
2
1 mol
H O molekülü
2
Moleküllü yap›ya sahip elementlerle
kovalent ba¤l› bileÁiklerin 6.02.1023
tanesinin ba¤›l kütlesine molekül–gram
denir.
1 mol molekül = 1 molekül – gram
etkinlik 1
Aԭaԫԩdaki moleküllerin baԫԩl kütlesi ve 1 molünün kütlesini bulunuz.
(Atom kütleleri : H = 1, C = 12, N = 14, O = 16, F = 19, P = 31, S = 32)
Molekül
Ba¤›l kütle
Mol kütlesi
O
2.16 = 32 akb
32 gram
12 + 2.16 = 44 akb
44 gram
2
P
4
HF
CO
SO
2
3
N O
2
3
HNO
3
H PO
3
74
4
ATOMUN YAPISI
Diazottrioksit (N2O3) için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (Atom kütleleri: N = 14, O = 16)
a) 1 tane N2O3 ün baԫԩl kütlesi kaç Da dԩr?
b) 1 mol N2O3 molekülü kaç gramdԩr?
c) 1 molekül - gram N2O3 kaç gramdԩr?
d) 0,25 mol N2O3 kaç gramdԩr?
e) 30,4 gram N2O3 kaç moldür?
SORU 9
0,15 mol P4 kaç gramdԩr? (P nin atom kütlesi 31)
ÇÖZÜM
75
10. SINIF KԨMYA
SORU 10
19,6 gram H2SO4 kaç moldür? (Atom kütleleri : H = 1, O = 16, S = 32)
ÇÖZÜM
SORU 11
4,8 gram CH4 de kaç tane CH4 molekülü bulunur? (Atom kütleleri : H = 1, C = 12)
ÇÖZÜM
SORU 12
3,01.1022 tane NH3 molekülü kaç gramdԩr? (Atom kütleleri : H = 1, N = 14)
ÇÖZÜM
SORU 13
4, 816.1022 tane etanol (C2H6O) molekülü kaç gramdԩr? (Atom kütleleri : H = 1, C = 12, O = 16)
ÇÖZÜM
SORU 14
I. 3,6 gram H2O
II. 9,03.1022 tane H2O
III. 1 molekül–gram H2O
Yukarԩdaki H2O örneklerinin mol sayԩlarԩ arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru gösterilmiԭtir?
(Atom kütleleri: H = 1, O = 16)
A) I > II > III
ÇÖZÜM
76
B) III > II > I
C) I > III > II
D) III > I > II
E) II > I > III
ATOMUN YAPISI
Doԫada Atom – Molekül Halinde Bulunan Gazlar
Gazlardan bazԩlarԩ doԫada atomik halde bazԩlarԩ ise molekül halde bulunur.
Örneԫin Helyum gazԩ denildiԫinde, He nin doԫada atomik halde bulunduԫu, hidrojen gazԩ denildiԫinde ise hidrojenin
doԫada H2 molekülleri ԭeklinde bulunduԫu gözönünde bulundurulmalԩdԩr.
Soygazlar doԫada atomik halde bulunurken ametaller çoԫunlukla diatomik moleküller halinde bulunurlar.
Bazԩ gazlarԩn oluԭtuԫu elementler ve doԫadaki moleküllerinin bulunuԭ ԭekilleri aԭaԫԩda verilmiԭtir.
Do¤ada Bulunma Àekli
Gaz
OluÁtu¤u Element
Hidrojen gaz›
H
H2
Helyum gaz›
He
He
Azot gaz›
N
N2
Oksijen gaz›
O
O2
Ozon gaz›
O
O3
Klor gaz›
CI
CI2
0,16 gram helyum gazԩ için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (He nin atom kütlesi = 4)
a) Kaç moldür?
b) Kaç atom - gramdԩr?
c) Kaç atom bulundurur?
77
10. SINIF KԨMYA
1,6 gram hidrojen gazԩ için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (H nin atom kütlesi = 1)
a) Kaç molekül - gram dԩr?
b) Kaç mol hidrojen atomu bulundurur?
c) Kaç hidrojen molekülü bulundurur?
d) Kaç hidrojen atomu bulundurur?
SORU 15
8 gram oksijen gazԩ kaç mol dür? (Oksijenin atom kütlesi : 16 Da)
ÇÖZÜM
SORU 16
5,6 gram azot gazԩnda kaç azot molekülü bulunur? (Azotun atom kütlesi : 14 Da)
ÇÖZÜM
78
ATOMUN YAPISI
SORU 17
1,806.1023 tane oksijen atomundan kaç mol ozon gazԩ oluԭur?
ÇÖZÜM
SORU 18
0,01 gram hidrojen gazԩnda kaç hidrojen molekülü bulunur? (Hidrojenin atom kütlesi : 1Da)
ÇÖZÜM
SORU 19
6,4 gram oksijen gazԩ için,
I. 0,4.16 akb dir.
II. 1,204.1023 O2 molekülü içerir.
III. 0,2 mol oksijen atomu içerir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur? (O nun atom kütlesi 16)
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) Yalnԩz III
D) I ve II
E) II ve III
ÇÖZÜM
Ԩyonik Bileԭiklerin Mol Kütlesi
Ԩyonik bileԭikler baԫԩmsԩz moleküller olmadԩԫԩ için bunlarԩn molekül kütlelerinden söz edilmez. Ancak bu tür bileԭiklerde en basit formüle göre formül kütleleri bulunur.
‹yonik bileÁiklerin 6,02.1023 tanesinin
gram cinsinden ba¤›l kütlesine
formül-gram denir.
Na
Cl
Bir mol iyonik bileÁik = 1 formül - gram
NaCI kristalinin a¤ örgülü yap›s›
79
10. SINIF KԨMYA
etkinlik 2
Aԭaԫԩdaki iyonik bileԭiklerin birer molünün kaç gram olduԫunu bulunuz.
(Atom kütleleri : H = 1, N = 14, O = 16, Na = 23, Mg = 24, AI = 27, S = 32, CI = 35,5, K = 39, Ca = 40, Cr = 52,
Mn = 55, Fe = 56, Cu = 64)
Mol kütlesi / Formül kütlesi
BileÁik
NaCI
NaOH
AI O
2 3
Mg(OH)
2
Fe(OH)
24 + (16 + 1).2 = 24 + 17.2 = 58 g/mol
3
CaSO
4
AI(NO )
3 3
27 + (14 + 3.16). 3 = 27 + (14 + 48).3 = 213 g/mol
AI (SO )
2
4 3
K Cr O
2
2 7
Ag CrO
2
4
CuSO .5H O
4
2
64 + 32 + 4.16 + 5.(2.1 + 16) = 250 g/mol
Cu(NO3)2.3H2O
MgSO4.7H2O
MgSO4 için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
(Atom kütleleri : O = 16, Mg = 24, S = 32)
a) 1 molü kaç gramdԩr?
b) Formül kütlesi kaç gramdԩr?
c) Bileԭiԫin kütlece % kaçԩ Mg dir?
d) 0,25 mol MgSO4 kaç gramdԩr?
e) 4,8 gram MgSO4 kaç moldür?
80
ATOMUN YAPISI
SORU 20
8 gram NaOH kaç mol dür? (Atom kütleleri : H = 1, O = 16, Na = 23)
ÇÖZÜM
SORU 21
16 gram Fe2(SO4)3 kaç moldür? (Atom kütleleri : O = 16, S = 32, Fe = 56)
ÇÖZÜM
SORU 22
0,3 mol AI(OH)3 kaç gramdԩr? (Atom kütleleri : H = 1, O = 16, AI = 27)
ÇÖZÜM
81
10. SINIF KԨMYA
SORU 23
0,5 mol CaCI2.2H2O kaç gramdԩr? (Atom kütleleri : H = 1, O = 16, CI = 35,5, Ca = 40)
ÇÖZÜM
SORU 24
4, 84 gram Cu(NO3)2.3H2O kaç mol dür? (Atom kütleleri : H = 1, N = 14, O = 16, Cu = 64)
ÇÖZÜM
SORU 25
I. 0,2 mol NaOH
II. 0,05 mol Fe2O3
III. 0,02 mol Fe2(SO4)3
Yukarԩda mol sayԩlarԩ verilen bileԭiklerin kütleleri arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru
gösterilmiԭtir?
(Atom kütleleri: H = 1, O = 16, Na = 23, S = 32, Fe = 56)
A) I = II = III
B) I = III > II
C) I > II > III
D) III > II > I
E) III > I > II
ÇÖZÜM
Bileԭik içerisindeki element miktarlarԩ
2 göz
2 kulak
H
1 a¤›z
C
H
1 burun
H
C
H
1 kafa
H
O
H
1 etil alkol molekülü
C
82
: 2 C atomu
O
: 1 O atomu
H
: 6 H atomu
ATOMUN YAPISI
Elementler bileԭiklerin yapԩsԩnda belirli sayԩlarda bulunur. Nasԩl ki bir insan kafasԩnda 1 aԫԩz, 1 burun, 2 kulak, 2 göz
vs bulunuyorsa, örneԫin 1 tane N2O3 molekülünde de 2 tane N ve 3 tane O atomu bulunur.
1 tane
1 mol
N2O3
N2O3
3 tane O atomu
2 tane N atomu
3 mol O atomu
2 mol N atomu
8,4 gram C3H6 gazԩ için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
(Atom kütleleri: H = 1, C = 12)
a) Kaç mol dür?
b) Kaç C3H6 molekülü içerir?
c) Kaç mol C içerir?
d) Kaç mol H içerir?
e) Kaç tane C atomu içerir?
f) Kaç tane H atomu içerir?
g) Kaç gram C içerir?
h) Kaç gram H içerir?
83
10. SINIF KԨMYA
SORU 26
0,3 mol SO3 de kaç mol O atomu bulunur?
ÇÖZÜM
SORU 27
27, 2 gram CaSO4 de kaç mol O atomu bulunur? (Atom kütleleri : O = 16, S = 32, Ca = 40)
ÇÖZÜM
SORU 28
0,16 mol H atomu bulunduran CH4 kaç mol dür?
ÇÖZÜM
SORU 29
9,6 gram oksijen atomu bulunduran SO3 kaç moldür? (Atom kütleleri : O = 16, S = 32)
ÇÖZÜM
SORU 30
2,408.1023 tane H atomu bulunduran N2H4 kaç moldür?
ÇÖZÜM
SORU 31
Avogadro sayԩsԩ kadar atom bulunduran N2O3 kaç moldür?
ÇÖZÜM
84
ATOMUN YAPISI
SORU 32
1,2 gram H içeren C3H6O bileԭiԫi için,
I. 0,2 moldür.
II. 0,6 mol C içerir.
III. 16 gram O içerir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16)
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Gazlarda Mol – Hacim Ԩliԭkisi
Gazlarda mol - hacim iliԭkisi Avogadro hipotezi gözönünde bulundurularak kurulur.
Avogadro Hipotezi
Gazlarda mol–hacim iliԭkisi ԭu
Aynԩ koԭullarda (sԩcaklԩk ve basԩnç aynԩ) gazlarԩn eԭit hacimlerinde eԭit
baԫԩntԩ ile kurulabilir:
n = mol sayԩsԩ
V
V = Hacim
n=
Vo
Vo = Molar hacim
sayԩda gaz molekülü bulunur.
Yukarԩdaki açԩklama ile ilgili olarak;
Normal koԭullarda (0°C ve 1 atm basԩnçta) 1 mol gaz 22,4 L hacim kaplar.
Oda koԭullarda (25°C ve 1 atm basԩnçta) 1 mol gaz 24,5 L hacim kaplar.
Normal koԭullar altԩnda 5,6 litre hacim kaplayan oksijen gazԩ kaç gramdԩr? (Oksijenin atom kütlesi 16)
SORU 33
0, 2 mol He gazԩ normal koԭullarda kaç litre hacim kaplar?
ÇÖZÜM
85
10. SINIF KԨMYA
SORU 34
1,6 gram CH4 gazԩ kaç litre hacim kaplar? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12)
ÇÖZÜM
SORU 35
0,75 mol H2 gazԩ 1 atmosfer basԩnçta ve 0°C de kaç litre hacim kaplar?
ÇÖZÜM
SORU 36
Normal koԭullar altԩnda 1 litre hacim kaplayan CH4 gazԩ kaç moldür?
ÇÖZÜM
SORU 37
6 gram C2H6 gazԩ oda koԭullarԩnda kaç litre hacim kaplar? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12)
ÇÖZÜM
SORU 38
3,01.1022 He atomu normal koԭullar altԩnda kaç litre hacim kaplar?
ÇÖZÜM
SORU 39
Normal koԭullar altԩnda 4,48 litre hacim kaplayan hidrojen gazԩ kaç atom içerir?
ÇÖZÜM
86
ATOMUN YAPISI
Mol ile Ԩlgili Karԩԭԩm Problemleri
Normal koԭullarda 11,2 litre hacim kaplayan C2H6 ve C3H4 gazlarԩ karԩԭԩmԩnda 2,2 mol H atomu bulunmaktadԩr.
Buna göre, karԩԭԩm kaç gramdԩr? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12)
SORU 40
Eԭit mol sayԩda CH4 ve C3H4 molekülleri bulunduran bir karԩԭԩmԩn kütlesi 11,2 gramdԩr.
Buna göre, karԩԭԩm kaç moldür? (Atom kütleleri : H = 1, C = 12)
ÇÖZÜM
SORU 41
Normal koԭullarda hacmi 5,6 litre olan CO2 gazԩ, 16 gram SO3 ve 0,4 mol N2O3 gazlarԩ karԩԭtԩrԩlԩyor.
Buna göre karԩԭԩmda kaç mol O atomu bulunur? (Atom kütleleri : O = 16, S = 32)
ÇÖZÜM
87
10. SINIF KԨMYA
SORU 42
C2H6 ve SO3 gazlarԩndan oluԭan 5 mollük bir karԩԭԩmԩn kütlesi 300 gramdԩr.
Buna göre karԩԭԩmdaki C2H6 nԩn kütlece % si kaçtԩr? (Atom kütleleri : H = 1, C = 12, O = 16, S = 32)
ÇÖZÜM
SORU 43
Ԩdeal davranԩԭtaki XH3 ve YS2 gazlarԩndan oluԭan karԩԭԩm 2,4 mol H ve 2,4 mol S atomu içermektedir. Karԩԭԩmԩn normal koԭullardaki yoԫunluԫu 0,5 g/L dir.
Buna göre,bu gaz karԩԭԩmԩnԩn kütlesi kaç gramdԩr? (X ve Y elementtir.)
ÇÖZÜM
SORU 44
CO ve CO2 den oluԭan bir gaz karԩԭԩmԩnda 0,5 mol karbon (C) ve 0,8 mol oksijen (O) atomlarԩ bulunmaktadԩr.
Buna göre, karԩԭԩmԩn toplam kütlesi kaç gramdԩr? (Atom kütleleri: C = 12, O = 16)
ÇÖZÜM
SORU 45
CH4 ve C2H6 gazlarԩndan oluԭan karԩԭԩm NK da 22,4 litredir. Karԩԭԩmda 1,2 mol karbon (C) atomu bulunuyor.
Buna göre, karԩԭԩmdaki C2H6 gazԩ kaç gramdԩr? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12)
ÇÖZÜM
SORU 46
Kütleleri eԭit olan CO2 ve C3H8 gazlarԩ içeren bir karԩԭԩmda 2,8 mol atom vardԩr.
Buna göre, bu karԩԭԩmԩn NK da hacmi kaç litredir? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16)
ÇÖZÜM
88
ATOMUN YAPISI
Kimyasal Tepkimeler - Mol Ԩliԭkisi
Kimyasal tepkime denklemleri tepkimeye giren ve tepkime sonucu oluԭan maddelerin mol iliԭkisini gösterir. Bu nedenle
verilen miktarlar mole çevrilirse soruda istenen hangi birimse kolaylԩkla o birime dönüԭtürülür.
Magnezyum oksit bileԭiԫinin formülü MgO dur. Bileԭikteki elementlerin baԫԩl atom kütleleri, O = 16 Da, Mg = 24 Da dԩr.
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Magnezyum metali ile oksijen gazԩnԩn birleԭmesinden magnezyum oksit oluԭma denklemini yazԩnԩz.
b) 4,8 gram magnezyum kaç mol oksijen gazԩyla birleԭir?
c) 96 gram magnezyumun yeterince oksijen gazԩyla tepkimesinden kaç gram magnezyum oksit oluԭur?
89
10. SINIF KԨMYA
Mg(OH)2 uygun ԭartlarda H3PO4 ile reaksiyona girerek Mg3(PO4)2 ve H2O oluԭturuyor.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
(Elementlerin baԫԩl atom kütleleri: H = 1 Da, O = 16 Da, Mg = 24 Da, P = 31 Da)
a) Olayԩn kimyasal reaksiyon denklemini yazarak denkleԭtiriniz.
b) 3 mol Mg(OH)2 kaç gram H3PO4 ile tamamen reaksiyona girer?
c) Kaç mol H3PO4 den 13,1 gram Mg3(PO4)2 meydana gelir?
SORU 47
2,408.1023 tane X atomunu, 4X(k) + 3O2(g) A 2X2O3(k) tepkimesine göre oksitlemek için en az kaç gram O2 gazԩ
gerekir? (O nun atom kütlesi 16)
ÇÖZÜM
90
ATOMUN YAPISI
SORU 48
3,6 gram su elektrolizle H2 ve O2 gazlarԩna ayrԩԭtԩrԩlԩyor.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (Atom kütleleri: H = 1, O = 16)
a)
Tepkimenin en küçük tam sayԩlarla denkleԭmiԭ halini yazԩnԩz.
b)
Oluԭan H2 gazԩnԩn kütlesi kaç gramdԩr?
c)
Oluԭan O2 gazԩnԩn normal koԭullardaki hacmi kaç litredir?
ÇÖZÜM
SORU 49
Al4C3(k) + H2O(s) A AI(OH)3(k) + CH4(g) tepkimesine göre kaptaki Al4C3 ün tamamԩ harcandԩԫԩnda oluԭan CH4 gazԩ normal koԭullarda 13,44 litre hacim kaplamaktadԩr.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz? (Atom kütleleri: H = 1, O = 16)
a)
Tepkimede kaç gram H2O kullanԩlmԩԭtԩr?
b)
Tepkimede oluԭan AI(OH)3 kaç moldür?
ÇÖZÜM
SORU 50
N2(g) + 3H2(g) A 2NH3(g) tepkimesi artansԩz gerçekleԭtiԫinde 6,8 gram NH3 gazԩ oluԭuyor.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (Atom kütleleri: H = 1, N = 14)
a)
Tepkimede kaç mol N2 kullanԩlmԩԭtԩr?
b)
Tepkimede harcanan H2 gazԩ normal koԭullarda kaç litre hacim kaplar?
ÇÖZÜM
91
10. SINIF KԨMYA
Artan Maddesi Olan Tepkimeler
Tepkimeye giren maddelerin tamamԩnԩn harcanabilmesi için, maddeler belirli oranlarda alԩnmalԩdԩr. Girenler bu belirli
oranԩn dԩԭԩnda alԩnԩrsa tepkime, girenlerden biri bitene kadar devam eder. Diԫer madde veya maddelerin fazla kԩsmԩ
tepkimeye girmeden kalԩr. Böyle tepkimelerde oluԭan ürün miktarԩ biten maddeye göre hesaplanԩr. Tamamԩ kullanԩlarak biten maddeye sԩnԩrlandԩrԩcԩ madde denir.
XY2 bileԭiԫi oluԭurken 1 tane X atomu 2 tane Y atomuyla birleԭip 1 tane XY2 oluԭur. Yani XY2 oluԭurken X ile Y arasԩnda atomlarԩn birleԭme oranԩ 1/2 dir.
Elementlerin sayԩsԩ bu oranԩn dԩԭԩnda alԩnԩrsa elementin biri biterken diԫerinden artma olur.
X
Y
X
Y
Y
X
Y
Y
X
Y
+
X
Y
X
Y
Her iki tane Y atomu bir tane X atomuyla birleԭip XY2 oluԭtuԫunda
kaptaki Y nin bittiԫi X ten ise artma olduԫu görülür.
32 gram H2 ile 32 gram O2 gazlarԩ bir kԩvԩlcԩmla tutuԭturulup biri bitinceye kadar H2O oluԭturuyor.
Buna göre, hangi maddeden maç mol artar?
(Mol kütleleri (g/mol) : H = 1, O = 16)
92
ATOMUN YAPISI
C3H8(g) + O2(g) A CO2(g) + H2O(g) denklemine göre 88 gram C3H8 ile 64 gram O2 tepkimeye giriyor.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (Mol kütleleri (g/mol) : H = 1, C = 12, O = 16)
a) Tepkime sonunda kaç mol CO2 ve H2O oluԭur?
b) Tepkimenin sԩnԩrlayԩcԩ bileԭeni hangisidir?
SORU 51
CH4(g) + O2(g) A CO2(g) + H2O(g) denklemine göre 32 gram CH4 ile 32 gram O2 tepkimeye giriyor.
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (Mol kütleleri (g/mol) : H = 1, C = 12, O = 16)
a)
Tepkime sonunda kaç mol CO2 ve H2O oluԭur?
b)
Tepkimenin sԩnԩrlayԩcԩ bileԭeni hangisidir?
ÇÖZÜM
93
10. SINIF KԨMYA
SORU 52
2SO2(g) + O2(g) A 2SO3(g)
tepkimesine göre 0,4 mol SO2 ve 0,4 mol O2 gazlarԩ tam verimle tepkimeye girmektedir.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Kaç mol SO3 oluԭur?
b) Hangi maddeden kaç mol artar?
ÇÖZÜM
SORU 53
18 gram C ile 8 gram O2
C(k) + O2(g) A CO2(g)
denklemine göre tam verimle tepkimeye sokuluyor.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (Atom kütleleri: C=12, O=16)
a) Kaç mol CO2 oluԭur?
b) Hangi elementten kaç gram artar?
ÇÖZÜM
SORU 54
2C(k) + 3H2(g) A C2H6(g)
tepkimesine göre 6 gram C elementi ile 12,04.1023 tane H2 molekülü tam verimle tepkimeye giriyor.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (Atom kütleleri: H=1, C=12)
a) Kaç gram C2H6 oluԭur?
b) Hangi elementten kaç mol artar?
ÇÖZÜM
94
ATOMUN YAPISI
SORU 55
Kapalԩ bir kapta eԭit mol sayԩsԩnda N2 ve H2 gazlarԩ karԩԭԩmԩ,
N2(g) + 3H2(g) A 2NH3(g)
denklemine göre tam verimle tepkime vermektedir. Tepkime sonunda kapta 45 gram gaz karԩԭԩmԩ bulunmaktadԩr.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (Atom kütleleri: H=1, N=14)
a)
Baԭlangԩçtaki gaz karԩԭԩmԩ kaç moldür?
b)
Hangi gazdan kaç mol tepkimeye girmeden artmԩԭtԩr?
c)
Tepkime sonunda kaç gram NH3 oluԭmuԭtur?
ÇÖZÜM
SORU 56
48 tane K atomu, 48 tane Al atomu ve 48 tane CI2 molekülü tam verimle birleԭerek K3AICI6 oluԭturuyor.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a)
Hangi elementler biter?
b)
Hangi elementlerden kaçar tane artar?
c)
Kaç tane K3AICI6 oluԭur?
ÇÖZÜM
SORU 57
Eԭit kütlede N2 ve H2 gazlarԩ tam verimle tepkimeye girdiԫinde 68 gram NH3 elde edilmektedir.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (Atom kütleleri: H=1, N=14)
a)
Baԭlangԩç karԩԭԩmԩ kaç gramdԩr?
b)
Hangi gazdan kaç gram artmԩԭtԩr?
c)
Daha fazla NH3 elde edebilmek için ortama hangi gazdan konulmalԩdԩr?
ÇÖZÜM
95
10. SINIF KԨMYA
FORMÜL BULMA
Bir bileԭiԫin formülü o bileԭiԫin yapԩsԩnda bulunan elementlerin sembollerini ve element atomlarԩnԩn o bileԭik içindeki
baԫԩl sayԩlarԩnԩ ifade eder.
Bileԭik formülleri:
1. Basit (kaba) formülü
2. Molekül (gerçek) formülü
3. Yapԩ (açԩk) formülü
olmak üzere üçe ayrԩlԩr.
Bu konuda yapԩ formülü incelenmeyecektir.
BASԨT FORMÜL
Bileԭik içindeki elementlerin türünü ve sayԩsԩnԩ en küçük tam sayԩlarla veren formüldür.
MOLEKÜL FORMÜLÜ
Bileԭiԫin yapԩsԩnda bulunan her bir elementten, bileԭiԫin bir molünde (ya da molekülünde) kaç mol - atom (ya da kaç
tane atom) bulunduԫunu ifade eder.
Molekül formülü ile basit formül arasԩnda aԭaԫԩdaki iliԭki vardԩr.
(Basit Formül) . n = Molekül Formülü
Burada n, molekül formülünün içinde basit formülden kaç tane olduԫunu gösterir.
Madde
Molekül Formülü
Basit Formülü
n
Asetilen
C 2H2
CH
2
Benzen
C 6H6
CH
6
Etilen
C 2H4
CH2
2
Propen
C 3H6
CH2
3
Büten
C 4H8
CH2
4
Azot dioksit
NO2
NO2
1
Buradan anlaԭԩlacaԫԩ gibi, aԭaԫԩdaki iliԭki kurulur.
(Basit Formül Kütlesi) . n = Mol Kütlesi
Bir bileԭiԫin formülü bulunurken aԭaԫԩdaki iԭlemler yapԩlԩr:
Bileԭiԫi oluԭturan her elementin mol sayԩsԩ bulunur.
Bulunan mol sayԩlarԩ uygun bir katsayԩ ile çarpԩlarak tam sayԩ haline getirilir.
Elde edilen tam sayԩlar element sembolünün saԫ altԩna yazԩlԩr.
Bileԭiklerin 1 molü için formül bulunur.
96
ATOMUN YAPISI
Fe ve S den oluԭan bir bileԭiԫin 20,8 gramԩnda 11,2 gram Fe bulunmaktadԩr.
Buna göre, bu bileԭiԫin basit formülü nedir?
(Atom kütleleri : S = 32, Fe = 56)
Ca ve Br elementleri arasԩnda oluԭan bir bileԭiԫin kütlece % 20 si Ca dԩr.
Buna göre, bu bileԭiԫin basit formülü nedir? (Atom kütleleri : Ca = 40, Br = 80)
97
10. SINIF KԨMYA
SORU 58
N ve O elementlerinden oluԭan bir bileԭiԫin 2,16 gramԩnda 1,6 gram O bulunmaktadԩr.
Buna göre, bileԭiԫin basit formülü nedir? (Atom kütleleri: N = 14, O = 16)
ÇÖZÜM
SORU 59
S ve O elementleri arasԩnda oluԭan bir bileԭiԫin kütlece %40 ԩ S dir.
Buna göre bu bileԭiԫin basit formülü nedir? (Atom kütleleri: O = 16, S = 32)
ÇÖZÜM
SORU 60
Bir bileԭiԫin belirli miktardaki kütlesinin analizinden bulunan elementlerin kütlece % leri aԭaԫԩdaki tabloda verilmiԭtir.
Element
BileÁikteki kütlece % miktar›
Ca
40
C
12
O
48
Buna göre bu bileԭiԫin basit formülü nedir? (Atom kütleleri: C = 12, O = 16, Ca = 40)
ÇÖZÜM
SORU 61
CnH2n+2 genel formülüne sahip bir bileԭiԫin kütlece %25 i H dir.
Buna göre, bu bileԭiԫin basit formülü nedir? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12)
ÇÖZÜM
98
ATOMUN YAPISI
SORU 62
X ve Y elementlerinden oluԭan bir bileԭikle ilgili aԭaԫԩdaki bilgiler veriliyor.
X in atom kütlesi, Y nin atom kütlesinin 2 katԩdԩr.
Bileԭikteki X ile Y arasԩndaki kütlece birleԭme oranԩ (mX/mY) 2/3 tür.
Buna göre, oluԭan bileԭiԫin basit formülü nedir?
ÇÖZÜM
SORU 63
X ile Y elementleri arasԩnda oluԭan bir bileԭiԫin kütlece 9/11 i X tir.
Buna göre, bu bileԭiԫin basit formülü nedir? (Atom kütleleri: Y = 1, X = 12)
ÇÖZÜM
SORU 64
Azot (N) ve Oksijen (O) elementlerinden oluԭan belirli miktarԩnda 3,038 gram N ve 6,944 gram O bulunmaktadԩr. Bu
bileԭiԫin mol kütlesi 92 gramdԩr.
Buna göre, bu bileԭiԫin basit formülü ve molekül formülü nedir? (Atom kütleleri: N = 14, O = 16)
ÇÖZÜM
SORU 65
C, H ve O dan oluԭmuԭ bir bileԭiԫin 9 gramԩnda 3,6 gram C ve 0,6 gram H bulunmaktadԩr. Bileԭiԫin molekül kütlesi
180 g/mol dir.
Buna göre, bileԭiԫin molekül formülü nedir? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16)
ÇÖZÜM
99
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 1
1 gram hidrojen gazԩ kaç moldür?
6.
(Atom kütleleri: H=1, O=16,
(H nin atom kütlesi 1 dir.)
A) 2
B) 1
10 gram suda (H2O) kaç tane atom vardԩr?
C) 0,5
D) 0,25
Avogadro sayԩsԩ = 6. 1023)
E) 0,05
10 .3
18
10 .2.6.10 23
C)
18
10 .3.6.10 22
E)
18
10 .6.10 23
18
10 .3.6.10 23
D)
18
A)
2.
1 mol (NH4)2SO4 bileԭiԫinde kaç mol atom azot
atomu vardԩr?
A) 1
C) 3
D) 4
E) 5
Normal koԭullar altԩnda aԭaԫԩdakilerden hangisi
0,5 molü 54 gram olan bir X gazԩnԩn bir tek
molekülünün kütlesi kaç gramdԩr?
A) 16 gram oksijen gazԩ 0,5 moldür.
(N = Avogadro sayԩsԩ)
108
¬¬¬¬¬¬¬¬¬
N
B) 11,2 litre hidrojen gazԩ içerisinde 6,02.1023
tane hidrojen atomu vardԩr.
A)
C) 22,4 litre azot gazԩ içerisinde 2.6,02.1023 tane
azot molekülü vardԩr.
D) 27 . N
D) 8 gram metan (CH4) gazԩ 11,2 litredir.
E) 3,01.1023 atom içeren azot gazԩ 5,6 litredir.
4.
7.
yanlԩԭtԩr? (Atom kütleleri: H=1, C=12)
ESEN YAYINLARI
3.
B) 2
8.
B) 3,01.1022
D) 2,408.1023
27
¬¬¬¬¬¬¬¬¬
N
E)
N
108
C) 108 . N
O2 molekülü vardԩr?
A) 6,02.1023
NH4HCO3 bileԭiԫinin 7,9 gramԩ kaç tane H
A) 2,408.1022
B)
NK da 11,2 litre oksijen gazԩ içerisinde kaç tane
B) 12,04.1023
D) 6,02.1022
atomu içerir? (Mol kütlesi: NH4HCO3 = 79)
C) 3,01.1022
E) 3,01.1023
C) 6,02.1022
E) 3,01.1023
9.
0,5 mol C4H7OH bileԭiԫinde kaç mol hidrojen
atomu vardԩr?
A) 1,5
5.
B)
B) 3,5
C) 4
D) 4,5
E) 6,5
Birinde Mg diԫerinde Ca bulunan iki kapta eԭit sayԩda atom vardԩr.
Bu kaplardan 1 gram Mg ve 1 gram Ca çԩkarԩlԩrsa kaplarda kalan atomlarԩn sayԩsԩ veya kütlesi
için aԭaԫԩdakilerden hangisi doԫrudur?
(Atom kütleleri: Mg=24, Ca=40)
A) Mg ve Ca atomlarԩ sayԩsԩ eԭittir.
B) Mg atomlarԩ daha çoktur.
C) Ca atomlarԩ daha çoktur.
D) Mg ve Ca eԭit kütlededir.
E) Ca nԩn kütlesi daha fazladԩr.
100
10. 0,2 mol X3 ün kütlesi 9,6 gram dԩr.
Buna göre X in atom kütlesi kaçtԩr?
A) 8
B) 16
C) 24
D) 48
11. 2 tane azot molekülü kaç gramdԩr?
(Atom kütlesi: N=14)
A) 28
B) 56
C) 2.6,02.1023
D)
E)
56
6, 02.10 23
28
6, 02.10 23
E) 64
ATOMUN YAPISI
12. 3,01 . 1023 tane X atomu 8 gramdԩr.
17. 72 gram X elementinde 3,6.1024 tane atom vardԩr.
Buna göre, X in atom kütlesi kaç gramdԩr?
A) 2
B) 4
C) 8
D) 16
Buna göre X in atom kütlesi kaçtԩr?
(Avogadro sayԩsԩ = 6.1023)
E) 32
A) 36
B) 24
C) 12
D) 4
E) 2
13. 3.1025 tane atom içeren oksijen gazԩnԩn mol
sayԩsԩ ve NK daki hacmi aԭaԫԩdakilerden hangi-
18. 0,3 mol XO bileԭiԫi 21,6 gramdԩr.
sidir? (Avogadro sayԩsԩ = 6.1023)
Mol sayԩsԩ
—————
NK da Hacmi (L)
————————
A)
50
1120
B)
25
560
C)
30
67,2
D)
25
112
E)
100
2240
Buna göre X2O3 bileԭiԫinin molekül kütlesi kaç
g/mol dür? (O nun atom kütlesi =16)
A) 56
B) 112
C) 140
D) 160
E) 176
19. CnH8O bileԭiԫinin 0,2 molünde 2,4 mol atom vardԩr.
Buna göre n sayԩsԩ kaçtԩr?
14. Molekül kütlesi 120 gram/mol olan X maddesinden
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
E) 6
Buna göre deneyde kullanԩlan X maddesi kaç
gramdԩr?
A) 24
B) 48
C) 96
D) 120
E) 240
ESEN YAYINLARI
0,2 mol alԩnarak bir deneyde kullanԩlԩyor.
20. 0,04 mol N atomu içeren Mg(NO3)2 bileԭiԫi kaç
moldür?
A) 0,01
B) 0,02
C) 0,03
D) 0,04
E) 0,05
15. Avogadro sayԩsԩnԩn 45 katԩ kadar atom içeren
Fe(NO3)2 bileԭiԫi kaç moldür?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
21. 0,2 mol CnH2n bileԭiԫi 5,6 gramdԩr.
Buna göre n sayԩsԩ kaçtԩr?
(Atom kütleleri: H=1, C=12)
16. I. 1 gram NO gazԩ
A) 1
II. NK da 11,2 litre NO gazԩ
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
III. 2 mol NO gazԩ
Yukarԩdaki maddeleri mol sayԩsԩna göre, küçük22. SO2 nin kütlece % 50 si S dir.
ten büyüԫe doԫru sԩralayԩnԩz?
Buna göre S ile O nun atom kütlesi arasԩnda
(Atom kütleleri: N=14, O=16)
A) I, II, III
B) III, I, II
D) III, II, I
C) II, I, III
E) I, III, II
hangi baԫԩntԩ vardԩr?
A) 5S = O
D) S = 2O
B) 3S = O
C) S = O
E) 2S = O
1 C 2 B 3 C 4 E 5 C 6 D 7 A 8 E 9 C 10 B 11 E 12 D 1 3 B 1 4 A 15 E 16 A 17 C 18 D 19 B 20 B 21 B 22 D
101
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 2
6.
0,1 mol X2O3 bileԭiԫi 10,4 gram X içermektedir.
Bazԩ bileԭiklerle ilgili aԭaԫԩdaki bilgiler veriliyor:
Buna göre X in atom kütlesi kaçtԩr?
XO2 gazԩnԩn 0,25 molü 11 gramdԩr.
(O nun atom kütlesi 16 dԩr.)
A) 24
B) 40
C) 52
YO3 gazԩnԩn normal koԭullarda 11,2 litresi 40
D) 56
E) 104
gramdԩr.
Buna göre XY2 bileԭiԫinin 1 molü kaç gramdԩr?
2.
(O nun atom kütlesi 16 dԩr.)
Bazԩ bileԭiklerle ilgili aԭaԫԩdaki bilgiler verilmekte-
A) 12
dir.
B) 32
C) 44
D) 76
E) 80
0,4 mol X2O bileԭiԫi 17,6 gramdԩr.
0,2 mol X2On bileԭiԫi 15,2 gramdԩr.
Buna göre n sayԩsԩ kaçtԩr?
7.
den hangisi doԫrudur? (O nun atom kütlesi 16 dԩr.)
(O nun atom kütlesi 16 dԩr.)
A) 1
B) 2
C) 3
NK da O2 gazԩnԩn yoԫunluԫu için aԭaԫԩdakiler-
D) 4
E) 5
A)
16
22, 4
B
3.
0,8 gram CH4 gazԩ ile 2,3 gram XO2 gazԩnԩn mol
sayԩlarԩ eԭittir.
Buna göre X in atom kütlesi kaçtԩr?
(Atom kütleleri : H=1, C=12, O=16)
A) 12
B) 14
C) 20
D) 24
ESEN YAYINLARI
D)
8.
22, 4
16
32
22, 4
C)
22, 4
32
E) 32.22,4
XCO3 . X(OH)2 bileԭiԫinin 22,2 gramԩnda 0,5 mol
oksijen atomu bulunmaktadԩr.
E) 32
Buna göre X elementinin atom kütlesi kaçtԩr?
(Atom kütleleri : H=1, C=12, O=16)
4.
A) 128
0,25 mol AI4Cn bileԭiԫinin kütlesi 36 gramdԩr.
B) 64
C) 56
D) 48
E) 32
Buna göre formüldeki n kaçtԩr?
(Atom kütleleri : C=12, AI=27)
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
E) 6
9.
58 gram FenX4 bileԭiԫinde 1 mol X ve 42 gram Fe
bulunmaktadԩr.
Buna göre formüldeki n sayԩsԩ ve X in atom kütlesi kaçtԩr? (Fe nin atom kütlesi 56 dԩr.)
5.
Bazԩ bileԭiklerle ilgili aԭaԫԩdaki bilgiler verilmekte-
n
—————
dir.
X2S bileԭiԫinin % 20 si S dir.
CaY2 bileԭiԫinin % 80 i Y dir.
Buna göre XY2 bileԭiԫinin mol kütlesi kaçtԩr?
(Atom kütleleri : S=32, Ca=40)
A) 64
102
B) 80
C) 124
D) 144
E) 224
X
—————
A)
1
16
B)
2
32
C)
2
32
D)
3
16
E)
3
64
ATOMUN YAPISI
10. Ԩdeal davranԩԭtaki XS2 ve Y2O5 gazlarԩndan oluԭan
14. 8 gram C3H4 ile N.K. da 6,72 litre hacim kap-
bir karԩԭԩm 0,4 mol S ve 1 mol O atomu içermektedir.
layan C2H6 karԩԭԩmԩnda toplam kaç mol–atom
Bu karԩԭԩmԩn 0°C ve 1 atm deki yoԫunluԫu 0,5 g/L
bulunur? (Atom kütleleri: H=1, C=12)
A) 1,8
olduԫuna göre, kütlesi kaç gramdԩr?
B) 2,4
C) 3,2
D) 3,6
E) 3,8
(X ve Y birer elementtir.)
A) 4,48
B) 6,72
D) 11,2
C) 8,96
E) 13,44
15. CaCI2.nH2O bileԭiԫinin 33 gramԩnda 1,2 mol hidrojen atomu vardԩr.
11. CH4 ve SO3 gazlarԩndaki atom sayԩlarԩnԩn eԭit
Buna göre bileԭikteki n sayԩsԩ kaçtԩr?
olmasԩ için CH4 ün mol sayԩsԩnԩn SO3 ün mol
(Atom kütleleri: H=1, O=16, CI=35,5, Ca=40)
sayԩsԩna oranԩ kaç olmalԩdԩr?
A) 1
B)
4
5
C)
5
4
D)
3
2
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
12. Belirli miktardaki MgSO4.nH2O bileԭiԫinde 0,3 mol
16. I. 0,2 mol O atomu içeren H2O molekülü
O atomu ve 0,2 mol H atomu bulunmaktadԩr.
aԭaԫԩdakilerden hangisinde doԫru verilmiԭtir?
n
—————
Bileԭiԫin molü
———————
A)
2
0,01
B)
1
0,01
C)
2
0,25
D)
2
0,05
E)
1
0,05
II. 8,8 gram CO2 molekülü
ESEN YAYINLARI
Buna göre, n nin deԫeri ve bileԭiԫin mol sayԩsԩ
III. 2,408.1023 tane atom içeren H2 molekülü
Yukarԩdaki maddelerin mol sayԩlarԩ aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr?
(Atom kütleleri : C=12, O=16)
A) I > II > III
B) I = II = III
D) II = III > I
13. Normal koԭullarda 6,72 litre hacim kaplayan CH4
gazԩ bulunmaktadԩr.
C) I > II = III
E) III > II > I
17. 1 tane X2H6 molekülü 5.10–23 gramdԩr.
Buna göre;
Bu gaz için;
I. 1 mol X atomu 12 akb dir.
I. 4,8 gramdԩr.
II. 1,806.1023 moleküldür.
II. 1 tane X atomu 12 gramdԩr.
III. 1,5 mol atom içerir.
III. 1 gram X teki atom sayԩsԩ 5.1022 dir.
yargԩlarԩndan hangileri yanlԩԭtԩr?
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
(Avogadro sayԩsԩ = 6.1023, H=1)
(Atom kütleleri : H=1, C=12)
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz III
D) I ve III
1C
2C
3B
E) 5
E) 2
4B
A) Yalnԩz I
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
5E
6D
7B
B) Yalnԩz II
8B
9D
10 A
11 B
12 D
13E
C) I ve II
E) I, II ve III
14E
15 C
16 B
17 C
103
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 10
6.
Ca ve N elementlerinden oluԭan bir bileԭiԫin 3,7
N.K. da 8,96 litre hidrojen gazԩ, 36,12.1022 tane
gramԩnda 3 gram Ca bulunmaktadԩr.
oksijen molekülü ve 25,6 gram kükürtten oluԭan
Buna göre, bu bileԭiԫin formülü aԭaԫԩdakiler-
bileԭiԫin basit formülü aԭaԫԩdakilerden hangisidir?
den hangisidir? (Atom kütleleri: N=14, Ca=40)
A) Ca3N2
B) Ca2N3
D) Ca3N
(Atom kütlesi: S=32)
C) CaN3
A) H2S2O3
E) Ca3N4
B) H2SO3
D) H2S2O4
2.
Azot (N) ve oksijenden (O) oluԭmuԭ bir bileԭiԫin
7.
C) H2SO4
E) H2S2O7
kütle (g)
kütlece 7/23 ü azottur.
15
Buna göre, bileԭiԫin basit formülü aԭaԫԩdakilerden hangisidir? (Atom kütleleri: N=14, O=16)
B) N2O
D) N2O3
3.
Y
E) N2O4
zaman
Normal koԭullarda 11,2 litre H2 gazԩ, 5,6 litre O2
gazԩ ve 6 gram C den oluԭan bileԭiԫin basit formülü aԭaԫԩdakilerden hangisidir?
X ile Y elementleri arasԩnda oluԭan bir bileԭikte X
ile Y elementlerinin kütlelerinin zamanla deԫiԭimi
yukarԩdaki grafikte gösterilmiԭtir.
Buna göre, bu bileԭiԫin formülü aԭaԫԩdakilerden hangisi olabilir?
(Atom kütlesi: C=12)
B) CH2O
A) CHO
D) C2H6O
4.
(Atom kütleleri: Y=16, X=52)
C) CH3O
A) XY
E) C3H6O
C) X2Y
B) XY2
D) XY3
E) X2Y3
X ve Y elementlerinden oluԭan bir bileԭiԫin kütlece
8.
%68 i X tir.
Buna göre, bileԭiԫin basit formülü aԭaԫԩdakiler-
gisidir? (Atom kütleleri: Y=16, X=51)
A) X2Y
B) XY3
D) X3Y4
den hangisidir? (Atom kütleleri: H=1, C=12)
C) X2Y3
A) CH
E) X2Y5
X ve Y elementlerinden oluԭan bir bileԭiԫin kütlece
9.
C) CH3
B) CH2
D) C2H3
3/5 i Y dir.
E) C2H4
Azot (N) ile oksijen (O) den oluԭmuԭ bir bileԭikte elementlerin kütlece birleԭme oranԩ mN/mO=7/12 dir.
Buna göre, bu bileԭiԫin basit formülü aԭaԫԩdakilerden hangisidir? (Atom kütleleri: Y=16, X=32)
A) XY
C) XY3
B) XY2
D) X2Y
118
Karbon (C) ve hidrojenden (H) oluԭan 2,8 gramlԩk
bileԭiԫin 0,4 gramԩ hidrojendir.
Bu bileԭiԫin basit formülü aԭaԫԩdakilerden han-
5.
X
4,6
C) NO2
ESEN YAYINLARI
A) NO
4,8
E) X3Y
Buna göre, bileԭiԫin formülü aԭaԫԩdakilerden
hangisidir? (Atom kütleleri: N=14, O=16)
B) N2O
A) NO
D) N2O3
C) NO2
E) N2O5
ATOMUN YAPISI
10. CnH2n–2 formülüne sahip olan bir bileԭiԫin kütlece
14.
kütle (g)
%10 u H dir.
96
Buna göre, bileԭiԫin basit formülü aԭaԫԩdakilerden hangisidir? (Atom kütleleri: H=1, C=12)
A) CH4
B) C2H3
D) C3H8
X
32
C) C3H4
E) C4H6
Y
zaman
11. Fe, S ve O elementlerinden oluԭan bir bileԭikle ilgili
X ve Y elementleri arasԩnda oluԭan bir bileԭikte X
ve Y elementlerinin kütlelerinin zamanla deԫiԭimi
ԭekildeki grafikte gösterilmiԭtir.
aԭaԫԩdaki bilgiler verilmektedir.
Bileԭiԫin kütlece %28 i Fe dir.
Bileԭikteki O nun kütlesi S nin kütlesinin iki
Buna göre, bileԭiԫin formülü aԭaԫԩԫdakilerden
hangisidir? (Atom kütleleri: Y=16, X=32)
katԩdԩr.
A) XY
Buna göre, bu bileԭiԫin formülü aԭaԫԩdakiler-
B) XY2
C) X2Y
D) X3Y
den hangisidir?
E) XY3
(Atom kütleleri: O=16, S=32, Fe=56)
A) FeS2O3
B) FeS2O8
D) Fe2(SO4)3
15. X ve Y elementlerinden oluԭan bir bileԭiԫin 0,02
molünde 0,04 mol X ve 0,06 mol Y bulunmaktadԩr.
C) Fe(SO4)3
E) Fe3(S2O9)2
Buna göre, bu bileԭiԫin 1 molü kaç gramdԩr?
12. X ve Y elemenetlerinden oluԭan bir bileԭiԫin 23
gramԩnda 7 gram X vardԩr. Bu bileԭiԫin 0,4 molü
36,8 gramdԩr.
Buna göre, bu bileԭiԫin basit ve molekül formü-
ESEN YAYINLARI
(Atom kütleleri: Y=16, X=27)
A) 43
B) 59
C) 75
D) 102
E) 113
16. 42 gram Fe ile 1 mol O2 gazԩ tepkimeye sokulunca
14 gram O2 artԩyor.
lü aԭaԫԩdakilerden hangisidir?
Buna göre, oluԭan Fe–O bileԭiԫinin formülü
aԭaԫԩdakilerden hangisidir?
(Atom kütleleri: X=14, Y=16)
(Atom kütleleri: O=16, Fe=56)
Basit formülü
±±±±±±±
Molekül formülü
±±±±±±±
A)
XY2
X2Y4
B)
XY
X2Y2
C)
XY2
X3Y6
D)
XY2
X4Y8
E)
X2Y
X4Y2
A) FeO
B) Fe2O
D) Fe2O3
C) FeO2
E) Fe3O4
17. N ve O elementlerinden oluԭan bir bileԭiԫin 0,01
molünde 0,14 gram N ve 0,02 mol O atomu bulunmaktadԩr.
Buna göre;
I. Bileԭiԫin formülü NO2 dir.
13. Mn ve S elementlerinden oluԭan bir bileԭiԫin 30,9
II. Bileԭiԫin 1 molünde 3 mol atom bulunur.
gramԩnda 14,4 gram S elementi bulunmaktadԩr.
III. Bileԭiԫin 1 molü 44 gramdԩr.
Buna göre, bileԭiԫin formülü aԭaԫԩdakilerden
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
hangisidir? (Atom kütleleri: S=32, Mn=55)
(Atom kütleleri: N=14, O=16)
B) Mn2S3
A) MnS
2C
3B
4C
A) Yalnԩz I
5C
6A
7E
B) Yalnԩz II
D) II ve III
E) Mn3S4
D) MnS2
1A
C) Mn2S
8B
9D
10 C
11 D
12 A
13 B
C) I ve II
E) I, II ve III
14E
15 D
16 D
17 C
119
PERԨYODԨK SԨSTEM
PERʠYODʠK
SʠSTEM
2. ÜNԨTE
121
10. SINIF KԨMYA
PERԨYODԨK SԨSTEMԨN TARԨHÇESԨ
19. yüzyԩlԩn baԭlarԩna kadar 45 civarԩnda elementin varlԩԫԩ biliniyordu. Ancak o zamana kadar elementlerin özellikleri
arasԩnda benzerlik olabileceԫi düԭüncesi üzerinde durulmamԩԭtԩ.
Triatlar Kuralԩ
Ԩlk defa, Alman kimyacԩ J. W. Döbereiner, bazԩ elementler arasԩnda birçok benzer özellikler olduԫunu farketti. Döbereiner bu konudaki çalԩԭmalarԩnԩ 1829 yԩlԩnda yayԩnladԩ.
Döbereiner, brom (Br) elementinin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin klor (Cl) ve iyota (I) çok benzediԫini ve ayrԩca da
bromun atom kütlesinin klor ve iyodun atom kütlelerinin toplamԩnԩn yarԩsԩna eԭit olduԫunu belirtti.
Benzer iliԭkiler, lityum-sodyum-potasyum, kükürt-selenyum-tellür ve baԭka üçlüler arasԩnda da görülmekteydi.
Her bir üçlünün ortasԩndaki elementin atom kütlesi yanԩ sԩra yoԫunluk, erime noktasԩ, kaynama noktasԩ gibi özellikleri
de diԫer iki elementin hemen hemen ortalamasԩna eԭitti.
Döbereiner, bu üçlü element gruplarԩna üçlüler anlamԩnda triatlar adԩnԩ vermiԭtir.
Döbereiner, triatlar kuralԩ yardԩmԩyla bilinen elementleri atom kütlelerine göre düzenlemeyi düԭünmüԭtü. Ancak o yԩllarda henüz elementlerin atom kütlelerinin doԫru olarak tespit edilememiԭ olmasԩ ve birçok elementin de keԭfedilmemiԭ olmasԩndan dolayԩ baԭarԩsԩz olmuԭtur.
Yandaki tabloya göre triatlar kuralԩnԩ göz önünde bulundurarak
brom (Br) elementinin yaklaԭԩk atom kütlesini bulunuz.
Triatlar
Atom kütlesi
Klor (Cl)
35,5
Brom (Br)
–
Ԩyot (I)
126,9
SORU 1
Triatlar kuralԩndan yararlanarak tablodaki x, y, z ve t deԫerlerini bulunuz.
Triat
Atom kütlesi
Özkütle (g/cm3)
Erime noktasԩ (°C)
Kaynama noktasԩ (°C)
Lityum (Li)
6,9
y
180,5
1330
Sodyum (Na)
x
0,695
122,1
t
Potasyum (K)
39,1
0,86
z
760
ÇÖZÜM
122
PERԨYODԨK SԨSTEM
Oktav Kuralԩ
1864 yԩlԩnda ise Ԩngiliz kimyacԩ John Newlands, o zaman var olan elementleri artan
atom kütlelerine göre sԩralamԩԭ ve herhangi bir elementin kendisinden sonra gelen
sekizinci elementle benzer özellikte olduԫunu görmüԭtür. Bu uyuma müzikteki notalardan esinlenerek sekizli anlamԩna gelen oktav kuralԩ adԩnԩ vermiԭtir.
Mendeleyev’in Çalԩԭmalarԩ
Birbirinden baԫԩmsԩz olarak çalԩԭan Rus kimyacԩ Dimitri Mendeleyev 1869 yԩlԩnda,
Alman kimyacԩ Lothar Meyer 1870 yԩlԩnda elementleri artan atom kütlelerine göre sԩralamԩԭlar ve bazԩ elementler arasԩnda periyodik olarak benzer özellikler olduԫunu ifade etmiԭlerdir.
Mendeleyev, elementleri artan atom kütlelerine göre yatay olarak sԩraladԩ. 63 elementten oluԭan periyodik tablosunda 12 yatay sԩra ve 8 dikey sütun (grup) kullandԩ.
Dimitri Mendeleyev
Mendeleyev, hazԩrladԩԫԩ tablonun altԩnda her grubun, hidrojen, oksijen ve klor elementleriyle oluԭturabilecekleri bileԭiklerin genel formüllerini vermiԭtir.
Mendeleyev bu tabloda aynԩ dikey sütunda bulunan elementlerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin birbirine benzediԫini bulmuԭtur.
Mendeleyev kimya literatürüne elementlerin aileleri (grup) kavramԩnԩ kazandԩrmԩԭtԩr.
Mendeleyev, hazԩrladԩԫԩ tabloda bazԩ yerleri boԭ bԩrakarak buralara daha sonralarԩ keԭfedilecek elementlerin yerleԭtirileceԫini söyledi. Mendeleyev, boԭ yerlere gelecek ancak keԭfedilmemiԭ elementler hakkԩnda bazԩ tahminlerde de
bulundu.
Örneԫin, daha galyum (Ga) elementi bulunmadan aynԩ gruptaki alüminyumun (Al) özelliklerine dayanarak bu elementle ilgili özellikleri söylemiԭtir.
Özellik
Mendeleyev’in tahmini
Gerçek deԫerler
Atom kütlesi
68 g/mol
69,7 g/mol
Özkütle
6 g/mL
5,96 g/mL
Erime noktasԩ
düԭük
30°C
Oksidinin formülü
Ea2O3
Ga2O3
Oksidinin çözünürlüԫü
Amonyakta çözünür
Amonyakta çözünür
Galyum (Ga) bulunmadan önce bu elementi Ekaalüminyum (Ea) olarak adlandԩran Mendeleyev’in
tahmin ettiԫi özellikler ve element bulunduktan sonraki gerçek deԫerler birbirine çok yakԩndԩr.
Mendeleyev’in hazԩrladԩԫԩ tablo bilim adamlarԩna çok önemli bir hedef göstermiԭtir. Tabloda yerleri boԭ olan
elementler araԭtԩrԩlԩp kԩsa sürede bulunmuԭlardԩr.
123
10. SINIF KԨMYA
Moseley’in Çalԩԭmalarԩ
Ancak daha sonra periyodik cetvel ile ilgili yapԩlan çalԩԭmalarda, elementlerde periyodik
özelliklerin kütle numarasԩ sԩrasԩna göre belirli bir düzen göstermesinin bir tesadüf olduԫu ortaya çԩktԩ. Zaten elementler atom kütlesine göre yerleԭtirildiklerinde bazԩ elementlerin bulunduԫu gruptaki elementlerin özelliklerini taԭԩmadԩԫԩ görüldü. Örneԫin argonun (Ar)
kütle numarasԩ, potasyumun (K) kütle numarasԩndan büyük olduԫu halde argon elementi potasyum elementinden önce gelmektedir.
Halbuki kimyasal özellikleri kütle numarasԩ ile deԫil elektron dizilimi ile ilgilidir. Elektron sayԩsԩ da kütle numarasԩ deԫil atom numarasԩ ile ilintilidir.
1913 yԩlԩnda Ԩngiliz fizikçi Henry Moseley elektronlarla bombardԩman ettiԫi atomlarԩn yaydԩԫԩ x ԩԭԩnlarԩnԩn dalga boylarԩndan faydalanarak elementlerin elektron sayԩlarԩnԩ dolayԩsԩyla da atom numaralarԩnԩ tespit etti. Bu çalԩԭmalarԩndan sonra Moseley, elementlerin
kimyasal özelliklerinin atom kütleleriyle deԫil atom numaralarԩyla iliԭkili olduԫu ve periyodik tabloda elementlerin atom numaralarԩna göre sԩralanmasԩ gerektiԫini belirtti.
Henry Moseley
Modern Periyodik Sistem
Modern periyodik sistemde elementler, artan atom numaralarԩna göre dizilmiԭlerdir. Elementler artan atom numaralarԩna göre dizildiklerinde belirli aralԩklarla elementlerin özellikleri arasԩnda periyodik bir tekrar olmaktadԩr.
Bir periyodik tabloda, elementlerin sembolleri, atom numaralarԩ ve kütle numaralarԩ bulunur. Ancak bu bilgilerle birlikte elementlerin erime noktasԩ, kaynama noktasԩ, yükseltgenme basamaԫԩ vb. gibi özelliklerin de belirtildiԫi daha ayrԩntԩlԩ periyodik tablolar vardԩr.
Periyodik tablodaki her bir yatay sԩraya periyot denir. Periyodik tabloda toplam 7 periyot bulunur. Periyotlar
1A grubu ile baԭlar 8A grubu ile biter. (7. periyot daha tamamlanmamԩԭtԩr.)
Periyodik tablodaki dikey sütunlara grup denir. Aynԩ gruptaki elementlerin kimyasal özellikeri birbirine çok
benzer. Periyodik tabloda 8 sütundan oluԭan 8 tane A grubu ve 10 sütundan oluԭan 8 tane de B grubu vardԩr.
Periyodik Cetvelde Bloklar
Elementlerin temel hal elektron daԫԩlԩmԩ yapԩldԩԫԩnda son terimin orbital türü hangisi ise element o blokta bulunur.
1
1A
13 14 15 16 17
3A 4A 5A 6A 7A
2
1s 2A
9
3 4 5 6 7
8 8B 10
3B 4B 5B 6B 7B
2s
3s
Temel hal elektron diziliԭine göre bloklar:
s orbitali ile biten element s bloԫunda bulunur.
18
8A
2p
11 12
1B 2B 3p
4s
3d
4p
5s
4d
5p
6s
5d
6p
7s
6d
p orbitali ile biten element p bloԫunda bulunur.
d orbitali ile biten element d bloԫunda bulunur.
f orbitali ile biten element f bloԫunda bulunur.
s blo¤u
d blo¤u
p blo¤u
• 4f
• 5f
f blo¤u
IUPAC tarafԩndan periyodik sistemdeki sütunlarԩn
numaralanmasԩ konusunda önerilen yeni bir yöntem vardԩr.
Bu yönteme göre 18 sütun A ve B gruplarԩn ayrԩlmadan 1-18 arasԩ
numaralama yapԩlarak gruplar belirtilmektedir.
124
PERԨYODԨK SԨSTEM
etkinlik 1
Periyodik sistem ve bazԩ bilim adamlarԩyla ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Modern periyodik sistem elementlerin artan kütle numaralarԩna göre oluԭmuԭtur.
b)
Modern periyodik sistemde aynԩ grupta bulunan elementlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri birbirine benzer.
c)
Periyodik sistemde, düԭey sütunlara grup, yatay sԩralara ise periyot denir.
d)
Periyodik sistemde 8 tane A ve 8 tane de B olmak üzere 16 tane grup ve 7 tane periyot bulunur.
e)
Periyodik sistemde, bir periyot 1A grubu ile baԭlar 8A grubu ile sonlanԩr.
f)
Periyodik sistemin ilk üç periyodunda geçiԭ elementi yoktur.
g)
Periyodik sistemin 1. periyodunda 2, 2. ve 3. periyodunda 8 er element bulunur.
h)
IUPAC sistemine göre periyodik sistemde 1 – 18 arasԩnda numaralanan 18 grup vardԩr.
ԩ)
Periyodik sistemde elementlerin atom numaralarԩna göre sԩralanmasԩ gerektiԫini belirten ilk kiԭi Dimitri
Mendeleyev’dir.
i)
Triatlar kuralԩnda, bir gruptaki üç elementten ortadaki elementin bazԩ özellikleri diԫer iki elementin ortalamasԩna yakԩndԩr.
j)
Oktav kuralԩnԩ ortaya atan ilk bilim adamԩ John Newlands’dԩr.
k)
Elementleri artan atom kütlelerine göre periyodik tabloda yatay olarak sԩralayan bilim adamԩ Mendeleyev’dir.
l)
Mendeleyev kimya literatürüne elementlerin aileleri (grup) kavramԩnԩ kazandԩrmԩԭtԩr.
m)
Elementlerin kimyasal özelliklerinin atom kütleleriyle deԫil atom numaralarԩyla iliԭkili olduԫunu belirten bilim
adamԩ Moseley’dir.
n)
Elementlerin temel hal elektron daԫԩlԩmԩ yapԩldԩԫԩnda son terimin orbital türü hangisi ise element o blokta bulunur.
o)
Ԩngiliz fizikçi Henry Moseley, elektronlarla bombardԩman ettiԫi atomlarԩn yaydԩԫԩ x - ԩԭԩnlarԩnԩn dalga boylarԩndan faydalanarak elementlerin elektron sayԩlarԩnԩ dolayԩsԩyla atom numaralarԩnԩ tespit etti.
p)
Temel hal elektron daԫԩlԩmԩ d orbitali ile biten element d bloԫunda bulunur.
125
10. SINIF KԨMYA
etkinlik 2
Aԭaԫԩda adlarԩ verilen elementlerin sembolünü, sembolü verilen elementlerin adԩnԩ, temel haldeki elektron dizilimlerini
ve periyodik cetvelde hangi blokta olduԫunu belirtiniz.
Element
Sembolü
Atom no
Temel haldeki elektron diziliԭi
Blok
Sodyum
Na
11
1s2 2s2 2p6 3s1
s
N
7
Kalsiyum
20
Brom
35
21
K
19
Galyum
31
Mangan
25
Zn
30
Se
34
Argon
18
Krom
24
Ac
89
Cd
48
Tellür
52
Gümüԭ
47
La
57
Fe
26
Klor
17
Baryum
56
Kripton
126
Sc
Ni
28
I
53
36
PERԨYODԨK SԨSTEM
Periyodik Sistemde Yer Bulma
Bir elementin periyodik cetveldeki yerini bulmak demek o elementin bulunduԫu periyodu ve grubunu belirlemek demektir. Bu nedenle periyodik cetveldeki yeri bulunacak elementin periyodu ve grubu bulunur.
Bir elementin elektron diziliԭindeki en büyük baԭkuantum sayԩsԩ o elementin bulunduԫu periyodu verir.
A Grubu Elementlerinin Grubunu Bulma
Temel hal elektron diziliԭi s veya p ile biten elementler A gruplarԩndan birinde
bulunur.
Buna göre, A grubu elementlerinin yerleri elektron diziliԭinin son terimine
göre tablodaki ԭekilde gösterildiԫi gibi bulunur.
s1
1A grubundadԩr.
s2
2A grubundadԩr. (2He hariç)
s2p1
3A grubundadԩr.
s2p2
4A grubundadԩr.
s2p3
5A grubundadԩr.
s2p4
6A grubundadԩr.
s2p5
7A grubundadԩr.
s2p6
8A grubundadԩr.
”Bir elementin temel hal elektron diziliԭi s orbitali ile bitiyorsa” en son s orbitalinde bulunan elektron sayԩsԩ
elementin bulunduԫu A grubunun numarasԩnԩ verir.
”Bir elementin temel hal elektron diziliԭi p orbitali ile bitiyorsa” en son s ve p orbitallerinde bulunan toplam
elektron sayԩsԩ o elementin periyodik sistemde bulunduԫu A grup numarasԩnԩ verir.
a) Atom numarasԩ 11 olan elementin periyodik sistemdeki yeri (periyodu ve grubu) neresidir?
b) Atom numarasԩ 15 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
127
10. SINIF KԨMYA
SORU 2
Atom numarasԩ 4 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 2. periyot, 1A grubu
B) 2. periyot, 2A grubu
D) 3. periyot, 2A grubu
E) 4. periyot, 1A grubu
C) 2. periyot, 4A grubu
ÇÖZÜM
SORU 3
Atom numarasԩ 20 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 2. periyot, 2A grubu
B) 3. periyot, 2A grubu
D) 4. periyot, 2A grubu
E) 4. periyot, 4A grubu
C) 3. periyot, 8A grubu
ÇÖZÜM
SORU 4
Atom numarasԩ 37 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 3. periyot, 1A grubu
B) 4. periyot, 1A grubu
D) 5. periyot, 1A grubu
E) 5. periyot, 3A grubu
C) 4. periyot, 7A grubu
ÇÖZÜM
SORU 5
Atom numarasԩ 56 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 4. periyot, 4A grubu
B) 5. periyot, 2A grubu
D) 6. periyot, 4A grubu
E) 7. periyot, 2A grubu
C) 6. periyot, 2A grubu
ÇÖZÜM
SORU 6
Atom numarasԩ 8 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 2. periyot, 4A grubu
B) 2. periyot, 5A grubu
D) 2. periyot, 8A grubu
E) 3. periyot, 6A grubu
ÇÖZÜM
128
C) 2. periyot, 6A grubu
PERԨYODԨK SԨSTEM
SORU 7
Atom numarasԩ 17 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 2. periyot, 3A grubu
D) 3. periyot, 5A grubu
B) 2. periyot, 7A grubu
E) 3. periyot, 7A grubu
C) 3. periyot, 3A grubu
ÇÖZÜM
SORU 8
Atom numarasԩ 32 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 3. periyot, 4A grubu
D) 4. periyot, 4A grubu
B) 3. periyot, 6A grubu
E) 5. periyot, 4A grubu
C) 4. periyot, 2A grubu
ÇÖZÜM
SORU 9
Atom numarasԩ 51 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 5. periyot, 5A grubu
D) 4. periyot, 5A grubu
B) 5. periyot, 3A grubu
E) 4. periyot, 3A grubu
C) 5. periyot, 1A grubu
ÇÖZÜM
SORU 10
Temel hal elektron diziliԭinde p orbitallerinde toplam 16 elektron bulunduran elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 3. periyot, 4A grubu
D) 4. periyot, 4A grubu
B) 3. periyot, 6A grubu
E) 4. periyot, 6A grubu
C) 4. periyot, 2A grubu
ÇÖZÜM
SORU 11
X3+
iyonunun s orbitallerinde toplam 10, p ve d orbitallerinde 20 ԭer elektron bulunmaktadԩr.
Buna göre X elementinin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 5. periyot, 7A grubu
D) 4. periyot, 7A grubu
B) 5. periyot, 5A grubu
E) 4. periyot, 4A grubu
C) 5. periyot, 4A grubu
ÇÖZÜM
129
10. SINIF KԨMYA
B Grubu Elementlerinin Grubunu Bulma
Temel hal elektron diziliԭi d orbitali ile biten elementler B gruplarԩnda bulunur.
Temel hal elektron diziliԭinde en son s ve d orbitallerinde bulunan toplam elektronlar o elementin
bulunduԫu B grup numarasԩnԩ verir.
Elektron diziliԭinin son terimine göre B grubu elementlerinin periyodik cetveldeki yeri aԭaԫԩdaki ԭekilde bulunabilir.
s2d1
3B
s 2d 2
4B
s 2d 3
5B
s 1d 5
6B
s 2d 5
7B
s 2d 6
8B
8B
s 2d 8
8B
1B
s2d10
2B
s 2d 7
s1d10
8, 9, 10 B gruplarԩna 8–B, 11–B grubuna 1–B, 12–B grubuna 2–B grubu denir.
Elektron diziliԭi 4f ile biten elementlere lantanitler, 5f ile bliten elementlere ise aktinitler denir.
Atom numarasԩ 23 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
130
PERԨYODԨK SԨSTEM
SORU 12
Atom numarasԩ 25 olan Mn elementinin adԩ, periyodu ve grup numarasԩ aԭaԫԩdakilerden hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) Magnezyum 3. periyot, 7A grubu
B) Mangan 4. periyot, 7A grubu
D) Mangan 4. periyot, 5B grubu
E) Mangan 4. periyot, 7B grubu
C) Magnezyum 4. periyot, 7A grubu
ÇÖZÜM
SORU 13
Atom numarasԩ 30 olan Zn elementinin adԩ, periyodu ve grup numarasԩ aԭaԫԩdakilerden hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) Zirkonyum 3. periyot, 2A grubu
B) Çinko 4. periyot, 2B grubu
D) Çinko 3. periyot, 2B grubu
E) Çinko 5. periyot, 2A grubu
C) Zirkonyum 4. periyot, 2B grubu
ÇÖZÜM
SORU 14
Atom numarasԩ 42 olan Mo elementinin adԩ, periyodu ve grup numarasԩ aԭaԫԩdakilerden hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) Mangan 4. periyot, 4B grubu
B) Molibden 5. periyot, 4B grubu
D) Magnezyum 5. periyot, 4B grubu
E) Mangan 5. periyot, 6B grubu
C) Molibden 5. periyot, 6B grubu
ÇÖZÜM
SORU 15
+2 yüklü iyonunun s orbitallerinde toplam 8, p orbitallerinde toplam 18, d orbitallerinde ise toplam 20 elektron
bulunan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
A) 4. periyot, 8B grubu
B) 5. periyot, 8B grubu
D) 5. periyot, 6B grubu
E) 6. periyot, 2B grubu
C) 5. periyot, 2B grubu
ÇÖZÜM
131
10. SINIF KԨMYA
SOYGAZLAR
Elektron diziliԭi yapԩlԩrken bazen kolaylԩk olsun diye elementin
kendisinden önceki soygazԩn atom numarasԩna kadar olan
elektronlarԩ dizilmez. Bu soygazԩn atom numarasԩ parantez
içine yazԩlԩr. Geriye kalan elektronlarԩn diziliԭi yapԩlԩr.
2He
1. periyot
10Ne
2. periyot
18Ar
3. periyot
36Kr
4. periyot
54Xe
5. periyot
86Rn
6. periyot
Atom numarasԩ 31 olan elementin periyodik sistemdeki yer neresidir?
SORU 16
Atom numarasԩ 41 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
(Soygaz atom numarasԩndan faydalanarak yapԩnԩz.)
A) 4. periyot, 3B grubu
D) 5. periyot, 5B grubu
B) 4. periyot, 5A grubu
E) 6. periyot, 5B grubu
C) 5. periyot, 5A grubu
ÇÖZÜM
SORU 17
Atom numarasԩ 56 olan elementin periyodik sistemdeki yeri neresidir?
(Soygaz atom numarasԩndan faydalanarak yapԩnԩz.)
A) 5. periyot, 2A grubu
D) 6. periyot, 2B grubu
ÇÖZÜM
132
B) 5. periyot, 2B grubu
E) 7. periyot, 2A grubu
C) 6. periyot, 2A grubu
PERԨYODԨK SԨSTEM
etkinlik 3
Aԭaԫԩda atom numarasԩ ve sembolü verilen elementlerin adԩnԩ, temel hal elektron diziliԭini yazarak bloԫunu, periyodunu ve grubunu bulunuz.
Elementin
Sembolü
Elementin Adԩ
Temel Hal Elektron Diziliԭi
Bloԫu
Periyodu
Grubu
Vanadyum
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d3
d
4
5B
Sezyum
[54Xe] 6s1
s
6
1A
3Li
6C
10Ne
12Mg
13Al
16S
22Ti
23V
27Co
29Cu
42Mo
46Pd
48Cd
50Sn
52Te
54Xe
55Cs
74W
78Pt
79Au
Deԫerlik Elektron Sayԩsԩ
Bir elementin son enerji düzeyindeki toplam elektronlarԩna deԫerlik elektron sayԩsԩ denir. Periyodik sistemde, aynԩ
grupta bulunan elementlerin deԫerlik elektron sayԩlarԩ birbirine eԭittir. (8A grubunda yer alan 2He hariç)
Elektron diziliԭi s ile bitmiԭse en son s deki
Elektron diziliԭi p ile bitmiԭse en son s ve p deki
Elektron diziliԭi d ile bitmiԭse en son s ve d deki
elektronlarԩn toplamԩ bir elementin deԫerlik elektron sayԩsԩnԩ verir.
Periyodik sistemde aynԩ grupta bulunan elementler benzer kimyasal özellik gösterir.
(1A grubunda yer alan 1H hariç)
133
10. SINIF KԨMYA
X elementinin atom numarasԩ 12, Y elementinin atom numarasԩ 16, Z elementinin ise atom numarasԩ 20, T elementinin ise atom numarasԩ 22 dir.
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Her elementin deԫerlik elektron sayԩsԩnԩ bulunuz.
b) Hangi elementler benzer kimyasal özellik gösterir?
c) Hangi elementlerin +2 yüklü iyonlarԩ oktete ulaԭmԩԭtԩr?
SORU 18
7X, 9Y, 15Z, 31T, 33U
elementlerinden hangileri periyodik sistemin aynԩ grubunda bulunur?
A) X ve Y
B) Y ve Z
C) X, Y ve Z
D) Z, T ve U
E) X, Z ve U
ÇÖZÜM
SORU 19
12X, 17Y, 31Z, 35T, 52U
elementlerinin deԫerlik elektron sayԩlarԩnԩ büyükten küçüԫe doԫru sԩralayԩnԩz.
A) Y > T > U > Z > X
B) Y = T > U > Z > X
D) Y = T > Z > U > X
E) Y = Z = T > Z > X
ÇÖZÜM
134
C) U > T > Z > Y > X
PERԨYODԨK SԨSTEM
SORU 20
Periyodik sistemde gösterilen elementlerle ilgili aԭaԫԩdaki sorularԩ
cevaplayԩnԩz.
a) Hangi elementler benzer kimyasal özellik gösterir?
b) T nin deԫerlik elektron sayԩsԩ kaçtԩr?
c)
U
V
X
Y Z
T
Hangi elementlerin +1 yüklü iyonlarԩ oktete ulaԭmԩԭtԩr?
d) Hangi elementlerin –1 yüklü iyonlarԩ oktete ulaԭmԩԭtԩr?
ÇÖZÜM
ÖZELLԨKLERDE PERԨYODԨK DEԪԨԬԨM
Atom çekirdeԫindeki proton sayԩsԩ ile son enerji düzeyindeki elektronlar arasԩndaki etkileԭimler sonucunda atomlarԩn
fiziksel ve kimyasal özellikleri deԫiԭir.
Elektronlarԩn atom çekirdeԫi tarafԩndan güçlü ya da zayԩf ԭekilde çekilmesi sonucunda atomun yarԩçapԩ, elektron alma ya da verme özelliԫi, elementin metal ya da ametal olma gibi özelliklerinde periyot boyunca ya da bir grup boyunca düzenli deԫiԭimler meydana gelir.
Atom Yarԩçapԩ
Atomun çekirdeԫi ile çekirdeԫe en uzak mesafedeki elektron arasԩndaki uzaklԩԫa atom yarԩçapԩ denir.
Ancak bir atomu diԫerlerinden ayԩrarak yarԩçapԩnԩ ölçmek oldukça zordur. Atom yarԩçaplarԩ, elementin ya da elementin
bileԭiklerinin kristallerinde X ԩԭԩnlarԩnԩn kԩrԩnԩmԩ yoluyla ölçülmektedir. Bu çalԩԭmalarda elementin türüne göre atomlarԩn
diziliԭine baԫlԩ olarak farklԩ yarԩçap kavramlarԩ geliԭtirilmiԭtir.
a) Kovalent Yarԩçap
Molekül yapԩdaki elementlerde (N2, O2, F2, Cl2 … gibi) iki atomun çekirdekleri arasԩndaki uzaklԩԫԩn
yarԩsԩna kovalent yarԩçap denir.
b) Van der Waals Yarԩçapԩ
Aynԩ tür iki atomun aralarԩnda bir baԫ olmaksԩzԩn birbirine en yakԩn olduԫu anda, çekirdekleri arasԩndaki uzaklԩԫԩn yarԩsԩna Van der Waals yarԩçapԩ denir.
Periyodik Sistemin Aynԩ Periyodunda Atom Yarԩçapԩ
Periyodik sistemde, bir periyotta soldan saԫa doԫru gidildikçe atom yarԩçapԩ azalԩr.
Bir periyotta soldan saԫa doԫru gidildikçe atomlarԩn çekirdek yükü ve elektron sayԩsԩ artar. Çekirdek yükü arttԩkça çekirdeԫin en dԩԭ enerji düzeyindeki elektronlara uyguladԩԫԩ çekim kuvveti artar. Bu nedenle aynԩ periyotta soldan saԫa
doԫru atom yarԩçapԩ azalԩr.
135
10. SINIF KԨMYA
Periyodik Sistemin Aynԩ Grubunda Atom Yarԩçapԩ
Periyodik sistemde, bir grupta yukarԩdan aԭaԫԩya doԫru gidildikçe atom yarԩçapԩ artar.
Bir grupta yukarԩdan aԭaԫԩya doԫru inildikçe çekirdek yükü ve elektron sayԩsԩ artar. Ancak grupta aԭaԫԩ doԫru inildikçe enerji düzeyi sayԩsԩ artar. Tԩpkԩ bir soԫanda ya da lahanada yaprak sayԩsԩ arttԩԫԩnda hacminin artmasԩ gibi atomun
hacmi dolayԩsԩyla atom yarԩçapԩ da artar.
Atom yar›çap› artar
Atom yar›çap› artar
1A
2A
3A
4A
5A
6A
7A
8A
H
He
37
31
B
C
N
O
F
Ne
112
85
77
74
73
72
70
Na
Mg
Al
Si
P
S
Cl
Ar
186
160
143
118
110
103
99
98
K
Ca
Ga
Ge
As
Se
Br
Kr
227
197
135
123
120
117
114
112
Rb
Sr
In
Sn
Sb
Te
248
215
166
140
141
143
133
131
Cs
Ba
Tl
Pb
Bi
Po
At
Rn
265
222
171
175
155
164
142
140
Li
Be
152
I
Xe
Periyodik cetveldeki bazԩ elementlerin atom yarԩçaplarԩnԩn pm olarak deԫerleri (1pm = 10–10 cm)
3Li, 11Na
136
ve
19K
elementlerinin atom yarԩçaplarԩnԩn büyüklüԫü arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
PERԨYODԨK SԨSTEM
SORU 21
7N, 8O
ve 9F elementlerinin atom çaplarԩnԩn büyüklüԫü arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
A) F > O > N
B) N > O > F
C) N = O = F
D) O > F > N
E) N > F > O
ÇÖZÜM
SORU 22
11Na, 16S, 17Cl
ve
19K
elementlerinin atomçaplarԩnԩn büyüklüԫü arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
A) Na > S > Cl > K
B) K > Cl > S > Na
D) Na > K > S > Cl
E) K > S > Cl > Na
C) K > Na > S > Cl
ÇÖZÜM
c) Ԩyon Yarԩçapԩ
Nötr bir atom elektron alԩr ya da verirse iyon oluԭur. Elektron alma sonucu oluԭan eksi
yüklü iyona anyon, elektron verme sonucu oluԭan artԩ yüklü iyona ise katyon denir.
Bir atomdan bir anyon oluԭursa yarԩçapԩ artar. Çünkü atom elektron aldԩԫԩnda, çekirdek yükü aynԩ kalԩrken gelen elektron veya elekronlarԩn neden olduԫu itme kuvvetleri elektron bulutunun hacmini geniԭletir.
Na
Na+
190 pm
95 pm
Mg2+
Mg
160 pm
65 pm
Bir atomdan bir katyon oluԭursa yarԩçapԩ azalԩr. Çünkü atom elektron verdiԫinde,
F
F–
çekirdek yükü aynԩ kalԩrken kopan elektrondan dolayԩ elektron itmesi azalԩr ve
64 pm
136 pm
Cl
Cl–
99 pm
181 pm
elektron bulutu büzüԭür. Bunun sonucunda da yarԩçap azalԩr.
Ԩzoelektronik Ԩyonlarda Yarԩçapԩ
Ԩzoelektronik iyonlarda proton sayԩsԩ fazla olan iyonun yarԩçapԩ daha küçüktür. Ԩzoelektronik iyonlarda, proton sayԩsԩ
daha fazla olan iyon elektronlarԩ çekirdeԫe doԫru daha kuvvetli çeker. Bundan dolayԩ elektronlar çekirdeԫe daha
fazla yaklaԭԩr ve atom yarԩçapԩ küçülür.
Mg2+
Al3+
N3Ð
O2Ð
FÐ
Na+
:
171
140
136
95
65
50
Elektron sayÝsÝ
:
10
10
10
10
10
10
Atom numarasÝ
:
7
8
9
11
12
13
Atom yarݍapÝ (pm)
Proton sayԩlarԩ farklԩ, elektron sayԩlarԩ eԭit olan bazԩ iyonlarԩn yarԩçaplarԩnԩn karԭԩlaԭtԩrԩlmasԩ
137
10. SINIF KԨMYA
2–
–
8O , 9F
ve
11Na
+
iyonlarԩnԩn yarԩçaplarԩnԩn büyüklüԫünü karԭԩlaԭtԩrԩnԩz.
SORU 23
11Na
+,
2+
12Mg
ve
13Al
3+
iyonlarԩnԩn yarԩçaplarԩ aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr?
A) rNa+ > rMg2+ > rAl3+
B) rAl3+ > rMg2+ > rNa+
D) rNa+ > rAl3+ > rMg2+
E) rAl3+ > rNa+ > rMg2+
C) rNa+ = rMg2+ = rAl3+
ÇÖZÜM
SORU 24
15P
3–,
16S
2–
ve
17Cl
–
iyonlarԩnԩn yarԩçaplarԩ aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr?
A) rCl– > rS2– > rP3–
B) rP3– > rS2– > rCl–
D) rCl– > rP3– > rS2–
E) rP3– > rCl– > rS2–
C) rP3– = rS2– = rCl–
ÇÖZÜM
SORU 25
17Cl
–,
19K
+
ve
20Ca
2+
iyonlarԩnԩn yarԩçaplarԩ aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr?
A) rCa2+ > rK+ > rCl–
B) rCa2+ = rK+ = rCl–
D) rCa2+ > rCl– > rK+
E) rCl– > rCa2+ > rK+
ÇÖZÜM
138
C) rCl– > rK+ > rCa2+
PERԨYODԨK SԨSTEM
SORU 26
Periyodik tabloda X, Y, Z ve T ile gösterilen elementlere ait iyonlar Ar
soygazԩ ile izoelektroniktir.
X Y Ar
Z T
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a)
X, Y, Z ve T den oluԭan iyonlarԩn yükleri nelerdir?
b)
X, Y, Z ve T den oluԭan iyonlarԩn yarԩçaplarԩnԩ karԭԩlaԭtԩrԩnԩz.
c)
Nötr X, Y, Z ve T nin atom yarԩçaplarԩnԩ karԭԩlaԭtԩrԩnz.
ÇÖZÜM
SORU 27
X elementi periyodik sistemin 4. periyot 2 elementi Y ise 3. periyodun 7. elementidir.
Buna göre,
I.
X in atom yarԩçapԩ, Y nin atom yarԩçapԩndan büyüktür.
II.
X2+ nin iyon yarԩçapԩ, Y– nin iyon yarԩçapԩndan küçüktür.
III. X2+ iyonunda çekirdeԫin elektron baԭԩna kuvveti Y– dekinden fazladԩr.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Ԩyonlaԭma Enerjisi
Gaz halinde bir atomun temel halinden bir elektronu uzaklaԭtԩrmak için gerekli olan minimum enerjiye iyonlaԭma enerjisi denir. Baԭka bir deyiԭle gaz halindeki 1 mol atomdan 1 mol elektronu koparmak için gerekli olan enerjinin kilojoule birimindeki miktarԩna iyonlaԭma enerjisi denir.
Nötral bir atomdan bir elektron koparmak için gerekli enerjiye birinci iyonlaԭma enerjisi (1. ԨE) denir. Benzer ԭekilde
+1 yüklü iyondan bir elektron koparmak için gereken enerjiye ikinci iyonlaԭma enerjisi (2. ԨE), +2 yüklü iyondan bir
elektron koparmak için gereken enerjiye üçüncü iyonlaԭma enerjisi (3. ԨE) denir. Bunu daha da arttԩrabiliriz. X atomu için bunlarԩ aԭaԫԩdaki gibi gösterebiliriz.
X(g) + Enerji (1. ԨE) A X+ + e–
(birinci iyonlaԭma enerjisi)
X+ + Enerji (2. ԨE) A X2+ + e–
(ikinci iyonlaԭma enerjisi)
X2+ + Enerji (3. ԨE) A X3+ + e–
(üçüncü iyonlaԭma enerjisi)
X3+ + Enerji (4. ԨE) A X4+ + e–
(dördüncü iyonlaԭma enerjisi)
139
10. SINIF KԨMYA
Bir atomdan bir elektron uzaklaԭtԩԫԩ zaman, kalan elektronlar arasԩnda itme kuvveti azalԩr.
Böylece kalan elektronlar çekirdek tarafԩndan daha sԩkԩ çekilir. Bunun sonucu olarak pozitif yüklü iyondan baԭka
bir elektronu uzaklaԭtԩrmak için daha fazla enerji gerekir. Bu nedenle iyonlaԭma enerjileri aԭaԫԩdaki sԩrayla deԫiԭir.
1. ԨE < 2. ԨE < 3. ԨE < 4. ԨE…
Ԩyonlaԭma Enerjisi – Deԫerlik Elektronu Ԩliԭkisi
Bir elementin en dԩԭ katmandaki deԫerlik elektronlarԩ çekirdek tarafԩndan en zayԩf çekilen elektronlardԩr. Bu elektronlar az miktarda enerji ile kopar. Ancak alt kabukta bulunan elektronlar çekirdek tarafԩndan sԩkԩ ԭekilde çekildiԫi için çok
fazla enerjiyle kopar. Bu nedenle bir elementin iyonlaԭma enerjileri karԭԩlaԭtԩrԩlarak deԫerlik elektron sayԩsԩ bulunabilir.
Periyodik sistemin A gruplarԩnda ve aynԩ periyotta
bulunan bazԩ elementlerin ilk beԭ iyonlaԭma enerjileri
kj/mol olarak ԭu ԭekildedir.
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
Element
1.ԨE
2.ԨE
3.ԨE
4.ԨE
Na
496
4560
6900
9540
13400
Mg
738
1450
7730
10500
13600
Al
578
1820
2750
11600
14800
a) Na, Mg ve Al elementlerinin deԫerlik elektron
sayԩsԩ kaçtԩr?
b) Na, Mg ve Al periyodik sistemin hangi grubunda bulunurlar?
c) Na, Mg ve Al elementlerinin atom yarԩçaplarԩ büyükten küçüԫe nasԩl sԩralanԩr?
140
5.ԨE
PERԨYODԨK SԨSTEM
SORU 28
Aԭaԫԩda bazԩ elementlerin ilk dört iyonlaԭma enerjileri kj/mol olarak verilmiԭtir.
Element
1.ԨE
2.ԨE
3.ԨE
4.ԨE
X
899
1757
14850
21005
Y
801
2430
3660
25000
Z
1400
2860
4580
7500
Buna göre, X, Y ve Z nin deԫerlik elektron sayԩlarԩ kaçtԩr?
ÇÖZÜM
SORU 29
A gruplarԩnda bulunan bazԩ elementlerin ilk altԩ iyonlaԭma enerjileri kj/mol olarak verilmiԭtir.
Element
1.ԨE
2.ԨE
3.ԨE
4.ԨE
5.ԨE
6.ԨE
X
496
4560
6900
9540
13400
16600
Y
738
1450
7730
10500
13600
18000
Z
1012
1904
2910
4960
6240
21000
T
590
1145
4900
6500
8100
11000
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) X, Y, Z ve T nin deԫerlik elektron sayԩlarԩ kaçtԩr?
b) Her elementin periyodik sistemdeki grubunu bulunuz.
c) X ile Z elementleri arasԩnda oluԭan bileԭiԫin formülü nedir?
ÇÖZÜM
Periyodik Sistemde Ԩyonlaԭma Enerjisi Deԫiԭimi
Aynԩ Grupta Ԩyonlaԭma Enerjisi
Periyodik sistemde aynԩ grupta yukarԩdan aԭaԫԩya doԫru atom numarasԩ ve atom yarԩçapԩ büyümektedir. Deԫerlik
elektronlarԩ çekirdekten uzaklaԭtԩԫԩ için, atomdan elektron koparmak kolaylaԭԩr.
Bu nedenle periyodik sistemde, bir grupta yukarԩdan aԭaԫԩya inildikçe iyonlaԭma enerjisi azalԩr.
Aynԩ Periyotta Ԩyonlaԭma Enerjisi
Periyodik sistemde aynԩ periyotta soldan saԫa doԫru atom yarԩçapԩ küçülür ve deԫerlik elektronlarԩ çekirdek tarafԩndan
daha kuvvetli çekilir. Bunun sonucu olarak da iyonlaԭma enerjisi artar.
Bu nedenle periyodik sistemde, bir periyotta soldan saԫa doԫru gidildikçe iyonlaԭma enerjisi artar.
Küresel simetrik elektron daԫԩlԩmԩndan dolayԩ 2A grubunun 1. iyonlaԭma enerjisi 3A grubunun 1. iyonlaԭma enerjisinden ve 5A grubunun 1. iyonlaԭma enerjisi de 6A grubunun 1. iyonlaԭma enerjisinden daha büyüktür.
141
10. SINIF KԨMYA
Küresel simetrik durum da göz önüne alԩndԩԫԩnda bir periyottaki A gruplarԩnԩn 1. iyonlaԭma enerjilerinin deԫiԭimi ԭu
ԭekildedir.
1. ‹yonlaÁma Enerjisi (kJ mol–1)
ԨE1A < ԨE3A < ԨE2A < ԨE4A < ԨE6A < ԨE5A < ԨE7A < ԨE8A
2500
He
Ne
2000
2. periyot
1. periyot
1500
1000
3. periyot
F
N
H
Be
C
Cl
P
O
Mg
Si
B
500
Li
2
6
8
10
S
Ca
Al
Na
4
4. periyot
Ar
12
K
14
16
18
20
Atom numaras› (Z)
Atom numaras› 20’ye kadar olan elementlerin 1. ‹yonlaÁma Enerjileri
Aԭaԫԩda atom numarasԩ verilen elementlerin 1. iyonlaԭma enerjisini karԭԩlaԭtԩrԩnԩz.
a)
142
3X, 11Y, 19Z
b)
11X, 12Y, 13Z
PERԨYODԨK SԨSTEM
SORU 30
13X, 15Y
ve
17Z
elementlerinin 1. iyonlaԭma enerjileri arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerden hangisinde doԫru veril-
miԭtir?
A) ԨEX < ԨEY < ԨEZ
B) ԨEZ < ԨEY < ԨEX
D) ԨEX < ԨEZ < ԨEY
E) ԨEZ < ԨEX < ԨEY
C) ԨEY < ԨEX < ԨEZ
ÇÖZÜM
SORU 31
4X, 12Y, 20Z
elementlerinin 1. iyonlaԭma enerjileri arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerden hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) ԨEX < ԨEY < ԨEZ
B) ԨEZ < ԨEY < ԨEX
D) ԨEZ < ԨEX < ԨEY
E) ԨEX = ԨEY = ԨEZ
C) ԨEX < ԨEZ < ԨEY
ÇÖZÜM
SORU 32
15X, 16Y
ve
17Z
elementlerinin 1. iyonlaԭma enerjileri arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerden hangisinde doԫru veril-
miԭtir?
A) ԨEX < ԨEY < ԨEZ
B) ԨEZ < ԨEY < ԨEX
D) ԨEY < ԨEX < ԨEZ
E) ԨEY < ԨEZ < ԨEX
C) ԨEX < ԨEZ < ԨEY
ÇÖZÜM
SORU 33
6X, 7Y
ve 8Z elementleri için;
I. 1. iyonlaԭma enerjileri ԨEX < ԨEZ < ԨEY dir.
II. 2. iyonlaԭma enerjileri ԨEX+ < ԨEY+ < ԨEZ+ dir.
III. 3. iyonlaԭma enerjileri ԨEY2+ < ԨEX2+ < ԨEZ2+ dir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz III
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
143
10. SINIF KԨMYA
Uyarԩlmԩԭ Atomlarԩn Ԩyonlaԭma Enerjisi
Uyarԩlmԩԭ atomdan elektron koparmak için verilmesi gereken enerji temel haldeki atomdan elektron koparmak için
verilmesi gereken enerjiden daha azdԩr.
Aԭaԫԩda elektron diziliԭleri verilen atomlarԩn 1. iyonlaԭma enerjileri arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
11X
: 1s2 2s2 2p6 3s1
11Y
: 1s2 2s2 2p6 4s1
SORU 34
Aynԩ elemente ait uyarԩlmԩԭ atom ile temel haldeki atomun özellikleri karԭԩlaԭtԩrԩlԩyor.
Buna göre,
I.
Uyarԩlmԩԭ atom daha yüksek enerjilidir.
II.
Uyarԩlmԩԭ atomdan elektron koparmak daha kolaydԩr.
III. Uyarԩlma enerjisi, iyonlaԭma enerjisinden daha büyüktür.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz III
C) I ve II
D) I ve III
ÇÖZÜM
SORU 35
Aԭaԫԩdaki atomlarԩn 1. iyonlaԭma enerjileri aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr?
3X
: 1s2 2s1
3Y
: 1s2 2p1
3Z
: 1s2 4s1
A) ԨEZ > ԨEY > ԨEX
B) ԨEZ > ԨEX > ԨEY
D) ԨEX > ԨEY > ԨEZ
E) ԨEY > ԨEX > ԨEZ
ÇÖZÜM
144
C) ԨEX > ԨEZ > ԨEY
E) I, II ve III
PERԨYODԨK SԨSTEM
SORU 36
Aԭaԫԩda bazԩ atomlarԩn orbital ԭemalarԩ verilmiԭtir.
5X
:
Bu atomlarԩn 1. iyonlaԭma enerjileri aԭaԫԩdakilerin
hangisinde doԫru karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr?
5Y
:
5Z
:
5T
:
A) ԨEX > ԨEY > ԨEZ > ԨET
B) ԨEX = ԨEY > ԨEZ > ԨET
C) ԨEX = ԨEY = ԨEZ > ԨET
D) ԨET > ԨEZ > ԨEY > ԨEX
E) ԨET > ԨEZ > ԨEY = ԨEX
ÇÖZÜM
Ԩzoelektronik Türlerin Ԩyonlaԭma Enerjisi
Ԩzoelektronik sistemlerde proton sayԩsԩ fazla olan atom veya iyondan elektron koparmak için daha fazla enerjiye gerek
vardԩr.
1H
–,
2He
ve 3Li+ taneciklerinden bir elektron koparmak için gereken enerjiler arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
SORU 37
7N
3–,
2–
8O
ve 9F– iyonlarԩndan bir elektron koparmak için gereken enerjiler aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru
karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr?
A) N3– < O2– < F–
B) N3– < F– < O2–
C) F– < N3– < O2–
D) F– < O2– < N3–
E) O2– < N3– < F–
ÇÖZÜM
145
10. SINIF KԨMYA
SORU 38
11Na
+,
2+
3+
12Mg , 13Al
iyonlarԩndan bir elektron koparmak için gereken enerjiler aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫ-
ru karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr?
A) Al3+ < Mg2+ < Na+
B) Al3+ < Na+ < Mg2+
C) Na+ < Mg2+ < Al3+
D) Na+ < Al3+ < Mg2+
E) Mg2+ < Al3+ < Na+
ÇÖZÜM
SORU 39
17Cl
–,
19K
+,
20Ca
2+
iyonlarԩndan bir elektron koparmak için gereken enerjiler aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru
karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr?
A) Cl– > K+ > Ca2+
B) Cl– > Ca2+ > K+
C) K+ > Ca2+ > Cl–
D) Ca2+ > Cl– > K+
E) Ca2+ > K+ > Cl–
ÇÖZÜM
SORU 40
11X
elementinin 2. iyonlaԭma enerjisi ile
12Y
elementinin 3. iyonlaԭma enerjisi arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
ÇÖZÜM
SORU 41
k,
9X
t
11Y
ve
m
12Z
iyonlarԩ 2. periyodun soygazԩ ile izoelektroniktir.
Buna göre,
I. k = –1, t = +1, m = +2 dir.
II. Ԩyon yarԩçaplarԩ Zm > Yt > Xk dir.
III. 1 elektron koparmak için gereken enerjiler Xk > Yt > Zm dir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
ÇÖZÜM
146
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
PERԨYODԨK SԨSTEM
Elektron Ԩlgisi
Gaz halindeki bir atomun bir elektron alarak anyona dönüԭtüԫünde meydana gelen enerji deԫiԭimine elektron ilgisi denir.
F(g) + e– A F–(g)
6H = EԨ = –328 kj/mol
Tepkimesi; 1 mol F(g), 1 mol elektron alԩrken 328 kJ ԩsԩ açԩԫa çԩkar anlamԩndadԩr.
Elektron ilgisinin deneylerle ölçülmesi oldukça güçtür. Bazԩ elementlerin elektron ilgisi ölçülmüԭtür. Ancak bir
çok elementin elektron ilgisi, ölçülebilmiԭ olaylardan dolaylԩ olarak belirlenmiԭtir.
Periyodik Sistemde Elektron Ԩlgisi
Elektron ilgisi, atom yarԩçapԩ ve iyonlaԭma enerjisine göre daha az periyodik olmasԩna raԫmen atom yarԩçapԩndaki
deԫiԭmeye paralellik gösterir. Yani atom yarԩçapԩ küçüldükçe elektron ilgisi artar.
Periyodik sistemde elektron ilgisinin deԫiԭimi ԭöyledir:
Aynԩ periyotta soldan saԫa doԫru gidildikçe elementlerin elektron ilgisi (açԩԫa çԩkan enerji) artar.
Aynԩ grupta yukarԩdan aԭaԫԩya inildikçe elementlerin elektron ilgisi azalԩr.
7X, 8Y
ve 9Z elementlerinin elektron ilgileri arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
SORU 42
17X, 35Y
ve
53Z
elementlerinin elektron ilgileri arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) ԨEZ > ԨEY > ԨEX
B) ԨEZ > ԨEX > ԨEY
D) ԨEX > ԨEY > ԨEZ
E) ԨEY > ԨEX > ԨEZ
C) ԨEX > ԨEZ > ԨEY
ÇÖZÜM
147
10. SINIF KԨMYA
Elektronegatiflik
Bir atomun bir kimyasal baԫda baԫ yapan elektronlarԩ çekme gücüne elektronegatiflik denir.
Elektronegatiflik Nasԩl Bulunur?
Elektronegatiflik ilk defa Amerikalԩ fizikçi Mulliken tarafԩndan iyonlaԭma enerjisi ve elektron ilgisini birlikte ifade edebilecek tek kriter olmasԩ için önerilen bir kavramdԩr.
Bir elementin elektronegatifliԫi ԭu ԭekilde bulunur:
EN = k.
(‹E + E‹)
2
EN : Elektronegatiflik
ԨE : Ԩyonlaԭma enerjisi
EԨ : Elektron ilgisi
Bu hesaplamada, k sabiti F atomunun elektronegatiflik deԫeri 4 çԩkacak ԭekilde seçilmiԭtir.
Periyodik Sistemde Elektronegatiflik
Elektronegatiflik, atom yarԩçapԩna baԫlԩdԩr. Atom yarԩçapԩnԩn azaldԩԫԩ tarafa doԫru elektronegatiflik artar.
Periyodik sistemde elementlerin elektronegatiflikleri ԭu ԭekilde deԫiԭir:
Aynԩ periyotta, soldan saԫa doԫru gidildikçe elementlerin elektronegatifliԫi artar.
Aynԩ grupta, yukarԩdan aԭaԫԩya doԫru gidildikçe elementlerin elektronegatifliԫi azalԩr.
1
2
3
4
5
6
7
1
18
1A
8A
H
2
13
14
15
16
17
He
2,1
2A
3A
4A
5A
6A
7A
–
Li
Be
B
C
N
O
F
Ne
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
–
Na
Mg
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Al
Si
P
S
Cl
Ar
0,9
1,2
3B
4B
5B
6B
7B
8B
8B
8B
1B
2B
1,5
1,8
2,1
2,5
3,0
–
K
Ca
Sc
Ti
V
Cr
Mn
Fe
Co
Ni
Cu
Zn
Ga
Ge
As
Se
Br
Kr
0,8
1,0
1,3
1,5
1,6
1,6
1,5
1,8
1,8
1,8
1,9
1,6
1,6
1,8
2,0
2,4
2,8
3,0
Xe
Rb
Sr
Y
Zr
Nb
Mo
Tc
Ru
Rh
Pd
Ag
Cd
‹n
Sn
Sb
Te
‹
0,8
1,0
1,2
1,4
1,6
1,8
1,9
2,2
2,2
2,2
1,9
1,7
1,7
1,8
1,9
2,1
2,5
2,6
Cs
Ba
La
Hf
Ta
W
Re
Os
‹r
Pt
Au
Hg
Ti
Pb
Bi
Po
At
Rn
0,8
0,9
1,1
1,3
1,5
2,4
1,9
2,2
2,2
2,2
2,4
1,9
1,8
1,8
1,9
2,0
2,2
–
Fr
Ra
Ac
Lantanitler : 1,1 – 1,3
0,7
0,9
1,1
Akanitler : 1,3 – 1,5
Periyodik cetvelde en aktif ametal, flor 4; en aktif metal fransiyum 0,7 elektronegatiflik deԫerine sahiptir.
Aynԩ periyotta bulunan bazԩ baԭ grup elementlerinin atom yarԩçaplarԩnԩn deԫeri taboldaki
gibidir.
Buna göre, bu elementlerin elektronegatiflikleri arasԩndaki iliԭkinin nasԩl olmasԩ
beklenir?
148
Element
Atom Yarԩçapԩ
(Pikometre)
X
92
Y
66
Z
64
PERԨYODԨK SԨSTEM
SORU 43
9X, 17Y
ve
35Z
elementlerinin elektronegatiflikleri arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
ÇÖZÜM
SORU 44
14X, 15Y
ve 16Z elementlerinin elektronegatiflikleri arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerden hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) ENZ < ENY < ENX
B) ENZ < ENX < ENY
D) ENX < ENZ < ENY
E) ENY < ENX < ENZ
C) ENX < ENY < ENZ
ÇÖZÜM
SORU 45
Periyodik sistemde yerleri verilen elementlerle ilgili aԭaԫԩdakilerden
hangisi yanlԩԭtԩr?
A) Elektronegatifliԫi en fazla olan L dir.
B) Elektronegatifliԫi en az olan N dir.
Y Z
T
K L
M
N
X
C) Atom yarԩçapԩ en büyük olan X tir.
D) 3. periyotta, iyonlaԭma enerjisi en büyük olan M dir.
E) 7A grubunda, iyonlaԭma enerjisi en küçük olan N dir.
ÇÖZÜM
Elektronegatiflik – Baԫ Türü Ԩliԭkisi
Elektronegatifliԫi yüksek olan elementler, elektronegatifliԫi düԭük olan elementlere göre elektronlarԩ kendilerine daha
fazla çekme eԫilimindedirler.
Elektronegatiflikleri farklԩ atomlar arasԩnda oluԭan baԫ polar, elektronegatifliԫi aynԩ olan atomlar arasԩnda oluԭan baԫ
ise apolardԩr.
Ԩki elementin elektronegatiflikleri arasԩndaki fark arttԩkça aradaki baԫԩn polarlԩԫԩ artar.
Ԩki element arasԩndaki baԫԩn iyonik mi yoksa kovalent mi olduԫu kaba olarak ԭu ԭekilde bulunabilir:
Baԫ yapan atomlar arasԩndaki elektronegatiflik farkԩ 1,7 veya daha fazla ise baԫ iyoniktir.
Baԫ yapan atomlar arasԩndaki elektronegatiflik farkԩ 1,7 den küçükse aradaki baԫ polar kovalenttir.
Elementlerin elektronegatiflik farkԩ azaldԩkça aralarԩndaki baԫԩn polarlԩԫԩ da azalԩr.
149
10. SINIF KԨMYA
Yanda bazԩ elementlerin elektronegatiflik deԫerleri verilmiԭtir.
Element
Elektronegatiflik
X
4
Y
3
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ yanda verilen tabloya göre
cevaplayԩnԩz.
a) Hangi iki element arasԩndaki baԫԩn polarlԩԫԩ en fazladԩr?
Z
2,5
b) Aԭaԫԩdaki maddelerde baԫԩn ucundaki atomlardan hangisinin
T
2,2
pozitif (b+) yüklü hangisinin negatif (b–) yüklü olduԫunu belirtiniz.
i) X – Z
ii) Y – Y
SORU 46
Periyodik sistemin aynԩ periyodunda bulunan X, 1A; Y, 5A; Z ise 7A grubundadԩr.
Buna göre,
I.
Elektronegatifliԫi en fazla olan element X, en az olan Z dir.
II. Atom yarԩçapԩ en fazla olan X, en az olan Z dir.
III. Deԫerlik elektron sayԩsԩ Z > Y > X tir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Ԭekildeki tobloya göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
(47 – 50. sorular)
150
Element
Elektronegatiflik
X
3,5
Y
3,0
Z
2,8
T
2,5
U
0,9
PERԨYODԨK SԨSTEM
SORU 47
Hangi iki element arasԩndaki baԫԩn polarlԩԫԩ en azdԩr?
ÇÖZÜM
SORU 48
X ile U elementleri arasԩndaki bileԭikte X ile U atomlarԩ arasԩnda hangi tür baԫԩn oluԭmasԩ beklenir?
ÇÖZÜM
SORU 49
Y ile T elementleri arasԩndaki bileԭikte Y ile T atomlarԩ arasԩnda hangi tür baԫԩn oluԭmasԩ beklenir?
ÇÖZÜM
SORU 50
X ile Y atomlarԩ arasԩnda oluԭan bileԭikte hangi atomun yükseltgenme basamaԫԩ negatif iԭaretli, hangi atomun
yükseltgenme basamaԫԩ pozitif iԭaretli olur?
ÇÖZÜM
Metalik – Ametalik Özellik
‹yonlaÁma enerjisi azal›r
Metalik özellik artar.
Bileԭik oluԭturmalarԩ sԩrasԩnda metaller elektron verir. Bu nedenle metalik özellik elektron verme eԫilimi olarak
tanԩmlanabilir. Periyodik cetvelde aynԩ periyotta saԫdan sola gidildikçe ve aynԩ grupta yukarԩdan aԭaԫԩya inildikçe elementlerin iyonlaԭma enerjileri küçülür.
‹yonlaÁma enerjisi azal›r. Metalik özellik artar.
Metaller, düԭük iyonlaԭma enerjisine sahip ve elektronlarԩnԩ kolayca
verebildikleri için periyodik sistemin sol alt köԭesinde bulunurlar.
Ԩyonlaԭma enerjisinin düԭük olmasԩ, elementin metalik özelliԫinin bir göstergesidir.
151
10. SINIF KԨMYA
etkinlik 4
Aԭaԫԩdaki tabloda verilen elementlerin 1. iyonlaԭma enerjileri üzerinden bir karԭԩlaԭtԩrma yaparak, elementlerin metal
veya ametal olduklarԩna karar vereniz. Bu kararԩnԩzԩn nedenlerini açԩklayԩnԩz.
Element
Atom
Numarasԩ
1. Ԩyonlaԭma
Enerjisi (kj/mol.10–3)
Hidrojen (H)
1
1,3
Lityum (Li)
3
0,5
Oksijen (O)
8
1,3
Flor (F)
9
1,7
Sodyum (Na)
11
0,5
Azot (N)
7
1,4
Kükürt (S)
16
1
Potasyum (K)
19
0,4
Klor (Cl)
17
1,25
Kalsiyum (Ca)
20
0,6
Magnezyum (Mg)
12
0,7
Metal
Ametal
Neden
Metallerin 1. iyonlaԭma enerjileri
küçük, ametallerin ise büyüktür.
Hidrojenin 1. iyonlaԭma enerjisi
büyük olduԫundan ametaldir.
Hidroksitlerin Asit – Bazlԩԫԩ
Periyodik sistemdeki elementlerin hidroksitlerinin asit ya da baz özellik
Asit – Baz
göstermesi elementin elektronegatifliԫine baԫlԩ olarak deԫiԭir. Bu
Suda çözündüklerinde H+ oluԭturan
özelliԫi M – O – H ԭeklindeki genel bir formül üzerinde inceleyelim. (Bu
maddelere asit, OH– oluԭturan
formüldeki M, 3. periyottaki herhangi bir elementi göstermektedir.)
maddelere ise baz denir.
M
x
O
y
H bileԭiԫinde M ile O arasԩndaki baԫԩ x, O ile H arasԩndaki baԫԩ ise y ile gösterelim. M – O – H bileԭiԫi su-
da çözündüԫünde x baԫԩ koparsa ortama OH– iyonu verilir. Bu da M – O – H nin bazik özellikte olduԫunu gösterir.
Ancak M – O – H bileԭiԫi suda çözündüԫünde y baԫ koparsa ortama H+ iyonu verir. Bu da M–O–H nin asit özellikte
olduԫunu gösterir.
152
PERԨYODԨK SԨSTEM
Asitlik – Bazlԩԫԩ Belirleyen Faktör
M
x
O
y
H bileԭiԫinde x ve y baԫlarԩndan hangisinin kopacaԫԩnԩ belirleyen faktör nedir?
M
x
O
y
H bileԭiԫinde M elementinin elektronegatifliԫi düԭükse x baԫԩnԩ oluԭturan elektronlar Oksijen (O) elementi
tarafԩndan kuvvetli ԭekilde çekilerek x baԫԩ kopar ve bileԭik ԭu ԭekilde iyonlaԭԩr:
+
–
M – O – H A M (suda) + OH (suda)
Ancak M – O – H bileԭiԫinde M elementinin elektronegatifliԫi fazla ise x baԫԩnԩ oluԭturan elektronlar hem M elementi
hem de O elementi tarafԩndan kuvvetli ԭekilde çekilir. Böyle bir durumda M – O – H suda çözündüԫünde x baԫԩ kopmaz, y baԫԩ kopar ve bileԭik ԭu ԭekilde iyonlaԭԩr:
–
+
M – O – H A MO (suda) + H (suda)
Periyodik Sistemde Asitlik Bazlԩk
Periyodik sistemin sol tarafԩnda metaller bulunur. Metallerin elektronegatifliԫi düԭük olduԫundan M
x
O
y
H bileԭi-
ԫinde x baԫԩ kopar. Bu nedenle metallerin hidroksitleri genellikle bazik özellik gösterir.
Periyodik sistemin saԫ tarafԩnda ametaller bulunur. Ametallerin elektronegatifliԫi yüksek olduԫundan y baԫԩ kopar. Bu
nedenle ametallerin hidroksitleri genellikle asidik özellik gösterir.
Bazik özellik artar.
Asidik özellik artar.
1A
2A
3A
4A
5A
6A
7A
Li2O
Be
B2O3
CO2
N2O5
Na2O
MgO
Al2O3
SiO2
P4O10
SO3
Cl2O7
K2O
CaO
Ga2O3
GeO2
As2O5
SeO3
Br2O7
Rb2O
SrO
In2O3
SnO2
Sb2O5
TeO3
I2O7
Cs2O
BaO
Tl2O3
PbO2
Bi2O5
PoO3
At2O7
Bazik
Asidik
Amfoter
Periyodik sistemde element oksitlerinin asit ve bazlԩԫԩ
Periyodik sistemde oksitlerin ve hidroksitlerin asitlik ve bazlԩk kuvveti ԭu ԭekilde deԫiԭir.
Aynԩ periyotta soldan saԫa doԫru ve aynԩ grupta aԭaԫԩdan yukarԩya doԫru asitlik kuvveti artar.
Aynԩ periyotta saԫdan sola doԫru ve aynԩ grupta yukarԩdan aԭaԫԩya doԫru bazlԩk kuvveti artar.
3A
1A
NaOH
Kuvvetli baz
2A
Mg(OH)2
Zay›f baz
B(OH)3
Zay›f asit
Al(OH)3
Amfoter
4A
5A
6A
7A
Si(OH)2
H4SiO4
Zay›f asit
PO(OH)3
H3PO4
Orta kuvvetli asit
SO2(OH)2
H2SO4
Kuvvetli asit
ClO3(OH)
HClO4
Çok kuvvetli asit
Ga(OH)3
Baz
153
10. SINIF KԨMYA
11X, 12Y
ve
19Z
elementlerinin hidroksitlerinin bazlԩk kuvvetleri arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
SORU 51
Periyodik cetvelde görülen elementlerin hidroksitlerinin [Be(OH)2, Mg(OH)2, Ca(OH)2] bazlԩk
kuvvetleri arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
1A
2A
Be
Mg
Ca
ÇÖZÜM
SORU 52
8A
1A
2A
Na
3A 4A 5A 6A 7A
S Cl
Ca
Periyodik cetvelde görülen elementlerin hidroksitleri [NaOH, Ca(OH)2, S(OH)6, Cl(OH)7] asidik mi yoksa bazik
midir?
ÇÖZÜM
154
PERԨYODԨK SԨSTEM
SORU 53
Aԭaԫԩda bazԩ elementler, bu elementlerin hidroksit bileԭikleri ve bu elementlerin elektronegatiflikleri verilmiԭtir.
Element
Hidroksit formülü
Elektronegatifliԫi
X
X–O–H
0,7
Y
Y–O–H
0,8
Z
Z–O–H
0,9
Buna göre, bu hidroksitlerin bazlԩk kuvvetleri arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
ÇÖZÜM
SORU 54
8A
1A
2A
3A 4A 5A 6A 7A
P S Cl
Periyodik cetveldeki elementlerin hidroksitlerinin [P(OH)5, S(OH)6, Cl(OH)7] asitlik kuvvetleri arasԩndaki iliԭki
nasԩldԩr?
ÇÖZÜM
SORU 55
Aԭaԫԩda bazԩ elementlerin temel hal elektron diziliԭleri veriliyor.
20X
: [18Ar] 4s2
12Y
: [10Ne] 3s2
17Z
: [10Ne] 3s2 3p5
Buna göre;
I. X(OH)2 çözeltisi bazik özellik gösterir.
II. Y(OH)2 nin bazlԩk kuvveti, X(OH)2 ninkinden daha küçüktür.
III. Z(OH)7 çözeltisi asidik özellik gösterir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
155
10. SINIF KԨMYA
ELEMENTLERԨN ÖZELLԨKLERԨ
Elementlerin temel hal elektron diziliԭi yapԩldԩԫԩnda son terimin orbital türü hangisi ise element o blokta bulunur.
Periyodik sistemde s, p, d ve f bloku olmak üzere 4 blok bulunur.
1s
1s
2s
3s
4s
5s
6s
7s
2p
3p
4p
5p
6p
3d
4d
5d
6d
s bloÛu
p bloÛu
d bloÛu
4f
5f
f bloÛu
Periyodik sistemde bulunan elementler metaller, yarԩmetaller, ametaller ve soygazlar olmak üzere sԩnԩflandԩrԩlԩrlar.
metal
1A
1.
ametal
Yar› metal
2A
4.
5.
6.
7.
156
8A
3A
8B
2.
3.
Soygaz
3B
4B
5B 6B
7B
1B
2B
4A
5A
6A 7A
PERԨYODԨK SԨSTEM
Metaller
Ametaller
Is› ve elektri¤i iletirler
Is› ve elektri¤i iletmezler (grafit hariç)
Metalik parlakl›klar› vard›r
Gaz olanlar› saydam, kat› olanlar› mat görünümlüdür.
Dövülerek tel ve levha haline getirilebilir
K›r›lgand›rlar, tel ve levha haline gelmezler
Atomik yap›ya sahiptirler (Na, K, Ca vb)
Moleküllü yap›ya sahiptirler (H2, O2, P4 vb)
Metaller, kendi aralar›nda bileÁik oluÁturmazlar.
Ametaller hem metallerle hem de ametallerle bileÁik oluÁtururlar.
Metallerin elekton verme e¤ilimleri ametallerin elektron
verme e¤ilimlerinden daha fazlad›r.
Ametallerin elektron alma e¤ilimleri metallerin elektron alma
e¤iliminden fazlad›r.
Metaller, ametallerle birleÁerek bileÁik oluÁtururken
daima + yüklü hale gelirler.
Bir ametal, bir metalle bileÁik oluÁtururken metal elektron verip
+ yüklü hale gelirken ametal, metalin verdi¤i elektronu alarak
– yüklü hale gelir.
Metallerin en d›Á enerji katmanlar›ndaki elektron say›s›,
ametallerin en d›Á enerji katmanlar›ndaki elektron
say›s›ndan daha azd›r.
Ametallerin elektron alma e¤ilimleri birbirine yak›nd›r. Bu nedenle
bir ametal baÁka bir ametalle bileÁik oluÁtururken elektronlar›n›
ortaklaÁa kullan›rlar.
BileÁik oluÁtururken, metaller en d›Á enerji katman›ndaki
elektronlar›n› vererek dublet veya oktet kural›na uyarlar.
Ametaller bileÁik oluÁtururken de¤erlik elektron
say›lar›n› 8 e tamamlay›p oktet kural›na uymaya çal›Á›rlar.
Yarԩ Metaller
Periyodik tablonun 3A, 4A, 5A ve 6A grubundaki bazԩ elementler görünüԭ ve bazԩ özellikleri açԩsԩndan metallere
benzese de kimyasal olarak ametal gibi davranԩrlar.
Bu elementler genellikle kristal yapԩda bulunurlar.
Metallere göre elektrik iletkenlikleri daha azdԩr.
Yarԩ metallere bor, silisyum, germanyum ve antimon örnek olarak verilebilir.
s– Bloku Elementleri
s– bloku elementlerinin iyonlaԭma enerjileri düԭüktür. Bu nedenle en dԩԭtaki elektronlarԩ kolayca
uzaklaԭtԩrԩlabilir.
1A
2A
3Li
4Be
s– bloku elementleri aktif metaller olup doԫada elementel halde bulunmazlar.
s- blokunu oluԭturan her iki grupta da (1A ve 2A) yukarԩdan aԭaԫԩya iyonlaԭma enerjisinin azalmasԩ ve elektron vermelerinin kolaylaԭmasԩ metalik karakteri artԩrmaktadԩr. Bu nedenle her iki
grubun en altԩnda bulunan elementler en ԭiddetli ԭekilde reaksiyon veren elementlerdir.
2A grubunun en üst kԩsmԩnda yer alan berilyum (Be) bu blokta iyonlaԭma enerjisi en yüksek olan
elementtir. Bu nedenle deԫerlik elektronlarԩnԩ diԫer elementlere göre daha güç verir. Dolayԩsԩyla
metalik özelliԫi en az olandԩr.
Berilyum hariç s- bloku elementlerinin bileԭikleri iyoniktir.
11Na 12Mg
19K
20Ca
37Rb
38Sr
55Cs
56Ba
87Fr
88Ra
s- bloku metalleri bazik oksitler oluԭturan aktif metallerdir.
157
10. SINIF KԨMYA
etkinlik 5
s - bloku elementleriyle ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
s- blokundaki bütün elementlerin elektron daԫԩlԩmԩ küresel simetriktir.
b)
s- bloku 1A ve 2A gruplarԩndan oluԭur.
c)
s- blokundaki elementler çok aktif olduklarԩ için doԫada elementel halde bulunmazlar.
d)
s- blokundaki elementlerin oksitleri asidik özellik gösterir.
e)
Be dԩԭԩnda s- blokunda bulunan elementler iyonik baԫlԩ bileԭik oluԭturur.
f)
Be s- blokunda iyonlaԭma enerjisi en büyük olan elementtir.
g)
Be molekül yapԩlԩ bileԭikler oluԭturur.
1A Grubu
Periyodik sistemde hidrojen hariç, 1A grubu elementlerine alkali metaller denir.
Her alkali metal bulunduԫu periyodun iyonlaԭma enerjisi en düԭük elementidir.
Son enerji düzeylerindeki tek elektronu kolaylԩkla vererek +1 yükle yüklenirler.
Çok aktif olduklarԩ için doԫada asla elementel halde bulunmazlar, bileԭik halinde bulunurlar.
1A
1
1H
Hidrojen
Su (H2O) ile tepkimeye girerek hidrojen gazԩ ve hidroksit oluԭtururlar.
2Na (k) + 2H 2 O (s) " 2NaOH (suda) +
Sodyum
Sodyum hidroksit
H 2 (g)
Hidrojen gaz›
Lityum
Hava oksijeni ile kimyasal tepkimeye girerek oksitleri oluԭtururlar.
Li, hava oksijeniyle tepkimeye girdiԫinde Lityum oksit oluԭur.
Bu oksitte
O2–
iyonu bulunur.
4Li(k) + O2(g) A 2Li2O(k)
2–
1–
Diԫer alkali metalleri peroksit (O 2 ) ve süperoksit (O 2 ) içeren bileԭikler oluԭturur.
Örneԫin Na, hava oksijeni ile sodyum peroksit oluԭturur.
2Na (k) + O 2 (g) "
7
3 Li
Na 2 O 2 (k)
Sodyum peroksit
Potasyum, rubidyum ve sezyum ise süperoksit oluԭturur.
K (k) + O 2 (g) "
KO 2 (k)
Potasyum süperoksit
23
11 Na
Sodyum
39
19 K
Potasyum
85
37 Rb
Rubidyum
137 Cs
55
Sezyum
223 Fr
87
Fransiyum
Yukarԩdan aԭaԫԩya doԫru inildikçe atom çapԩ arttԩԫԩ için metalik baԫԩn kuvveti azalԩr. Bunun sonucu olarak da
yukarԩdan aԭaԫԩya doԫru erime ve kaynama noktasԩ azalԩr.
Hidrojenin elektron diziliԭi 1s1 ԭeklinde olduԫu için 1A grubuna dahil edilir. Ancak fiziksel ve kimyasal özellikleri açԩsԩndan metallerden çok ametallere benzer. Bu nedenle alkali metal sԩnԩfԩna girmez.
158
PERԨYODԨK SԨSTEM
etkinlik 6
1A grubu ile ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Alkali metaller, bulunduklarԩ periyodun elektronegatifliԫi en fazla olan elementlerdir.
b)
Alkali metallerin deԫerlik elektron sayԩlarԩ 1 olup, bileԭik oluԭturduklarԩnda +1 yüklü olurlar.
c)
Alkali metaller çok aktif elementler olup kolaylԩkla bileԭik oluԭtururlar.
d)
Alkali metaller bulunduklarԩ periyodun iyonlaԭma enerjisi en yüksek olan elementleridir.
e)
Alkali metaller, hava oksijeni ile tepkimeye girerek bulunduklarԩ grupta yukarԩdan aԭaԫԩya doԫru oksit, peroksit, süperoksit bileԭikleri oluԭtururlar.
2A Grubu
Periyodik sistemin 2. sütununu oluԭturan elementler olup toprak alkali metaller olarak adlandԩrԩ-
2A
9
4 Be
lԩrlar.
Berilyum
Elektron diziliԭleri ns2 ile biter.
Deԫerlik elektron sayԩlarԩ 2 dir.
24
12 Mg
Magnezyum
Bileԭik oluԭtururken son enerji düzeyindeki 2 elektronu vererek +2 yüklü olurlar.
Aktif metaller olup kolay bileԭik oluԭtururlar ve bu nedenle doԫada elementel halde bulunmazlar.
Reaksiyona girme eԫilimleri yukarԩdan aԭaԫԩya doԫru artar.
Oksitleri bazik özellik gösterir. Su ile etkileԭtiklerinde baz çözeltisi oluԭtururlar.
40
20 Ca
Kalsiyum
87
38 Sr
Stronsiyum
CaO(k) + H2O(s) A Ca(OH)2(suda)
Grupta yukarԩdan aԭaԫԩya inildikçe erime ve kaynama sԩcaklԩklarԩ azalԩr.
137 Ba
56
Baryum
etkinlik 7
226 Ra
88
Radyum
2A grubu ile ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
2A grubu elementlerinin 2. iyonlaԭma enerjileri ile 3. iyonlaԭma enerjileri arasԩndaki oran çok fazladԩr.
b)
2A grubu elementlerinin +2 yüklü iyonlarԩnԩn elektron diziliԭi, bulunduklarԩ periyodun soygaz elektron düzeni
ile aynԩdԩr.
c)
2A grubu elementlerinin oksitleri bazik özellik gösterir.
d)
Grupta yukarԩdan aԭaԫԩya doԫru inildikçe oksitlerin bazlԩk kuvveti artar.
e)
2A grubu elementleri indirgen özellikte olup indirgenlik özellikleri aynԩ periyottaki 1A grubu elementlerinkinden
küçüktür.
f)
1A grubu elementlerinden daha yumuԭak olup, erime ve kaynama noktalarԩ da 1A grubununkinden daha küçüktür.
159
10. SINIF KԨMYA
p- Bloku Elementleri
Bu bloktaki elementlerin atomlarԩnda en son enerji düzeyinin p orbitallerinde elektronlar vardԩr.
p- blokunda, bir periyotta soldan saԫa doԫru gidildikçe; atom yarԩçapԩ azalԩr, iyonlaԭma enerjisi ve elektronegatiflik
artar. Bundan dolayԩ elementlerin metal özelliԫi azalԩr, ametal özelliԫi artar.
p- blokunda, bir grupta yukarԩdan aԭaԫԩya doԫru gidildikçe, atom yarԩçapԩ artar, iyonlaԭma enerjisi ve elektronegatiflik azalԩr. Bunun sonucunda da atomlarԩn elektron vermesi kolaylaԭԩr. Bundan dolayԩ da elementlerin ametal
özelliԫi azalԩr, metal özelliԫi artar.
Tabiatta element halinde var olan p - bloԫu elementlerinden oksijen ve azot molekül halinde kararlԩ iken atom
haline dönüԭtüklerinde çok reaktiftirler.
8A
Helyum (He) elementinin sadece 1s orbitalinde elektron vardԩr. Bu
açԩdan s- bloku elementi olarak düԭünülebilir. Ancak bu element
bütün özellikleriyle bir soygaz olduԫu için bu blokta incelenecektir.
4
He
2
3A
4A
5A
6A
7A
11
B
5
12
C
6
14
N
7
16
O
8
19
F
9
20
Ne
10
27
Al
13
28
Si
14
31
P
15
32
S
16
35
Cl
17
40
Ar
18
70
Ga
31
73
Ge
32
75
As
33
79
Se
34
80
Br
35
84
Kr
36
115
119
122
128
127
Ün
Sn
Sb
Te
I
49
50
51
52
53
131
Xe
54
204
207
209
210
210
222
Tl
Pb
Bi
Po
At
Rn
81
82
83
84
85
86
En yüksek enerji düzeyinin p
orbitalindeki elekton sayԩsԩ
Grubun
Adԩ
Ԩlk Elementin
Adԩ
Elektron
Daԫԩlԩmԩ
1
3A
Bor (B)
1s2 2s2 2p1
2
4A
Karbon (C)
1s2 2s2 2p2
3
5A
Azot (N)
1s2 2s2 2p3
4
6A
Oksijen (O)
1s2 2s2 2p4
5
7A (Halojenler)
Flor (F)
1s2 2s2 2p5
6
8A (Soygazlar)
Neon (Ne)
1s2 2s2 2p6
etkinlik 8
p- bloku elementleriyle ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
p- blokunda elektronegatifliԫi en fazla olan element flor (F) dur.
b)
3A grubunda metal özelliԫi en fazla olan element bor (B), ametal özeliԫi en fazla olan element ise talyum (Tl) dir.
c)
p- blokundaki elementlerin deԫerlik elektron sayԩlarԩ, en yüksek enerji düzeyindeki s ve p orbitallerindeki elektronlar toplamԩdԩr.
d)
p- blokundaki 3A ve 5A grubundaki elementlere ait atomlarԩn elektron diziliԭi küresel simetriktir.
e)
p- blokunda, metaller, yarԩmetaller ve soygazlar bulunur.
160
PERԨYODԨK SԨSTEM
3A Grubu
3A
Bor hariç, 3A grubu elementlerinin hepsi metaldir. Bor elementi, özellikleri açԩsԩndan metallerle
11B
5
ametaller arasԩnda özellik gösterir. Bu nedenle bor, bir yarԩmetaldir.
Bor
3A grubu elementleri en yüksek enerji düzeyinde bulunan s ve p orbitallerindeki elektronlarԩnԩ kay-
27
13 Al
Aluminyum
bederek +3 yükseltgenme basamaklԩ hale gelirler.
69
31 Ga
3A grubunda Galyum ve Ԩndiyum elementleri bileԭik oluԭtururken +1 yükseltgenme basamaԫԩnda da
Galyum
olabilirler.
115 Ԩn
49
Bunun nedeni ԭudur:
Ԩndiyum
Galyum ve Ԩndiyum elementlerinin d orbitallerinde de elektron bulunmaktadԩr. En yüksek enerji düzeyindeki s orbitallerinde bulunan elektron d orbitallerindeki elektronlar tarafԩndan perdelenir. Böylece
204 Tl
81
Talyum
atomlar p orbitalindeki elektronu vererek kararlԩ yapԩya sahip olabilir.
Talyum da d orbitallerinden baԭka f orbitalleri de bulunur. Bundan dolayԩ perdeleme etkisi daha fazla olur.
Bunun sonucu olarak da talyum da +1 deԫerliԫine +3 deԫerliԫinden daha çok rastlanԩr.
Element
Elektron Daԫԩlԩmԩ
Yükseltgenme basamaԫԩ
Oksit
Özellik
Bor (B)
[2He] 2s2
2p1
+3
Bor
Asidik
Aluminyum (Al)
[10Ne] 3s2
3p1
+3
Aluminyum
Amfoter
Galyum (Ga)
[18Ar] 4s2
3d10 4p1
+1, +3
Galyum
Amfoter
Ԩndiyum (In)
[36Kr] 5s2
4d10 5p1
+1, +3
Ԩndiyum
Bazik
Talyum (Tl)
[54Xe] 6s2 4f14 5d10 6p1
+1, +3
Talyum
Bazik
3A grubu elementlerinin oksitlerinin sudaki çözeltileri deԫiԭik özellik gösterir.
Amfoter
Aside karԭԩ baz, baza karԭԩ asit özelliԫi gösteren maddelere amfoter madde denir.
etkinlik 9
3A grubu elementleriyle ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
3A grubu elementlerinin deԫerlik elektron sayԩsԩ 3 tür.
b)
3A grubu elementlerinin elektronegatifliԫi azaldԩkça oksitlerinin bazlԩk kuvveti artar.
c)
3A grubu elementlerinde 4, 5 ve 6. periyotlarda d ve f orbitallerinin en yüksek enerji düzeyindeki s orbitallerini perdelemelerinden dolayԩ +1 ve +3 deԫerlikli bileԭik oluԭtururlar.
d)
3A grubunda bulunan Alüminyum ve Galyum elementleri hem asitlerde hem de bazlarda tepkimeye girerler.
e)
3A grubu elementleri arasԩnda atom çapԩ en küçük ve elektronegatifliԫi en büyük olan element bordur.
161
10. SINIF KԨMYA
4A Grubu
4A elementlerinde, ametal özelliԫinden metal özelliԫine geçiԭ çok belirlidir. Karbon ve silisyum
ametal, germanyum yarԩ metal, kalay ve kurԭun ise metaldir.
Bu grupta karbon ve silisyum özellikleri yönünden diԫer elementlerden çok farklԩdԩr. Çünkü bu elementlerin d orbitallerinde elektronlarԩ yoktur.
4A
12 C
6
Karbon
28
14 Si
Silisyum
Bu grubun ametalleri bileԭik oluԭtururken yükseltgenme basamaklarԩ (–4, +4) arasԩnda bulunurken
metalleri +2 veya +4 yükseltgenme basamaklarԩnda bulunurlar.
72
82 Ge
Germanyum
118 Sn
50
Kalay
207 Pb
82
Kurԭun
5A Grubu
5A grubu elementlerinin hepsinde deԫerlik elektron sayԩsԩ 5 olup bu elektronlar en yüksek enerji
düzeyinde ns2 np3 ԭeklinde bulunur.
5A
14 N
7
Gruptaki azot ve fosfor tam olarak birer ametal olup hem pozitif hem de negatif yükseltgenme basa-
Azot
maԫԩnda bulunabilirler. Azot ve fosfor bileԭiklerinde (–3; +5) aralԩԫԩnda yükseltgenme basamaԫԩnda
31 P
15
Fosfor
bulunabilirler.
75 As
33
Arsenik
121 Sb
51
Antimon
209 Bi
83
Bizmut
6A Grubu
6A grubu elementlerinin hepsinde deԫerlik elektron sayԩsԩ 6 olup bu elektronlar en yüksek enerji
düzeyinde
ns2
np4
ԭeklinde bulunur.
6A
16 O
8
Bu gruptaki oksijen ve kükürt elementleri tam anlamԩyla birer ametaldir.
Oksijen
Bu grup soygazlar grubuna yakԩn olduԫu için reaksiyona girdiklerinde çoԫunlukla 2 elektron alarak
Kükürt
oktet kuralԩna uyar. Böylece soygaz elektron düzenine ulaԭԩrlar ve –2 yükseltgenme basamaԫԩnda
79 Se
34
bulunurlar.
32 S
16
Selen
127 Te
52
Tellür
209 Po
84
Polonyum
Oksijen, flor elementinden sonra periyodik sistemin en elektronegatif elementidir. Bu nedenle reaksiyona girdiԫinde
baԭka elementlerden elektron alԩr ve genellikle –2 yüklü hale gelir.
Ancak bazԩ bileԭiklerde peroksit (O22–) veya süperoksit (O21–) de oluԭturur.
Kükürt elementi ise bileԭiklerinde (–2; +6) aralԩԫԩnda yükseltgenme basamaԫԩnda bulunur.
162
PERԨYODԨK SԨSTEM
etkinlik 10
X Y Z
T V W
U
Periyodik sistemde deԫiԭik sembollerle gösterilen elementlerle ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile
belirtiniz.
a)
X, 4A; Y, 5A; Z ise 6A grubu elementidir.
b)
X ve T bileԭik oluԭtururken hem (+) hem de (–) yükseltgenme basamaԫԩnda bulunabilir.
c)
U bileԭik oluԭturduԫunda ilk önce d orbitalindeki elektronlarԩ verir.
d)
Y ve V nin yükseltgenme basamaԫԩ aralԩԫԩ (–5, +3) tür.
e)
Y nin oksidi (Y2O3) bazik özellik gösterir.
f)
Z ve W in deԫerlik elektron sayԩlarԩ 6 dԩr.
etkinlik 11
Aԭaԫԩda atom numarasԩ verilen elementlerin elektron diziliԭi, grubu, deԫerlik elektron sayԩsԩ, türü ve yükseltgenme basamaԫԩ aralԩԫԩnԩ belirtiniz.
Element
Atom
Numarasԩ
Elektron
Diziliԭi
Grubu
Deԫerlik Elektron
Sayԩsԩ
Türü
Yükseltgenme
Basamaԫԩ
Aralԩԫԩ
Karbon
6
[2He] 2s2 2p2
4A
4
Ametal
(–4; +4)
Azot
7
Oksijen
8
Fosfor
15
Kükürt
16
163
10. SINIF KԨMYA
7A Grubu
7A
7A grubu elementlerinin tümü ametaldir. Bu elementlere Latince tuz yapԩcԩ anlamԩna gelen halojenler
19 F
9
denir.
Flor
35
17 Cl
Elektron diziliԭleri ns2 np5 ԭeklinde sonlanԩp deԫerlik elektron sayԩlarԩ 7 dir.
Klor
Atom numaralarԩ soygazlardan 1 eksik olup, kararlԩ bileԭiklerinde –1 yükseltgenme basamaԫԩnda
80
35 Br
bulunurlar. Ancak kendilerinden daha elektronegatif elementlerle bileԭik oluԭturduklarԩnda +7 ye kadar
Brom
yükseltgenme basamaԫԩna sahip olabilirler.
127
53
I
Ԩyot
210 At
85
Astatin
Elektron Daԫԩlԩmԩ
Yükseltgenme
Basamaԫԩ
Aralԩԫԩ
Element
Sembolü
Flor
F
[2He] 2s2 2p5
Klor
Cl
[10Ne] 3s2 3p5
–1, +7
Brom
Br
[18Ar] 3d10 4s2 4p5
–1, +7
Ԩyot
I
[36Kr] 4d10 5s2 5p5
–1, +7
Astatin
At
–1
[54Xe] 4f14 5d10 6s2 6p5
Bileԭik
Cl nin yükseltgenme
basamaԫԩ
HClO
+1
HClO2
+3
HClO3
+5
HClO4
+7
Flor, periyodik sistemin en elektronegatif elementi
olup sadece –1 deԫerlikli bileԭik oluԭturur.
Ancak diԫer halojenler farklԩ yükseltgenme basamaԫԩna da sahip olabilirler.
Yandaki tabloda Cl elementinin bazԩ bileԭiklerindeki yükseltgenme basamaklarԩ verilmiԭtir.
Halojenler, doԫada iki atomlu moleküller (F2, Cl2, Br2, I2) ԭeklinde bulunurlar.
Ԩyonlaԭma enerjileri soygazlardan sonra en yüksek elementlerdir.
Her periyodun elektron ilgisi en yüksek olan elementleri halojenlerdir.
Halojenler her periyodun en aktif ametalleridir. (Aktiflik sԩralarԩ F > Cl > Br > I dԩr.)
Halojenler, çok kuvvetli yükseltgendirler.
Halojenlerin hidrojenli bileԭikleri (HF, HCl vs) asittir.
7A grubunda yukarԩdan aԭaԫԩya doԫru inildikçe elementlerin erime ve kaynama sԩcaklԩklarԩ artar.
164
PERԨYODԨK SԨSTEM
etkinlik 12
7A grubu elementleriyle (halojenler) ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Her periyodun en aktif ametalleri halojenlerdir.
b)
Her periyodun atom çapԩ en büyük olan elementleridir.
c)
Halojenlerin elektron alma eԫilimleri çok fazla olduԫundan doԫada element halinde bulunmazlar.
d)
Halojenlerin deԫerlik orbitalleri s ve p olup deԫerlik elektron sayԩlarԩ 7 dir.
e)
Halojenlerin hidrojenli bileԭikleri asit olup asitlik kuvvetleri grupta yukarԩdan aԭaԫԩya doԫru azalԩr.
8A
8A Grubu
2He
Deԫerlik orbitalleri tam doludur.
Helyum
Bileԭik oluԭturmaya yatkԩn deԫildirler.
10Ne
Grupta yukarԩdan aԭaԫԩya erime ve kaynama noktalarԩ artar.
Neon
18Ar
8A grubu elementlerinin tamamԩ tek atomlu halde bulunur.
Argon
8A grubu elementlerinin iyonlaԭma enerjileri bütün elementler içinde en yüksek deԫere sahiptir.
36Kr
8A grubu elementlerinden He dublete (1s2) diԫerleri ise oktetini (ns2 np6) tamamlamԩԭtԩr.
Kripton
8A grubu elementleri, dublet ve oktetlerini tamamladԩklarԩ için tepkime vermedikleri düԭünülerek
asal gaz olarak adlandԩrԩlmԩԭlardԩr. Ancak 1962 yԩlԩndan sonra çok sayԩda ksenon bileԭiԫi (XeF4,
54Xe
Ksenon
86Rn
XeO3, XeO4, XeOF4 vs) ve bir kaç tane de kripton (KrF2) bileԭiԫi oluԭturulmuԭtur.
Radon
etkinlik 13
Aԭaԫԩda birbiri ile baԫlantԩlԩ Doԫru/Yanlԩԭ tipinde ifadeler içeren tanԩmlayԩcԩ dallanmԩԭ aԫaç tekniԫinde bir soru verilmiԭtir. a ifadesinden baԭlayarak her doԫru ya da yanlԩԭ cevabԩnԩza göre çԩkԩԭlardan sadece birini iԭaretleyiniz. (Her
doԫru cevap 5, yanlԩԭ 0 deԫerindedir.)
a. Bütün soygazlar, oktetini tamamlam›Á olup
de¤erlik elektron say›lar› 8 dir.
D
Y
b. Soygazlar›n iyonlaÁma enerjileri
bütün elementler içinde en yüksek
de¤ere sahiptir.
D
Y
d. Soygazlar
metallerle iyonik ba¤l›
bileÁik oluÁturur.
D
1
c. Soygazlar tabiatta tek atomlu gaz
halinde bulunurlar.
e. Soygazlar›n çok
elektronegatif olan F
ve O elementleriyle
baz› bileÁikleri oluÁturulmuÁtur.
Y
2
D
D
3
f. Atom numaras›
artt›kça soygazlar›n
erime ve kaynama
noktalar› artar.
Y
4
Y
D
5
g. ‹yonlaÁma enerjisi
en yüksek olan soygaz
Rn dir.
Y
D
6
7
Y
8
165
10. SINIF KԨMYA
d- Bloku Elementleri
d- blokundaki elementlerin tamamԩ metaldir.
Bu elementlerin özellikleri s ve p bloku elementlerinin arasԩnda olup geçiԭ metalleri olarak da adlandԩrԩlԩrlar.
d- bloku elementlerinin en önemli özelliklerinden bir tanesi, bu elementlerin bileԭiklerinde farklԩ pozitif yükseltgenme basamaklarԩnda bulunabilmeleridir.
Sc
Ti
V
Cr
Mn
Fe
Co
Ni
Cu
Zn
Atom numaras›
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Elektron da¤›l›m›
3d1 4s2
3d2 4s2
3d3 4s2
3d5 4s1
3d5 4s2
3d6 4s2
3d7 4s2
3d8 4s2
3d10 4s1
3d10 4s2
Metalik çap› pm
145
132
125
124
124
125
125
128
133
631
658
650
653
717
759
758
737
745
906
ikinci
1235
1310
1414
1592
1509
1561
1646
1753
1958
1733
üçüncü
2389
2653
2828
2987
3258
2957
3232
3393
3554
3833
Yükseltgenme basamaklar›
3
3, 3, 4
2, 3, 4, 5 2, 3, 6
2, 3, 4, 7 2, 3
2, 3
2
1, 2
2
e.n.(°C)
1397
1672
1710
1900
1244
1530
1495
1455
1083
420
Yo¤unluk (g/cm
3,00
4,50
6,11
7,14
7,43
7,87
8,90
8,91
8,95
7,14
Sertlik
3,00
4,50
6,11
9,0
5,0
4,5
––
––
2,8
2,5
Elektrik iletkenli¤i
3
4
6
12
1
16
25
23
93
27
‹yonlaÁma enerjisi
(kj/mol)
161
birinci
3)
d- bloku elementlerinin aktiflikleri s- bloku elementlerinden daha azdԩr. Bu nedenle, paslanmaya karԭԩ daha
dayanԩklԩdԩr.
Bu elementler metal olarak ve bileԭik halinde iken paslanmaya dayanԩm, sertlik, mukavamet ve renkli olma gibi
özelliklerinden dolayԩ bir çok alanda deԫiԭik amaçlarla kullanԩlԩrlar.
Aԭaԫԩdaki tabloda bazԩ d- bloku elementlerinin kullanԩm alanԩ verilmiԭtir.
166
Element
Kullanԩm alanԩ
Demir
Baԭka metallerle birlikte deԫiԭik oranlarda karԩԭtԩrԩlarak, paslanmaz çelik, top ve tank yapԩmԩ, oto parçalarԩ, torna makinalarԩ vs.
Bakԩr
Elektrik iletkenliԫi çok iyi olduԫu için, elektrik kablo ve tellerinin, elektrik cihazlarԩnԩn yapԩmԩnda, ԩsԩ iletkenliԫi iyi olduԫu için de mutfak eԭyalarԩnԩn yapԩmԩnda
Nikel
Bazԩ alaԭԩmlarԩn kaplanmasԩnda, kadmiyum pillerinde, tel halinde metal örgülerin yapԩlmasԩnda, zԩrh kaplamasԩnda, süslemecilikte, hidrojenlemede katalizör olarak, camcԩlԩkta yeԭil
renk vermek için
Çinko
Demir ve çelik malzemelerin koruyucu kaplamasԩnda, boya ve ilaç yapԩmԩnda otomotiv
sanayisi, anahtar, kapԩ kolu, banyo malzemeleri, kuru pil yapԩmԩ
Kadmiyum
Batarya bloklarԩ, portatif haberleԭme cihazlarԩ, çeԭitli silah ve elektronik sistemlerde enerji
kaynaԫԩ olarak, çok zehirli olduԫu için Avrupa Birliԫi ülkelerinde son yԩlarda kullanԩmԩna
sԩnԩrlamalar getirilmiԭtir.
Krom
Diԫer metallerin kaplanmasԩnda, paslanmaz çelik yapԩmԩnda, krom bileԭikleri renkli olduԫundan boyacԩlԩkta
PERԨYODԨK SԨSTEM
d- bloku elementlerinin katyonlarԩ biyomoleküller ve canlԩlar açԩsԩndan çok önemli bir konuma sahiptir.
Demir: Gԩdalardan yeteri kadar demir alԩnmamasԩ, demir eksikliԫi anemisi, çarpԩntԩ, yorgunluk, halsizlik, tԩrnak
kԩrԩlmasԩ, saç kԩrԩlmasԩ gibi sonuçlar doԫurur.
Bakԩr: Eksikliԫinde halsizlik, solukluk, ödem oluԭur, kemik yapԩsԩ etkilenir, sinirlerde iletiler zayԩflar, vücudun savunmasԩ azalԩr.
Çinko: Eksikliԫinde saç dökülmesi, kԩsԩrlԩk, tat alamama, çocuklarda öԫrenme yeteneԫinin sԩnԩrlԩ olmasԩ gibi sonuçlar doԫurur.
f- Bloku Elementleri
f- bloku elementlerini lantanitler ve aktinitler oluԭturur.
Ce
Pr
Nd
Pm
Sm
Eu
Gd
Tb
Dy
Ha
Er
Tm
Yb
Lu
Th
Pa
U
Np
Pu
Am
Cm
Bk
Cf
Es
Fm
Md
No
Lr
Bu elementlere iç geçiԭ elementleri de denir. Lantanitler 4f orbitallerini doldururken aktinitler 5f orbitallerini doldurur.
Kimyasal özellikleri en dԩԭ kabuklardaki elektronlara baԫlԩdԩr. f orbitalleri içerde olduԫundan dԩԭ elektronlara etkisi
azdԩr. Bu nedenle f bloku elementlerinin kimyasal özellikleri birbirine çok benzer.
Element
Atom No
Elektron Daԫԩlԩmԩ
Praseodimyum (Pr)
59
[54Xe] 6s2 4f3
Neodimyum (Nd)
60
[54Xe] 6s2 4f4
Prometiyum (Pm)
61
[54Xe] 6s2 4f5
Bazԩ f- bloku elementlerinin elektron diziliԭi
f- bloku elementlerinin tamamԩ metaldir.
Aktinitlerin tamamԩ radyoaktif olduԫu halde, Lantanitler prometyum (Pm) hariç radyoaktif deԫildir.
etkinlik 14
d ve f- bloklarԩyla ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
d- bloku elementleri bileԭik oluԭtururken (+) ya da (–) yüklü deԫerlik alabilir.
b)
d- bloku elementlerinin aktifliԫi s- bloku elementlerinin aktifliԫinden daha azdԩr.
c)
d- bloku elementleri elektron verirken önce d orbitalindeki elektronlarԩnԩ verirler.
d)
d- bloku elementleri, periyodik sistemin ilk üç periyodunda bulunmaz.
e)
f- bloku elementlerinin tamamԩ metal olup iç geçiԭ elementleri olarak adlandԩrԩlԩrlar.
f)
f- bloku elementlerinin en dԩԭ katmandaki elektron sayԩlarԩ eԭit olup f orbitalleri içerde olduԫundan kimyasal
özellikleri birbirine çok benzer.
167
10. SINIF KԨMYA
etkinlik 15
2He
10Ne
18Ar
V
36Kr
Cu
54Xe
Cd
La
86Rn
Hf
Ac
Ce
Th
Periyodik tabloda yerleri belirtilen elementlerle ilgili aԭaԫԩdaki boԭluklarԩ verilen kutudaki terimlerle doldurunuz.
Geçiԭ elementi
48
72
3d10
Ԩç geçiԭ elementi
a)
Hf nin atom numarasԩ .......................... dir.
b)
Ce ve Th .......................... elementleridir.
c)
V bir .......................... elementidir.
d)
Cu+ iyonunun elektron diziliԭinin son terimi .......................... dir.
e)
V2+ iyonunun elektron diziliԭinin son terimi .......................... dir.
f)
Cd nin atom numarasԩ .......................... dir.
3d3
etkinlik 16
Periyodik cetvelin 3. periyodundaki elementlerinin iyonlaԭma enerjisi – atom numarasԩ grafiԫi ԭekildeki gibidir.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a)
Ԩlk elektronu en az enerji ile kopan hangisidir?
b)
Ԩlk elektronu en fazla enerji ile kopan hangisidir?
c)
2. elektronlarԩ en fazla enerji ile kopan hangisidir?
d)
Elektron daԫԩlԩmԩ küresel simetrik olanlar hangileridir?
e)
Y ile V arasԩndaki bileԭiԫin formülü nedir?
f)
Atom hacmi en fazla olan hangisidir?
g)
Elektronegatifliԫi en fazla olan hangisidir?
h)
X, Y, V ve W nin gruplarԩnԩn özel adlarԩ nelerdir?
168
‹yonlaÁma enerjisi
W
T
Y
X
V
Q
Z
Atom numaras›
PERԨYODԨK SԨSTEM
etkinlik 17
He
H
C
Na Mg
Al
K Ca Sc Ti
Mn
O F Ne
P
Cl
Kr
Ga
Te
La Hf
Fr Ra
Ce
Th
U
Periyodik cetvelde yerleri belirtilen elementlerle ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
1.
K, s bloԫu; Sc d bloԫu; Cl, p bloԫu elementidir.
2.
Atom numarasԩ en büyük olan element Ra dԩr.
3.
AI2O3 amfoter özellik gösterir.
4.
Elektronegatifliԫi en fazla olan F dir.
5.
NaCI nin sulu çözeltisi elektrik akԩmԩnԩ iletir.
6.
En kolay elektron veren Fr dir.
7.
1. ԨE si en küçük olan element Fr dir.
8.
Ti, bileԭiklerinde (+) ve (–) yükseltgenme basamaklԩ olabilir.
9.
Na2O, K2O dan daha baziktir.
10.
Na nԩn elektron verme eԫilimi Mg ninkinden büyüktür.
11.
FrF bileԭiԫi en iyoniktir.
12.
Na, K alkali metaldir.
13.
En aktif ametal F dir.
14.
Mg, Ca, Ra nԩn deԫerlik elektron sayԩsԩ eԭittir.
15.
K, Na dan daha kolay elektron verir.
16.
Ti nin deԫerlik elektron sayԩsԩ 2 dir.
17.
Sc ve Mn geçiԭ elementleridir.
18.
Ce lantanit serisi elementlerindendir.
169
10. SINIF KԨMYA
He
H
C
Na Mg
Al
K Ca Sc Ti
Mn
O F Ne
P
Cl
Kr
Ga
Te
La Hf
Fr Ra
Ce
Th
U
Periyodik cetvelde yerleri belirtilen elementlerle ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
19.
CI nin deԫerlik elektronlarԩ sayԩsԩ P elementininkinden küçüktür.
20.
Th ve U aktinittir.
21.
O elementinin temel hal elektron düzeninde, 2 tane yarԩ dolu orbital vardԩr.
22.
Ce, Th ve U iç geçiԭ elementidir.
23.
Ra nԩn temel hal elektron düzeni küresel simetri özelliԫine sahiptir.
24.
P nin temel hal elektron düzeni küresel simetri özelliԫine sahiptir.
25.
Mn nin temel hal elektron düzeni küresel simetri özelliԫine sahiptir.
26.
K+ ve CI– iyonlarԩ izoelektroniktir.
27.
AI ve CI nin oluԭturduԫu kararlԩ bileԭiԫin formülü AICI3 tür.
28.
Ga3+ iyonunun s orbitallerinde toplam 8 elektron bulunur.
29.
1. iyonlaԭma enerjisi en yüksek olan He dir.
30.
K nԩn atom yarԩçapԩ, Na nԩnkinden küçük, Fr ninkinden büyüktür.
31.
Na, K ve Fr benzer kimyasal özelliklere sahiptir.
32.
Fr, en aktif metaldir.
33.
CI serbest halde iki atomlu molekül yapԩsԩna sahiptir.
34.
Mn, farklԩ (+) yükseltgenme basamaklԩ bileԭikler oluԭturabilir.
35.
F, bileԭiklerinde yalnԩz (–1) yükseltgenme basamaklԩdԩr.
36.
Ca nԩn oksit bileԭiԫi bazik özellik gösterir.
170
PERԨYODԨK SԨSTEM
He
H
C
Na Mg
Al
K Ca Sc Ti
Mn
O F Ne
P
Cl
Kr
Ga
Te
La Hf
Fr Ra
Ce
Th
U
Periyodik cetvelde yerleri belirtilen elementlerle ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
37.
Na nԩn 2. iyonlaԭma enerjisi Mg ninkinden küçüktür.
38.
Temel elektron diziliԭi 5p4 ile biten element Te dir.
39.
P nin deԫerlik elektronlarԩ s ve p orbitallerindedir.
40.
Ti2+ iyonunun elektron daԫԩlԩmԩ 1s22s22p63s23p63d2 dir.
41.
1s22s22p64s1 elektron daԫԩlԩmԩ, Na nԩn uyarԩlmԩԭ bir halini temsil eder.
42.
Kr nin temel haldeki elektron düzeninde tüm orbitalleri doludur.
43.
P, bileԭiklerinde en düԭük (–3), en yüksek (+5) yükseltgenme basamaԫԩnda olabilir.
44.
Te nin bileԭiklerindeki en yüksek pozitif yükseltgenme basamaԫԩ (+6) dԩr.
45.
Mg nin 1. iyonlaԭma enerjisi K ninkinden düԭüktür.
46.
Te nin çekirdek yükü 52 dir.
47.
Ne, oda koԭullarԩnda gazdԩr.
48.
Ca nԩn 2. ve 3. iyonlaԭma enerjileri arasԩndaki fark çok büyüktür.
49.
Ne, tepkimeye girme isteԫi olmayan bir elementtir.
50.
F nin ve CI nin hidrojenle oluԭturduklarԩ bileԭiklerin sulu çözeltisi asit özelliԫi gösterir.
51.
K nԩn hidroksidi baziktir.
52.
Na+ F– ve Ne taneciklerinin yarԩ çaplarԩ arasԩnda F– > Ne > Na+ iliԭkisi vardԩr.
53.
Ce, lantanitler serisinde, Th ve U, aktinitler serisinde yer alԩr.
54.
Hf nin atom numarasԩ 58 dir.
55.
AI ile P arasԩnda AIP kararlԩ bileԭiԫi oluԭur.
171
172
4s, 3d, 4p
5s, 5d, 5p
6s....5d, 6p
8s....6d, 7p
3
4
5
6
7
7
5f
K
Fr
BARYUM
LANTAN
La
HAFN‹YUM
Hf
AKT‹N‹TLER
LANTAN‹TLER
RADYUM
Ra
129
TORYUM
Th
90
157
-
SERYUM
232,038
-
NEODYUM
Nd
60
URANYUM
SIVI
92
U
-
NEPTÜNYUM
Np
93
PLUTONYUM
-
AMER‹KYUM
Am
95
ÖROPYUM
-
BERKEL‹YUM
Bk
97
- 247
-
TERB‹YUM
Tb
65
UNUNN‹L‹YUM
GAZ
KÜR‹YUM
Cm
96
- 247
-
-
(272)
ALTIN
Au
-
(277)
C‹VA
Hg
-
Er
68
PERM‹YUM
Fm
100
ERB‹YUM
- 257
-
LAVRANS‹YUM
Lw
103
- 257
-
Yapay Elementler
NOBEL‹YUM
No
102
313
115
339
LUTES‹YUM
Lu
71
POLONYUM
Po
+4 210
+2
- 85
323
566
851
RADON
248
-
KSENON
Rn
+7 222
–1
- 86
280
Xe 480
740
KR‹PTON
Kr
+7 83,80
–1
273
498
728 36
ASTAT‹N
At
‹YOD
I
BROM
Br
363
637
943
ARGON
Ar
+7 39,948
–1
300
549
920 18
NEON
Ne
HELYUM
+6 126,904 +7 131,30
–2
–
208
241
429
440
720 53
- 54
TELLUR
Te
143 174,97
279
‹TTERB‹YUM
Yb
70
B‹ZMUT
Bi
- 259
MENDEVEL‹YUM
Md
101
- 258
-
TUL‹YUM
Tm
69
KURÀUN
Pb
+4 208,981 +5 210
+2
+3
171
168
346
385
83
736
590 84
ANT‹MON
Sb
140 168,934 134 173,04
-
TALYUM
TI
- 167,26
-
AYNSTAYN‹YUM
Es
99
HOLM‹YUM
- 254
KAL‹FORN‹YUM
Cf
98
- 251
-
Ho
67
UNUNB‹YUM
157 164,930
D‹SPROS‹YUM
Dy
66
UNUN‹N‹YUM
Uun -- 111Uuu -- 112Uub --
110
(269)
PLAT‹N
Pt
142 158,925 138 162,50
277
-
GADOL‹NYUM
Gd
64
ME‹TNER‹YUM
Mt
109
(266)
‹R‹DYUM
Ir
131 157,25
259
Eu
63
HASS‹YUM
Hs
108
118 243
-
SAMARYUM
Pu
94
OSM‹YUM
(265)
12 151,96
258
-
Sm
62
- 242
-
PROMETYUM
-
N‹ELSBOHR‹YUM
Ns
107
133 150,4
-
Pm
61
SEABORG‹YUM
Sg
106
- 238,029 140 237,048
-
PROTAKT‹NYUM
Pa
91
231,036
PROSEOD‹MYUM
-
262,12
Os
+3 207,20
+1
141
471
687 82
KALAY
Sn
+5 127,60
–3
199
380
583 52
SELENYUM
Se
KLOR
Cl
+6 79,904
–2
225
496
728 35
KÜKÜRT
+5 78,96
–3
226
466
653 34
ARSEN‹K
As
+4 121,75
+2
169
337
703 51
GERMANYUM
Ge
+3 118,69
133
435
656
50
‹ND‹YUM
In
+2 204,37
+1
240
432
789 81
KADM‹YUM
Cd
+2 114,82
207
390
864
49
GALYUM
Ga
+4 74,922
182
367
703
33
S
FLOR
F
7A
HALOJENLER
+6 35,453
–2
239
540
807 17
OKS‹JEN
O
6A
+5 32,06
–3
254
453
696 16
FOSFOR
P
AZOT
N
5A
+4 30,973
188
377
772
15
S‹L‹SYUM
Si
+3 72,59
133
473
708
32
ALÜM‹NYUM
Al
13
+2 28,085
215
429
3548
14
KARBON
C
4A
567
He 12542
4,0026
8A
SOYGAZLAR
+3 12,012
+4 14,006
+5 15,994
–2 18,998
–1 20,183 497
191
–4
–3
314
402
947
274
260
335
811
807
1500
1181
562
683
1267
1445
8
9
10
6
7
1104
1094
BOR
B
26,981
5
10,81
3A
TOPRAK
METALLER
+2 69,72
217
414
916
31
Ç‹NKO
Zn
+4 196,966 +3 200,59
+2
+1
210
213
428
473
79
- 80
GÜMÜÀ
Ag
BAKIR
Cu
29
2B
+2 65,38
+1
175
468
849 30
1B
63,546
+4 107,868 +2 112,41
+2
+1
192
175
448
495
759 47
803 48
PALLADYUM
Pd
N‹KEL
Ni
+6 195,09
+2
200
- 78
RODYUM
Rh
+6 192,22
+2
200
390
- 77
RUTENYUM
Ru
+7 190,2
+2
182
383
- 76
RENYUM
Re
+6 186,2
+2
184
408
- 75
TEKNESYUM
Tc
KOBALT
Co
+6 102,905 +4 106,4
+2
+2
170
172
387
417
656 45
716 46
DEM‹R
Fe
8B
1. 2. 3.
‹YONLAÀMA
ENERJ‹LER‹
DE¼ERL‹¼‹
+3 58,71
+2
151
393
772 28
8B
+3 58,933
+2
182
373
707 27
8B
+6 98,906
+2 101,07
+2
215
164
429
372
3548
44
626 43
TUNSTEN
W
236,118
127 147
-
HAHN‹YUM
Ha
105
140,908 126 144,24
-
RUTHERFORD‹YUM
Rf
Ce 284
Pr
461
59
58
140,12
AKT‹NYUM
Ac
262,114
TANTAL
Ta
–2
314
811
1267
OKS‹JEN
O
8
15,999
+7 55,847
+2
171
361
777 26
MANGAN
Mn
7B
+6 54,938
+2
156
380
714 25
MOL‹BDEN
Mo
+4 180,948 +5 183,85
160
182
344
374
73
74
N‹YOBYUM
Nb
KROM
Cr
+5 95,94
+3
159
330
580 42
VANADYUM
V
+4 92,906
158
303
530
41
Z‹RKONYUM
Zr
+1 226,025 +2 227,027 +3 261,11
122
159
234
279
461
104
88
89
SEZYUM
Ba
‹TR‹YUM
Y
+2 138,905 +3 178,49
120
129
230
263
441
57
72
STRONS‹YUM
+1 137,33
90
579
56
FRANS‹YUM
87
223
55
Cs
132,905
Sr
T‹TAN
Ti
+3 91,22
147
282
473
40
SKAND‹YUM
Sc
+2 88,905
131
254
39
KALS‹YUM
+1 87,62
96
634
920
38
RUB‹DYUM
Rb
37
85,467
Ca
ATOM
NUMARASI
SEMBOLÜ
ATOM KÜTLES‹
GEÇ‹À ELEMENTLER‹
6B
+5 51,996
+2
155
328
685 24
5B
+4 50,941
+2
158
314
649 23
4B
+3 47,88
151
297
571
22
3B
+2 44,955
215
429
3548
21
MAGNEZYUM
+1 40,06
124
1744
2823
20
POTASYUM
19
39,098
Mg
+1 24,305
+2
119
176
1091
346
1651
1848
12
SODYUM
Na
11
22,989
BER‹LYUM
Be
+2
215
429
3548
2A
TOPRAK ALKAL‹
METALLER
+1 9,012
124
1744
2823
4
L‹TYUM
Li
6,941
3
+1
–1
313
H‹DROJEN
H
1
1,00797
KATI
3s, 3p
4f
2s, 2p
2
6
1s
1
ALKAL‹
METALLER
1A
PER‹YOD‹K CETVEL
10. SINIF KԨMYA
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 1
Periyodik cetvelde 4. periyodun 3. elementinin
8.
atom numarasԩ kaçtԩr?
A) 11
2.
B) 13
kaçtԩr?
C) 19
D) 21
E) 39
A) 14
Periyodik cetvelde 4. periyot 3A grubunda olan
9.
elementin atom numarasԩ kaçtԩr?
A) 13
3.
B) 21
11X, 12Y, 18Z
C) 31
D) 33
E) 39
D) X – Z
C) 32
B) 20
C) 22
A) 11 – 13
E) Z – T
5.
D) 6
E) 7
ESEN YAYINLARI
C) 5
B) 12 – 15
hangisi olabilir?
A) 1s2
B) 3s2
deԫerlik elektronu vardԩr?
A) –2
B) 2
C) 4
D) 6
E) 8
12. 6. periyot 4A grubunda bulunan elementin
elektron diziliԭinin son terimi aԭaԫԩdakilerden
C) 2s1
D) 3d2
E) 4p2
hangisidir?
B) 6p4
C) 6p2
D) 4p2
E) 4d2
Periyodik sistemin 3. periyodunda soygazdan
2 eksik proton taԭԩyan element atomunun +4
yüklü iyonundaki elektron sayԩsԩ hangisidir?
A) 2
B) 10
C) 12
D) 16
E) 20
13. 4. periyodun 16. elementinin +4 yüklü iyonunun elektron sayԩsԩ kaçtԩr?
A) 20
B) 24
C) 30
D) 34
E) 38
Atom numarasԩ 20 olan X elementi ile atom
numarasԩ 17 olan Y elementinin oluԭturduԫu
14. Bir toprak alkali metal olan X ile bir halojen
bileԭiԫin, bir molünde toplam kaç mol atom
olan Y elementlerinin oluԭturacaԫԩ bileԭiԫin
vardԩr?
formülü, aԭaԫԩdakilerden hangisidir?
A) 2
174
E) 9 – 11
11. Atom numarasԩ 34 olan elementin, kaç tane
A) 4p6
7.
C) 12 – 20
2A grubunda bulunan bir elementin temel hal
elektron diziliԭinin son terimi aԭaԫԩdakilerden
6.
E) 32
rir?
C) Y – Z
Atom numarasԩ 7 olan elementin, kaç tane
B) 3
D) 28
den hangi ikisi benzer kimyasal özellik göste-
deԫerlik elektronu vardԩr?
A) 1
E) 50
10. Aԭaԫԩda atom numaralarԩ verilen elementler-
D) 16 – 17
4.
D) 34
4. periyodun 4. elementinin atom numarasԩ
A) 14
ve 20T elementlerinden hangilerinin
B) Y – T
B) 22
kaçtԩr?
kimyasal özellikleri birbirine benzer?
A) X – Y
4. periyot 4A grubu elementinin atom numarasԩ
B) 3
C) 4
D) 5
E) 6
A) XY
B) YX
C) XY2
D) Y2X
E) XY3
PERԨYODԨK SԨSTEM
21. X3+ iyonunun elektron daԫԩlԩmԩ, 1s22s22p63s23p6
15. 4. periyodun 5. elementinin atom numarasԩ
kaçtԩr?
A) 17
ԭeklindedir.
B) 21
C) 23
D) 33
E) 41
Buna göre, X elementinin periyodik cetveldeki
yeri aԭaԫԩdakilerden hangisidir?
Periyot
—————
3
3
4
4
4
16. Aԭaԫԩda atom numaralarԩ verilen elementlerden,
hangi çiftin kimyasal özellikleri benzerdir?
A) 1 – 3
B) 8 – 12
D) 10 – 20
A)
B)
C)
D)
E)
C) 5 – 15
E) 11 – 19
Grup
—————
3A
3B
3A
3B
1B
17. 5A grubu elementlerinin elektron diziliԭlerindeki son terim aԭaԫԩdakilerden hangisidir?
22. X atomunun kütle numarasԩ 61, nötron sayԩsԩ ise
(n = baԭkuant sayԩsԩ)
A) ns2
B) np2
C) np3
34 tür.
D) nd2
E) np5
Buna göre X için,
18. 6. periyod 3A grubundaki elementin, elektron
diziliԭindeki son terim aԭaԫԩdakilerden hangisidir?
A) 5s1
B) 5d1
C) 6p1
D) 6p3
E) 6d3
ESEN YAYINLARI
I. Periyodik cetvelin 7A grubundadԩr.
II. 4. periyot elementidir.
III. Yükseltgenme basamaԫԩ (–1, +7) arasԩndadԩr.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) I ve II
C) Yalnԩz III
E) I ve III
19. Periyodik cetvelde 4. periyottaki 7. elementin
+2 yüklü iyonunun elektron diziliԭindeki son
terim nedir?
A) 4p3
B) 3d5
B) 4s2
D) 3d3
E) 3p6
23.
12Mg
elementinin periyodik cetveldeki yeri aԭa-
ԫԩdakilerden hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) 2. periyot, 2A grubu
20. X3+ iyonunun elektron düzeni bir soygazԩnkine
benzemektedir.
B) 2. periyot, 3A grubu
C) 3. periyot, 2A grubu
Buna göre X için,
D) 3. periyot, 3A grubu
I. Deԫerlik elektron sayԩsԩ 3 tür.
E) 4. periyot, 3A grubu
II. Elektron daԫԩlԩmԩnԩn son terimi 3p1 dir.
III. Deԫerlik orbitalleri s ve d dir.
yargԩlarԩndan hangileri kesinlikle doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) I ve III
24.
C) I ve II
E) I, II ve III
22Z
elementinin deԫerlik elektron sayԩsԩ kaçtԩr?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
1.D
2.C
3.B
4.C
5.B
6.C
7.B
8.C
9.C
10.C
11.D
12.C
13.C
14.C
15.C
16.E
17.C
18.C
19.B
20.A
21.D
22.B
23.C
24.D
175
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 2
4.
A ve B de atom numaralarԩ verilmiԭtir.
Periyodik cetvelin 7A grubundaki X, Y, Z elementlerinin elektronegatiflik deԫerleri aԭaԫԩdaki gibidir.
A
——————
B
——————
Element
—————
X
Elektronegatiflik
————————
4
I.
3X
11Y
II.
7Z
8T
Y
3,1
III.
9V
17W
Z
2,8
Buna göre;
Buna göre, hangilerinde B de verilen atom
yarԩçapԩ A da verilenden daha büyüktür?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) II ve III
I.
X ten bir elektron koparmak için en az enerji
gerekir.
II. Z nin atom yarԩçapԩ en büyüktür.
C) I ve III
III. Y nin iyonlaԭma enerjisi Z den büyüktür.
E) I, II ve III
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
2.
Periyodik cetvelin bir grubunda yukarԩdan aԭa-
B) Yalnԩz II
D) II ve III
C) Yalnԩz III
E) I, II ve III
ԫԩya inildikçe;
I.
Atom numarasԩ
5.
II. Deԫerlik elektron sayԩsԩ
niceliklerinden hangileri artar?
A) Yalnԩz I
D) II ve III
B) Yalnԩz II
X
Y
Z
ESEN YAYINLARI
III. Ԩyonlaԭma enerjisi
C) I ve II
E) I, II ve III
1.ԨE
———
98
112
77
2.ԨE
3.ԨE
——— ———
978
1170
234
1253
199
1158
4.ԨE
————
–
2025
1995
Periyodik cetvelde bulunan X, Y ve Z elementleri
ile ilgili ilk dört iyonlaԭma enerjileri verilmiԭtir.
Buna göre, X, Y ve Z elementleri ile ilgili
aԭaԫԩdaki ifadelerden hangisi yanlԩԭtԩr?
A) Y ve Z nin kimyasal özellikleri benzerdir.
3.
B) X in atom numarasԩ 3 tür.
Z
C) X alkali metal, Y ve Z toprak alkali metalidir.
Y
D) Z nin atom yarԩçapԩ Y den büyüktür.
X
E) X in deԫerlik elektron sayԩsԩ 3 tür.
6.
Periyodik cetvelde yerleri belirtilen X, Y ve Z
• X ve Y alkali metal, Z ise ametaldir.
elementleri ile ilgili aԭaԫԩdaki ifadelerden han-
• X ve Z aynԩ yatay sԩradadԩr.
gisi yanlԩԭtԩr?
• Atom numarasԩ en büyük olan Y dir.
A) X, bir metaldir.
Buna göre X, Y ve Z nin 1. iyonlaԭma enerjileri
aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr?
B) Y nin atom numarasԩ 17 dir.
C) Z nin deԫerlik elektron sayԩsԩ 8 dir.
D) Atom yarԩçapԩ en küçük olan X tir.
E) Birinci iyonlaԭma enerjisi en büyük olan Z dir.
176
X, Y ve Z elementleri için ԭu bilgiler veriliyor.
A) X > Y > Z
B) Z > X > Y
D) Y > Z > X
C) Z > Y > X
E) Z > X = Y
PERԨYODԨK SԨSTEM
7.
Ԭekildeki iyonlaԭma
enerjisi atom numa-
Y
X
elementleri
noktalarla
gösteril-
ԭöyledir.
Z
rasԩ grafiԫinde 3. periyot
10. Nötr X, Y ve Z atomlarԩnԩn elektron orbital ԭemalarԩ
‹yonlaÁma enerjisi
L
1s
R
Q
K
M
2p
3s
Y:
Atom numaras
miԭtir.
Z:
Bu elementlerden X, Y ve Z ile ilgili,
I.
2s
X:
Bu elementlerle ilgili;
Üçünün de temel haldeki elektron düzenlerinde tüm orbitalleri tam doludur.
I. X in deԫerlik elektron sayԩsԩ 6 dԩr.
II. Y elementi 5A grubundadԩr.
II. Y nin 1. iyonlaԭma enerjisi en büyüktür.
III Z elementinin atom numarasԩ 18 dir.
III. Z nin atom yarԩçapԩ en büyüktür.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) II ve III
A) Yalnԩz I
C) I ve II
B) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
11. X2– , Y3– ve Z2+ iyonlarԩ aynԩ soygazԩn elektron
X ve Y elementleri periyodik cetvelin aynԩ grubundadԩr.
Bu elementler için aԭaԫԩdakilerden hangisi
aynԩdԩr? (2He hariç)
A) Atom numarasԩ
B) Atom çapԩ
düzenine sahiptir.
Buna göre,
ESEN YAYINLARI
8.
I. Atom yarԩçapԩ en büyük olan X tir.
II. Ԩyonlaԭma enerjisi en büyük olan Y dir.
III. Elektronegatifliԫi en fazla olan Z dir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
C) Deԫerlik elektron sayԩsԩ
A) Yalnԩz I
D) Elektron verme eԫilimi
D) I ve II
E) Ԩyonlaԭma enerjisi
9.
B) Yalnԩz II
Periyodik cetvelin aynԩ periyodunda bulunan X, Y
C) Yalnԩz III
E) II ve III
12. X, Y ve Z atomlarԩnԩn elektron daԫԩlԩmlarԩ aԭaԫԩdaki gibidir.
ve Z elementlerinin gruplarԩ ԭu ԭekildedir:
X : [Ne] 3s23p3
X : Toprak alkali metal
Y : [Ne] 3s23p4
Y : Soygaz
Z : [Ne] 3s23p5
Z : Halojen
Buna göre,
Buna göre, aԭaԫԩdakilerden hangisi yanlԩԭtԩr?
I. X in iyonlaԭma enerjisi Y den büyüktür.
A) Elektronegatifliԫi en büyük olan Z dir.
II. Z nin elektronegatifliԫi Y den küçüktür.
B) Birinci iyonlaԭma enerjisi en büyük olan Y dir.
III. Z nin atom yarԩçapԩ X ve Y den büyüktür.
C) Atom yarԩçapԩ en büyük olan X tir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
D)
Z–1
iyonu ile Y atomundan birer elektron koparmak için gerekli enerjiler eԭittir.
(Atom numarasԩ : Ne = 10)
A) Yalnԩz I
E) X in elektron ilgisi Z ninkinden küçüktür.
1.C
2.A
3.D
4.D
5.E
B) Yalnԩz II
D) II ve III
6.B
7.D
8.C
9.D
C) I ve II
E) I, II ve III
10.E
11.B
12.A
177
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 10
Aԭaԫԩda atom numaralarԩ verilen elementler-
5.
den hangisi, en kolay elektron verir?
A) 8
B) 18
C) 19
D) 20
Atom numarasԩ 15 olan X elementi için aԭaԫԩdakilerden hangisi yanlԩԭtԩr?
E) 35
A) Nötr atomunun 6 tane tam dolu 1 tane yarԩ dolu
orbitali vardԩr.
B) Temel halde küresel simetri özelliԫi gösterir.
C) Oksitlerinin sulu çözeltisi asidik özellik gösterir.
2.
D) Bileԭik oluԭtururken (+) ve (–) yükseltgenme
basamaklarԩnda bulunabilir.
X element atomunun temel haldeki elektron diziliԭi
3d2
ile sonlanmaktadԩr.
E) 3. periyot VA grubundadԩr.
Bu element ile ilgili aԭaԫԩdakilerden hangisi
yanlԩԭtԩr?
A) 4. periyottadԩr.
X atomunun temel hal elektron diziliԭinde 11 tane
tam dolu, 4 tane yarԩ dolu orbital bulunmaktadԩr.
C) Geçiԭ elementidir.
Buna göre, X ile ilgili;
D) Deԫerlik elektronlarԩ s ve p orbitallerindedir.
I. Geçiԭ elementidir.
E) Katԩ halde elektrik akԩmԩnԩ iletir.
II. Elektrik akԩmԩnԩ ve ԩsԩyԩ iletir.
Aԭaԫԩda atom numaralarԩ verilen atomlardan
hangisinin 1. ve 2. iyonlaԭma enerjileri arasԩn-
III. Periyodik cetvelde d bloԫundadԩr.
ESEN YAYINLARI
3.
6.
B) Atom numarasԩ 22 dir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
daki artԩԭ oranԩ en büyüktür?
A) 8
B) 9
C) 10
D) 11
E) 12
7.
4.
1s
2s
2p
3s
3p
X:
Y:
Z:
Yukarԩda orbital ԭemalarԩ verilen X, Y, Z elementleri için aԭaԫԩdakilerden hangisi yanlԩԭtԩr?
1.ԨE
———
592
Y
802
2.ԨE
3.ԨE
——— ———
1150
4956
2436
25116
Aynԩ periyotta bulunan A gruplarԩndaki X ve Y elementlerinin ilk 4 iyonlaԭma enerjileri kj/mol olarak
çizelgede görülmektedir.
Buna göre;
I. X in atom numarasԩ daha küçüktür.
II. Y nin atom yarԩçapԩ daha büyüktür.
A) X, elektrik akԩmԩnԩ iyi iletir.
B) Y küresel simetri özelliԫi gösterir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
C) Z nin iyonlaԭma enerjisi en büyüktür.
A) Yalnԩz I
E) Z nin elektronegatifliԫi en büyüktür.
4.ԨE
————
6484
3670
III. Y nin oksidi daha baziktir.
D) X in atom yarԩçapԩ en büyüktür.
192
Element
————
X
D) II ve III
B) Yalnԩz III
C) I ve II
E) I, II ve III
PERԨYODԨK SԨSTEM
8.
Aynԩ periyottaki elementler karԭԩlaԭtԩrԩldԩԫԩnda,
12.
aԭaԫԩdaki gruplardan hangisinde yer alanԩn 2.
T
X
iyonlaԭma enerjisi en büyüktür?
A) 1A
9.
B) 2A
C) 3A
D) 7A
Z
Y
E) 8A
Nötr X atomunun temel halde elektron bulunduran
Periyodik cetvelde yerleri belirtilen elementler
için,
orbitallerinden 10 tanesi tam dolu, 3 tanesi yarԩ
doludur.
I. X2O ile Y2O bazik, ZO2 asidiktir.
X atomu için;
I. Deԫerlik elektron sayԩsԩ 3 tür.
II. Y2O, X2O dan daha baziktir.
II. 4. periyotta, geçiԭ elementidir.
III. X+ ile Z2– nin elektron düzeni T ile aynԩdԩr.
III. Atom numarasԩ 23 tür.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) I ve II
C) Yalnԩz III
B) Yalnԩz III
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
E) II ve III
13. Aԭaԫԩda atom numarasԩ verilen elementlerden
ESEN YAYINLARI
10. Periyodik cetvelin 3. sԩrasԩnda bulunan X, Y ve Z
için ԭu bilgiler veriliyor.
X : Alkali metalin katyonudur.
Y : Halojenin anyonudur.
Z : Soygaz atomudur.
hangisinin atom yarԩçapԩ en büyüktür?
14.
Buna göre X, Y ve Z için;
A) 20
B) 19
12X, 13Y
ve
15Z
C) 17
D) 15
E) 11
element atomlarԩyla ilgili;
I. 1. iyonlaԭma enerjileri arasԩndaki iliԭki
I. Elektron sayԩsԩ en az olan X tir.
Z > X > Y dir.
II. Atom numarasԩ en büyük olan Z dir.
III. Yarԩçapԩ en büyük olan Y dir.
II. Elektron verme eԫilimi en büyük olan Z elementidir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
III. Elektron ilgisi en büyük olan X elementidir.
A) Yalnԩz II
B) Yalnԩz III
D) I ve III
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
C) I ve II
A) Yalnԩz I
E) I, II ve III
B) Yalnԩz II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
11. Aԭaԫԩdakilerden hangisi atom numarasԩ, 1A
15.
grubu elementlerinin atom numarasԩndan iki
7N
ve
8O
elementleriyle ilgili;
fazla olan hiç bir element için doԫru deԫildir?
I. 1. iyonlaԭma enerjileri N > O dur.
A) Elektron diziliԭinin p1 ile bitmesi
II. N nin deԫerlik elektron sayԩsԩ O dan küçüktür.
B) Elektron diziliԭinin d1 ile bitmesi
III. O nun atom yarԩçapԩ, N ninkinden daha küçüktür.
C) Geçiԭ elementi olmasԩ
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
D) Elektron diziliԭinin p3 ile bitmesi
A) Yalnԩz I
E) Deԫerlik orbitallerinin s ve p olmasԩ
1.C
2.D
3.D
4.C
5.A
6.E
B) Yalnԩz II
D) II ve III
7.A
8.A
9.E
10.E
11.D
C) I ve II
E) I, II ve III
12.C
13.B
14.A
15.E
193
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
KʠMYASAL
TÜRLER ARASI
ETKʠLEʞʠMLER
3. ÜNԨTE
10. SINIF KԨMYA
KԨMYASAL TÜRLER ve ETKԨLEԬԨMLERԨ
Atom, molekül, iyon ve radikaller birbirinden farklԩ yapԩda olup kimyasal türler olarak adlandԩrԩlԩr.
Atom
Bir elementin bütün özelliklerini taԭԩyan en küçük birimine atom denir.
Molekül
Aynԩ ya da farklԩ en az iki atomun kimyasal baԫlarla baԫlanarak oluԭturduԫu atomlar grubuna molekül denir.
Eԫer molekül, aynԩ tür atomlardan oluԭuyorsa bu element molekülüdür.
H
H
O
H2 molekülü H
atomlar›ndan oluÁur.
O
O2 molekülü O
atomlar›ndan oluÁur.
Eԫer molekül, farklԩ tür atomlardan oluԭuyorsa bu tür molekül bileԭik molekülüdür.
H
O
CI
H
HCl molekülü H ve Cl
atomlar›ndan oluÁur.
H
H2O molekülü H ve O
atomlar›ndan oluÁur.
Ԩyon
Pozitif ya da negatif yüklü atom ya da atom grubuna iyon denir.
Pozitif yüklü iyona katyon denir. Nötr atom elektron kaybederse katyon oluԭur.
+
Bazԩ katyonlar: Na+, Ca2+, NH4
Negatif yüklü iyona anyon denir. Nötr atom elektron alԩrsa anyon oluԭur.
–
Bazԩ anyonlar: Cl–, O2–, NO3
Radikal
Eԭleԭmemiԭ elektron içeren molekül parçacԩԫԩna radikal denir. Radikaller eԭleԭmemiԭ elektronlarԩndan dolayԩ çok aktif özellik gösterirler.
Bazԩ radikaller: •NO, •NO2, •ClO2
Yukarԩda radikal olarak verilen örnekler aynԩ zamanda molekül tanԩmԩna da uyar.
Ayrԩca •H, •O•, •Cl gibi oktetini tamamlamamԩԭ atomlar da radikal sayԩlabilir.
Yukarԩda sayԩlan baԫԩmsԩz kimyasal türler, birbirlerine yaklaԭtԩklarԩnda elektron bulutlarԩ ve çekirdekleri arasԩnda itme
ve çekme kuvvetleri oluԭturur.
Ԩtme ve çekme kuvvetlerinin birbirini dengelediԫi anda iki çekirdek arasԩndaki uzaklԩk belirli hale gelir.
196
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
Kimyasal Türler Arasԩndaki Etkileԭimler
–
Birbirinden uzakta bulunan iki baԫԩmsԩz kimyasal tür birbirine yaklaԭtԩԫԩnda, türlerin
–
elektronlarԩ ile çekirdekleri arasԩnda çeԭitli elektrostatik çekme ve itme kuvvetleri
+ –
meydana gelir. Bu kuvvetler ԭu ԭekilde gösterilebilir:
–
–
+
–
‹ki ba¤›ms›z kimyasal tür
aras›ndaki etkileÁimler
1. Negatif yüklü elektronlar birbirini iter.
–
–
2. Pozitif yüklü çekirdekler birbirini iter.
+
+
( – : Elektron, + : Atom çekirde¤i)
3. Pozitif yüklü çekirdekler komÁu kimyasal türün elektronlar›n› çeker.
+
–
–
+
•H atomlarԩndan H2 molekülü oluԭurken H atomlarԩ arasԩndaki itme ve çekme kuvvetlerini göstererek bu
kuvvetlerin sayԩsԩnԩ belirtiniz.
(Hidrojenin atom numarasԩ: 1)
SORU 1
Lityum (Li) ile hidrojen atomlarԩ arasԩndaki LiH bileԭiԫinde var olan itme ve çekme kuvvetlerini göstererek
sayԩlarԩnԩ belirtiniz. (Atom numaralarԩ : Li = 3, H = 1)
ÇÖZÜM
197
10. SINIF KԨMYA
Baԫ Enerjisi
Bir kimyasal baԫ oluԭurken açԩԫa çԩkan veya bu baԫԩ koparmak için verilmesi gereken enerjiye baԫ enerjisi denir.
Bir baԫ oluԭurken açԩԫa çԩkan enerji, bu baԫԩ koparmak için gereken enerjiye eԭittir.
Baԫ enerjisi ne kadar büyükse o baԫ o derece saԫlamdԩr.
Kimyasal türler arasԩnda aynԩ anda var olan itme ve çekme kuvvetleri bu türler arasԩnda baԫ oluԭmasԩna neden olur.
Çekme kuvvetlerinin aԭԩrԩ baskԩn olduԫu hallerde güçlü etkileԭimler (kimyasal baԫlar) söz konusu olurken çekme – itme farkԩnԩn küçük olduԫu durumlarda zayԩf etkileԭimler (fiziksel baԫlar) söz konusu olur.
Maddelerin hal deԫiԭimleri fizisel deԫiԭimlerdir. Bu deԫiԭimlerde yeni bir oluԭum meydana gelmez. Bu nedenle hal
deԫiԭimlerinde yani fiziksel deԫiԭimlerde çok yüksek enerjiye gerek yoktur.
Yeni maddelerin oluԭtuԫu etkileԭimlerde yani kimyasal reaksiyonlarda maddeleri birarada tutan baԫlar kopar ve yeni baԫlar oluԭur. Bu nedenle kimyasal deԫiԭmelere; fiziksel deԫiԭmelere oranla daha fazla enerji eԭlik eder.
Baԫ enerjisi kabaca 40 kj/mol veya daha büyük olan baԫlar kimyasal baԫ kabul edilir.
Ԭekilde görülen F atomlarԩ arasԩndaki x ve y baԫlarԩnԩn enerjisi sԩrasԩyla 159 kj/mol ve 6,86 kj/
mol dür.
FÐFÉFÐF
x
Buna göre, x ve y ile gösterilen etkileԭimlerin türü ve aralarԩndaki enerji farkԩnԩn nedeni
nedir?
y
SORU 2
Etkileԭim
Etkileԭim Enerjisi
(kj/mol)
H
x
Cl
430
H
y
Br
368
H
z
I
297
Etkileԭim
Etkileԭim Enerjisi
(kj/mol)
H – Cl
...k.....
H – Cl
16
H – Br
...l....
H – Br
18
H–I
..m
.....
H–I
20
Yukarԩdaki tabolda bazԩ etkileԭimlerin enerjileri verilmiԭtir.
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) x, y, z, k, l ve m etkileԭim türlerinden hangileri fiziksel hangileri kimyasaldԩr?
b) x, y ve z baԫlarԩnԩn saԫlamlԩԫԩnԩ karԭԩlaԭtԩrԩnԩz.
c) HCl, HBr ve HI sԩvԩlarԩnԩn kaynama sԩcaklԩԫԩnԩ karԭԩlaԭtԩrԩnԩz.
ÇÖZÜM
198
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
etkinlik 1
Aԭaԫԩdaki tepkimeleri inceleyerek meydana gelen deԫiԭimlerin "güçlü etkileԭim"mi yoksa "zayԩf etkileԭim" mi olduԫunu belirtiniz.
Tepkime
Etkileԭim Türü
a)
C2H5OH(s) ±A C2H5OH(g)
b)
Na(k) + 1/2Cl2(g) ±A NaCl(k)
c)
H2(g) + 1/2O2(g) ±A H2O(s)
d)
H2O(k) ±A H2O(s)
e)
2Cl•(g) ±A Cl2(g)
f)
CaO(k) ±A Ca (aq) + O (aq)
g)
I2(k) ±A I2(g)
2+
2–
TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLERԨN SINIFLANDIRILMASI
Zayԩf Etkileԭimler:
Güçlü Etkileԭimler:
1. Ԩyonik Baԫlar
2. Kovalent Baԫlar
1. Van der Waals Baԫlarԩ
a. Dipol – Dipol Baԫlarԩ
b. Ԩyon – Dipol Baԫlarԩ
c. Ԩndüklenmiԭ Dipol Baԫlarԩ
a. Apolar Kovalent Baԫ
I. Ԩyon – Ԩndüklenmiԭ Dipol Baԫlarԩ
b. Polar Kovalent Baԫ
II. Dipol – Ԩndüklenmiԭ Dipol Baԫlarԩ
3. Metalik Baԫlar
III. London Kuvvetleri
2. Hidrojen Baԫlarԩ
Zayԩf Baԫ Tipleri
Maddeleri yoԫun fazlarda (katԩ ve sԩvԩ halde) bir arada tutan baԫ tipleridir.
Van der Waals Baԫlarԩ
Dipol-dipol baԫlarԩ, iyon - dipol baԫlarԩ ve indüklenmiԭ dipol baԫlarԩdԩr.
Dipol-Dipol Baԫlarԩ
Polar moleküler arasԩndaki çekim kuvvetlerine dipol-dipol çekimleri denir.
Ԩyon-Dipol Baԫlarԩ
Bir iyon ile polar molekül arasԩndaki çekim kuvvetlerine iyon-dipol baԫlarԩ denir.
Ԩndüklenmiԭ Dipol Baԫlarԩ
Bir atom ya da apolar molekülün iyon ya da polar molekülle oluԭturduԫu baԫlara indüklenmiԭ dipol baԫlarԩ denir.
199
10. SINIF KԨMYA
Ԩyon-Ԩndüklenmiԭ Dipol Baԫlarԩ
Ԩyonik bileԭiklerin atom veya apolar moleküllerle oluԭturduԫu baԫlara iyon-indüklenmiԭ dipol baԫlarԩ denir.
Dipol-Ԩndüklenmiԭ Dipol Baԫlarԩ
Polar molekülerin atom veya apolar moleküllerle oluԭturduԫu baԫlara dipol-indüklenmiԭ dipol baԫlarԩ denir.
Ԩndüklenmiԭ Dipol-Ԩndüklenmiԭ Dipol Baԫlarԩ (London Kuvvetleri)
Atom veya apolar moleküller arasԩnda oluԭan baԫlara indüklenmiԭ dipol-indüklenmiԭ dipol baԫlarԩ denir.
Hidrojen Baԫlarԩ
N, O veya F atomuna baԫlԩ hidrojen atomunun baԭka bir moleküldeki N, O veya F atomuyla oluԭturduԫu baԫa hidrojen baԫԩ denir.
Aԭaԫԩdaki türler arasԩnda meydana gelen baԫ türlerini belirtiniz.
a) H – Br ...... H – Br
b) NaCl ...... H – Cl
c) KCl ...... CCl4
d) Br – Br ...... Br – Br
e) H – F ...... H – F
f) NH3 ...... HCl
g) CH3OCH3 ...... H2O
h) CH4 ...... H2O
200
i) HF ...... H2O
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
etkinlik 2
Aԭaԫԩda bazԩ kimyasal tür çiftleri verilmiԭtir. Bu çiftler arasԩndaki moleküllerin özelliԫini ve zayԩf etkileԭim türünü yazԩnԩz.
Kimyasal Tür Çifti
a)
CCl4 / H2O
b)
NaCl / H2O
c)
C2H5OH / H2O
d)
H2O / I2
e)
CCl4 / I2
f)
NaCl / CCl4
g)
NH3 / H2O
h)
KCl / HCl
i)
CCl4 / HCl
j)
O2 / N2
h)
HCl / HBr
e)
SO2 / CCl4
Moleküllerin Özelliԫi
Aradaki Zayԩf Etkileԭim Türü
201
10. SINIF KԨMYA
Güçlü Etkileԭimler
Kimyasal türler arasԩnda çekme kuvvetlerinin oldukça büyük olduԫu etkileԭimlere güçlü etkileԭimler ya da kimyasal baԫ denir.
1. Ԩyonik Baԫlar
Elektronegatiflikleri farklԩ olan atomlar arasԩnda, elektron alԩԭveriԭi sonucu oluԭan (+) ve (–) yüklü iyonlarԩn birbirini çekmesi ile gerçekleԭen elektrostatik çekim kuvvetine iyonik baԫ denir.
Ԩyonik baԫ metal ile ametal atomlarԩ arasԩnda gerçekleԭir. Metallerin iyonlaԭma enerjileri ve elektronegatiflikleri düԭük
olduԫu için kolay elektron verirler. Ametallerin ise iyonlaԭma enerjileri ve elektronegatiflikleri yüksek olduԫu için kolay
elektron alԩrlar.
Ԩyonik baԫ, metal ile ametal atomlarԩ arasԩnda gerçekleԭir.
Bileԭik oluԭurken alԩnan ve verilen elektron sayԩsԩ eԭittir. Metalin verdiԫi elektron sayԩsԩ kadar kazandԩԫԩ (+) yük ile
ametalin aldԩԫԩ elektron sayԩsԩ kadar kazandԩԫԩ (–) yük çaprazlanarak bileԭik formülü bulunur.
Xm+
Yn–
XnYm
Çaprazlama sonucu oluԭan bileԭik formülünde sayԩlar arasԩndaki en basit tam sayԩ oranԩ alԩnԩr.
Periyodik cetveldeki A gruplarԩ ve bu gruplarda bulunan elementlerin genellikle aldԩklarԩ yükseltgenme basamaԫԩ / yükseltgenme basamaԫԩ aralԩԫԩ ԭu ԭekildedir:
Grup No
1A
2A
3A
4A
5A
6A
7A
8A
Yükseltgenme
basamaԫԩ
+1
+2
+3
–4; +4
+5; –3
+6; –2
+7; –1
0
Atom numarasԩ 20 olan X elementi ile atom numarasԩ 17 olan Y elementi arasԩnda oluԭan bileԭiԫin formülü
ve baԫ türü nedir?
202
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
SORU 3
Atom numarasԩ 11 olan Na elementiyle atom numarasԩ 35 olan Br elementi arasԩndaki bileԭiԫin formülü ve aradaki baԫ türü nedir?
ÇÖZÜM
SORU 4
Atom numarasԩ 38 olan Sr elementi ile atom numarasԩ 7 olan N elementi arasԩndaki bileԭiԫin formülü ve aradaki baԫ türü nedir?
ÇÖZÜM
SORU 5
X elementinin atom numarasԩ 56, Y elementinin ise 9 dur.
Buna göre,
I.
X in elektron verme eԫilimi daha büyüktür.
II.
Y nin elektronegatifliԫi daha fazladԩr.
III. X ile Y arasԩnda iyonik baԫ oluԭur.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
SORU 6
Atom numarasԩ 8 olan element aԭaԫԩda atom numarasԩ verilen elementlerden hangisi ile iyonik baԫlԩ bileԭik
oluԭturmaz?
A) 11
B) 15
C) 19
D) 37
E) 38
ÇÖZÜM
203
10. SINIF KԨMYA
Ԩyonik Baԫlarԩn Saԫlamlԩԫԩ
Elektrostatik çekim kuvveti, iyonlarԩn yüküne ve iyonlar arasԩ uzaklԩԫa baԫlԩdԩr. Ԩyonlarԩn yükü arttԩkça ve iyonlar arasԩ
uzaklԩk azaldԩkça çekim kuvveti daha büyük olur.
Ԩyonik bileԭikler, çok sayԩda zԩt yüklü iyonunun birbirini çekmesiyle oluԭan kristal örgülü
yapԩlardԩr.
Ԩyonik kristallerde iyonlar arasԩndaki çekimler çok kuvvetlidir. Bu nedenle iyonik bileԭiklerin
erime ve kaynama sԩcaklԩklarԩ yüksektir.
Ԩyonik bileԭiklerde, iyonlar arasԩndaki elektrostatik çekim kuvveti arttԩkça erime ve kaynama sԩcaklԩԫԩ da artar.
Bileԭiԫi oluԭturan
Ԩyonlar arasԩ
Erime
Kaynama
iyonlar
uzaklԩk (pm*)
Noktasԩ (°C)
Noktasԩ (°C)
NaF
Na+, F–
251
933
1695
MgO
Mg2+, O2–
212
2800
3600
Bileԭik
Na+
CI–
NaCl bileÁi¤inin kristal
örgü yap›s›
pm: pikometre
1 pm = 10–10 cm
1 cm = 1010 pm
NaF ve NaCl bileԭiklerinde Na+ ile F– ve Na+ ile Cl– iyonlarԩ arasԩndaki çekim kuvvetinin büyüklüԫü ve bu bileԭiklerin erime ve kaynama sԩcaklԩklarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom numaralarԩ: F = 9, Na = 11, Cl = 17)
204
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
SORU 7
NaCl ve KCl bileԭiklerinin baԫ saԫlamlԩԫԩ ile erime ve kaynama noktalarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom numaralarԩ: Na = 11, Cl = 17, K = 19)
ÇÖZÜM
SORU 8
Aԭaԫԩda bazԩ iyonlarԩn yarԩçaplarԩ pikometre (1 pm = 10–10 cm) cinsinden verilmiԭtir.
Ca2+
Ba2+
Cl –
‹yon yar›çap›
100 pm
‹yon yar›çap›
130 pm
‹yon yar›çap›
181 pm
Buna göre, CaCl2 ve BaCl2 bileԭiklerindeki iyonik baԫԩn saԫlamlԩԫԩnԩ karԭԩlaԭtԩrԩnԩz.
ÇÖZÜM
SORU 9
Aԭaԫԩda bazԩ iyonlarԩn yarԩçaplarԩ ve bu iyonlar arasԩnda oluԭan bileԭiklerin merkez uzaklԩklarԩ verilmiԭtir.
(Ԩyon yarԩçaplarԩ: Mg2+ = 66 pm, Cl– = 181 pm, O2– = 132 pm)
247 pm
Cl –
M g 2+
Cl –
198 pm
M g 2+
O 2–
Buna göre, MgCl2 ve MgO bileԭiklerinin baԫ saԫlamlԩԫԩ ve erime noktasԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
ÇÖZÜM
SORU 10
MgO, CaO ve CaCl2 bileԭiklerinin baԫ saԫlamlԩԫԩ ile erime ve kaynama noktalarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom numaralarԩ: O = 8, Mg = 12, Cl = 17, Ca = 20)
ÇÖZÜM
205
10. SINIF KԨMYA
SORU 11
Aԭaԫԩda bazԩ iyonlarԩn yarԩçaplarԩ pikometre cinsinden verilmiԭtir.
F–
Cl –
Br–
133 pm
181 pm
196 pm
Na +
Buna göre NaF, NaCl ve NaBr bileԭiklerindeki iyonik baԫ saԫlamlԩԫԩ aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) NaF > NaCl > NaBr
B) NaCl > NaF > NaBr
D) NaF > NaBr > NaCl
E) NaBr > NaF > NaCl
C) NaBr > NaCl > NaF
ÇÖZÜM
Ԩyonik Bileԭiklerin Özellikleri
Ԩyon kristallerinde elektronlar, iyonlarԩn çekirdekleri tarafԩndan kuvvetli çekilirler. Bu nedenle iyonik bileԭikler oda
koԭullarԩnda katԩ olup erime sԩcaklԩklarԩ yüksektir.
Katԩ halde iyonlarԩn yeri sabit olup hareket edemezler. Bu nedenle katԩ halde iken elektrik akԩmԩnԩ iletmezler.
Ancak iyonik bileԭikler eritildiklerinde ya da suda çözündüklerinde elektrik akԩmԩnԩ iletirler. Çünkü iyonik bileԭik
eritildiԫinde ya da suda çözündüԫünde oluԭan iyonlar hareketli olup elektrik akԩmԩnԩ taԭԩmada rol alԩrlar.
NaCl (k)
›s›
erime
NaCl (k)
çözünme
su
Na (+s) + Cl –(s)
–
Na +
(suda) + Cl (suda)
Ԩyonik bileԭikler, kԩrԩlgan özellik gösterirler. Bir kuvvet uygulandԩԫԩnda iyonlar kayar ve aynԩ yüklü iyonlar yan yana gelir. Yan yana gelen aynԩ yüklü iyonlarԩn birbirini itmesiyle kristal bölünüp kԩrԩlԩr. Bu nedenle iyonik katԩlar dövülüp tel ve
levha haline getirilemezler.
+
– +
– +
+
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
–
– +
–
– +
+
– +
– +
+
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
– +
–
– +
–
– +
+
– +
– +
+
– +
– +
– +
– +
– +
– +
‹yonik bileÁik kat›s›na kuvvet uyguland›¤›nda ayn› yüklü iyonlar yan yana gelir.
Bu iyonlar›n birbirini itmesi sonucunda kat› k›r›larak parçalan›r.
206
– +
– +
– +
– +
–
– +
–
– +
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
etkinlik 3
Ԩyonik baԫ ve bileԭiklerle ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Metal ile ametal atomlarԩ arasԩnda iyonik baԫ oluԭur.
b)
Metal ile ametal arasԩndaki elektronegatiflik farkԩ azaldԩkça baԫԩn iyonik karakteri azalԩr.
c)
Ԩyonik bileԭikler (katԩlar) dövülüp tel ve levha haline getirilemezler.
d)
Ԩyonik bileԭiklerin katԩsԩ, sԩvԩsԩ ve sulu çözeltisi elektrik akԩmԩnԩ iletir.
e)
Ԩyonik bileԭiԫi oluԭturan iyonlarԩn yük farkԩ azaldԩkça ve iyonun yarԩçapԩ arttԩkça baԫԩn saԫlamlԩԫԩ artar.
f)
Ԩyonik bileԭiԫi oluԭturan iyonlarԩn yük farkԩ arttԩkça ve iyonlar arasԩ mesafe azaldԩkça erime ve kaynama
sԩcaklԩԫԩ artar.
2. Kovalent Baԫlar
Atomlar arasԩnda elektronlarԩn ortaklaԭarak kullanԩlmasԩyla oluԭan baԫa kovalent baԫ denir.
Kovalent baԫda iki elektron ortaklaԭarak bir baԫ oluԭturur. Ancak tek bir elektronun ortaklaԭԩlmasԩ ile de baԫ oluԭabilir.
Örneԫin H+2 ve D+2 gibi molekül iyonlarda atomlar, tek bir elektron ortaklaԭԩlmasԩ ile atomlar bir arada tutulmaktadԩr.
Kovalent Baԫ Nasԩl Oluԭur?
Kovalent baԫ, ametal atomlarԩnԩn en dԩԭ kabuklarԩndaki elektronlarԩnԩ ortaklaԭa kullanmasԩ sonucu oluԭur.
Bir atomun kovalent baԫ yapabilmesi için en az bir tane yarԩ dolu orbital içermesi gerekir.
Tek elektron bulunduran orbitaller birbirine yaklaԭԩr ve birbiri içine girmeye baԭlar.
Atomlarԩn birbirine yaklaԭtԩԫԩnda orbitallerin birbiri içine girmesine orbitallerin örtüԭmesi denir.
H2 molekülünün oluԭmasԩ
Hidrojen atomunun atom numarasԩ 1 olup 1s orbitalinde 1 elektron bulunur. Ԩki hidrojen atomu birbirine yaklaԭtԩԫԩnda
1s orbitalleri örtüԭerek H2 molekülü oluԭur.
+
H atomunun
1s orbitali
+
+
H atomunun
1s orbitali
+
+
+
H atomlar›ndaki
1s orbitallerinin
örtüÁmesi
+
H2 molekülündeki
orbital
HCl molekülünün oluԭmasԩ
H nin atom numarasԩ 1 olup 1s orbitalinde 1 elektron bulunur. Cl nin ise atom numarasԩ 17 olup 3p orbitallerinin birinde tek elektron bulunur. Bu tek elektronlar ortaklԩk kazanarak kovalent baԫ oluԭturur.
1s
1H :
17Cl
:
1s2 2s2
2p6
3s2
3p5
HCl molekülünün orbital Áemas›
207
10. SINIF KԨMYA
HCl oluԭurken H nin s orbitali ile Cl nin p orbitalinin örtüԭmesi ԭu ԭekilde gösterilir.
+
+
+
H atomunun
1s orbitali
+
Cl atomunun
yar› dolu 3p orbitali
Hidrojenin 1s orbitali ile klorun
3p orbitalinin örtüÁmesi
O2 molekülünün oluԭumu ile ilgili aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Orbital ԭemasԩ nasԩldԩr?
b) Elektron – nokta yapԩsԩ (Lewis yapԩsԩ) nasԩldԩr?
c) Çubuk–küre modeli nasԩldԩr?
d) Hangi orbitaller birbiriyle örtüԭür?
208
HCl molekülündeki
örtüÁen orbital
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
SORU 12
F2 molekülü için,
I. Orbital Áemas›
1s
2s
2p
1s
2s
2p
:
II. Elektron – nokta yap›s› : F F
III. Orbitallerin giriÁimi
+
:
gösterimlerinden hangileri doԫrudur? (F nin atom numarasԩ 9 dur.)
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
SORU 13
N2 molekülü için,
I.
Orbital Áemas›
1s
2s
2p
1s
2s
2p
:
II. Elektron nokta yap›s› :
III. Çubuk –¬küre modeli
:
N N
N
N
gösterimlerinden hangileri doԫrudur? (N nin atom numarasԩ 7 dir.)
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
SORU 14
H2O molekülü oluԭurken hangi orbitallerin örtüԭmesi gerçekleԭir? (Atom numaralarԩ : H = 1, O = 8)
ÇÖZÜM
209
10. SINIF KԨMYA
SORU 15
NH3 molekülü için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (Atom numaralarԩ : H = 1, N = 7)
a) Molekülün orbital ԭemasԩ nasԩldԩr?
b) Hangi orbitallerin örtüԭmesi gerçekleԭir?
ÇÖZÜM
SORU 16
SF2 molekülü için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (Atom numaralarԩ : F = 9, S = 16)
a) Molekülün oluԭmasԩnda hangi orbitaller örtüԭür?
b) Molekülün Lewis yapԩsԩ nasԩldԩr?
ÇÖZÜM
Kimyasal Baԫlarԩn Ԩyonik – Kovalent Karakteri
Ԩyonik baԫ elektronegatiflikleri çok farklԩ atomlar arasԩnda, kovalent baԫ ise elektronegatiflikleri aynԩ veya yakԩn
atomlar arasԩnda gerçekleԭir. (Kabaca elektronegatiflik farkԩ 1,7 den fazla olan elementler arasԩndaki baԫ iyonik
kabul edilir.)
Gerçekte “Tam iyonik baԫ” kavramԩ uç bir tanԩmdԩr. Her baԫԩn az veya çok bir kovalent karakterinden söz edilebilir.
Bileԭikleri oluԭturan elementlerin elektronegatiflikleri arasԩndaki fark arttԩkça baԫԩn iyonik karakteri artarken, elektronegatiflik farkԩ azaldԩkça baԫԩn kovalent karakteri artar.
Bileԭikler
Atomlarԩn Elektronegatiflikleri
NaF
Na : 0,9
F : 4,0
3,1
MgF2
Mg : 1,2
F : 4,0
2,8
AlF3
Al : 1,5
F : 4,0
2,5
SiF4
Si : 1,8
F : 4,0
2,2
PF5
P : 2,1
F : 4,0
1,9
SF6
S : 2,5
F : 4,0
1,5
ClF7
Cl : 3,0
F : 4,0
1,0
NaF
MgF2
AlF3
‹yonik karakter artar.
210
Elektronegatiflik Farkԩ
SiF4
PF5
SF6
ClF7
Kovalent karakter artar.
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
8O
9F
3,5
4,0
11Na
12Mg
13Al
14Si
15P
16S
17Cl
0,9
1,3
1,5
1,9
2,2
2,6
3,2
10Ne
18Ar
Ԭekildeki tabloda bazԩ elementlerin sembolleri ve elektronegatiflik
deԫerleri verilmiԭtir.
Buna göre, Na–F, Al–O ve Mg–Cl element çiftleri arasԩnda
oluԭan bileԭikte baԫlarԩn iyonik karakterlerinin karԭԩlaԭtԩrԩlmasԩ
nasԩldԩr?
SORU 17
Aԭaԫԩdaki bazԩ elementlerin Pauling skalasԩna göre elektronegatiflik deԫerleri verilmiԭtir.
Ag: 1,9 ; F: 4,0 ;
Cl: 3,0 ;
Br: 2,8 ;
I : 2,5
Buna göre, aԭaԫԩdakilerin hangisinde baԫlarԩn iyonik karakterden kovalent karaktere seyri doԫru verilmiԭtir?
A)
D)
AgI
AgBr
AgCl
AgF
‹yonik karakter artar.
Kovalent karakter artar.
AgI
AgF
AgCl
AgBr
‹yonik karakter artar.
Kovalent karakter artar.
B)
E)
AgF
AgCl
AgBr
AgI
‹yonik karakter artar.
Kovalent karakter artar.
AgCl
AgF
AgI
C)
AgF
AgBr
AgCl
AgI
‹yonik karakter artar.
Kovalent karakter artar.
AgBr
‹yonik karakter artar.
Kovalent karakter artar.
ÇÖZÜM
SORU 18
11Na
ile 9F,
17Cl, 35Br
ve
53I
elementleri arasԩnda oluԭan NaF, NaCl, NaBr ve NaI bileԭiklerinin iyonik karakteri
arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
ÇÖZÜM
SORU 19
3Li, 11Na, 19K
ve
37Rb
elementlerinin
17Cl
elementiyle oluԭturduԫu LiCl, NaCl, KCl ve RbCl bileԭiklerinin iyonik
karakteri arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
ÇÖZÜM
211
10. SINIF KԨMYA
Kovalent Baԫlarԩn Polarlԩԫԩ
Kovalent baԫԩ oluԭturan atomlarԩn elektronegatiflik farkԩna göre oluԭan baԫ apolar kovalent baԫ veya polar kovalent
baԫ olur.
a. Apolar Kovalent Baԫ
Elektronegatifliԫi aynԩ olan atomlar arasԩnda elektronlarԩn ortaklaԭa kullanԩlmasԩ ile oluԭan baԫa apolar kovalent baԫ
denir.
Apolar kovalent baԫda, iki atom arasԩnda ortaklaԭa kullanԩlan elektronlar her iki atom çekirdeԫi tarafԩndan eԭit kuvvetle çekildiԫi için molekülde yük daԫԩlԩmԩ eԭit olur.
b. Polar Kovalent Baԫ
Elektronegatifliԫi farklԩ olan atomlar arasԩnda elektronlarԩn ortaklaԭa kullanmasԩyla oluԭan baԫa polar kovalent baԫ
denir.
Polar kovalent baԫda iki atom arasԩnda ortaklaԭa kullanԩlan elektronlar atomlarԩn çekirdekleri tarafԩndan farklԩ kuvvetle çekilir. Böylece elektronegatifliԫi fazla olan atom kԩsmen negatif yüklü (b–), elektronegtifliԫi az olan atom ise kԩsmen
pozitif yüklü (b+) olur.
Kovalent baԫda baԫԩn ucundaki atomlarԩn elektronegatiflik farkԩ arttԩkça baԫԩn polarlԩԫԩ artar.
etkinlik 4
H
Li
F
Na Mg
Al Si
P
S
Cl
Br
Ag
I
Periyodik cetveldeki elementlerin oluԭturduԫu baԫlarla ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Baԫ polarlԩԫԩnԩn azalmasԩ iyon baԫԩna yaklaԭԩldԩԫԩ anlamԩ taԭԩr.
b)
HF molekülü, LiH molekülünden daha polardԩr.
c)
HCl molekülü, HF molekülünden daha polardԩr.
d)
LiH molekülünde, baԫ yapan elektron çifti H atomuna daha yakԩndԩr.
e)
HCl molekülünde, baԫ yapan elektron çifti Cl atomuna daha yakԩndԩr.
f)
Elektronegatiflik farkԩ çok büyük olan Na ve Cl arasԩndaki baԫ iyoniktir.
g)
AgF, AgCl, AgBr ve AgI bileԭik serisinde soldan saԫa doԫru gidildikçe atomlar arasԩndaki baԫԩn iyonik karakteri
artar.
h)
NaF, MgF2, AlF3, SiF4, PF5, SF6, ClF7 bileԭik serisinde soldan saԫa doԫru gidildikçe atomlar arasԩndaki
baԫlarԩn seyri iyonik karakterden kovalent karaktere doԫrudur.
i)
Tam iyonik baԫ kavramԩ uç bir tanԩm olup her baԫԩn az veya çok kovalent bir karakteri vardԩr.
j)
Baԫԩn polarlԩԫԩnԩn artmasԩ iyonik baԫa yaklaԭԩldԩԫԩ anlamԩna gelir.
212
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
etkinlik 5
Aԭaԫԩda formülleri verilen bileԭiklerde baskԩn olan baԫ karakterini “iyonik, polar kovalent” veya “apolar kovalent”
oluԭuna karar verip nedenini yazԩnԩz.
Bileԭik
Formülü
NaF
F2
Element Sembolü
H
C
N
O
F
Na
Mg
Cl
Atom Numarasԩ
1
6
7
8
9
11
12
17
Ԩyonik
Baԫ
Polar
Apolar
Kovalent Kovalent
Baԫ
Baԫ
Neden
Na metal, F ametaldir. Na ile F nin elektronegatiflik farkԩ fazla
olduԫundan aralarԩnda iyonik baԫ oluԭur.
F, ametal atomudur. Aynԩ tür ametal atomlarԩnԩn elektronegatiflik
deԫerleri aynԩdԩr. Bu nedenle aradaki baԫ apolar kovalenttir.
CH4
ClF
MgF2
NH3
Na2O
NF3
HCl
NaCl
OF2
213
10. SINIF KԨMYA
3. Metalik Baԫlar
Metal atomlarԩnԩ bir arada tutan kuvvetlere metalik baԫ denir.
Metalik Baԫԩn Oluԭumu
Metallerde, deԫerlik elektronlarԩn sayԩsԩ, deԫerlik orbitallerinin sayԩsԩndan daha azdԩr. Bu nedenle metal atomlarԩnda
çok sayԩda boԭ deԫerlik orbitali vardԩr.
Metal atomunda, çekirdek tarafԩndan zayԩf tutulan deԫerlik elektronlarԩ, boԭ bulunan diԫer deԫerlik orbitallerinde hatta
komԭu atomlarԩn deԫerlik orbitallerinde olabilecek ԭekilde hareketlidir. Tüm metal atomlarԩnԩn hareketli olan bu deԫerlik
elektronlarԩ bir elektron denizi oluԭturmaktadԩr. Deԫerlik elektronlarԩnԩ, elektron denizine veren atomun geri kalan kԩsmԩ
pozitif yüklü iyon haline gelmiԭtir. Zԩt yüklü olduklarԩ için elektron denizi ile metal iyonlarԩ birbirini çeker.
Pozitif yüklü metal iyonlarԩyla negatif yüklü elektron denizi arasԩndaki çekim kuvvetine metal baԫԩ denir.
–
–
–
–
–
+
–
+
–
+
–
–
–
–
–
–
+
–
+
–
–
–
–
–
–
–
+
–
+
–
–
–
–
–
–
+
–
+
–
–
+
–
–
–
–
+
–
+
–
–
+
–
–
–
–
+
–
+
–
Elektron denizi
(+) yüklü iyon
–
Metal baԫԩ, elektron denizi ile (+) yüklü iyonlarԩ arasԩndaki çekim kuvvetidir.
Metallerin Özellikleri
Metallerde deԫerlik elektronlarԩnԩn yerlerinin sabit olmayԩp serbestçe hareket etmesi metallere aԭaԫԩdaki özellikleri
kazandԩrԩr.
Elektrik akԩmԩnԩ ve ԩsԩyԩ iyi iletirler.
+
–
+
–
+
–
+
–
Kԩrԩlgan olmayԩp tel ve levha haline gelebilirler.
+
–
+
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
+
–
+
–
+
–
+
–
+
–
+
–
+
–
–
–
+
–
–
–
+
–
–
–
+
–
–
–
+
–
–
–
+
–
+
–
+
–
–
+
–
–
–
–
–
+
–
+
–
+
–
+
–
+
–
–
+
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
+
–
+
–
+
–
+
–
+
–
–
–
–
–
–
–
+
–
+
–
+
+
–
Metal kristallerinde basԩnç etkisiyle kristalin bir kԩsmԩnԩn kaymasԩ esas yapԩyԩ bozmaz.
Bu nedenle metaller dövülerek tel ve levha haline getirilebilir.
Metalik Baԫԩn Kuvveti
Metal atomlarԩn çapԩ arttԩkça çekirdeԫin elektronlara uyguladԩԫԩ çekim kuvveti azalԩr. Bu nedenle metalik baԫԩn kuvveti azalԩr.
Metalin deԫerlik elektron sayԩsԩ arttԩkça, çekirdekte elektron denizindeki elektronlarla daha fazla sayԩda ve daha
güçlü ԭekilde çekim kuvveti oluԭur. Bu nedenle metalik baԫԩn kuvveti de artar.
Periyodik cetvelin A gruplarԩnda metalik gruplarԩn kuvveti ԭu ԭekilde deԫiԭir:
Aynԩ periyotta, soldan saԫa doԫru gidildikçe metal baԫԩnԩn kuvveti artar.
Aynԩ grupta, yukarԩdan aԭaԫԩya gidildikçe metal baԫԩnԩn kuvveti azalԩr.
214
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
Na ile Mg nin erime noktalarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr? (Atom numaralarԩ: Na = 11, Mg = 12)
SORU 20
Na ve K elementlerinin erime noktalarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom numaralarԩ: Na = 11, K = 19)
ÇÖZÜM
SORU 21
Mg ile Al nin erime noktalarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom numaralarԩ: Mg = 12, Al = 13)
ÇÖZÜM
SORU 22
Mg ile Ca nԩn erime noktalarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom numaralarԩ : Mg = 12, Ca = 20)
ÇÖZÜM
215
10. SINIF KԨMYA
SORU 23
Metalik baԫla ilgili;
I. Metal atomlarԩ ile ametal atomlarԩ arasԩnda oluԭur.
II. Baԫ kuvveti arttԩkça metalin erime noktasԩ da artar.
III. Metal atomunun atom yarԩçapԩ arttԩkça metalik baԫԩn kuvveti de artar.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) Yalnԩz III
D) I ve II
E) II ve III
ÇÖZÜM
SORU 24
X
Z
T
Y
Periyodik sistemde bazԩ elementler X, Y, Z ve T ile gösterilmiԭtir.
Buna göre,
I. X atomlarԩ arasԩndaki metalik baԫ kuvveti Y ninkinden daha fazladԩr.
II. Z atomlarԩ arasԩndaki metalik baԫ kuvveti X inkinden daha fazladԩr.
III. T nin erime sԩcaklԩԫԩ Y nin erime sԩcaklԩԫԩndan daha yüksektir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
etkinlik 6
Metalik baԫlarla ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Metallerde, deԫerlik elektronlarԩ atom çekirdekleri tarafԩndan zayԩf tutulur.
b)
Metallerin deԫerlik elektronlarԩ, baԭka atomlarԩn boԭ deԫerlik orbitallerine geçebilir.
c)
Metallerin deԫerlik elektronlarԩnԩn delokalize (belirli yerde sabit olmama) olmasԩ metallerin elektriԫi iletmelerine
neden olur.
d)
Metallerin deԫerlik elektronlarԩnԩn delokalize olmasԩ metal kristallerinin kԩrԩlgan olmalarԩna neden olur.
e)
A grubu metallerinde bir grupta yukarԩdan aԭaԫԩya inildikçe metal baԫԩnԩn kuvveti artar.
216
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
Geçiԭ Metallerinin Özellikleri
Bazԩ geçiԭ elementlerinin sertlik ve çok yüksek erime noktasԩ özellikleri, bu elementlerin yarԩ dolu d orbitallerinin sayԩsԩ
ile ilgilidir.
Bu elementlerin d orbitallerinde bulunan tek elektronlar komԭu atomlarԩn tek elektronlarԩ ile kovalent baԫ oluԭturur.
Bu durumda geçiԭ elementlerinde yarԩ dolu d orbital sayԩsԩ arttԩkça genellikle elementin erime noktasԩ artar ve element
daha sert bir özellik kazanԩr.
Titan (Ti) ve Vanadyum (V) elementlerinin erime sԩcaklԩklarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom numaralarԩ: Ti = 22, V = 23)
SORU 25
Demir (Fe) ile kobalt (Co) elementlerinin erime noktalarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom numaralarԩ: Fe = 26, Co = 27)
ÇÖZÜM
SORU 26
Titanyum (Ti) un atom numarasԩ 22, skandiyum (Sc) un ise 21 dir.
Buna göre,
I.
Ti atomunun d orbitallerinde paralel spine sahip elektron sayԩsԩ daha fazladԩr.
II. Ti elementinin erime noktasԩ, Sc elementinin erime noktasԩndan daha yüksektir.
III. Sc elementi, Ti elementinden daha serttir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
217
10. SINIF KԨMYA
ZAYIF ETKԨLEԬԨMLER
Molekülleri katԩ veya sԩvԩ halde zayԩf etkileԭimler bir arada tutar. Moleküller arasԩ etkileԭimler molekülün yapԩsԩ ve geometrisi ile doԫrudan iliԭkilidir. H2 , F2 , HF , IF gibi basit iki atomlu moleküllerin yapԩsԩnԩ ve polarlԩԫԩnԩ tahmin etmek
kolaydԩr.
Ԩki atomlu molekül, aynԩ tür atomlardan oluԭuyorsa, atomlar her açԩdan özdeԭ olduԫundan yük daԫԩlԩmԩ eԭit
olur. Bundan dolayԩ da molekül apolar özellik gösterir.
H2 , Cl2 , O2 gibi moleküller bu tür moleküllere örnek verilebilir.
H
CI
H
CI
O
O
H2 , Cl2 , O2 gibi aynԩ tür atomlardan oluԭan iki atomlu
moleküller yük daԫԩlԩmԩ eԭit olduԫundan apolar özellik gösterirler.
Ԩki atomlu molekül farklԩ tür atomlardan oluԭuyorsa, atomlarԩn elektronegatifliԫi farklԩ olduԫundan elektronlarԩ
farklԩ kuvvetle çekerler. Bu nedenle yük daԫԩlԩmԩ eԭit olmaz. Bundan dolayԩ da molekül polar özellik gösterir.
b+
bÐ
b+
bÐ
b+
bÐ
H
F
H
CI
I
F
Farklԩ tür atomlardan oluԭan iki atomlu moleküllerde elektronegatifliԫi
fazla olan elektronlarԩ daha fazla çektiԫinden b– yüklü diԫer atom ise b+ yüklüdür.
Polar moleküllerde kalԩcԩ dipollük (iki kutupluluk) mevcuttur.
Çok atomlu moleküllerde ise atomlarԩn elektronegatifliԫi yanԩnda molekülün geometrisi de önemlidir.
Örneԫin CO2 molekülünün yapԩsԩ doԫrusal olup molekül apolardԩr.
bÐ
b+
bÐ
O
C
O
Ancak OF2 molekülün yapԩsԩ kԩrԩk doԫru ԭeklinde olup molekül polardԩr.
O
F
218
F
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
etkinlik 7
Aԭaԫԩda bazԩ molekül formülleri ve bu moleküllerin yapԩlarԩ verilmiԭtir. Bu moleküllerin polar mԩ yoksa apolar mԩ olduԫunu ve molekülde kalԩcԩ dipollük olup olmadԩԫԩnԩ belirtiniz.
Molekül
Formülü
Molekülün
Yap›s›
a)
HF
H
F
b)
Cl2
CI
CI
c)
H2S
d)
CO2
e)
SO2
f)
NH3
Polar/Apolar
Kal›c› Dipollük
Var / Yok
Polar
Var
S
H
H
C
O
O
S
O
O
N
H
H
H
F
g)
BF3
B
F
h)
F
Be
H
BeH2
H
H
i)
CH4
C
H
H
H
CI
j)
CCl4
C
CI
CI
CI
O
H
k)
Eter
H
C
H
C
H
H
H
219
10. SINIF KԨMYA
1. Van der Waals Baԫlarԩ
Dipol - dipol, dipol - indüklenmiԭ dipol ve London kuvvetleri gibi farklԩ tip moleküllerarasԩ kuvvetler Van der Waals baԫlarԩ olarak adlandԩrԩlԩr. Diԫer yandan hidrojen baԫԩ çok güçlü dipol - dipol etkileԭimidir. Ancak bir kaç element hidrojen
baԫԩ yapabildiԫinden Van der Waals baԫlarԩ kapsamԩnda deԫil ayrԩ bir sԩnԩflandԩrmada incelenir.
a. Dipol – Dipol Baԫlarԩ
Dipol - dipol kuvvetleri, polar moleküller arasԩ çekim kuvvetleridir. Yük daԫԩlԩmԩ eԭit olmayan moleküller polar moleküldür.
+
Ð
+
Ð
+
Ð
Ð
+
Ð
+
Ð
+
+
Ð
+
Ð
+
Ð
Polar moleküller, zԩt kutuplarԩyla birbirlerine yönlenerek dipol - dipol kuvvetlerini oluԭturur.
etkinlik 8
Aԭaԫԩdaki maddelerin hangilerinde yoԫun fazlarda (katԩ ve sԩvԩ halde) iken dipol - dipol çekimi vardԩr?
Madde
CI
Cl2
CI
Yok
CI
H
HCl
S
H2S
CO2
Dipol – Dipol Kuvveti
Var / Yok
Molekül Àekli
H
H
C
O
O
H
BH3
B
H
SO2
H
S
O
O
P
PH3
H
H
H
ICl
220
I
CI
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
b. Ԩyon – Dipol Baԫlarԩ
Bir iyon (katyon veya anyon) ile polar molekül arasԩnda oluԭan çekim kuvvetlerine iyon - dipol baԫlarԩ denir.
Na+
Ð
+
IÐ
+
Ð
Ԩyon - dipol baԫlarԩnda katyon, polar molekülün
– uçlu kutbuyla etkileԭirken anyon + uçlu kutupla etkileԭir.
Ԩyon–dipol baԫԩnԩn kuvveti, iyon yükü ve büyüklüԫü ile polar molekülün yük daԫԩlԩmԩna baԫlԩdԩr.
+
–
Na+
Mg2+
O
H
H
+
–
Mg2+
O
+
H
H
+
Su molekülü Na+ ve Mg2+ ile iyon - dipol etkileԭimi yapar.
nin yükü büyük ve boyutu küçük olduԫu için daha kuvvetli etkileԭim yapar.
etkinlik 9
Aԭaԫԩdaki madde çiftlerinden hangileri arasԩnda iyon - dipol etkileԭimi gerçekleԭiyorsa
ile belirtip nedenini açԩkla-
yԩnԩz..
Madde Çifti
1
2
NaCl
H 2O
H 2O
Cl2
HCl
H 2S
Cl2
I2
Mg(NO3)2
H2O
HCl
SO2
KBr
HCl
Ԩyon–dipol Baԫԩ
Olur / Olmaz
Neden
NaCl iyonik bir bileԭik, H2O ise polar bir bileԭik olduԫundan NaCl yi
oluԭturan Na+ ve Cl– iyonlarԩ H2O ile iyon–dipol baԫԩ oluԭturur.
221
10. SINIF KԨMYA
c. Ԩndüklenmiԭ Dipol Baԫlarԩ
Atomlar ve apolar moleküllerde yük daԫԩlԩmԩ eԭittir. Bir atomun ya da apolar molekülün yanԩna bir iyon ya da polar
bir molekül yaklaԭtԩԫԩnda, atom ya da apolar molekülün elektron daԫԩlԩmԩ iyon ya da polar molekül tarafԩndan uygulanan kuvvetle bozulur. Bunun sonucunda apolar molekülde geçici dipolleԭme olur. Bu ԭekilde bir atomun ya da apolar
molekülün yakԩnԩndaki bir iyon ya da polar molekülden kaynaklanan geçici dipollenmesine indüklenmiԭ dipol denir.
Ԩndüklenmiԭ dipol baԫlarԩ ԭu ԭekilde sԩnԩflandԩrԩlabilir:
Ԩyon - indüklenmiԭ dipol baԫlarԩ
Dipol - indüklenmiԭ dipol baԫlarԩ
London kuvvetleri
I. Ԩyon – Ԩndüklenmiԭ Dipol Baԫlarԩ
Ԩyonik bileԭiklerin, atom veya apolar moleküllerle oluԭturduԫu baԫlardԩr. Ԩyonik bileԭiklerin anyon ve katyonlarԩ, apolar
moleküle yaklaԭtԩԫԩnda apolar molekülün yük daԫԩlԩmԩnԩ bozarak geçici dipolleԭmesine neden olur.
Apolar molekül
Katyon
‹ndüklenmiÁ dipol
+
–
+
Apolar moleküle yaklaԭan iyon, apolar molekülün geçici dipol kazanmasԩna neden olur.
Ԩyon - indüklenmiԭ dipol etkileԭiminin zayԩf olmasԩ nedeniyle iyonik maddeler apolar çözücülerde
çok az çözünür.
II. Dipol – Ԩndüklenmiԭ Dipol Baԫlarԩ
Polar moleküllerin, atom veya apolar moleküllerle oluԭturduԫu baԫlardԩr. Polar molekül, apolar moleküle yaklaԭtԩԫԩnda
apolar molekülün yük daԫԩlԩmԩnԩ bozarak onun geçici olarak dipolleԭmesine neden olur.
Apolar molekül
Polar molekül
(dipol)
+
–
‹ndüklenmiÁ dipol
–
+
Apolar moleküle yaklaԭan polar molekül, apolar molekülün geçici dipolleԭmesine neden olur.
Dipol - indüklenmiԭ dipol etkileԭimi çok kԩsa mesafeler için geçerli olduԫundan çok zayԩf etkileԭimlerdir. Bu nedenle polar olan bir madde, apolar bir madde için de çözünmez olarak bilinir.
222
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
etkinlik 10
Aԭaԫԩdaki madde çiftleri birbiri içinde çözündüԫünde aralarԩnda oluԭan en etkin çekim kuvvetini (baԫ türünü) ve nedenini belirtiniz.
Madde Çifti
1
2
Na+
CCl4
O2
H 2O
HCl
CH4
SO2
HCl
H 2S
Br2
I2
H 2O
NO3
–
Br2
CO2
HCl
NH3
H2
H 2O
BeH2
BF3
H 2O
H 2O
SO2
Aradaki Etkin Çekim
Kuvveti
Ԩyon–Ԩndüklenmiԭ dipol
Neden
Na+ bir iyon CCl4 ise apolar bir moleküldür. Ԩyon ile apolar
molekül arasԩnda iyon–indüklenmiԭ dipol çekimi etkindir.
223
10. SINIF KԨMYA
III. London Kuvvetleri (Ԩndüklenmiԭ dipol – Ԩndüklenmiԭ dipol)
Atom ve moleküllerde elektronlar sürekli olarak hareket halindedir. Bu hareket anԩnda (tamamen tesadüfen) moleküldeki elektron daԫԩlԩmԩ düzgün olmayabilir. Elektronlar, atom ya da molekülün bir bölgesine bir an olsa bile yԩԫԩlarak
atom ya da molekülün polarlaԭmasԩna neden olarak anlԩk bir dipol oluԭur. Molekülün ya da atomun anlԩk dipolü çevre
Ð
+
+
Ð
+
Ð
+
Ð
Ð
+
Ð
Ð
Ð
+
Ð
+
Ð
+
+
+
+
Ð
+
Ð
+
Ð
+
Ð
+
Ð
+
+
Ð
Ð
Ð
+
+
+
+
Ð
Ð
+
+
Ð
Ð
Ð
Ð
+
+
Ð
+
Ð
Ð
+
Ð
+
+
Ð
+
Ð
molekülde veya atomda da anlԩk indüklenmiԭ dipol oluԭturur.
Birbiriyle etkileԭen indüklenmiԭ dipoller. Bu durum ancak anlԩk olarak mevcut olabilir. Moleküller daha sonra yeni bir
düzenlemeye girerler. Bu tür etkileԭim polar olmayan gazlarԩn yoԫunlaԭmasԩna neden olur.
Anlԩk dipol sonucunda atom veya apolar moleküller arasԩnda oluԭan çekim kuvveterine London kuvvetleri denir.
London kuvvetleri yoԫun fazlarda iken soygaz atomlarԩnԩ, ametal moleküllerini ve apolar molekülleri bir arada tutan
kuvvetlerdir.
London kuvvetleri diԫer bütün etkileԭim türleriyle birlikte bulunur.
London kuvvetleri aԭaԫԩdaki özelliklere baԫlԩdԩr:
1. Elektron Sayԩsԩ
Atom ya da moleküldeki elektron sayԩsԩ arttԩkça eԭit yük daԫԩlԩmԩnԩn bozulma ihtimali daha kolay hale gelir. Bu durum
atom ya da molekülün daha kolay polarlanmasԩna neden olur. Böylece elektron sayԩsԩ arttԩkça atom ya da moleküller
arasԩndaki London kuvvetleri artar.
2. Molekül Kütlesi ve Molekül Büyüklüԫü
Molekül kütlesi ve molekül büyüdükçe atom veya moleküldeki elektron sayԩsԩ da artar. Bundan dolayԩ da London kuvvetleri de artar.
3. Molekül Ԭekli
Ԩzomer bileԭiklerde, dallanma arttԩkça London kuvvetleri azalԩr.
Düz zincir ԭeklinde bir moleküldeki elektronlar, küçük ve sԩkԩ yapԩya sahip moleküldeki elektronlardan daha kolay hareket eder. Bunun sonucu olarak düz zincir ԭeklinde olan izomerler arasԩndaki London çekimleri daha kuvvetlidir.
Kapalԩ formülü aynԩ, açԩk formülü farklԩ olan bileԭiklere izomer bileԭikler denir.
CH3 – CH2 – CH2 – CH3
CH3
ԩ
CH3 – CH – CH3
Yukarԩdaki bileԭiklerin kapalԩ formülü C4H10 olmasԩna raԫmen açԩk formülleri farklԩdԩr.
224
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
Aԭaԫԩdaki madde çiftlerinin kaynama noktalarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom numaralarԩ H = 1, C = 6, F = 9, Cl = 17)
a) F2 ........ Cl2
b) CH4 ........ CH3 – CH3
c) CH3 – CH2 – CH2 – CH3 ........ CH3 – CH – CH3
ԩ
CH3
SORU 27
Ne, Ar ve Kr elementlerinin kaynama sԩcaklԩklarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom numaralarԩ: Ne = 10, Ar = 18, Kr = 36)
ÇÖZÜM
SORU 28
Cl2 , Br2 ve I2 elementlerinin kaynama sԩcaklԩklarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom numaralarԩ: Cl = 17, Br = 35, I = 53)
ÇÖZÜM
225
10. SINIF KԨMYA
SORU 29
CH4 , SiH4 , GeH4 , SnH4 ve PbH4 moleküllerinin kaynama sԩcaklԩklarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom numaralarԩ: C = 6, Si = 14, Ge = 32, Sn = 50, Pb = 82)
ÇÖZÜM
SORU 30
CH4 , CF4 ve CCl4 bileԭiklerinin kaynama sԩcaklԩklarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom numaralarԩ: H = 1, C = 6, F = 9, Cl = 17)
ÇÖZÜM
SORU 31
CH3
CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3
CH3
CH3 – CH – CH2 – CH3
CH3 – C – CH3
CH3
X
Y
Z
bileԭiklerinin kaynama sԩcaklԩklarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
ÇÖZÜM
SORU 32
CH3
CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3
CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3
CH3 – C – CH2 – CH3
CH3
X
bileԭiklerinin kaynama sԩcaklԩklarԩnԩ karԭԩlaԭtԩrԩnԩz.
ÇÖZÜM
226
Y
Z
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
SORU 33
London kuvvetleriyle ilgili,
I.
Apolar moleküller, ametal molekülleri ve soygaz atomlarԩ arasԩnda bulunur.
II. Atom ya da moleküllerin geçici olarak dipolleԭmesi sonucu oluԭur.
III. Atom ya da moleküllerin elektron sayԩsԩ arttԩkça London kuvvetleri de artar.
ifadelerinden hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
SORU 34
H
C
F
Si
Cl
Ge
Br
Periyodik cetvelde bazԩ elementler verilmiԭtir.
Buna göre,
I. CH4, SiH4 ve GeH4 molekülleri arasԩnda London kuvvetleri bulunur.
II. CH4 ün kaynama sԩcaklԩԫԩ GeH4 ün kaynama sԩcaklԩԫԩndan daha yüksektir.
III. F2, Cl2 ve Br2 arasԩnda kaynama sԩcaklԩԫԩ en yüksek olan Br2 dir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
SORU 35
Aԭaԫԩdaki bileԭiklerden hangisinin molekülleri arasԩnda sԩvԩ halde etkin olan çekim kuvvetleri London kuvvetleridir? (Atom numaralarԩ : H = 1, C = 6, N = 7, O = 8, Cl = 17)
A) C6H6
B) NH3
C) H2O
D) HCl
E) C2H5OH
ÇÖZÜM
227
10. SINIF KԨMYA
2. Hidrojen Baԫlarԩ
H2O , HF ve NH3 bileԭiklerinin kaynama noktalarԩ F, O ve N atomlarԩ ile aynԩ grupta bulunan elementlerin benzer formüllü bileԭiklerinden daha yüksektir. Molekül boyutuna ve elektron sayԩsԩna göre bu bileԭiklerin kaynama
noktalarԩnԩn beklenene göre daha yüksek olmasԩ bu moleküller arasԩnda dipol - dipol baԫlarԩ ve London kuvvetleri
dԩԭԩnda bir baԫ türü olmasԩ gerektiԫini ortaya koymuԭtur.
kaynama noktasÝ (¡C)
100
0
H2O
HF
H2S
NH3
Ð100
Ð200
HCl
PH3
SiH4
CH4
2
3
Grup 4A
H2Te
H2Se
Grup 5A
Grup 6A
Grup 7A
SbH3
AsH3
HI
HBr
SnH4
GeH4
4
5
periyot
4A, 5A, 6A ve 7A grubu elementlerinin hidrojen bileԭikleri için kaynama noktalarԩ.
Grupta aԭaԫԩya doԫru kaynama noktasԩ yükselmesi beklememize karԭԩn, üç bileԭik (NH3 , H2O ve HF) farklԩ davranmaktadԩr.
Bu beklenmedik durum moleküllerarasԩ hidrojen baԫlarԩ ile açԩklanabilir.
Hidrojen atomu, elektronegatifliԫi çok yüksek olan N, O ve F atomlarԩ ile kimyasal baԫ oluԭturduԫunda, elektronunu büyük ölçüde yitirir ve diԫer polar moleküllerdekine göre daha etkin bir artԩ yük kazanԩr. Bu yük nedeniyle hidrojenin, komԭu moleküldeki F, O veya N atomlarԩyla oluԭturduԫu moleküllerarasԩ çekim kuvvetine hidrojen baԫԩ denir.
Hidrojen baԫԩ, aynԩ ya da farklԩ tür moleküller arasԩnda oluԭabilir.
H
H
ÉÉ
HÐN
HÐN
H Ð O ÉÉ H Ð O
H
H
H
H
H
ÉÉ
HÐO
HÐN
H
H
Yukarԩdaki moleküller arasԩnda oluԭan hidrojen baԫlarԩ kԩrmԩzԩ çizgilerle gösterilmiԭtir.
Aԭaԫԩda bazԩ molekül çiftleri verilmiԭtir.
I.
H2 …… H2
II.
HF …… HF
H
III.
H
H Ð C ÐÊH ÉÉ H Ð C Ð H
H
H
Bu molekül çiftlerinden hangileri arasԩnda oluԭan çekim kuvveti hidrojen baԫԩdԩr?
A) Yalnԩz I
228
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
etkinlik 11
Aԭaԫԩda bazԩ bileԭik çiftleri verilmiԭtir. Bu çiftlerden hangileri arasԩnda hidrojen baԫԩ oluԭur?
Hidrojen baԫԩ oluԭanlarda bu baԫԩ gösteriniz.
1. BileÁik
2. BileÁik
a)
CH3 – OH
CH4
b)
HF
H2O
c)
CH3 – CH2 – OH
H2O
d)
CH3 – C = O
e)
CH3 – C = O
CH3 – C = O
f)
CH3 – O – CH3
H
CH3 – C = O
g)
CH3 – C = O
CH3 – C = O
h)
NH3
CH3 – NH2
i)
HCl
HBr
H
Hidrojen Ba¤›
OluÁur/OluÁmaz
Hidrojen Ba¤›n›n GösteriliÁi
O
CH3 – C – CH3
OH
OH
NH2
oluÁur.
CH3 – C
O – H …... O
O
…... H – O
C – CH3
NH2
229
10. SINIF KԨMYA
Molekülleri arasԩnda hidrojen baԫԩ oluԭan bileԭiklerin kaynama noktalarԩ oluԭmayan bileԭiklere göre
daha yüksektir.
H2O, H2S, H2Se ve H2Te bileԭiklerinin kaynama sԩcaklԩklarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom numaralarԩ: H = 1, O = 8, S = 16, Se = 34, Te = 52)
SORU 36
NH3 , PH3 , AsH3 ve SbH3 bileԭiklerinin kaynama sԩcaklԩklarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom numaralarԩ: H = 1, N = 7, P = 15, As = 33, Sb = 51)
ÇÖZÜM
230
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
SORU 37
HF, HCl, HBr ve HI bileԭiklerinin kaynama sԩcaklԩklarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom numaralarԩ: H = 1, F = 9, Cl = 17, Br = 35, I = 53)
ÇÖZÜM
SORU 38
I.
NH3
II. H2O
III. HF
Yukarԩdaki bileԭiklerin kaynama sԩcaklԩklarԩ arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) I > II > III
B) II > III > I
C) III > II > I
D) I > III > II
E) III > I > II
ÇÖZÜM
Daha fazla hidrojen baԫԩ oluԭturan bileԭiԫin kaynama noktasԩ, daha az hidrojen baԫԩ oluԭturan bileԭiԫin kaynama sԩcaklԩԫԩndan yüksektir.
Etil alkol (CH3 - CH2 - OH) ve etandiol (HO - CH2 - CH2 - OH) bileԭiklerinin kaynama sԩcaklԩklarԩ arasԩndaki
iliԭki nasԩldԩr?
231
10. SINIF KԨMYA
SORU 39
CH2 – OH
CH2 – OH
CH – OH
CH2 – OH
CH2 – OH
Glikol
Gliserin
Yukarԩda açԩk formülleri verilen glikol ile gliserinin kaynama noktalarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
ÇÖZÜM
SORU 40
Aԭaԫԩda bazԩ bileԭikler ve kaynama noktalarԩ verilmiԭtir.
CH3 – OH nin kaynama noktasԩ K1, CH3– CH2 – OH nin kaynama noktasԩ K2 ve
CH2 – C – OH nin kaynama noktasԩ da K3 tür.
I
II
NH2 O
Buna göre, K1, K2, K3 arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerden hangisinde doԫru gösterilmiԭtir.
A) K1 > K2 > K3
B) K3 > K2 > K1
C) K2 > K3 > K1
D) K1 > K3 > K2
E) K3 > K1 > K2
ÇÖZÜM
etkinlik 12
Açԩk formülü verilen sakkaroz (çay ԭekeri) ԩsԩtԩldԩԫԩnda, erimeden karamelleԭip daha sonra kömürleԭir. Bu olayԩn nedeni nedir?
H
C=O
CH Ð OH
CH Ð OH
CH Ð OH
CH Ð OH
CH2 Ð OH
Suda Çözünme
Yapԩca benzer özellikte olan maddeler birbiri içinde çözünür. Bu durum gözönünde bulundurularak ԭu genelleme
yapԩlabilir:
Polar maddeler polar çözücülerde, apolar maddeler ise apolar çözücülerde çözünür.
Hidrojen baԫԩ oluԭturan madde, hidrojen baԫԩ oluԭturan çözücüde daha da iyi çözünür.
232
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
etkinlik 13
Aԭaԫԩda bazԩ çözücü ve çözünen maddelerin formülleri verilmiԭtir. Çözünen maddenin çözücüde çözünmesinin beklenip beklenmediԫini ve çözücü ile çözünen arasԩndaki etkileԭim türünü belirtiniz.
Çözücü
Çözünen
Çözünür/Çözünmez
Aradaki Etkileԭim Türü
CCl4
H 2S
Çözünmez
Dipol–indüklenmiԭ dipol ve London kuvetleri
(Molekülün biri apolar diԫeri ise polar)
PCl3
HCl
Çözünür
H 2O
C2H5 – OH
H 2O
O2
H 2O
HCl
H 2O
NaCl (Na+ Cl–)
CCl4
PCl3
H
|
CH3 – C = O
CH3 – O – CH3
HBr
H 2S
CBr4
Cl2
Br2
KNO3 (K+ NO3 )
NH3
C6H6
CBr4
HBr
H 2O
KCl(K+Cl–)
H 2O
CH3OH
H 2O
CH4
Dipol–dipol ve London kuvvetleri
(Her iki molekül de polar)
–
233
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 1
4.
Aԭaԫԩda bazԩ kimyasal türler adlandԩrԩlmԩԭtԩr.
Kimyasal tür
__________
larԩ arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerden hangisin-
Hali
___________
I.
F•
Radikal
II.
F–
Ԩyon
III.
F2
Molekül
Li2O, Na2O ve K2O bileԭiklerinin erime noktade doԫru verilmiԭtir?
(Atom numaralarԩ: Li = 3, Na = 11, K = 19)
A) Li2O < Na2O < K2O
Bu adlandԩrmalardan hangileri doԫrudur?
B) K2O < Na2O < Li2O
A) Yalnԩz I
C) Li2O < K2O < Na2O
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III
D) K2O < Li2O < Na2O
E) I, II ve III
E) Na2O < K2O < Li2O
2.
5.
x H ÉÉ
y OÐH
O ÐÐ
H
Kovalent baԫlarla ilgili olarak aԭaԫԩdakilerden
hangisi yanlԩԭtԩr?
H
miԭtir.
B) Kovalent baԫlar oluԭurken orbitaller örtüԭür.
Bu baԫlarla ilgili;
I.
x, kuvvetli etkileԭim, y ise zayԩf etkileԭimdir.
II. y baԫԩ koptuԫunda maddenin kimliԫi deԫiԭir.
III. x baԫԩnԩ koparmak için gereken enerji y baԫԩnԩ
koparmak için gereken enerjiden azdԩr.
ESEN YAYINLARI
H2O molekülünde bazԩ baԫlar x ve y ile belirtil-
A) Farklԩ veya aynԩ ametal atomlara ait elektronlarԩn ortaklaԭmasԩyla oluԭur.
C) Atomlarԩn elektronegatiflik farkԩ arttԩkça baԫԩn
apolar özelliԫi de artar.
D) Elektronegatifliԫi aynԩ olan atomlar arasԩnda
elektronlarԩn ortak kullanԩmԩyla apolar kovalent
baԫ oluԭur.
E) Kovalent baԫlԩ bileԭikler, moleküler yapԩdadԩr.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) I ve III
C) I ve II
6.
E) I, II ve III
Na Mg
3.
Ԩyonik bileԭiklerle ilgili;
I.
Zԩt yüklü iyonlardan oluԭan kristal örgülü yapԩdadԩrlar.
II. Ԩyonlarԩn yükü arttԩkça ve iyon boyutu küçüldükçe erime noktalarԩ artar.
III. Ԩyonik bileԭiԫi oluԭturan iyonlar elektrostatik
çekim kuvvetleriyle bir arada durur.
D) I ve III
B) Yalnԩz III
E) I, II ve III
Periyodik cetvelin bir kesitinde bazԩ elementler
verilmiԭtir.
Bu elementler arasԩnda oluԭan NaCl, MgCl2 ve
AlCl3 için;
I.
Ԩyonik karakteri en fazla olan NaCl dir.
II. Kovalent karakteri en fazla olan AlCl3 tür.
C) I ve II
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) I ve II
234
Cl
III. NaCl, MgCl2 den daha yüksek sԩcaklԩkta erir.
açԩklamalarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
Al
C) Yalnԩz III
E) I, II ve III
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
7.
N2H2 molekülünde orbitallerin örtüԭmesi aԭaԫԩ-
10. Metalik baԫlarla ilgili;
dakilerin hangisinde doԫru gösterilmiԭtir?
I.
(Atom numaralarԩ: H = 1, N = 7)
H
A)
II. Metale ait atomlarԩn boyutu arttԩkça metalik
baԫԩn kuvveti azalԩr.
H
B)
Metal iyonlarԩyla, metallere ait elektronlardan
oluԭan elektron denizi arasԩnda oluԭur.
N
N
III. Metalik baԫԩn kuvveti arttԩkça metallerin erime
noktasԩ da artar.
N
N
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
H
H
C)
A) Yalnԩz I
H
D) I ve III
D) H
N
N
N
N
H
B) Yalnԩz II
C) I ve II
E) I, II ve III
11. X elementinin iyonlaԭma enerjisi 1250 kJ/mol dür.
H
Buna göre
X
elementinin aԭaԫԩda iyonlaԭ-
ma enerjileri verilen elementlerden hangisi ile
H
oluԭturduԫu moleküldeki baԫ en polar özellikESEN YAYINLARI
E)
N
N
H
8.
tedir?
Element
________
Cl2 molekülü oluԭurken,
I.
Radikalik Cl atomlarԩ arasԩnda baԫ oluԭur.
Ԩyonlaԭma Enerjisi (kJ/mol)
______________________
A)
Y
798
B)
Z
999
C)
T
1086
D)
U
1312
E)
V
1420
II. Cl atomlarԩnԩn 3p orbitalleri örtüԭür.
III. Cl atomlarԩ dublete ulaԭԩr.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
12. Bazԩ baԫlarԩn oluԭma tepkimesi ve bu sԩrada açԩԫa
(Cl nin atom numarasԩ 17 dir.)
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) II ve III
9.
çԩkan enerjiler ԭu ԭekilde veriliyor:
C) I ve II
E) I, II ve III
Geçiԭ elementlerinde yarԩ dolu orbital sayԩsԩ arttԩkça elementlerin sertliԫi ve erime noktasԩ artar.
leri arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerin hangisinde
doԫru verilmiԭtir?
(Atom numaralarԩ: Sc = 21, Ti = 22, V = 23)
B) Sc < V < Ti
C) V < Sc < Ti
D) V < Ti < Sc
X2(g) + 159 kJ/mol
2Y(g) A
Y2(g) + 435 kJ/mol
2Z(g) A
Z2(g) + 945 kJ/mol
Buna göre, X2 , Y2 ve Z2 moleküllerinde
atomlarԩ bir arada tutan kuvvetlerin saԫlamlԩԫԩ
aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr?
Buna göre; Sc, Ti ve V elementlerinin sertlik-
A) Sc < Ti < V
2X(g) A
A) X2 > Y2 > Z2
B) Z2 > Y2 > X2
C) Y2 > Z2 > X2
D) X2 > Z2 > Y2
E) Z2 > X2 > Y2
E) Ti < Sc < V
1.E
2.A
3.E
4.B
5.C
6.D
7.B
8.C
9.A
10.E
11.A
12.B
235
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 2
Moleküller arasԩ çekim kuvvetleriyle ilgili;
I.
4.
Kimyasal baԫlara göre daha zayԩf etkileԭimlerdir.
III. Oluԭurken ya da koparken maddelerin kimlik
özellikleri deԫiԭmez.
D) I ve III
2
_______________
Hidrojen baԫԩ
Dipol - dipol baԫԩ
II. London kuvvetleri
Dipol - dipol baԫԩ
III. London kuvvetleri
Hidrojen baԫԩ
Buna göre 1 de verilen baԫlardan hangileri 2 de
verilen baԫlardan daha kuvvetlidir?
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
B) Yalnԩz II
1
_______________
I.
II. Maddelerin kaynama sԩcaklԩԫԩ, buhar basԩncԩ
gibi fiziksel özelliklerini belirler.
A) Yalnԩz I
Aԭaԫԩda bazԩ baԫlar 1 ve 2 ile belirtilmiԭtir.
A) Yalnԩz I
C) I ve II
B) Yalnԩz II
D) I ve III
E) I, II ve III
5.
C) I ve II
E) II ve III
Aԭaԫԩdaki kimyasal türleri bir arada tutan baԫlardan hangisi yanlԩԭtԩr?
Kimyasal tür
________________
A) Apolar
Zayԩf etkileԭimlerle ilgili;
I.
Van der Waals ve hidrojen baԫlarԩdԩr.
II. Van der Waals baԫlarԩ ile London kuvvetleri eԭ
anlamlԩdԩr.
III. Hidrojen baԫlarԩ, Van der Waals baԫlarԩndan
daha güçlüdür.
B) Polar
B) Yalnԩz II
D) I ve III
London kuvvetleri
molekül
- Polar
molekül
C) Polar
Dipol - dipol baԫlarԩ
molekül
- Apolar
molekül
Dipol - Ԩndüklenmiԭ
molekül
dipol baԫlarԩ
D) Hidrojen - Metal
açԩklamalarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
- Apolar
molekül
ESEN YAYINLARI
2.
iyonu
C) I ve II
Hidrojen baԫԩ
iyonu
E) Ԩyon
E) I, II ve III
Aradaki baԫ türü
________________
Ԩyon - dipol baԫlarԩ
- Polar
molekül
6.
Aԭaԫԩda bazԩ kimyasal türler ve bu türlerin arasԩndaki etkileԭimler verilmiԭtir.
Kimyasal TŸrler
K+
H CI
Üyon Ð Dipol
II. H CI
H CI
Dipol Ð Dipol
I.
3.
Etkileßim TŸrŸ
Van der Waals baԫlarԩ aԭaԫԩdaki çekim kuvvetlerinden hangisini kapsamaz?
A) Dipol - dipol baԫlarԩ
B) Ԩyon - dipol baԫlarԩ
III. CI
CI
CI
CI
ÜndŸklenmiß dipolÐ
ÜndŸklenmiß dipol
C) Hidrojen baԫlarԩ
D) London kuvvetleri
E) Ԩyon–indüklenmiԭ dipol baԫlarԩ
Bu etkileԭimlerden hangileri doԫru belirtilmiԭtir?
A) Yalnԩz I
D) I ve III
236
B) Yalnԩz II
E) I, II ve III
C) I ve II
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
7.
Aԭaԫԩdaki moleküller arasԩnda noktalԩ çizgilerle gösterilen baԫlardan hangisi hidrojen baԫԩ
deԫildir?
OÐHÉOÐH
A)
CH3
H
H
CH2 Ð OH
CH2 Ð OH
Gliserin
Glikol
Bunun nedeni;
I.
D) CH3 Ð C
OÉHÐO
OÐHÉO
H
Van der Waals kuvvetleri
II. Hidrojen baԫԩ
H
III. Kovalent baԫԩ
etkenlerinden hangilerinin gliserinde glikole
göre daha güçlü olmasԩyla açԩklanabilir?
C Ð CH3
A) Yalnԩz I
H
H
Aԭaԫԩdaki kimyasal türler arasԩnda oluԭan
çekim kuvvetlerinden hangisi yanlԩԭ adlandԩrԩl-
ESEN YAYINLARI
H
B) Yalnԩz II
D) I ve III
NÐHÉNÐH
E)
CH2 Ð OH
Gliserinin kaynama noktasԩ glikolden yüksektir.
HÐFÉHÐO
C)
CH Ð OH
CH3
SÐHÉSÐH
B)
8.
CH2 Ð OH
10.
E) I, II ve III
11. Aԭaԫԩdaki maddelerden hangisinin sudaki
çözünürlüԫünün en az olmasԩ beklenir?
B) HI
A) I2
D) C2H5OH
mԩԭtԩr?
Kim
yasal Tür Çifti
_______________
C) I ve II
C) NH3
E) HCl
Çekim Kuvveti
___________________
A) NO3–
HBr
Ԩyon - dipol baԫԩ
B) HCl
HCl
Dipol - dipol baԫԩ
C) HCl
I2
Dipol - indüklenmiԭ dipol
D) Br2
Br2
London kuvvetleri
E) SO2
CO2
Hidrojen baԫԩ
12.
Z
Y
Q K
L
T
X
Periyodik cetvelin bir kesitindeki elementler X, Y, Z,
T, K, Q ve L ile gösterilmiԭtir.
9.
Buna göre,
F2(s›v›)
Cl2(s›v›)
Br2(s›v›)
I
II
III
I.
X, Y, Z ve T atomlarԩ arasԩnda metalik baԫ
bulunur.
II. L2 nin kaynama sԩcaklԩԫԩ K2 nin kaynama
sԩcaklԩԫԩndan yüksektir.
Yukarԩdaki sԩvԩlarԩn aynԩ koԭullarda kaynama
noktalarԩ arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru verilmiԭtir?
III. X ile Q arasԩnda oluԭan bileԭiԫi London kuvvetleri birarada tutar.
(Atom numaralarԩ: F = 9, Cl = 17, Br = 35)
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) I > II > III
A) Yalnԩz I
B) I > III > II
D) III > II > I
1.E
2.D
3.C
C) II > I > III
D) II ve III
E) III > I > II
4.A
5.D
B) I ve II
6.E
7.B
8.E
9.D
C) I ve III
E) I, II ve III
10.C
11.A
12.B
237
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
I.
TEST – 7
4.
C2H6 (sԩvԩ)
Aԭaԫԩdaki moleküllerden hangisi polardԩr?
II. H2O (sԩvԩ)
(Atom numaralarԩ: H = 1, B = 5, C = 6, N = 7,
III. NH3 (sԩvԩ)
O = 8, Cl = 17)
Yukarԩdaki bileԭiklerden hangilerinin molekül-
A) CH4
leri arasԩnda hidrojen baԫԩ vardԩr?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) II ve III
2.
1s
2s
B) CCI4
D) CO2
C) Yalnԩz III
C) NH3
E) BH3
E) I, II ve III
2p
3s
3p
Molekül
5.
X:
I.
Y:
Z:
II.
Elektronik konfigürasyonlarԩ (diziliԭleri) yukarԩda verilen X, Y ve Z elementleri ile ilgili olarak
aԭaԫԩdakilerden hangisi yanlԩԭtԩr?
B) Y ile Z iyonik yapԩlԩ YZ bileԭiԫini oluԭturur.
C) X ile Z kovalent yapԩlԩ bileԭik oluԭturabilir.
D) X ile Y arasԩnda bileԭik oluԭurken Y elektron
verir.
P
H
Hidrojen ba¤›
H
O=C=O
III.
ESEN YAYINLARI
A) X ve Z ametaldir.
H
EtkileÁim
O
S
London kuvvetleri
Dipol–dipol
O
Yukarԩda açԩk formülleri verilen moleküllerden
hangilerinde yoԫun fazda karԭԩsԩndaki etkileԭim türü oluԭmaz?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) I ve II
E) X ile Y nin oluԭturduԫu bileԭiԫin formülü YX3 dür.
C) Yalnԩz III
E) I ve III
3.
Y
Z K L
T
X
6.
Alkali metallerde atom numarasԩ arttԩkça,
I.
Metalik baԫԩn kuvveti
II. Klor elementiyle oluԭturduklarԩ bileԭiklerin iyonik karakteri
Periyodik cetvel kesitinde yerleri belirtilen elementlerle ilgili aԭaԫԩdaki yargԩlardan hangisi
yanlԩԭtԩr?
A) X ile L arasԩnda oluԭan bileԭikteki baԫ iyoniktir.
246
III. Klor elementiyle oluԭturduklarԩ bileԭiklerin erime noktalarԩ
özellikleri aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru
belirtilmiԭtir? (Klorun atom numarasԩ = 17)
I
II
III
B) Z ile L arasԩnda oluԭan bileԭikte baԫ kovalenttir.
A) Azalԩr
Azalԩr
Azalԩr
C) K atomu 2 baԫ yapabilir.
B) Azalԩr
Artar
Azalԩr
D) XL bileԭiԫinin iyonik karakteri YT2 bileԭiԫininkinden daha fazladԩr.
C) Artar
Artar
Artar
D) Azalԩr
Azalԩr
Artar
E) X atomlarԩ arasԩndaki metalik baԫ kuvveti Y
atomlarԩ arasԩndakinden fazladԩr.
E) Artar
Artar
Azalԩr
KԨMYASAL TÜRLER ARASI ETKԨLEԬԨMLER
7.
Aԭaԫԩdaki moleküllerin hangisinde katԩ ve sԩvԩ
10. Metallerde çok sayԩda boԭ deԫerlik orbitalinin ol-
halde iken yalnԩzca London kuvvetleri görülür?
masԩ deԫerlik elektronlarԩnԩn baԫԩmsԩz hareket etmesini saԫlar.
H
A) S
H
B) H
C
H
Cl
C) H
H
N
Bu durum,
H
I.
H
II. Metallerin haddelenebilmesi (dövülüp tel ve
levha haline gelmesi)
H
D) O
C
O
E) H
C
O
H
H
Metallerin ԩsԩ ve elektriԫi iyi iletmesi
III. Metallerin kԩrԩlgan özellik göstermesi
özelliklerinden hangilerini göstermesine neden
olur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) I ve III
8.
I.
C) I ve II
E) I, II ve III
London kuvvetleri
II. Dipol – dipol etkileԭimi
Yukarԩdaki etkileԭim kuvvetlerinin büyüklük
sԩrasԩ aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr?
A) I < II < III
B) I < III < II
D) III < I < II
C) III < II < I
ESEN YAYINLARI
III. Hidrojen baԫԩ
11. Aԭaԫԩdaki bileԭiklerden hangisi suda çözündüԫünde su molekülleriyle hidrojen baԫԩ oluԭturmaz?
A) CH3
B) CH3
O
CH2
CH3
E) II < I < III
C) CH3
N
H
D) CH3
H
C
H
9.
O
CH3
E) CH3
H
O
N
P
As
CH
CH3
Br
12. I.
Periyodik cetvelde bazԩ elementler gösterilmiԭtir.
NaCl de Na+ ile Cl– arasԩndaki çekim kuvveti
II. CH4 de CH4 ile CH4 arasԩndaki çekim kuvveti
Bu elementler arasԩnda oluԭan NH3, PH3 ve
III. CH4 de C ile H atomlarԩ arasԩndaki çekim kuvveti
AsH3 bileԭiklerinin kaynama noktalarԩ aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru gösterilmiԭtir?
A) NH3 > PH3 > AsH3
B) NH3 > AsH3 > PH3
Yukarԩda belirtilen çekimlerden hangileri kuvvetli etkileԭime (kimyasal baԫ) örnektir?
C) AsH3 > PH3 > NH3
D) AsH3 > NH3 > PH3
A) Yalnԩz I
D) I ve III
E) PH3 > NH3 > AsH3
1.D
2.E
3.E
4.C
B) Yalnԩz II
5.A
6.B
7.D
8.A
9.B
C) I ve II
E) I, II ve III
10.C
11.E
12.D
247
MADDENԨN HALLERԨ
MADDENʠN
HALLERʠ
4. ÜNԨTE
10. SINIF KԨMYA
Bölüm 1 GAZLAR
Gazlarԩn Sԩkԩԭma ve Genleԭme Özelliԫi
Gaz molekülleri arasԩnda büyük boԭluklar bulunmaktadԩr. Bu nedenle sԩcaklԩk düԭürüldüԫünde ve üzerlerindeki basԩnç
artԩrԩldԩԫԩnda gazlar sԩkԩԭԩr. Bu olayԩn tersi olarak sԩcaklԩk artԩrԩldԩԫԩnda ve üzerlerindeki basԩnç düԭürüldüԫünde gazlar
genleԭir. Ԩdeal gazlarԩn genleԭme katsayԩlarԩ eԭittir. Oda sԩcaklԩԫԩnda sürtünmesiz hareketli pistonla kapatԩlmԩԭ iki silindir kaba CO2 ve He gazlarԩ koyalԩm. Daha sonra pistonlarԩ iterek gazlarԩ sԩkԩԭtԩralԩm.
Bu sԩkԩԭma sonucunda CO2 gazԩnԩn sԩvԩlaԭtԩԫԩ, He’nin ise gaz halde kaldԩԫԩ görülür.
Sürtünmesiz
hareketli piston
Sürtünmesiz
hareketli piston
Bas›nç
artt›kça
Bas›nç
artt›kça
CO2(gaz)
CO2(s›v›)
He(gaz)
He(gaz)
Bu iki gazԩn göstermiԭ olduԫu davranԩԭ farkԩ, moleküller arasԩ boԭluklar ve moleküller arasԩ çekim kuvvetleriyle açԩklanabilir.
Ortam sԩcaklԩԫԩ ve basԩnç etkisiyle birbirine yaklaԭan moleküller arasԩndaki çekim kuvvetlerinin etkin olduԫu durumda
gaz sԩvԩ hale geçer.
Gerçek Gazlar
Moleküller arasԩ etkileԭimi olan ve moleküllerin birbirinden etkilendiԫi gazlara gerçek gazlar denir.
Ԩdeal Gazlar
Molekülleri arasԩnda birbirinin davranԩԭԩndan etkilenmeyen ve aralarԩnda çekim kuvveti olmayan gazlara ideal gazlar denir.
Gazlarԩn Kinetik Teorisi
Gazlarԩn davranԩԭlarԩnԩ inceleyen teoriye kinetik teori denir. Bu teoriye göre gazlarԩn davranԩԭlarԩ ԭu kabullenmelerle açԩklanԩr.
Gazlarԩn moleküllerinin hacmi, bulunduklarԩ kabԩn hacmi yanԩnda ihmal edilecek kadar küçüktür.
Gaz molekülleri, geliԭi güzel hareket ederken birbirlerine ve kabԩn çeperlerine çarparlar. Bu çarpԩԭmalar hԩzlԩ ve esnektir.
Gaz molekülleri arasԩnda çekim kuvvetleri ihmal edilir.
Farklԩ gazlarԩn aynԩ sԩcaklԩkta moleküllerinin ortalama kinetik enerjileri birbirine eԭittir. Gazlarԩn ortalama kinetik
enerjileri, mutlak sԩcaklԩkla doԫru orantԩlԩdԩr.
250
MADDENԨN HALLERԨ
etkinlik 1
Gazlarla ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Kinetik teoriye göre aynԩ sԩcaklԩktaki bütün gazlarԩn ortalama kinetik enerjileri eԭittir.
b)
Sԩkԩԭtԩrԩldԩklarԩnda sԩvԩlaԭan gazlar ideal gazlardԩr.
c)
Gerçek gazlarԩn molekülleri arasԩnda çekim kuvvetleri yoktur.
d)
Ԩdeal gazlarԩn molekül büyüklükleri içinde bulunduklarԩ kaba göre çok küçüktür.
e)
Ԩdeal gazlar sԩkԩԭtԩrԩldԩklarԩnda gaz halde olma özelliԫini sürdürebilen gazlardԩr.
f)
CO2 ideal bir gazԩ, He ise gerçek bir gazԩ temsil eder.
g)
Aynԩ sԩcaklԩktaki ideal gazlarԩn sԩcaklԩԫԩ eԭit olarak artԩrԩlԩrsa aynԩ oranda genleԭirler.
Difüzyon
Gaz moleküllerinin baԭka gaz molekülleri içinde yayԩlmasԩna difüzyon denir. Gazlarԩn difüzyon hԩzԩ, gazԩn molekül
kütlesi ve sԩcaklԩԫa baԫlԩdԩr.
Aynԩ sԩcaklԩkta, molekül kütlesi küçük olan gaz daha hԩzlԩdԩr.
Sԩcaklԩk arttԩkça gaz moleküllerinin ortalama hԩzԩ da artar.
Ԭekildeki elastik balona eԭit mol sayԩda X, Y ve Z gazlarԩ konuyor. Bir süre sonra balonun aԫzԩndan
gaz sԩzmasԩ sonucu kaptaki mol sayԩlarԩ arasԩnda nX > nY > nZ olduԫu görülüyor.
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
(n = mol sayԩsԩ, M = molekül kütlesi, ž = molekül hԩzԩ)
Elastik
balon
X(g)
Y(g)
Z(g)
a) Gazlarԩn molekül kütlesi arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
b) Gazlarԩn hԩzlarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
251
10. SINIF KԨMYA
SORU 1
Ԩdeal X, Y ve Z gazlarԩnԩn bazԩ özellikleri tablodaki gibidir.
Gaz
Molekül Kütlesi
Buna göre, bu gazlarԩn ortalama hԩzlarԩ arasԩndaki iliԭki
Sԩcaklԩk (K)
X
2
300
nasԩldԩr?
Y
4
300
Z
2
400
ÇÖZÜM
SORU 2
Ԭekildeki kabԩn iki bölmesinde eԭit sԩcaklԩk ve basԩnçta X ve Y gazlarԩ bulunmaktadԩr. Ԩki
bölme arasԩndaki vana çok kԩsa bir süre açԩlԩp kapandԩԫԩnda 1. bölmedeki basԩncԩn 2. bölmedeki basԩnçtan daha büyük olduԫu görülüyor.
1. bölme
X(g)
2. bölme
Vana
Y(g)
Buna göre, gazlarԩn molekül kütleleri (M) ve ortalama hԩzlarԩ (ž) arasԩndaki iliԭki
nasԩldԩr?
ÇÖZÜM
Graham Difüzyon Kanunu
Aynԩ sԩcaklԩktaki gazlarԩn ortalama kinetik enerjileri eԭittir. Kinetik enerji, hareket enerjisi olup Ek =
1
mž2 baԫԩntԩsԩ
2
ile bulunur.
X(g)
Y(g)
t°C
t°C
Ek
Ek
1
E k1 = E k2
.
.
1
1
2
2
m ž = m ž
2 1 1 2 2 2
j1
=
j2
m2
m1
Bir gazԩn ortalama hԩzԩ, molekül kütlesinin karekökü ile ters orantԩlԩdԩr.
2
ž1: X gazԩnԩn ortalama hԩzԩ,
ž2: Y gazԩnԩn ortalama hԩzԩ
m1: X gazԩnԩn molekül kütlesi,
m2: Y gazԩnԩn molekül kütlesi
Gazlarԩn molekül kütleleri yerine yoԫunluklarԩ da yazԩlabilir.
j1
=
j2
d2
d1
Gazlarԩn yayԩlma hԩzԩ, gazlarԩn bir ortamdan baԭka bir ortama difüzyonu için geçen süre ile ters orantԩlԩdԩr.
j1
=
j2
252
m2
=
m1
d2 t2
=
d1 t1
d : Gazԩn yoԫunluԫu
t : Gazԩn difüzyon süresi
MADDENԨN HALLERԨ
X gazԩnԩn yayԩlma hԩzԩ aynԩ koԭullarda O2 gazԩnԩn yayԩlma hԩzԩnԩn 4 katԩdԩr.
Buna göre, X gazԩnԩn molekül kütlesi kaçtԩr?
(O nun atom kütlesi = 16)
SORU 3
CH4 gazԩnԩn difüzyon hԩzԩ aynԩ koԭullarda SO2 gazԩnԩn yayԩlma hԩzԩnԩn kaç katԩdԩr?
(Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16, S = 32)
ÇÖZÜM
SORU 4
A
B
O2
H2
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Ԭekildeki sistemde A ve B musluklarԩ aynԩ anda açԩlarak H2 ve O2 gazlarԩ gönderilir.
Buna göre, gazlar ilk önce hangi noktada karԭԩlaԭԩrlar? (Atom kütleleri: H = 1, O = 16)
ÇÖZÜM
SORU 5
Özdeԭ iki kaptan biri CH4 diԫeri SO2 gazlarԩ ile aynԩ sԩcaklԩk ve basԩnçta doldurulmuԭtur.
M
Her iki kaba eԭit büyüklükte küçük bir delik açԩldԩԫԩnda CH4 gazԩnԩn çԩkԩԭԩ 8 saniye sür-
M
mektedir.
Buna göre SO2 gazԩnԩn çԩkԩԭԩ kaç saniye sürer?
CH4(g)
SO2(g)
(Atom kütleleri: H=1, C=12, O=16, S=32)
ÇÖZÜM
253
10. SINIF KԨMYA
SORU 6
X ve Y gazlarԩ ile ilgili ԭu bilgiler veriliyor.
N.K da X gazԩnԩn yoԫunluԫu 1,25 g/L dir.
X gazԩ moleküllerinin ortalama hԩzԩ Y moleküllerinin ortalama hԩzԩnԩn 2 katԩdԩr.
Buna göre, Y gazԩnԩn molekül kütlesi kaç gramdԩr?
ÇÖZÜM
SORU 7
Oda sԩcaklԩԫԩnda H2 moleküllerinin ortalama hԩzԩ 2.102 m/s dir.
Buna göre aynԩ sԩcaklԩkta O2 moleküllerinin ortalama hԩzԩ kaç m/s dir? (Atom kütleleri: H=1, O=16)
ÇÖZÜM
SORU 8
CH4
cm
CH4 gazԩ, ԭekildeki l cm uzunluktaki boruyu 4 saniyede geçiyor.
Buna göre aynԩ boruyu aynԩ koԭullarda 10 saniyede geçen gazԩn molekül kütlesi kaçtԩr?
(Atom kütleleri: H=1, C=12)
ÇÖZÜM
SORU 9
He
SO2
Bir miktar He gazԩ ve SO2 ԭekildeki özdeԭ cam borulara aynԩ koԭullarda aynԩ anda gönderiliyor.
He gazԩ karԭԩ taraftan 12 saniyede çԩkԩyor.
Buna göre SO2 gazԩ kaç saniye sonra çԩkar? (Atom kütleleri: He = 4 , O = 16, S = 32)
ÇÖZÜM
254
MADDENԨN HALLERԨ
Farklԩ Sԩcaklԩkta Difüzyon
Sԩcaklԩk arttԩkça gazlarԩn hԩzԩ da artar. Gaz moleküllerinin sԩcaklԩkla iliԭkisi ԭu ԭekilde bulunur.
Ek =
3
1
3
1
kT ve E k = mj2 & kT = mj2 &
2
2
2
2
j=
3kT
m
Farklԩ sԩcaklԩktaki farklԩ gaz moleküllerinin hԩzlarԩ arasԩndaki baԫԩntԩ da ԭu ԭekildedir.
j1
=
j2
T1 .m 2
T2 .m 1
27°C deki CH4 gazԩnԩn ortalama hԩzԩ ile 327°C deki O2 gazԩnԩn ortalama hԩzlarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
(Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16)
SORU 10
27 °C sԩcaklԩktaki N2 molekülleri ile 927°C deki N2 moleküllerinin hԩzlarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
ÇÖZÜM
SORU 11
300 K sԩcaklԩktaki He gazԩnԩn ortalama hԩzԩ, 1200 K sԩcaklԩktaki X gazԩnԩn ortalama hԩzԩna eԭittir.
Buna göre, X gazԩnԩn molekül kütlesi kaçtԩr? (He nin atom kütlesi = 4)
ÇÖZÜM
255
10. SINIF KԨMYA
Gazlarda Basԩnç, Hacim, Mol Sayԩsԩ ve Sԩcaklԩk
Kapalԩ bir kapta bulunan bir gazԩn özelliklerinin incelenebilmesi için, o gazԩn basԩnç, hacim, sԩcaklԩk ve miktarԩnԩn
bilinmesi gerekir.
Gazlarԩn özelliklerini belirleyen bu niceliklerden basԩnç, hacim ve sԩcaklԩԫԩ kԩsaca inceleyelim.
Basԩnç
Birim yüzeye uygulanan kuvvete basԩnç denir. Gazԩ oluԭturan moleküller, bulunduklarԩ kap içinde her yöne hareket
edip kabԩn yüzeylerine çarparlar. Kabԩn herhangi bir noktasԩndan ölçülen basԩnç gazԩn basԩncԩnԩ verir.
Açԩk hava basԩncԩ barometre ile kapalԩ kaptaki gazlarԩn basԩncԩ ise manometre ile ölçülür. Yaygԩn olarak mmHg, atmosfer, paskal ve bar basԩnç birimleri kullanԩlmaktadԩr.
mmHg
Deniz seviyesinde, normal bir günde bir manometrede cԩva kolonunun yüksekliԫi
760 mmHg dir. Buna göre, 760 mmHg basԩncԩ, deniz seviyesinde normal atmosfer
basԩncԩdԩr.
1 mmHg birimi yerine 1 Torr (Toriçelli adԩndan dolayԩ) da kullanԩlabilir.
760 mmHg = 760 Torr (= 76 cmHg)
boÁluk
Atmosfer (Atm)
boÁluk
Yaygԩn olarak kullanԩlan basԩnç birimlerindendir.
760 mmHg’lik basԩnç 1 atm’lik basԩnca eԭittir.
atmosfer
bas›nc›
76 cm
Gaz
1 atm = 760 mmHg
c›va
Barometre
manometre
Paskal (Pa)
1 m2 lik yüzeye 1 Newton (N) luk kuvvetin dikey olarak etkilemesi sonucu oluԭan
basԩnçtԩr.
1 Pa = 1 N/m2
birimi : kg – kuvvet/m2
Bas›nç Birimleri
1 bar = 105 Pa
1 atm = 101325 Pa
1 atm = 1,01325 bar
1 atm = 760 Torr
Bar
1 mm2 lik yüzeye 0,1 Newtonluk kuvvetin dikey olarak etkimesi sonucu oluԭan
basԩnçtԩr.
1 Bar = 0,1 N/mm2
256
1 atm = 760 mmHg
MADDENԨN HALLERԨ
1 Bar’lԩk basԩnç kaç mmHg basԩnca eԭittir?
SORU 12
380 mmHg lik basԩnç kaç Bar dԩr?
ÇÖZÜM
SORU 13
Kapalԩ bir kaptaki gazԩn basԩncԩ 2,0265.105 paskal olarak ölçülüyor.
Aynԩ kaba içinde cԩva bulunan kapalԩ bir kap baԫlandԩԫԩnda basԩnç kaç mmHg okunur?
ÇÖZÜM
SORU 14
Kapalԩ kapta bulunan bir gazԩn basԩncԩ cԩvalԩ manometre ile ölçüldüԫünde 190 Torr olduԫu görülüyor.
Bu gazԩn basԩncԩ kaç Pa dԩr?
ÇÖZÜM
SORU 15
Kapalԩ bir kaba 0,4 atmosferlik basԩnç yapan bir gazԩn aynԩ kaba yaptԩԫԩ basԩnç Pa türünden kaç N/m2 dir?
ÇÖZÜM
257
10. SINIF KԨMYA
SORU 16
Ԭekildeki kaba baԫlanmԩԭ basԩnç ölçerde gazԩn basԩncԩ 0,3 bar olarak ölçülüyor.
Buna göre, bu gazԩn basԩncԩ kaç atm dir?
Gaz
ÇÖZÜM
SORU 17
boÁluk
Ԭekilde barometre ile açԩk hava basԩncԩ 570 mmHg olarak ölçülüyor.
Buna göre, aynԩ ortamda açԩk hava basԩncԩ kaç Bar dԩr?
570 mm
ÇÖZÜM
SORU 18
Gazlarԩn basԩncԩ ile ilgili,
I.
Gazlar bulunduklarԩ kabԩn her noktasԩna aynԩ basԩncԩ yapar.
II. Deniz seviyesinde (0 m yükseklik) atmosferdeki gazlarԩn yaptԩԫԩ basԩnç 1 atm dir.
III. Gazԩn yaptԩԫԩ basԩnç gazԩn türüne deԫil, miktarԩna ve sԩcaklԩԫԩna baԫlԩdԩr.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Hacim
Gaz molekülleri, her yönde serbest hareket ederler. Her yönde serbestçe hareket eden gaz molekülleri bulunduklarԩ
kabԩn hacmini tam olarak kaplarlar. Bu durumda bir gazԩn hacmi, içinde bulunduԫu kabԩn hacmine eԭit olur. Gazlarԩn
hacimlerini ve basԩnçlarԩnԩ ölçmede çeԭitli kaplar kullanԩlmaktadԩr. Bu kaplardan bazԩlarԩ; sabit hacimli kaplar, bazԩlarԩ
ise sabit basԩnçlԩ kaplardԩr.
Sabit Hacimli Kaplar
Gazԩn miktarԩ ya da sԩcaklԩԫԩ deԫiԭtiԫinde hacmi deԫiԭmeyen ancak basԩncԩ deԫiԭen kaplardԩr.
cam
balon
düdüklü
tencere
Cam balon ve düdüklü tencere sabit hacimli kaplardԩr.
258
MADDENԨN HALLERԨ
Sabit Basԩnçlԩ Kaplar
Gazԩn miktarԩ ya da sԩcaklԩԫԩ deԫiԭtiԫinde basԩncԩ deԫiԭmeyen ancak hacmi deԫiԭen kaplardԩr.
c›va
hareketli
pistonlu
kap
elastik
balon
c›va ile kapat›lm›Á cam boru
Elastik balon, hareketli pistonlu kap ve cԩva damlasԩ ile kapatԩlmԩԭ kaplar sabit basԩnçlԩ kaplardԩr.
etkinlik 2
Ԭekildeki kaplarda gaz bulunmaktadԩr. Bu gazlarԩn içinde bulunduԫu kaplar ԩsԩtԩlԩyor. Gazda meydana gelen
deԫiԭiklikleri tabloda verilen örneԫe benzer ԭekilde belirtiniz.
düdüklü
tencere
a) Hacim (V)
De¤iÁmez
hareketli
pistonlu
kap
a¤z› aç›k
sabit hacimli
kap
Artar
De¤iÁmez
b) Bas›nç (P)
c) Bas›nç . Hacim (P.V)
ç) Kütle (m)
d) Mol (n)
e) Özkütle (d)
f)
Birim hacimdeki
molekül say›s›
n
V
Sԩcaklԩk
Sԩcaklԩk, maddeyi oluԭturan taneciklerin kinetik enerjisinin bir ölçüsüdür. Gazlarԩn sԩcaklԩԫԩ artԩrԩldԩԫԩnda gaz moleküllerinin ortalama kinetik enerjisi ve buna baԫlԩ olarak ortalama hԩzlarԩ artar. Sԩcaklԩk düԭürüldüԫünde ise gaz moleküllerinin ortalama kinetik enerjisi ve ortalama hԩzlarԩ azalԩr. Sԩcaklԩk termometre ile ölçülür. Günümüzde yaygԩn olarak
Celcius sԩcaklԩk derecesi (°C) kullanԩlԩr. Bu termometrede suyun 1 atm basԩnçta, donma noktasԩ 0°C, kaynama noktasԩ ise 100°C olarak kabul edilir.
Ancak bilimin sԩcaklԩk ölçeԫi kelvin türünden sԩcaklԩktԩr. Bir gaz sürekli soԫutulmaya devam ederse öyle bir sԩcaklԩԫa
eriԭirki bu sԩcaklԩkta bütün gaz moleküllerinin sahip olduklarԩ tüm hareket türleri yok olur. Bu sԩrada gaz moleküllerinin
kinetik enerjisi sԩfԩr olur. Ԩԭte bu sԩcaklԩԫa mutlak sԩfԩr noktasԩ denir.
T (Kelvin)
Mutlak sԩfԩr noktasԩ (0, K), –273°C ye karԭԩlԩk gelmektedir.
Mutlak sԩcaklԩk ile Celcius sԩcaklԩԫԩ arasԩnda ԭu baԫԩntԩ bulunmaktadԩr:
T (K) = t (°C) + 273
–273
0
t (Celcius)
259
10. SINIF KԨMYA
–50°C sԩcaklԩk, mutlak sԩcaklԩk türünden kaç Kelvin (K) dir?
SORU 19
1200 K kaç °C dir?
ÇÖZÜM
SORU 20
Bir gazԩn mutlak sԩcaklԩԫԩ ile ortalama kinetik enerjisi doԫru orantԩlԩdԩr.
Buna göre sԩcaklԩԫԩ 25°C olan bir miktar gazԩn ortalama kinetik enerjisini 3 katԩna çԩkarmak için sԩcaklԩԫԩ kaç
°C yapԩlmalԩdԩr?
ÇÖZÜM
GAZ KANUNLARI
Gazlarԩn; basԩnç, hacim, sԩcaklԩk ve mol sayԩsԩ arasԩndaki iliԭkileri inceleyen baԫԩntԩlara gaz kanunlarԩ denir. Hangi nicelikler arasԩndaki iliԭki inceleniyorsa bunlarԩn dԩԭԩnda kalan nicelikler sabit alԩnԩr.
Boyle – Mariotte Kanunu (P–V iliԭkisi)
Ԩçerisinde belirli miktarda gaz bulunan hareketli pistonlu bir kaptaki gazԩn sԩcaklԩԫԩ sabit kalacak ԭekilde, üzerindeki
1
üne düԭtüԫü, basԩnç
basԩnç 2 katԩna çԩkarԩldԩԫԩnda hacmin yarԩya düԭtüԫü, basԩnç 4 katԩna çԩkarԩldԩԫԩnda hacmin
4
1
ine düԭtüԫü görülür.
8 katԩna çԩkarԩldԩԫԩnda hacmin
8
P
Bas›nç
2P
8P
4P
V
V/2
8P
V/4
V/8
Bas›nç
P
2P
4P
8P
Hacim
V
V/2
V/4
V/8
P.V
P.V
P.V
P.V
Bas›nç x Hacim
4P
2P
P
V 2V 4V
8V
Hacim
Bir gaz›n hacmi ile bas›nc› ters orant›l›d›r.
Bir gazԩn sԩcaklԩԫԩ (T) ve mol sayԩsԩ (m) sabit tutulduԫunda basԩnç ile hacminin çarpԩmԩnԩn sabit olduԫu görülür.
P . V = k(T, n) (sabit)
Baԫԩntԩ iki farklԩ durum için ԭu ԭekilde yazԩlabilir:
260
P1 .V1 = P2 .V2
MADDENԨN HALLERԨ
Deniz kenarԩnda (1 atm basԩnçta) hidrojen gazԩ ile doldurulan meteoroloji balonunun hacmi 150 L dir. Bu balon
deniz seviyesinden 2500 m yüksekliԫe götürüldüԫünde hacmi 200 L olarak ölçülüyor.
Bu yükseklikte sԩcaklԩԫԩn sabit kaldԩԫԩ düԭünülürse basԩnç kaç atm dir?
SORU 21
Belirli sԩcaklԩkta bir miktar gaz 720 mmHg basԩnçta 600 mL hacim kaplamaktadԩr. Aynԩ sԩcaklԩkta bu gazԩn basԩncԩ 540
mmHg ye düԭürülüyor.
Buna göre, bu gazԩn hacmi kaç mL olur?
ÇÖZÜM
SORU 22
Sabit sԩcaklԩkta, ԭekildeki kaplar arasԩndaki musluk açԩldԩԫԩnda basԩnç kaç atm olur?
ÇÖZÜM
H2(g)
P=2 atm
M
boÁ
V=2L
V=3L
SORU 23
2V
V
Ԭekildeki sistemde 1. cam balonda 10 atm basԩnç yapan gaz bulunmaktadԩr. Sabit sԩcaklԩkta
balonlar arasԩndaki musluk açԩlarak 1. balondaki basԩnç 2 atm ye düԭünceye kadar 2. balona gaz aktarԩlԩyor.
Buna göre, 2. cam balondaki gazԩn basԩncԩ kaç atm olur?
M
10 atm
1. Balon
2. Balon
ÇÖZÜM
261
10. SINIF KԨMYA
SORU 24
Oda sԩcaklԩԫԩnda bir kapta gaz bulunmaktadԩr. Bu gazԩn hacmi %25 oranԩnda artԩrԩlԩyor.
Buna göre, gazԩn basԩncԩ % kaç azalԩr?
ÇÖZÜM
SORU 25
Bas›nç (atm)
Ԭekildeki grafikte bir miktar gazԩn Basԩnç–Hacim grafiԫi verilmiԭtir.
6
Buna göre, hacim 1,5 L olduԫunda gazԩn basԩncԩ kaç atm olur?
2
ÇÖZÜM
SORU 26
1
1. musluk
2.
musluk
boÁ
1L
a
boÁ
2L
b
3.
musluk
3
Hacim (L)
boÁ
3L
c
Açԩk hava basԩncԩnԩn 1 atm olduԫu ortamda ԭekildeki boԭ kaplar birbirinden muslukla ayrԩlmԩԭtԩr. Sabit sԩcaklԩkta bu
sisteme sԩrayla ԭu iԭlemler uygulanԩyor.
1. Ԩԭlem:
1. musluk açԩlԩp basԩnç dengesi kurulduktan sonra bu musluk tekrar kapatԩlԩyor.
2. Ԩԭlem:
2. musluk açԩlԩp basԩnç dengesi kurulduktan sonra bu musluk kapatԩlԩyor.
3. iԭlem:
3. musluk açԩlԩp basԩnç dengesi kurulduktan sonra bu musluk da kapatԩlԩyor.
Buna göre, 1. iԭlem sonunda a kabԩnda, 2. iԭlem sonunda b kabԩnda ve 3. iԭlem sonunda c kabԩndaki basԩnç
kaç atm olur?
ÇÖZÜM
SORU 27
Açԩk hava basԩncԩnԩn 1 atm olduԫu ortamda, sabit sԩcaklԩkta, ԭekildeki
sistemde M musluԫu açԩlԩyor.
Kaplar arasԩnda basԩnç dengesi saԫlandԩԫԩnda hareketli piston nerede durur?
(Aralԩklar eԭit olup iki aralԩk arasԩ 1 L dir.)
ÇÖZÜM
262
A
He(g)
B
M
2 atm
3L
hareketli
piston
C
D
E
F
G
MADDENԨN HALLERԨ
SORU 28
1. kap
Ԭekildeki 1. kapta sabit sԩcaklԩkta P atm basԩnç yapan X(g) vardԩr. Kaplar arasԩndaki
musluk açԩlԩp bir süre 1. kaptan 2. kaba gaz geçirilip musluk kapatԩlԩyor. Bu sԩrada 1.
kaptaki basԩncԩn 6 atm, 2. kaptaki basԩncԩn ise 3 atm olduԫu görülüyor.
P
X(g)
2. kap
M
boÁ
Buna göre, baԭlangԩçta 1. kaptaki basԩnç kaç atm dir?
2L
3L
ÇÖZÜM
SORU 29
1. piston
Ԭekildeki kapta ideal davranԩԭlԩ X gazԩ vardԩr.
Buna göre,
I.
2. ve 3. pistonlar sabit, 1. pistonu aԭaԫԩ itmek (sԩcaklԩk sabit)
II. 1. piston sabit, 2. ve 3. piston serbest kabԩ ԩsԩtmak
2. piston
X(g)
3. piston
III. Bütün pistonlar serbest kaba X gazԩ eklemek (sԩcaklԩk sabit)
iԭlemlerinden hangilerinde P.V deԫeri deԫiԭmez?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) Yalnԩz III
D) I ve II
E) I ve III
ÇÖZÜM
Charles Kanunu (V–T iliԭkisi)
Ԩçerisinde gaz bulunan pistonlu bir kap ԩsԩtԩlԩp mutlak sԩcaklԩԫԩ 2 katԩna çԩkarԩldԩԫԩnda hacmin de 2 katԩna; mutlak
sԩcaklԩk 3 katԩna çԩkarԩldԩԫԩnda hacmin de 3 katԩna çԩktԩԫԩ görülür.
Hacim (V)
V
2V
3V
Hacim
V
2V
3V
S›cakl›k
T
2T
3T
V/T
V/T
V/T
Hacim / S›cakl›k
Hacim (V)
Bir gazԩn basԩncԩ (P) ve mol sayԩsԩ (n) sabit tutulduԫunda hacminin mutlak sԩcaklԩkla doԫru orantԩlԩ olduԫu görülür.
V_T
Orantԩ eԭitlik haline çevrilirse yerine k orantԩ katsayԩsԩ
gelir.
V
V = k(P, n) T ‰
=k
T
0
Mutlak s›cakl›k (K)
–273
0
S›cakl›k (°C)
Bir gaz›n hacmi mutlak s›cakl›kla do¤ru orant›l›d›r.
Bir gazԩn kinetik enerjisi ile mutlak sԩcaklԩԫԩ arasԩnda
EK = 3/2 kT iliԭkisi vardԩr.
Mutlak sԩfԩr noktasԩnda kinetik enerjide sԩfԩr olur.
Kinetik enerjisi sԩfԩr olan moleküller hareket edemez.
Bu nedenle mutlak sԩfԩr noktasԩnda (–273°C) gaz hacmi sԩfԩrdԩr.
Elde edilen baԫԩntԩ farklԩ iki sԩcaklԩkta ԭu ԭekilde yazԩlabilir.
V1 V2
=
T1 T2
263
10. SINIF KԨMYA
Üç ayrԩ pistonlu kapta bulunan X, Y ve Z gazlarԩnԩn ilk ve son sԩcaklԩklarԩ tablodaki gibidir.
X(g)
Y(g)
Z(g)
‹lk s›cakl›k
25°C
0°C
200 K
Son s›cakl›k
50°C
273°C
400 K
Buna göre hangi gazlarԩn hacmi 2 katԩna çԩkar?
SORU 30
Hareketli pistonlu bir kapta 327°C de 15 litre hacim kaplayan gaz bulunmaktadԩr.
Bu gazԩn sԩcaklԩԫԩ 127°C ye düԭürüldüԫünde hacmi kaç litre olur?
ÇÖZÜM
SORU 31
Hareketli pistonlu bir kapta bulunan 27°C deki gazԩn hacmini %80 artԩrmak için sԩcaklԩԫԩ kaç °C ye çԩkarԩlmalԩdԩr?
ÇÖZÜM
hacim (L)
SORU 32
0
I
hacim/mutlak s›cakl›k
mutlak
s›cakl›k (K)
II
mutlak
s›cakl›k (K)
hacim (L)
0
s›cakl›k (°C)
III
Sabit basԩnçlԩ bir kapta bulunan bir miktar gazla ilgili yukarԩdaki çizilen grafiklerden hangileri yanlԩԭtԩr?
ÇÖZÜM
264
MADDENԨN HALLERԨ
SORU 33
hacim (L)
Hareketli pistonlu kapta bulunan bir gazԩn hacim–sԩcaklԩk deԫiԭim grafiԫi ԭekildeki
48
gibidir.
Bu gazԩn –23°C de hacmi kaç litredir?
0
ÇÖZÜM
27
s›cakl›k (°C)
Gay–Lussac Kanunu (P–T iliԭkisi)
Sabit hacimli bir kaptaki gazԩn mutlak sԩcaklԩԫԩ 2 katԩna çԩkarԩldԩԫԩnda basԩncԩnԩn da 2 katԩna, mutlak sԩcaklԩԫԩ 3 katԩna
çԩkarԩldԩԫԩnda basԩncԩnԩn da 3 katԩna çԩktԩԫԩ görülür.
bas›nç
bas›nç (P)
X(g)
P
X(g)
2P
X(g)
3P
Bas›nç
P
2P
3P
S›cakl›k
T
2T
3T
P/T
P/T
P/T
Bas›nç / S›cakl›k
0
Mutlak s›cakl›k (K)
–273
0
S›cakl›k (°C)
Bir gaz›n bas›nc› mutlak s›cakl›kla do¤ru orant›l› olarak de¤iÁir.
Belirli bir miktar gazԩn basԩncԩ (P), mutlak sԩcaklԩkla (T) doԫru orantԩlԩ olarak deԫiԭir.
P_T
Orantԩ eԭitlik haline çevrilirken yerine k orantԩ katsayԩsԩ getirilir.
P = k(V, n)T
Elde edilen baԫԩntԩ farklԩ iki sԩcaklԩkta ԭu ԭekilde yazԩlabilir.
‰ P =k
T
P1 P2
=
T1 T2
Sabit hacimli bir kapta 27°C de 1 atm basԩnç yapan gaz bulunmaktadԩr.
Bu gazԩn basԩncԩnԩn 3 katԩna çԩkmasԩ için sԩcaklԩԫԩ kaç °C olmalԩdԩr?
265
10. SINIF KԨMYA
SORU 34
Sabit hacimli bir kapta bulunan He(g) nin 0°C deki basԩncԩ 760 mmHg dԩr.
Bu gazԩn sԩcaklԩԫԩ 273°C ye çԩkarԩlԩrsa basԩncԩ kaç mmHg olur?
ÇÖZÜM
SORU 35
Sabit hacimli bir kapta, 27°C de 3 atm basԩnç yapan He(g) vardԩr.
Bu gazԩn basԩncԩnԩn 2 atm olmasԩ için sԩcaklԩԫԩ kaç °C yapԩlmalԩdԩr?
ÇÖZÜM
bas›nç
SORU 36
bas›nç/mutlak
s›cakl›k
bas›nç
0
I
s›cakl›k (°C)
II
mutlak
s›cakl›k (K)
0
III
mutlak
s›cakl›k (K)
Kapalԩ bir kapta bulunan belirli miktardaki gaz için yukarԩdaki çizilen grafiklerden hangileri doԫrudur?
ÇÖZÜM
etkinlik 3
Sabit hacimli bir kapta bulunan gazԩn sԩcaklԩԫԩ T Kelvin’den 2T Kelvin’e çԩkarԩlԩyor.
Bu olayda aԭaԫԩda belirtilen özelliklerin deԫiԭimini – artar – azalԩr – deԫiԭmez – ԭeklinde belirtiniz.
Özellik
Gaz basԩncԩ (P)
Moleküllerin Ortalama hԩzԩ (ž)
Moleküllerin Ortalama Kinetik Enerjisi (Ek)
Gazԩn Özkütlesi (d)
Birim Zamanda Moleküllerin Çeperlere Çarpma Sayԩsԩ
266
Deԫiԭim
MADDENԨN HALLERԨ
Avogadro Kanunu (V–n Ԩliԭkisi)
Sabit sԩcaklԩkta, pistonlu bir kaptaki gaz molekül sayԩsԩ 2 katԩna çԩkarԩldԩԫԩnda hacminin de 2 katԩna, molekül sayԩsԩ 3
katԩna çԩkarԩldԩԫԩnda hacminin de 3 katԩna çԩktԩԫԩ görülür.
hacim (V)
X(g)
3n
X(g)
n
X(g)
2n
Mol say›s›
n
2n
3n
Hacim
V
2V
3V
n/V
n/V
n/V
Mol say›s›/Hacim
4V
3V
2V
V
0
n
2n 3n 4n
mol say›s› (n)
S›cakl›k ve bas›nç sabitken bir gaz›n hacmi,
mol say›s› ile do¤ru orant›l› olarak de¤iÁir.
Sԩcaklԩk ve basԩnç sabit tutulduԫunda (Aynԩ koԭullarda) bir
P–n iliԭkisi
gazԩn hacmi (V) mol sayԩsԩ ile doԫru orantԩlԩ olarak deԫiԭir.
Sabit sԩcaklԩta, sabit hacimli bir kaptaki
basԩnç (P) molekül sayԩsԩ (n) ile doԫru
orantԩlԩ olarak deԫiԭir.
V_n
Orantԩ eԭitlik haline çevrilirken yerine orantԩ katsayԩsԩ getirilir.
V = k(T, p) . n ‰
V
=k
n
iliԭkisi çԩkar.
Yandaki baԫԩntԩda hacim (V) yerine basԩnç
(P) yazԩlԩrsa benzer baԫԩntԩ elde edilir.
P
P
P
= k ve 1 = 2
n
n1 n2
Bu baԫԩntԩ aynԩ koԭullarda farklԩ miktarda gaz için yazԩlԩrsa ԭu
ԭekilde ortaya çԩkar.
V1 V2
=
n1 n2
Aynԩ koԭullarda gazlarԩn eԭit hacimlerinde eԭit sayԩda molekül bulunur.
Normal koԭullarda (0°C ve 1 atm) 1 mol gaz 22,4 litre hacim kaplar.
Oda koԭullarԩnda (25°C ve 1 atm) 1 mol gaz 24,5 litre hacim kaplar.
etkinlik 4
Sabit sԩcaklԩkta, hacmi sabit olan bir kapta ve hareketli pistonlu kapta X(g) bulunmaktadԩr. Bu kaplara aynԩ gazdan gönderilmeye devam ediliyor.
Kapta meydana gelen deԫiԭimleri – artar – azalԩr – deԫiԭmez – ԭeklinde belirtiniz.
Özellik
Sabit Hacimli Kap
Hareketli Pistonlu Kap
Basԩnç (P)
Hacim (V)
Hacim / Mol sayԩsԩ (V/n)
Basԩnç / Mol sayԩsԩ (P/n)
267
10. SINIF KԨMYA
16 gram O2 gazԩnԩn 5 litre hacim kapladԩԫԩ koԭullarda 8 gram He gazԩ kaç litre hacim kaplar?
(Atom kütleleri: He = 4, O = 16)
SORU 37
2 litrelik bir kabԩn 5,6 gram N2 gazԩ aldԩԫԩ koԭullarda 5 litrelik bir kap kaç gram CH4 gazԩ alԩr?
(Atom kütleleri: H = 1, C = 12, N = 14)
ÇÖZÜM
SORU 38
Normal koԭullarda (0°C, 1 atm) pistonlu bir kap 4 gram O2 gazԩ alԩyor. Aynԩ koԭullarda 10 gram X gazԩ O2 ile aynԩ hacmi kaplԩyor.
Buna göre, X gazԩnԩn molekül kütlesi kaçtԩr? (Atom kütlesi: O = 16)
ÇÖZÜM
SORU 39
Sabit hacimli bir kapta aԭaԫԩdaki tepkimeler gerçekleԭtiriliyor ve tekrar baԭlangԩç sԩcaklԩԫԩna dönülüyor.
I.
2CO(g) + O2(g) A 2CO2(g)
II. N2(g) + O2(g) A 2NO(g)
III. C2H5OH(s) + Na(k) A C2H5ONa(k) + 1/2H2(g)
Bu tepkimelerin gerçekleԭtiԫi kaplarԩn hangilerinde basԩnç azalԩr?
A) Yalnԩz I
ÇÖZÜM
268
B) Yalnԩz II
C) Yalnԩz III
D) I ve II
E) I ve III
MADDENԨN HALLERԨ
SORU 40
hacim (V)
bas›nç (P)
bas›nç/mol say›s› (P/n)
(P, T) sbt
(V, T) sbt
(P, T) sbt
0
hacim/mol say›s› (V/n)
(V, T) sbt
mol say›s› (n)
I
mol say›s› (n)
0
II
mol say›s› (n)
0
mol say›s› (n)
IV
III
Bir gazla ilgili bazԩ iliԭkileri gösteren grafikler yukarԩdaki gibidir.
Bu grafiklerden hangileri doԫru bir deԫiԭimi göstermektedir? (P = Basԩnç, V = Hacim, T = Sԩcaklԩk, n = Mol sayԩsԩ)
ÇÖZÜM
SORU 41
Aynԩ ortamdaki üç elastik balonda aԭaԫԩda belirtilen gazlar bulunmaktadԩr. (Aynԩ sԩcaklԩkta)
I.
4 gram Neon (Ne) gazԩ
II.
3,01.1023 tane Metan (CH4) molekülü
III.
0,4 mol Etan (C2H6) molekülü
Bu gazlarԩn hacimleri aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru karԭԩlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr? (Ne nin atom kütlesi: 20)
A) I > II > III
B) II > III > I
C) III > II > I
D) II > I > III
E) III > I > II
ÇÖZÜM
SORU 42
Aynԩ koԭullarda üç elastik balonda artansԩz olarak aԭaԫԩdaki tepkimeler gerçekleԭiyor ve tepkime sonunda baԭlangԩç
sԩcaklԩԫԩna dönülüyor.
I.
N2(g) + 3 H2(g) A 2 NH3(g)
II. 2 SO2(g) + O2(g) A 2 SO3(g)
III. N2O4(g) A 2 NO2(g)
Buna göre hangilerinde hacim yarԩya düԭer?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) Yalnԩz III
D) I ve II
E) I ve III
ÇÖZÜM
269
10. SINIF KԨMYA
Birleԭtirilmiԭ Gaz Kanunu
Belirli bir miktar gaz için Boyle Mariotte, Charles ve Gay Lussac kanunlarԩ birleԭtirilirse birleԭtirilmiԭ gaz kanunu elde
edilir.
P1 .V1 P2 .V2
=
T1
T2
Miktarԩ sabit tutulan gaz farklԩ basԩnç, hacim ve sԩcaklԩk deԫerlerine sahip olabilir.
Normal koԭullarda 10 litre hacim kaplayan He(g) 273°C ve 5 atm basԩnç altԩnda kaç litre hacim kaplar?
SORU 43
Bir kapta 27°C de 2 atm basԩnç yapan He(g) vardԩr. Bu kap ԩsԩtԩlԩp sԩcaklԩԫԩ 447°C ye getirildiԫinde hacminin %20 arttԩԫԩ
görülüyor.
Buna göre, gazԩn basԩncԩ kaç atm olmuԭtur?
ÇÖZÜM
SORU 44
–23°C de ve 500 mmHg basԩnçta 125 litre hacim kaplayan bir gaz 127°C de ve 1600 mmHg basԩnçta kaç litre
hacim kaplar?
ÇÖZÜM
270
MADDENԨN HALLERԨ
SORU 45
Ԭekildeki hareketli pistonlu silindirin her iki bölmesinde de 400 K de X(g) vardԩr.
1. bölme
X(g)
2. bölme
X(g)
20 cm
30 cm
Her iki bölmenin hacimlerinin eԭit olmasԩ için 1. bölmenin sԩcaklԩԫԩ kaç
K yapԩlmalԩdԩr?
ÇÖZÜM
1. kap
SORU 46
Ԭekildeki 1. kapta –23°C de He gazԩ bulunmaktadԩr. Kaplar arasԩndaki musluk
açԩlԩp gazԩn sԩcaklԩԫԩ 227°C ye çԩkarԩlԩyor.
He(g)
3 atm
2. kap
boÁ
Buna göre, He gazԩnԩn kaplardaki yeni basԩncԩ kaç atm olur?
300 mL
ÇÖZÜM
200 mL
SORU 47
Aynԩ miktardaki He(g) nin farklԩ sԩcaklԩklarda yapԩlan deneyler
sonucunda elde edilen PV deԫerleri tabloda verilmiԭtir.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) T1 ile T2 arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
b) T1 ile T3 arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
c) T2 ile T3 arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
Deney
P.V
Sԩcaklԩk (K)
1
22,4
T1
2
33,6
T2
3
44,8
T3
ÇÖZÜM
Ԩdeal Gaz Denklemi
Gaz kanunlarԩndan yararlanԩlarak elde edilen formüldür.
Va
1
P
VaT
(Boyle Kanunu)
(Charles Kanunu)
Bir orantԩ katsayԩsԩ (R) kullanԩlԩp eԭitlik düzenlenirse ideal gaz denklemi elde edilir.
Van
(Avogadro Kanunu)
_______
n.T
Va
P
P.V = n.R.T
P : Basԩnç
V : Hacim
T : Mutlak sԩcaklԩk (K)
R : Gaz sabiti
Hacim, litre; basԩnç, atmosfer alԩndԩԫԩnda, R =
n : Miktar (mol)
22, 4
, 0, 082 atm.L.mol–1 . K–1 dir.
273
Hacim, m3; basԩnç, Pa alԩndԩԫԩnda R = 8,3145 J.mol–1 . K–1 dir.
271
10. SINIF KԨMYA
Gazlarԩn Molekül Kütlesi
Ԩdeal gaz denklemi kullanԩlarak gaz haldeki bir maddenin molekül kütlesi hesaplanabilir.
n=
m . .
m
ifadesi yazԩldԩԫԩnda P.V =
R T olur.
MA
MA
Buradan gazԩn molekül kütlesi
MA =
m.R . T
bulunur.
P.V
Gazlarԩn Yoԫunluԫu
Bir gazԩn yoԫunluԫu; d = m/V dir. Bu ideal gaz denkleminde yerine yazԩlԩp düzenlendiԫinde P . M A =
Buradan gazԩn yoԫunluԫu;
d=
P.M A
R.T
bulunur.
0°C sԩcaklԩk ve 2 atm basԩnç altԩndaki 4 mol CH4 gazԩ için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
(CH4 ün molekül kütlesi = 16)
a) Hacmi kaç litredir?
b) Özkütlesi kaç g/L dir?
SORU 48
380 mmHg basԩnçta 2 mol ideal X gazԩ 89,6 litre hacim kaplamaktadԩr.
Buna göre X gazԩnԩn sԩcaklԩԫԩ kaç °C dir?
ÇÖZÜM
272
m. .
R T olur.
V
MADDENԨN HALLERԨ
SORU 49
bas›nç (atm)
0°C deki 2 gram ideal X gazԩna iliԭkin basԩnç–hacim grafiԫi ԭekildeki gibidir.
Buna göre,
I.
X in 1 molü 4 gramdԩr.
II.
X in K ve L noktalarԩnda P.V deԫerleri eԭittir.
III. X in K noktasԩndaki özkütlesi, L noktasԩndakinden yüksektir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
K
2
L
1
0
5,6
11,2
hacim (L)
ÇÖZÜM
SORU 50
273°C de 2 litrelik bir kaba 5,6 gram N2 gazԩ konuluyor.
Buna göre, N2 gazԩnԩn basԩncԩ kaç atm olur? (N nin atom kütlesi = 14)
ÇÖZÜM
SORU 51
Normal ԭartlar altԩnda (0°C 1 atm) N2 gazԩnԩn özkütlesi kaç g/L dir? (N nin atom kütlesi = 14)
ÇÖZÜM
SORU 52
0°C sԩcaklԩk ve 3 atm basԩnç altԩnda 3,36 litre hacim kaplayan ideal X gazԩnԩn kütlesi 7,2 gram gelmektedir.
Buna göre, X in molekül kütlesi kaçtԩr?
ÇÖZÜM
hacim (L)
SORU 53
1 atm basԩnçta 16 gram ideal X gazԩnԩn hacmi K noktasԩnda 89,6 litredir.
Buna göre, X gazԩnԩn molekül kütlesi kaçtԩr?
ÇÖZÜM
K
0
s›cakl›k (°C)
273
10. SINIF KԨMYA
SORU 54
Üç ayrԩ kapta bulunan ideal X, Y ve Z gazlarԩnԩn mutlak
Gaz
Mutlak Sԩcaklԩk
Basԩnç
Hacim
verilmiԭtir.
X
2T
P
2V
Buna göre, gazlarԩn mol sayԩlarԩ arasԩndaki iliԭki
Y
T
P
V
Z
2T
2P
2V
sԩcaklԩk (T), basԩnç (P) ve hacim (V) iliԭkisi tabloda
nasԩldԩr?
ÇÖZÜM
Gaz Karԩԭԩmlarԩ
Gazlar bulunduklarԩ kabԩn her tarafԩna homojen daԫԩlԩr. Birkaç gaz birbiriyle karԩԭtԩrԩlԩrsa gazԩn hacmi aynԩ zamanda
gaz karԩԭԩmԩnԩn hacmine eԭit olur.
Kԩsmi Basԩnç (Dalton Kԩsmi Basԩnçlar Kanunu)
Bir gaz karԩԭԩmԩnda bulunan gazlardan herbirinin tek baԭԩna uyguladԩԫԩ kuvvete o gazԩn kԩsmi basԩncԩ denir.
Bir gazԩn kԩsmi basԩncԩ, o gazԩn kapta yalnԩz baԭԩna bulunduԫunda uygulayacaԫԩ basԩnca eԭittir.
Gaz karԩԭԩmԩԩn basԩncԩ, kaptaki gazlarԩn kԩsmi basԩnçlarԩnԩn toplamԩdԩr.
Buna Dalton Kԩsmi Basԩnçlar Kanunu denir.
Bir gaz karԩԭԩmԩnda X, Y ve Z gazlarԩ bulunsun. PX = X gazԩnԩn basԩncԩ, PY = Y gazԩnԩn basԩncԩ, PZ = Z gazԩnԩn basԩncԩ
ve PT = Toplam basԩnç olsun. Gazlarԩn kԩsmi basԩnçlarԩnԩn toplamԩ toplam basԩncԩ (PT) verir.
PT = PX + PY + PZ olur.
Kaptaki gazlarԩn mol sayԩlarԩnԩn toplamԩ toplam mol sayԩsԩnԩ (nT) verir.
nT = nX + nY + nZ dԩr.
Herhangi bir gazԩn kԩsmi basԩncԩnԩ hesaplamak için ԭu eԭitlik kullanԩlԩr.
PX .V n X .R.T
=
&
PT .V n T .R.T
PX n X
=
PT n T
Mol Kesri: Bir karԩԭԩmdaki maddelerden birinin mol sayԩsԩnԩn karԩԭԩmԩn toplam mol sayԩsԩna oranԩna o maddenin
mol kesri denir.
Gaz karԩԭԩmԩndaki her gaz kendi mol sayԩsԩ oranԩnda basԩnç yapar.
274
MADDENԨN HALLERԨ
Bir gaz karԩԭԩmԩ 0,2 mol H2, 0,5 mol N2 ve 1 mol O2 gazԩ içermektedir. Karԩԭԩmԩn toplam basԩncԩ 3,4 atm dir.
Buna göre, H2 gazԩnԩn kԩsmi basԩncԩ kaç atm dir?
SORU 55
Kapalԩ bir kapta eԭit kütlede H2, CH4 ve O2 gazlarԩ bulunmaktadԩr.
O2 nin kԩsmi basԩncԩ 10 mmHg olduԫuna göre, H2 ve CH4 ün kԩsmi basԩnçlarԩ kaçar mmHg dir?
(Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16)
ÇÖZÜM
SORU 56
Sabit sԩcaklԩkta cam kaplar arasԩndaki musluklar açԩlԩyor.
Buna göre, herbir gazԩn kԩsmi basԩncԩ kaç atm dir?
M1
He(g)
V
8 atm
12 atm
6 atm
M2
Ne(g)
2V
Ar(g)
3V
ÇÖZÜM
275
10. SINIF KԨMYA
etkinlik 5
Sabit hacimli kapalԩ bir kaba, sabit sԩcaklԩkta belli kütlede O2 gazԩ P atm basԩnç yapmaktadԩr. Kaba aynԩ sԩcaklԩkta eԭit
kütlede H2 gazԩ ekleniyor.
Buna göre, aԭaԫԩdaki tabloyu doldurunuz. (Gazlar arasԩnda reaksiyon olmuyor.)
a)
Kaptaki molekül sayԩsԩ nasԩl deԫiԭir?
b)
O2 nin kԩsmi basԩncԩ kaç atm olur?
c)
H2 nin kԩsmi basԩncԩ kaç atm olur?
d)
Kaptaki toplam basԩç kaç atm olur?
e)
Birim hacimdeki molekül sayԩsԩ nasԩl deԫiԭir?
f)
Gaz karԩԭԩmԩn yoԫunluԫu nasԩl deԫiԭir?
Gazlarda Kimyasal Tepkime
Bazԩ gazlar birbiriyle karԩԭtԩrԩldԩԫԩnda aralarԩnda kimyasal tepkime oluԭabilir. Böyle tepkimelerde sԩcaklԩk ve mol
sayԩsԩ deԫiԭebilir. Tepkime kabԩndaki basԩnç–hacim iliԭkisi bu durumda göz önünde bulundurulmalԩdԩr.
2L
1L
Ԭekildeki kaplar arasԩdaki M musluԫu açԩldԩԫԩnda gazlar arasԩnda gazlarԩn biri
bitinceye kadar ԭu tepkime gerçekleԭiyor:
N2(g) + 3H2(g) A 2NH3(g)
Buna göre, tepkime sonunda kaptaki basԩnç kaç atm olur?
276
N2
3 atm
M
H2
6 atm
MADDENԨN HALLERԨ
SORU 57
Çelik bir kapta 27°C de 6 atm basԩnç yapan NO2 gazԩ vardԩr. Sԩcaklԩk 227°C ye çԩkarԩlԩnca, 2NO2(g) A N2O4(g) tepkimesi
gerçekleԭiyor.
Buna göre, kaptaki basԩnç kaç atm olur?
ÇÖZÜM
SORU 58
Sabit hacimli bir kapta T°K de 2 atm basԩç yapan SO3 gazԩ bulunmaktadԩr. Sԩcaklԩk 2T°K e yükseltildiԫinde,
2SO3(g) A 2SO2(g) + O2(g) tepkimesi gerçekleԭtirildiԫinde kapta toplam gaz basԩncԩ 5 atm olarak ölçülüyor.
Buna göre, 2T°K de O2 gazԩnԩn kԩsmi basԩncԩ kaç atm dir?
ÇÖZÜM
Kԩsmi Hacim
Bir gaz karԩԭԩmԩndaki gazlardan her birinin o kapta tek baԭԩna bulunduԫunda kapladԩԫԩ hacme kԩsmi hacim denir.
Gaz karԩԭԩmԩnԩn toplam hacmi, karԩԭԩmԩ oluԭturan gazlarԩn kԩsmi hacimleri toplamԩdԩr.
Bir gaz karԩԭԩmԩnda X, Y ve Z gazlarԩ bulunsun. VX = X gazԩnԩn hacmi, VY = Y gazԩnԩn hacmi, VZ = Z gazԩnԩn hacmi
ve VT = toplam hacim olsun.
VT = VX + VY + VZ dur.
Kaptaki gazlarԩn mol sayԩlarԩnԩn toplamԩ toplam mol sayԩsԩnԩ (nT) verir.
nT = nX + nY + nZ dir.
Herhangi bir gazԩn kԩsmi hacmini hesaplamak için ԭu eԭitlik kullanԩlԩr.
P.VX n X .R.T
=
&
P.VT n T .R.T
VX n X
=
VT n T
Bir gaz karԩԭԩmԩndaki gazlarԩn hacimce
yüzdeleri mol yüzdelerine eԭittir.
VX n X
=
VY n Y
Belirli bir sԩcaklԩkta hareketli pistonlu bir kapta 750 mmHg basԩnçta, 1 mol He gazԩ 5 litre hacim kaplamaktadԩr. Aynԩ
sԩcaklԩkta kaba 2 mol O2 gazԩ gönderiliyor.
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) O2 gazԩnԩn kԩsmi hacmi kaç litredir?
b) He ve O2 gazlarԩnԩn kԩsmi basԩnçlarԩ kaçar mmHg dir?
277
10. SINIF KԨMYA
SORU 59
700 mmHg basԩnçta, 25°C de ԭekildeki hareketli pistonlu silindirde 1 gram H2 ve
1 gram H2
5 gram He gazlarԩ toplam 42 litre hacim kaplamaktadԩr.
5 gram He
(Atom kütleleri: H=1, He=4)
a) H2 ve He gazlarԩnԩn kԩsmi hacimleri kaçar litredir? b) H2 ve He gazlarԩnԩn kԩsmi basԩnçlarԩ kaçar mmHg dir?
ÇÖZÜM
SORU 60
m gram
Ԭekildeki hareketli pistonlu silindire normal ԭartlar altԩnda (0°C, 1 atm) m gram He ve m gram
CH4 gazԩ gönderiliyor.
H2(g)
4 litre
Sistemin son durumuyla ilgili aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
(Atom kütleleri: H = 1, He = 4, C = 12)
a) H2, He ve CH4 gazlarԩnԩn kԩsmi hacimleri kaçar litredir? b) H2, He ve CH4 gazlarԩnԩn kԩsmi basԩnçlarԩ kaçar atm dir?
ÇÖZÜM
278
MADDENԨN HALLERԨ
SORU 61
Havanԩn hacimce yüzde bileԭimi, %78 N2, %20,28 O2, %0,936 Ar ve %0,39 CO2 ԭeklindedir.
Açԩk hava basԩncԩ 697,242 mmHg olan bir yerdeki hava örneԫinde bu dört gazԩn kԩsmi basԩnçlarԩ kaçar mmHg
dir?
ÇÖZÜM
SORU 62
Normal ԭartlar altԩnda elastik bir balon içinde 0,25 mol He gazԩ bulunmaktadԩr.
Aynԩ ԭartlarda balonun hacmi 22,4 litre oluncaya kadar H2 gazԩ ekleniyor.
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (H nin atom kütlesi = 1)
a) Kaba eklenen H2 gazԩ kaç gramdԩr? b) Gaz karԩԭԩmԩnda, He ve H2 gazlarԩnԩn kԩsmi basԩnçlarԩ kaçar atm dԩr?
ÇÖZÜM
SORU 63
m gram
Ԭekildeki hareketli pistonlu kapta sabit sԩcaklԩkta m gram O2 gazԩ varken aynԩ
sԩcaklԩkta m gram CH4 gazԩ ekleniyor.
O2(g)
Po = 750 mmHg
V litre
Buna göre,
I.
Hacim 2 katԩna çԩkar.
II. CH4 ün kԩsmi basԩncԩ 500 mmHg olur.
III. Gaz karԩԭԩmԩnԩn yoԫunluԫunun, O2 gazԩnԩn yoԫunluԫuna oranԩ 1 dir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur? (Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16)
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) Yalnԩz III
D) I ve II
E) II ve III
ÇÖZÜM
SORU 64
Hacimleri eԭit olan kapalԩ cam kaplardan birinde N2O, diԫerinde CO2, üçüncüsünde ise O2 gazԩ vardԩr. Aynԩ sԩcaklԩkta,
ideal davranԩԭta olduklarԩ varsayԩlan bu gazlarԩn kütleleri eԭittir.
Bu gazlarla ilgili,
I.
PN
2O
= PCO < PO
2
2
(P : basԩnç)
II. Yoԫunluklarԩ eԭittir.
III. Molekül sayԩlarԩ eԭittir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur? (Atom kütleleri: C = 12, N = 14, O = 16)
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
279
10. SINIF KԨMYA
SORU 65
bas›nç
bas›nç
yo¤unluk
PC H
3 6
PT
PT
PC H
2 4
zaman
I
zaman
zaman
II
III
Hareketli pistonlu bir kapta C2H4 gazԩ varken aynԩ sԩcaklԩkta C3H6 gazԩ gönderiliyor. Kaptaki bazԩ nicelikler arasԩndaki
deԫiԭimlerin grafikleri yukarԩda verilmiԭtir.
Bu grafiklerden hangileri doԫrudur? (Gazlar ideal davranԩԭlԩdԩr.)
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
SORU 66
273°C de 1 atm basԩnçta elastik bir balonda 0,2 mol H2, 0,3 mol O2 ve 1,5 mol N2 gazlarԩ bulunmaktadԩr.
Buna göre, N2 gazԩnԩn kԩsmi hacmi kaç litredir?
A) 22,4
B) 33,6
C) 44,8
D) 67,2
E) 89,6
ÇÖZÜM
etkinlik 6
Pistonlu bir kapta sabit sԩcaklԩkta belli kütlede P atm basԩnç yapan 5 litre hacim kaplayan ideal davranԩԭlԩ O2 gazԩ
bulunmaktadԩr. Kaba aynԩ sԩcaklԩkta eԭit kütlede CH4 gazԩ gönderiliyor. (Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16)
Buna göre, aԭaԫԩdaki tabloyu doldurunuz. (Gazlar arasԩnda reaksiyon olmuyor.)
280
a)
Kaptaki molekül sayԩsԩ nasԩl deԫiԭir?
b)
CH4 ün kԩsmi hacmi kaç litre olur?
c)
O2 nin kԩsmi basԩncԩ kaç atm olur?
d)
CH4 ün kԩsmi basԩncԩ kaç atm olur?
e)
Birim hacimdeki molekül sayԩsԩ nasԩl deԫiԭir?
MADDENԨN HALLERԨ
Gerçek Gazlar
Ԭimdiye kadar gördüԫümüz gaz yasalarԩ ve kinetik teori gaz moleküllerinin birbirini çekme ve itme kuvvetleri uygulamadԩԫԩ varsayԩlan ideal gazlarԩ açԩklamaktaydԩ.
Ancak tabiatta ideal gaz yoktur, gerçek gazlar vardԩr. Biliyoruz ki bir gaz yeterince soԫutulup sԩkԩԭtԩrԩlԩrsa sԩvԩlaԭԩr.
Eԫer ideal gazda yok kabul edilen moleküller arasԩ kuvvetler gerçekten olmasaydԩ, gazlar sԩkԩԭtԩrԩlarak sԩvԩlaԭmazdԩ.
Bir gazԩn sԩcaklԩԫԩ düԭürüldükçe ve üzerindeki basԩnç artԩrԩldԩkça gaz molekülleri birbirine yaklaԭԩr, aralarԩnda çekim
kuvvetleri oluԭur ve sԩvԩlaԭԩr.
Düԭük sԩcaklԩkta ve yüksek basԩnçta gazlar ideal gaz özelliԫinden uzaklaԭԩr. (Ԩdeallikten sapar.)
Ԩdeal gaz denklemine göre (1 mol gaz için) PV/RT deԫeri 1 e eԭittir.
Gerçek gazlar için bu sadece oldukça düԭük basԩnçlarda doԫrudur ve
PV/RT
CH4
H2
2
basԩnç arttԩkça önemli sapmalar meydana gelir.
NH3
1
0
‹deal gaz
200
400
600
800 1000
bas›nç (atm)
Aԭaԫԩdaki koԭullarԩn hangisinde bulunan X gazԩ ideal gaz davranԩԭԩna en yakԩn özellik gösterir?
A)
Basԩnç (atm)
Sԩcaklԩk (°C)
0,25
–100
B)
1
0
C)
0,25
100
D)
0,5
50
E)
2
100
SORU 67
Aԭaԫԩdaki koԭullarԩn hangisinde bulunan 1 mol X gazԩ
A) –27°C, 50 atm
B) 0°C, 40 atm
C) 0°C, 50 atm
PV
= 1 oranԩndan en fazla sapma gösterir?
RT
D) 27°C, 10 atm
E) 27°C, 1 atm
ÇÖZÜM
281
10. SINIF KԨMYA
SORU 68
Hareketli pistonlu bir kapta bir gaz bulunmaktadԩr.
Bu kaba,
I.
Pistonu iterek hacmi küçültme (sԩcaklԩk sabit)
II.
Sԩcaklԩԫԩ artԩrma (piston serbest)
III. Aynԩ gazdan ekleme (sԩcaklԩk ve piston sabit)
iԭlemlerinden hangileri uygulanԩrsa ideal gaz özelliԫinden uzaklaԭԩlԩr?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Molekül Boyutu – Moleküller Arasԩ Çekim – Ԩdeal Gaz Ԩliԭkisi
Gaz moleküllerinin boyutu ne kadar küçükse ve moleküller arasԩ çekim kuvvetleri ne kadar zayԩfsa gaz ideal gaz
özelliԫine o kadar yakԩndԩr.
Aynԩ sԩcaklԩk ve basԩnçta bulunan CO2 ve SO2 gazlarԩndan hangisinin özellikleri ideal gaz davranԩԭԩna daha
yakԩndԩr?
SORU 69
Aynԩ sԩcaklԩk ve basԩnçtaki He ve Kr gazlarԩndan hangisinin özellikleri ideal gaz davranԩԭԩna daha yakԩndԩr?
(Atom numaralarԩ: He = 2, Kr = 36)
ÇÖZÜM
SORU 70
Aynԩ sԩcaklԩk ve basԩnçtaki CH4 ve C3H8 gazlarԩndan hangisinin özellikleri ideal gaz davranԩԭԩna daha yakԩndԩr?
ÇÖZÜM
282
MADDENԨN HALLERԨ
SORU 71
Aynԩ sԩcaklԩk ve basԩnçtaki H2 ve N2 gazlarԩndan hangisinin özellikleri ideal gaz davranԩԭԩna daha yakԩndԩr?
ÇÖZÜM
SORU 72
Aynԩ sԩcaklԩk ve basԩnçtaki N2 ve NH3 gazlarԩndan hangisinin özellikleri ideal gaz davranԩԭԩna daha yakԩndԩr?
ÇÖZÜM
Gazlarԩn Sԩvԩlaԭtԩrԩlmasԩ
Belli sԩcaklԩktaki bir gazԩn üzerindeki basԩnç yeterince artԩrԩlԩp sԩkԩԭtԩrԩldԩԫԩnda kabԩn dibinde
bas›nç
sԩvԩ oluԭtuԫu görülür. Böyle bir durumda kabԩn içinde oluԭan sԩvԩ ve o sԩvԩya ait gaz birlikte bulunur. Sԩvԩsԩ ile birlikte bulunan gaza buhar denir. Buhar da bir tür gaz olmasԩna kar-
hareketli
piston
ԭԩn ideal gaz kanunlarԩna uymaz.
Sԩvԩsԩyla dengedeki buharԩn bulunduԫu kaba ve kendi sԩvԩsԩna yaptԩԫԩ basԩnca denge bu-
X(g)
har basԩncԩ denir.
Denge buhar basԩncԩ maddelerin kimlik özelliklerinden biridir.
Buhar basԩncԩ sԩvԩnԩn türüne baԫlԩdԩr. Uçucu olan sԩvԩnԩn (moleküllerarasԩ çekim kuv-
X(s›v›)
veti zayԩf olan sԩvԩnԩn) buhar basԩncԩ daha büyüktür.
Buhar basԩncԩ, sԩcaklԩԫa baԫlԩdԩr. Sԩcaklԩk arttԩkça sԩvԩlarԩn buhar basԩncԩ da artar.
Sabit sԩcaklԩkta, sԩvԩlarԩn denge buhar basԩnçlarԩ içinde bulunduklarԩ kabԩn hacmine baԫlԩ
deԫildir. Sabit sԩcaklԩkta kap hacmi küçltülür ya da büyültülürse buharԩn basԩncԩ deԫiԭmez.
25°C de ԭekildeki sistemde sԩvԩsԩyla dengede alkol buharԩ ve ideal davranԩԭlԩ N2 gazԩ bulunmaktadԩr.
Kaptaki toplam basԩnç 430 mmHg ve 25°C de alkolün denge buhar basԩncԩ 30 mmHg dir.
Sԩcaklԩk deԫiԭmeden piston itilerek gaz hacmi yarԩya indiriliyor.
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) N2 nin basԩncԩ kaç mmHg olur?
b) Alkolün buhar basԩncԩ kaç mmHg olur?
c) Kaptaki toplam basԩnç kaç mmHg olur?
N2(g)
ve
Alkol buhar›
Alkol(s›v›)
25°C
283
10. SINIF KԨMYA
SORU 73
25°C de bulunan ԭekildeki kapta sԩvԩsԩ ile dengede su buharԩ ve suda çözünmeyen ideal davranԩԭlԩ
He gazԩ toplam 624 mmHg basԩnç yapmaktadԩr. Sԩcaklԩk deԫiԭmeden, piston yukarԩya çekilip gaz
hacmi 2 katԩna çԩkarԩlԩyor. Yeniden denge kurulduԫunda kabԩn dibinde halen H2O(s) olduԫu görülüyor.
He(g)
H2O(g)
Buna göre, son durumda kaptaki basԩnç kaç mmHg dir?
(25°C de suyun buhar basԩncԩ = 24 mmHg)
H2O(s›v›)
ÇÖZÜM
SORU 74
20°C de bulunan ԭekildeki sistemin M musluԫu açԩlԩyor. Sistemde gaz basԩnç
2 litre
1 litre
dengesi kuruluncaya kadar beklendiԫinde kap içinde alkol damlacԩklarԩ
olduԫu görülüyor. (Sԩcaklԩk sabit)
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
Alkol buhar›
PAlkol=30 mmHg
a) N2 gazԩnԩn basԩncԩ kaç mmHg dԩr?
b) Alkolün buhar basԩncԩ kaç mmHg dԩr?
c) Kaptaki toplam basԩnç kaç mmHg dԩr?
ÇÖZÜM
284
Alkol(s›v›)
M
N2(g)
PN2=600 mmHg
MADDENԨN HALLERԨ
SORU 75
0°C de bulunan sabit hacimli ԭekildeki sistemde kaptaki toplam basԩnç 278 mmHg dir.
Sistemin sԩcaklԩԫԩ 27°C ye çԩkarԩlԩyor.
Buna göre, kaptaki toplam basԩnç kaç mmHg olur?
(0°C de suyun buhar basԩncԩ 5 mmHg, 27°C de suyun buhar basԩncԩ 24 mmHg dir.)
He(g)
H2O(g)
H2O(s›v›)
ÇÖZÜM
Kritik Sԩcaklԩk
Gazlarԩn üzerindeki basԩnç arttԩrԩldԩԫԩnda sԩvԩlaԭabileceԫini belirtmiԭtik. Bir gazԩn sԩcaklԩԫԩ arttԩkça gazԩn sԩvԩlaԭmasԩ
güçleԭir ve dolayԩsԩyla da sԩvԩlaԭtԩrmak için daha yüksek basԩnç uygulamak gerekir. Her gaz için öyle bir sԩcaklԩk vardԩr
ki bu sԩcaklԩԫԩn üstünde ne kadar yüksek basԩnç uygulanԩrsa uygulansԩn gaz sԩvԩlaԭtԩrԩlamaz. Bu sԩcaklԩԫa o gazԩn kritik sԩcaklԩԫԩ denir. Daha açԩk bir ifade ile “bir gazԩn basԩnçla sԩvԩlaԭtԩrԩlabileceԫi en yüksek sԩcaklԩԫa kritik sԩcaklԩk denir.
Kritik sԩcaklԩk, maddelerin kimlik özelliԫi olup her madde için farklԩ bir deԫerdir.
Bir gazԩn kritik sԩcaklԩԫԩ, o gazԩn moleküller arasԩ çekim kuvvetlerinin bir ölçüsüdür. Zayԩf çekim kuvvetlerine sahip
olan bir maddenin kritik sԩcaklԩԫԩ da düԭüktür.
etkinlik 7
Gaz
Kritik Sԩcaklԩk (K)
N2(g)
126
O2(g)
159
CH4(g)
190
NH3(g)
405
Tabloda kritik sԩcaklԩklarԩ verilen gazlarla ilgili aԭaԫԩdaki ifadeler doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
N2, 126 K den yüksek sԩcaklԩkta sԩvԩlaԭmaz.
b)
190 K den düԭük sԩcaklԩkta CH4 ün üzerindeki basԩnç artԩrԩlԩrsa sԩvԩlaԭabilir.
c)
O2 nin molekülleri arasԩndaki çekim kuvveti N2 ninkinden daha fazladԩr.
d)
NH3 ün kaynama sԩcaklԩԫԩ CH4 ünkinden daha düԭüktür. (Aynԩ basԩnçta)
e)
NH3 sԩvԩsԩnԩn buhar basԩncԩ N2 sԩvԩsԩnԩn buhar basԩncԩndan daha yüksektir. (Aynԩ sԩcaklԩkta)
f)
O2 ve NH3 gazlarԩnԩn üzerindeki basԩnç artԩrԩldԩԫԩnda O2 daha yüksek basԩnçta yoԫunlaԭԩr.
285
10. SINIF KԨMYA
Joule – Thomson Olayԩ
Bir gaz sԩkԩԭtԩrԩldԩԫԩnda moleküller arasԩnda çekim kuvvetleri oluԭur. Sԩkԩlaԭtԩrԩlmԩԭ bir gaz hԩzla geniԭletilirse gazԩn sԩcaklԩԫԩnԩn düԭtüԫü görülür. Gaz hԩzla geniԭlediԫinde gaz molekülleri arasԩnda çekim kuvvetleri de yenilir (kopar). Bu
kuvvetlerin yenilmesi için gereken enerji dԩԭ ortamdan alԩnamayarak gaz moleküllerinin öz ԩsԩlarԩ kullanԩlarak karԭԩlanԩr. Bu nedenle de gazԩn sԩcaklԩԫԩ düԭer. Buna Joule–Thomson Olayԩ denir.
Buzdolabԩnԩn çalԩԭmasԩ, gaz çԩkԩԭԩ memelerindeki soԫuma, pompada sԩkԩԭan gazԩn ԩsԩnmasԩ Joule–Thomson olayԩyla ilgilidir.
Ԭekildeki sistemde 20°C de sԩkԩԭtԩrԩlmԩԭ X gazԩ bulunmaktadԩr. Kabԩn pistonu aniden yukarԩya
çekilerek sabitleniyor.
Buna göre,
I. X(g) nin sԩcaklԩԫԩ 20°C nin altԩna düԭer.
II. X(g) moleküllerinin ortalama kinetik enerjisi azalԩr.
X(g)
III. Kaptaki basԩnç azalԩr.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
SORU 76
Ԭekildeki kapta 25°C de buharԩyla dengede su bulunmaktadԩr. Piston t anԩnda aniden yukarԩya
çekilerek sabitleniyor. Sistemde meydana gelen bazԩ deԫiԭimlerle ilgili aԭaԫԩdaki grafikler çiziliyor.
buhar bas›nc›
s›cakl›k
gaz molekül say›s›
H2O(g)
H2O(s›v›)
t
zaman
I
Bu grafiklerden hangileri doԫrudur?
ÇÖZÜM
286
t
zaman
II
zaman
III
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 1
Hacmi 240 cm3, basԩncԩ 3 atmosfer olan m gram
5.
Aynԩ sԩcaklԩkta son basԩncԩn 1 atmosfer olmasԩ
22 gram N2O gazԩ bulunan sabit hacimli bir kaba
aynԩ sԩcaklԩkta 44 gram CO2 gazԩ ekleniyor.
Buna göre,
için hacim kaç cm3 olmalԩdԩr?
I.
A) 80
II. N2O nun kԩsmi basԩncԩ 1/3 üne düԭer.
Helyum gazԩna aynԩ miktarda Helyum katԩlԩyor.
B) 240
C) 480 D) 720 E) 1440
Toplam molekül sayԩsԩ üç katԩna çԩkar.
III. Toplam basԩnç 3 katԩna çԩkar.
2.
Ԭekildeki sabit basԩnçlԩ kapta, 546 °K
sԩcaklԩkta, 8g CH4 gazԩ vardԩr.
Bu kaba;
I.
yargԩlarԩndan hangileri doԫru olur?
(Atom kütleleri: C = 12, N = 14, O = 16)
4
Piston
3
A) Yalnԩz I
2
1
CH4(g)
B) Yalnԩz III
D) I ve III
M
C) I ve II
E) I,II ve III
0
1 gram H2 eklemek
II. 1 gram He gazԩ eklemek
III. Sԩcaklԩԫԩ 273°C artԩrmak
6.
iԭlemlerinden hangileri yapԩlԩrsa piston 3 nok-
I
tasԩna kayar? (Atom kütleleri: H=1, He=4, C=12,
M
He
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) II ve III
3.
E) I,II ve III
X, Y ve Z gazlarԩnԩn aynԩ sԩcaklԩktaki hacim basԩnç
ESEN YAYINLARI
Bölmeler eԭittir.)
A) Yalnԩz I
Basԩnç
————
Hacim
————
X
P
4V
nX
Y
2P
2V
nY
O2
P, 2V
2P, 3V
Ԭekildeki gazlarԩn sԩcaklԩԫԩ aynԩdԩr. M musluԫu
açԩlarak I.kaptaki gazԩn tamamԩ piston itilerek II.
kaba aktarԩlԩyor.
Buna göre oluԭan gaz karԩԭԩmԩnda He nin mol
yüzdesi kaçtԩr?
deԫerleri tablodaki gibidir.
Gaz
———
II
Mol Sayԩsԩ
—————
A) 20
B) 25
C) 40
D) 75
E) 80
Z
2P
V
nZ
Buna göre nX, nY, ve nZ arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerden hangisidir?
A) nX = nY > nZ
B) nX = nY = nZ
C) nX > nY > nZ
D) nY > nX > nZ
7.
E) nX > nY = nZ
4.
27°C de 8,2 litrelik bir kaba bir miktar O2 gazԩ
114 cmHg basԩnç yapmaktadԩr.
Buna göre, O2 nin kütlesi kaç gramdԩr?
(O nun atom kütlesi = 16)
A) 4
288
B) 8
C) 16
V litre
2V litre
4V litre
2T
1 mol X(g)
T
2 mol X(g)
T
4 mol X(g)
1
2
3
Kaplarda bulunan gazlarԩn basԩnçlarԩ arasԩndaki iliԭki, aԭaԫԩdakilerden hangisinde doԫru
verilmiԭtir? (T = Mutlak sԩcaklԩk)
A) P1>P3>P2
D) 24
E) 32
B) P2>P3>P1
D) P1>P2>P3
C) P1=P2=P3
E) P1>P2=P3
MADDENԨN HALLERԨ
8.
11.
M
2V
He
4 atm
T
T
3V
N2
2 atm
T
M
2 atm
4 litre
5 atm
2 litre
T
II
I
Aynԩ sԩcaklԩkta M musluԫu açԩldԩԫԩnda He ve
N2 gazlarԩnԩn kԩsmi basԩnçlarԩ kaçar atmosfer
olur?
PHe
PN
2
—————
—————
A)
2,8
2,8
B)
1,6
1,2
C)
1,6
3
D)
4
1,2
E)
2,4
1,2
Ԭekildeki kaplar arasԩndaki musluk açԩlԩp basԩnç
dengesi kurulduktan sonra tekrar kapatԩlԩyor.
Buna göre son durumda II.kapta P.V deԫeri kaç
litre.atm dir?
A) 3
B) 4
C) 6
D) 8
E) 10
12. X, Y ve Z ideal gazlarԩna iliԭkin nicelikler aԭaԫԩdaki
9.
P, T
P, T
NO(g)
6 gram
X2(g)
12,8 gram
V
2V
Ԭekildeki kaplarda bulunan gazlarԩn basԩnç ve
sԩcaklԩklarԩ eԭittir.
Buna göre X in atom kütlesi kaçtԩr?
(Atom kütleleri: N=14, O=16)
A) 16
B) 24
C) 32
D) 48
ESEN YAYINLARI
gibidir.
X(g)
Y(g)
Z(g)
Bas›nç
P
2P
2P
Mol say›s›
n
2n
n
2T
T
T
Mutlak s›cakl›k
Buna göre, gazlarԩn hacimleri arasԩndaki iliԭki,
aԭaԫԩdakilerden hangisidir?
E) 64
A) VX = 2VY = 4VZ
B) VX = VY = 2VZ
C) VX = 4VY = 4VZ
D) VX = VY = VZ
E) 2VX = VY = 2VZ
13.
10. Hacim ve molekül sayԩlarԩ eԭit olan X, Y ve Z gazlarԩnԩn ilk ve son sԩcaklԩklarԩ aԭaԫԩdaki gibidir.
Gaz
———
Ԩlk Sԩcaklԩk
——————
Son Sԩcaklԩk
——————
X
40°C
80°C
Y
300°K
600°K
Z
273°K
273°C
BoÁ
V
B) Yalnԩz Y
D) Y ve Z
1.E
2.B
3.A
T
Ԭekildeki sistemde M musluԫu açԩlԩp mutlak sԩcaklԩk iki katԩna çԩkartԩlԩyor.
Buna göre kaplardaki basԩnç kaç atm olur?
(V: Hacim, T: Sԩcaklԩk)
C) X ve Y
A) 6
E) X, Y ve Z
4.C
5.D
6.B
3 atm
2V
T
Buna göre hangi gazlarԩn son basԩncԩ ilk basԩncԩnԩn iki katԩdԩr?
A) Yalnԩz X
M
7.E
8.B
B) 4
9.A
C) 3
10.D
11.C
D) 2
12.A
E) 1
13.B
289
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 2
4.
Kaptaki gaz karԩԭԩmԩnԩn basԩncԩ
3,6 atm dir.
Buna göre, gazlarԩn kԩsmi basԩnçlarԩ kaçar atm
dir?
(Atom kütleleri: H=1,
C=12, O=16, S=32)
PSO3
—————
0,6
3
1,2
2,4
1,8
A)
B)
C)
D)
E)
8 gram X gazԩ 546°C de 22,4 litrelik bir kapta
114 cmHg basԩnç yapmaktadԩr.
Buna göre X gazԩnԩn molekül kütlesi nedir?
A) 2
m gram SO3
B) 4
C) 8
PCH4
—————
3
0,6
2,4
1,2
1,8
5.
E) 32
hareketli piston
cam balon
M
He
Ne
2V
2.
3 litre
2T
16 g CH4
P2
1
2
3
4
5
Ԭekildeki cam balonda 2h cmHg basԩnç yapan He
gazԩ bulunmaktadԩr.
Ԭekildeki kaplarda bulunan O2 ve CH4 gazlarԩP
nԩn basԩnçlarԩ oranԩ 1 nedir?
P2
ESEN YAYINLARI
2 litre
T
16 g O2
P1
D) 16
m gram CH4
Açԩk hava basԩncԩnԩn h cmHg olduԫu ortamda,
sabit sԩcaklԩkta M musluԫu açԩldԩԫԩnda hareketli piston nerede durur?
(Kaptaki aralԩklar eԭit ve her bölme V hacimlidir.)
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
(Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16,
T = Mutlak sԩcaklԩk)
A)
3
4
B)
2
3
C)
3
5
D)
1
2
E)
3
8
6.
Ԭekildeki sabit hacimli kapta
2 mol CH4 gazԩ bulunuyor.
Aynԩ sԩcaklԩkta bu kaba 64
gram SO2 gazԩ ekleniyor.
I
3.
II
2 litre
6 atm
O2(g)
M
T°C
Buna göre,
I.
1 litre
BoÁ
Yoԫunluk
çԩkar.
iki
2 mol
CH4(g)
katԩna
T, V
II. Molekül sayԩsԩ iki katԩna
çԩkar.
Ԭekildeki sistemde sԩcaklԩk deԫiԭtirilmeden musluk çok kԩsa bir süre açԩlarak geri kapatԩldԩԫԩnda, II.
kapta basԩnç 3 atm olmaktadԩr.
Buna göre, I kaptaki gazԩn yüzde kaçԩ II. kaba
geçmiԭtir?
A) 40
290
B) 25
C) 20
D) 15
E) 10
III. Basԩnç 1,5 katԩna çԩkar.
yargԩlarԩndan hangileri doԫru olur?
(Atom kütleleri: H = 1, C = 12, O = 16, S = 32)
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) I ve II
C) Yalnԩz III
E) II ve III
MADDENԨN HALLERԨ
7.
Ԭekildeki grafik 4
gram X gazԩnԩn
P.V–T
iliԭkisini
göstermektedir.
Buna göre X gazԩnԩn
molekül
kütlesi kaçtԩr?
A) 4
B) 16
P.V (Lt.atm)
10. T sԩcaklԩԫԩnda 20 litrelik kapta 3 atm basԩnç
X
yapan bir ideal gazԩn, aynԩ miktarԩnԩn 30 litrelik
11,2
kapta 2T sԩcaklԩԫԩnda basԩncԩ kaç atm olur?
5,6
(T : Mutlak sԩcaklԩk)
273
C) 24
A) 7
546
B) 6
C) 5
D) 4
E) 2
T (°K)
D) 28
E) 44
11. Ԭekildeki sabit ha8.
Sabit hacimli bir kapta bulunan Helyum gazԩ bir ԩsԩ
cimli kapta bir mik-
kaynaԫԩyla düzenli olarak ԩsԩtԩlԩyor.
tar NO gazԩ bulunuyor.
Bu iԭlem sԩrasԩnda aԭaԫԩdakilerden hangisi
9.
A)
Artar
Deԫiԭmez
Artar
B)
Artar
Artar
Artar
C)
Deԫiԭmez
Artar
Artar
D)
Deԫiԭmez
Deԫiԭmez
Artar
E)
Deԫiԭmez
Artar
Deԫiԭmez
I.
Kabԩ ԩsԩtmak
II. Ortama bir miktar daha
NO gazԩ göndermek
ESEN YAYINLARI
Moleküllerinin
Yoԫunluk
Basԩnç
Ortalama K.E.
—————— —————— ——————
NO(g)
Bu kaba,
doԫru olur?
III. Ortamdan bir miktar NO gazԩ çekmek
iԭlemlerinden hangileri yapԩlԩrsa kaptaki gaz
basԩncԩ deԫiԭir?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) II ve III
“Aynԩ sԩcaklԩk ve basԩnçta gazlarԩn eԭit hacimlerinde eԭit sayԩda molekül bulunur.”
C) I ve II
E) I, II ve III
12. Sabit sԩcaklԩk ve basԩnçta, ideal gazlar için aԭaԫԩdaki grafikler çiziliyor.
Buna göre, aԭaԫԩdaki gaz çiftlerinden hangisi
aynԩ ԭartlarda eԭit hacim kaplar?
n
V
V
V
(Atom kütleleri: C = 12, N = 14, O = 16, S = 32)
I. gaz
II. gaz
A) 80 gram SO3
80 gram SO2
B) 32 gram SO2
32 gram O2
C) 21 gram N2
28 gram CO
D) 12 gram O2
24 gram SO2
E) 16 gram O2
32 gram O2
1.A
2.E
3.B
4.D
0
n
0
V
0
1
n
Bu grafiklerden hangileri doԫrudur?
(V: hacim, n: Mol sayԩsԩ)
A) Yalnԩz I
B) I ve II
D) II ve III
5.D
6.C
7.B
8.C
9.D
C) I ve III
E) I, II ve III
10.D
11.E
12.E
291
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
T
V
m gram
CH4
TEST – 10
4.
T
2V
6,4 gram
SO2
Gazlarԩn hacmi ile ilgili üç grafik ԭöyledir.
hacim
hacim
sürtünmesiz
hareketli piston
0
Ԭekildeki düzenekte sürtünmesiz piston hareketsiz
durmaktadԩr.
C) 3,2
D) 6,4
E) 12,8
0
2.
mol say›s›
50°C sԩcaklԩktaki 1 mol ideal gazԩn miktarԩ deԫiԭtirilmediԫi halde, hacmi ve PV çarpԩmԩ iki katԩna
çԩkmԩԭtԩr.
(Bas›nç ve
s›cakl›k sabit)
III
Buna göre,
Basԩncԩ deԫiԭmemiԭtir.
II. Sԩcaklԩԫԩ 100°C ye çԩkarԩlmԩԭtԩr.
III.
PV
oranԩ artmԩԭtԩr.
nT
yargԩlarԩndan hangileri doԫru olur?
A) Yalnԩz I
B) I ve II
D) II ve III
Ԩdeal davranԩԭtaki gazlar için bu grafiklerden
hangileri doԫrudur?
ESEN YAYINLARI
I.
C) I ve III
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) I ve III
5.
P.V
E) I, II ve III
2
1
X2(g) + 3Y2(g) A 2XY3(g)
P
denklemine göre aynԩ koԭullarda 9 ar litre X2 ve Y2
gazlarԩ tepkimeye sokuluyor. Tepkime tamamlandԩԫԩnda XY3 ün kԩsmi hacmi 6 litre olarak ölçülüyor.
Sԩcaklԩԫԩ sabit tutulan ideal bir gaz örneԫine uygulanan iԭlemlere iliԭkin P.V çarpԩmԩnԩn P ile deԫiԭimi
ԭekildeki gibidir.
Buna göre,
Buna göre,
I.
I.
Kapta toplam 12 litre gaz vardԩr.
3. iԭlemde, V sabitken n azaltԩlmԩԭtԩr.
II. Her iki gazdan da bir miktar artmԩԭtԩr.
II. 1. iԭlemde, n sabitken V artԩrԩlmԩԭtԩr.
III. Kaptaki X2 nin kԩsmi hacmi 6 litredir.
III. 2. iԭlemde, n sabitken V azaltԩlmԩԭtԩr.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
D) I ve III
306
C) I ve II
E) II ve III
3
3.
mutlak
s›cakl›k
(Mol say›s› ve
bas›nç sabit)
II
P.V
(Atom kütleleri: H = 1, C 12, O = 16, S = 32)
B) 1,6
0
(Mol say›s› ve
s›cakl›k sabit)
I
Buna göre, sistemdeki CH4 gazԩ kaç gramdԩr?
A) 0,8
–273
bas›nç
B) Yalnԩz II
C) Yalnԩz III
E) II ve III
A) Yalnԩz I
D) I ve III
B) Yalnԩz II
C) I ve II
E) II ve III
MADDENԨN HALLERԨ
6.
10. Kapalԩ bir kapta, 2 atmosfer basԩnç altԩnda yalnԩz
4 mol NH3 gazԩ bulunmaktadԩr.
Karԩԭԩm halinde bulunan gazlardan herhangi birinin mol sayԩsԩnԩn toplam mol sayԩsԩna oranԩ o gazԩn
mol kesrini verir.
Bu gaz, sabit sԩcaklԩkta ԭu denkleme göre ayrԩԭԩyor.
2NH3(g) A N2(g) + 3H2(g)
H2, O2 ve He gazlarԩndan oluԭan bir karԩԭԩmda
3
hidrojen gazԩnԩn mol kesri , oksijen gazԩnԩn mol
5
3
dür.
kesri ise
10
Kaptaki basԩnç 3 atmosfere ulaԭtԩԫԩ anda, NH3,
N2 ve H2 gazlarԩnԩn mol sayԩlarԩ kaçtԩr?
NH3(g)
––––
N2(g)
––––
H2(g)
–––––
A)
2
1
3
B)
3
0,5
1,5
C)
1
1,5
4,5
D)
0
2
6
E)
0
1
3
Buna göre karԩԭԩmԩn molce % de kaçԩ He
gazԩdԩr?
A) 10
7.
B) 40
C) 50
D) 60
E) 80
Kapalԩ bir kapta T(°K) sԩcaklԩԫԩnda X gazԩ varken
basԩnç 0,4 atm dir. Bu kapta; 2X(g) A Y(g) tepkimesi gerçekleԭtiԫinde 2T sԩcaklԩԫԩnda basԩnç 0,6
atm oluyor.
Buna göre, X in yüzde (%) kaçԩ harcanmԩԭtԩr?
8.
B) 75
C) 50
D) 40
11.
E) 25
Ԩdeal bir gaza aԭaԫԩdaki iԭlemler uygulanԩyor:
I.
Sabit hacimde ve sabit mol sayԩda sԩcaklԩԫԩ
artԩrmak
ESEN YAYINLARI
A) 80
Gazlarԩn basԩncԩ, sԩcaklԩk ve hacim deԫiԭimleri
sonucu deԫiԭir.
Sabit sԩcaklԩkta basԩnç hacimle ters orantԩlԩ
olarak deԫiԭir.
II. Sabit hacimde ve sabit sԩcaklԩkta kaba gaz
eklemek
Buna göre, sabit sԩcaklԩkta, belirli bir mitar O2
gazԩnԩn hacmi yarԩya indirilirse, basԩncԩ (p),
kütlesi (m) ve özkütlesi (d) nasԩl deԫiԭir?
III. Sabit sԩcaklԩkta ve sabit basԩnçta kaba gaz
eklemek
P
Bu iԭlemlerde
oranԩ nasԩl deԫiԭir?
T
9.
Bir maddenin, birim hacminin kütlesine “özkütle” denir.
A) m deԫiԭmez, d yarԩya iner.
B) p yarԩya iner, d iki katԩna çԩkar.
I
II
III
C) m ve d iki katԩna çԩkar.
A) Artar
Artar
Artar
D) m ve p iki katԩna çԩkar.
B) Deԫiԭmez
Artar
Artar
E) p ve d iki katԩna çԩkar.
C) Artar
Artar
Deԫiԭmez
D) Deԫiԭmez
Artar
Deԫiԭmez
E) Azalԩr
Deԫiԭmez
Artar
C2H5OH + Na A C2H5ONa +
1
H
2 2
tepkimesine göre 0°C, 2 atmosfer basԩnçta 4,48
litre H2 gazԩ elde etmek için kaç mol C2H5OH
harcanmalԩdԩr?
A) 0,8
1.A
B) 0,7
2.A
C) 0,6
3.D
D) 0,5
4.D
12. 22,4 litrelik bir kapta 4m gram O2, 2m gram CH4,
m gram He gazlarԩndan oluԭan bir karԩԭԩmԩn 273°K
sԩcaklԩԫԩnda 2 atmosfer basԩnç yapmaktadԩr.
Buna göre, m kaçtԩr?
(Atom kütleleri: H = 1, He = 4, C = 12, O = 16)
A) 5
E) 0,4
5.A
6.A
7.C
B) 4
8.D
9.A
C) 3
10.A
D) 2
11.E
E) 1
12.B
307
MADDENԨN HALLERԨ
Bölüm 2 SIVILAR ve KATILAR
SIVILAR
Sԩvԩlarԩn Özellikleri
Sԩvԩlarԩn belirli bir ԭekilleri olmayԩp bulunduԫu kabԩn doldurabildikleri kadarԩnԩn ԭeklini alԩrlar.
Sԩvԩ fazda, tanecikler arasԩ boԭluk gaz faza göre daha azdԩr. Bu nedenle sԩvԩ fazda moleküller arasԩ çekim gaz faza göre daha kuvvetlidir.
Sԩvԩlar akԩԭkan özellik gösterirler.
Sԩvԩ faz, gaz faza göre daha düԭük enerjilidir.
Sԩcaklԩk arttԩkça, sԩvԩlarԩn hacimleri de artar. Ancak sԩvԩlarԩn hacimleri basԩnçla deԫiԭmez.
Sԩvԩlar bir araya getirildiԫinde birbirlerinin içinde zamanla yayԩlԩrlar.
Bir kapta bulunan belirli kütledeki bir sԩvԩya iliԭkin aԭaԫԩdaki grafikler çizilmiԭtir.
basÝn
sÝcaklÝk
basÝn
(sÝcaklÝk
sabit)
I
hacim
II
hacim
III
yoÛunluk
Bu grafiklerden hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
SORU 1
Pistonlu bir kapta bulunan HCl gazԩ üzerindeki basԩnç artԩrԩlarak sԩcaklԩk düԭürüldüԫünde kapta HCl sԩvԩsԩ oluԭuyor.
Buna göre,
I. HCl molekülleri arasԩndaki baԫ kuvveti artar.
II. HCl moleküllerinin düzensizliԫi azalԩr.
III. HCl moleküllerinin akԩԭkan özelliԫi kaybolur.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
309
10. SINIF KԨMYA
SORU 2
Ԭekildeki kabԩn dibinde H2O(s) ve üzerinde H2(g) vardԩr. Kaba aynԩ sԩcaklԩkta H2 gazԩ gönderiliyor.
Bu iԭlem sԩrasԩnda kaptaki H2O(s) ve H2(g) nin yoԫunluk (d) – zaman (t) deԫiԭimini gösteren
H2(g)
grafikaԭaԫԩdakilerden hangisidir?
H2O(s›v›)
A)
B)
d
C)
d
H2O
H2
H2
d
H2O
D)
H2
H2O
t
t
d
E)
H2
d
H2O
H2O
t
H2
t
t
ÇÖZÜM
Yüzey Gerilimi
Sԩvԩlarԩn yüzeyini bir birim (1 cm2 veya 1 m2) artԩrmak için gereken enerjiye
yüzey gerilimi denir.
Moleküller arasԩ kuvvetler, molekülleri bir araya ve iç kԩsma doԫru çektiԫi
Yüzey
için, bir sԩvԩnԩn yüzeyi düzgündür. Bir sԩvԩnԩn yüzey gerilimi, yüzeydeki moleküllerin, dengelenmemiԭ net bir kuvvetle içe doԫru çekilmelerinin bir sonucudur.
Bu kuvvet, moleküllerin düzgün olarak istiflenmesini ve böylece düzgün bir
Y›¤›n
yüzey oluԭmasԩnԩ saԫlar.
Havada asԩlԩ duran bir sԩvԩ damlacԩԫԩ küreseldir. Çünkü yüzey gerilim sonucu moleküller en küçük yüzeyli olan küre biçimini alԩrlar.
Sԩvԩ molekülleri arasԩndaki çekim kuvveti ne kadar büyükse sԩvԩnԩn yüzey gerilimi de o kadar büyüktür.
Kapilar Etki
Geniԭ bir kaba konulan suyun yüzeyi düzgündür. Ancak su dar borularda yükselir. Sԩvԩlarԩn dar borularda yükselmesi olayԩna kapilar etki denir.
Sԩvԩ molekülleri ile borunun iç yüzeyi arasԩndaki çekim kuvvetlerinden dolayԩ sԩvԩ boruda yükselir.
Adhezyon
Farklԩ iki maddenin molekülleri arasԩndaki çekim kuvvetine adhezyon kuvvetleri denir.
Kohezyon
Maddenin kendi molekülleri arasԩndaki çekim kuvvetine kohezyon kuvvetleri denir.
Ԩçinde su bulunan ince bir cam tüp düԭünülecek olursa, suyun kendi molekülleri arasԩnda kohezyon kuvvetleri, cam ile
su arasԩnda ise adhezyon kuvvetleri bulunur. Sԩvԩlarԩn ince tüpler içerisindeki yükselme ve alçalma hareketi tamamen
bu iki kuvvet arasԩndaki etkileԭimle baԫlantԩlԩ olan yüzey gerilimi ile iliԭkilidir.
310
MADDENԨN HALLERԨ
Camdan yapԩlmԩԭ iki boruya X ve Y sԩvԩlarԩ konulduԫunda ԭekilde görülen durumlar
oluԭmaktadԩr.
X(sÝvÝ)
Bu olayԩn nedenini açԩklayԩnԩz.
1. durum
Y(sÝvÝ)
2. durum
SORU 3
su damlasõ
su damlasõ
Naylon
1. ßekil
Mendil
2. ßekil
Naylon üzerine damlatԩlan su damlasԩ naylonu ԩslatmayԩp küresel bir durum alԩrken, mendile damlatԩlan su damlasԩ
mendil tarafԩndan emilerek mendil ԩslanԩr.
Bu olayԩ maddeler arasԩndaki adhezyon ve kohezyon kuvvetlerini karԭԩlaԭtԩrarak açԩklayԩnԩz.
ÇÖZÜM
SORU 4
I.
Bitkilerde, köklerde alԩnan suyun bitkinin diԫer organlarԩna iletilmesi
II.
Kanԩn damarlarda yerçekimene ters yönde hareket etmesi
III. Cilalanmԩԭ ayakkabԩya su damlatԩldԩԫԩnda suyun ayakkabԩ tarafԩndan emilmeden akmasԩ
olaylarԩndan hangilerinde adhezyon > kohezyon olur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
311
10. SINIF KԨMYA
Yüzey Gerilimine Etki Eden Faktörler
Basԩnç - Sԩvԩnԩn Cinsi
Bir sԩvԩ üzerindeki gazԩn basԩncԩ artԩrԩldԩԫԩnda ya da sԩvԩ üzerine bu sԩvԩda çözünmeyen bir baԭka sԩvԩ eklendiԫinde sԩvԩnԩn yüzey gerilimi azalԩr. Bunun nedeni sԩvԩnԩn yüzeyindeki moleküllerin karԭԩ fazdaki moleküllerle yaptԩԫԩ etkileԭimdir.
Sԩcaklԩk
Sԩcaklԩԫԩn artԩrԩlmasԩ, sԩvԩnԩn yüzey gerilimini düԭürür. Çünkü sԩcaklԩk arttԩkça moleküllerin hareketi artar. Artan hareket de moleküller arasԩ çekim kuvvetlerinin etkisini azaltԩr.
Sԩvԩnԩn Saflԩԫԩ
Genellikle çözeltilerin yüzey gerilimi saf çözücüye göre düԭüktür. Sԩvԩda çözünen moleküller, içteki çözücü moleküllerinin yüzeydeki çözücü moleküllerine doԫru çekmesini belli ölçüde engellediԫinden sԩvԩnԩn yüzey gerilimini düԭürürler.
Yüzey Aktif Madde
Çözücünün yüzey gerilimini düԭüren maddelere yüzey aktif maddeler denir.
Sulu çözeltilerin yüzey aktif maddeleri, sabunlar, deterjanlar, organik asitler, alkoller, eterler vs olarak sayԩlabilir.
Yüzey Ԩnaktif Madde
Çözücünün yüzey gerilimini deԫiԭtirmeyen maddelere yüzey inaktif maddeler denir.
Ԭeker, gliserin, organik asit tuzlarԩ yüzey inaktif maddelerdir.
Diԫer maddelerin aksine iyonik tuzlar, suda çözündüklerinde yüzey gerilimini artԩrԩrlar. Suda çözünen iyonlar, su
molekülleriyle iyon–dipol etkileԭimi yaparak su moleküllerinin çözeltinin iç kԩsԩmlara çekilmesini saԫlar.
etkinlik 1
Aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Havada asԩlԩ duran sԩvԩ damlalarԩnԩn küresel olma nedeni sԩvԩnԩn yüzey gerilimidir.
b)
Yüzey geriliminden dolayԩ sԩvԩlar en büyük yüzeyli durumu oluԭturma eԫilimindedirler.
c)
Bir sԩvԩ üzerine gaz gönderilip basԩnç artԩrԩldԩԫԩnda sԩvԩnԩn yüzey gerilimi azalԩr.
d)
Bir sԩvԩnԩn yüzeyindeki moleküller baԭka bir madde tarafԩndan sԩvԩnԩn dԩԭԩna çekildiԫinde sԩvԩnԩn yüzey gerilimi azalԩr.
e)
Dar borularda adhezyon kuvvetleri yeterince büyükse, sԩvԩ burada kendiliԫinden yükselir.
f)
Su molekülleri arasԩndaki kohezyon kuvvetleri yeterince büyükse, sԩvԩ boruda kendiliԫinden yükselir.
g)
Sԩcaklԩԫԩn artԩrԩlmasԩ, sԩvԩlarԩn yüzey gerilimini düԭürür.
h)
Yüzey aktif maddeler (sabun, deterjan vs) suyun yüzey gerilimini artԩrԩrlar.
312
MADDENԨN HALLERԨ
etkinlik 2
Aԭaԫԩdaki açԩklamalarda boԭluklara gelmesi gereken uygun kelimeyi tablodan seçerek yerleԭtiriniz.
• Adhezyon kuvvetleri
• Kohezyon kuvvetleri
• Ԩç bükey
• Dԩԭ bükey
• Yüzey aktif
• Yüzey gerilimi
• Sԩcaklԩk
• Yüzey inaktif
a) Bir sԩvԩnԩn yüzeyini bir birim artԩrmak için gereken enerji miktarԩna …………………………… denir.
b) Farklԩ iki maddenin molekülleri arasԩndaki çekim kuvvetlerine …………………………… denir.
c) Bir maddenin kendi molekülleri arasԩndaki çekim kuvvetlerine …………………………… denir.
d) Bir sԩvԩnԩn molekülleri arasԩndaki kohezyon kuvvetleri, sԩvԩnԩn içinde bulunduԫu boruyla oluԭturduԫu adhezyon kuvvetlerinden büyükse sԩvԩ …………………………… bir ԭekil alԩr.
e) Bir sԩvԩnԩn molekülleri arasԩndaki kohezyon kuvvetleri, sԩvԩnԩn içinde bulunduԫu boruyla oluԭturduԫu adhezyon kuvvetinden küçükse sԩvԩ …………………………… bir ԭekil alԩr.
f)
…………………………… arttԩkça sԩvԩlarԩn yüzey gerilimi azalԩr.
g) Çözücülerin yüzey gerilimini düԭüren maddelere ............................ maddeler denir.
h) Çözücülerin yüzey gerilimini deԫiԭtirmeyen maddelere ............................ maddeler denir.
SORU 5
Sԩvԩlarԩn yüzey gerilimi ile ilgili aԭaԫԩdakilerden hangisi yanlԩԭtԩr?
A)
Sԩvԩlarԩn kimlik özelliklerindendir.
B)
Moleküller arasԩ çekim kuvveti fazla olan sԩvԩnԩn yüzey gerilimi daha fazladԩr.
C)
Yüzey aktif maddeler, içinde çözündükleri sԩvԩnԩn yüzey gerilimini artԩrԩrlar.
D)
Sԩcaklԩk artԩԭԩ sԩvԩlarԩn yüzey gerilimini düԭürür.
E)
Sԩvԩ üzerindeki basԩncԩn artԩrԩlmasԩ sԩvԩlarԩn yüzey gerilimini azaltԩr.
ÇÖZÜM
313
10. SINIF KԨMYA
Akԩԭkanlԩk (Viskozite)
Bir sԩvԩnԩn akmaya karԭԩ gösterdiԫi dirence viskozite denir. Bir sԩvԩnԩn viskozitesi ne kadar büyükse o kadar yavaԭ
akar. Viskozitenin tersine akԩcԩlԩk denir.
Her akԩԭkanԩn viskozitesi vardԩr. Gazlar da akԩԭkan maddelerdir. Bu nedenle gazlarԩn da viskoziteleri vardԩr. Gazlarԩn
viskoziteleri çok küçük yani akԩcԩlԩklarԩ çok büyüktür.
Viskoziteye Etki Eden Faktörler
Moleküller arasԩ çekim kuvvetlerinin artmasԩ viskoziteyi artԩrԩr. Kuvvetli moleküller arasԩ güçler, molekülleri bir arada tutar ve moleküllerin hareketlerini sԩnԩrlar.
Büyük kütleli ve doԫrusal bir molekül yapԩsԩna sahip sԩvԩlarԩn viskoziteleri, küçük ve küresel moleküllerden oluԭan sԩvԩnԩn viskozitesinden daha yüksektir.
Sԩcaklԩk arttԩkça moleküller arasԩndaki çekim kuvvetleri azalԩr ve bu nedenle sԩvԩnԩn vistozitesi azalԩr.
CH2 – OH
|
CH – OH
|
CH2 – OH
H2O
Gliserin
Su
Açԩk formülü verilen gliserin ile suyun viskozitelerini karԭԩlaԭtԩrԩnԩz.
SORU 6
X sԩvԩsԩnԩn viskozitesi, Y sԩvԩsԩnԩn viskozitesinden daha büyüktür.
Buna göre,
I.
X in molekülleri arasԩndaki çekim kuvvetleri, Y ninkinden fazladԩr.
II.
X in akԩԭ hԩzԩ, Y nin akԩԭ hԩzԩndan fazladԩr.
III. X sԩvԩsԩ, Y sԩvԩsԩndan daha akԩcԩdԩr.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
ÇÖZÜM
314
B) Yalnԩz II
C) Yalnԩz III
D) I ve II
E) I ve III
MADDENԨN HALLERԨ
SORU 7
X(s)
Y(s)
Z(s)
X, Y ve Z sԩvԩlarԩndan alԩnan örnekler özdeԭ ortamlara aynԩ anda damlatԩldԩklarԩnda yukarԩdaki durum oluԭuyor.
Buna göre,
I. X sԩvԩsԩnԩn viskozitesi Y sԩvԩsԩnԩn viskozitesinden daha fazladԩr.
II. Y sԩvԩsԩnԩn akԩԭ hԩzԩ, Z sԩvԩsԩnԩn akԩԭ hԩzԩndan daha azdԩr.
III. Z molekülleri arasԩndaki çekim kuvvetleri, X sԩvԩsԩnԩn molekülleri arasԩndaki çekim kuvvetlerinden daha fazladԩr.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz III
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Maddenin Halleri
Maddeler bulunduklarԩ koԭullara (sԩcaklԩk ve basԩnç) göre katԩ, sԩvԩ veya gaz halde bulunur.
Katԩ Hal
Katԩ hal maddenin en düzenli ve en düԭük enerjili halidir.
Katԩyԩ oluԭturan atom, molekül veya iyonlar arasԩ boԭluklar çok azdԩr.
Tanecikler arasԩndaki çekim kuvvetinin en fazla olduԫu hal katԩ haldir.
Katԩ halin belirli bir hacmi ve ԭekli vardԩr.
Akԩԭkan olmadԩԫԩ için katԩ halde tanecikler sadece titreԭim hareketi yapar.
Basԩnçla hacimleri deԫiԭmez yani sԩkԩԭtԩrԩlamazlar.
Sԩvԩ Hal
Sԩvԩlar konuldukarԩ kabԩn doldurduԫu kadar kԩsmԩnԩn ԭeklini alԩrlar.
Sԩvԩlar akԩԭkan olup sԩvԩyԩ oluԭturan tanecikler birbiri üzerinden kayarak hareket ederler.
Bir maddenin sԩvԩ hali katԩ haline göre daha düzensiz ve daha yüksek enerjilidir.
Basԩnçla sԩvԩlarԩn hacimleri deԫiԭmez yani sԩkԩԭtԩrԩlamaz.
Gaz Hal
Bir maddenin gaz hali diԫer hallerine göre en düzensiz ve en yüksek enerjili haldir.
Gaz halin belirli bir ԭekli olmayԩp bulunduԫu kabԩn her tarafԩna homojen daԫԩlԩr.
Gaz halinde tanecikler arasԩnda çekim kuvvetleri yoktur.
Gaz tanecikleri arasԩnda büyük boԭluklar vardԩr. Bu nedenle basԩnçla önemli oranda sԩkԩԭtԩrԩlabilir.
Plazma Hal
Katԩ bir cisme enerji verilirse (ԩsԩtma, gerilim uygulama vs) önce sԩvԩ daha sonra da gaza dönüԭür. Gaz halinden sonra enerji verilmeye devam edilirse gaz atomunun elektronlarԩ çekirdeԫin çekiminden kurtulur. Bunun sonucunda iyon,
elektron ve nötr atomdan oluԭan bir karԩԭԩm oluԭur. Bu karԩԭԩma plazma denir.
315
10. SINIF KԨMYA
etkinlik 3
Aԭaԫԩdaki tabloda verilen maddelerin oda koԭullarԩndaki (1 atm basԩnç, 25 °C sԩcaklԩk) fiziksel halleri için boԭluklarԩ doldurunuz.
Madde
Maddeyi Oluԭturan
Türler
Fiziksel Hali
Sԩkԩԭtԩrԩlabilme
Özelliԫi
Akԩԭkanlԩk Özelliԫi
Demir
Alkol
Sodyum klorür
Oksijen (O2)
Hal Deԫiԭimleri ve Isԩ
Hal Deԫiԭimi
Bir maddenin katԩ, sԩvԩ, gaz hallerinin birinden bir baԭkasԩna geçmesine hal deԫiԭimi denir.
Isԩ
Sԩcak bir cisimden soԫuk cisme aktarԩlan enerjiye ԩsԩ denir.
Isԩ akԩmԩ bazen sԩcaklԩk deԫiԭimine neden olurken bazԩ durumlarda hal deԫiԭimine neden olur.
katÝ
erime
donma
sÝvÝ
buharlaßma
yoÛunlaßma
gaz
sŸblimleßme
ÝsÝ alÝr
(endotermik)
X (katÝ)
¥ en dŸzenli
hal
¥ en dŸßŸk
enerji hal
X (sÝvÝ)
ÝsÝ verir
(ekzotermik)
X (g)
¥ en dŸzensiz
hal
¥ en yŸksek
enerji hal
Erime
Katԩ maddelerin ԩsԩ alarak sԩvԩ hale geçmesine erime denir.
Erime Noktasԩ
Bir maddenin belli basԩnç altԩnda katԩ halden sԩvԩ hale geçtiԫi sԩcaklԩԫa erime noktasԩ (erime sԩcaklԩԫԩ) denir.
316
MADDENԨN HALLERԨ
Donma
Sԩvԩ maddenin ԩsԩ vererek katԩ hale geçmesine donma denir.
Donma Noktasԩ
Bir maddenin belli basԩnç altԩnda sԩvԩ halden katԩ hale geçtiԫi sԩcaklԩԫa donma noktasԩ (donma sԩcaklԩԫԩ) denir.
Buharlaԭma
Sԩvԩ maddelerin ԩsԩ alarak gaz hale dönüԭmesine buharlaԭma denir. Sԩvԩlar her sԩcaklԩkta buharlaԭabilir.
Yoԫuԭma
Bir gazԩn ԩsԩ vererek sԩvԩya dönüԭmesine yoԫuԭma denir.
Süblimleԭme
Bir maddenin katԩ halden sԩvԩ hale dönüԭmeden direk gaz hale dönüԭmesine süblimleԭme denir.
Geri Süblimleԭme
Süblimleԭmenin tersi olarak, gaz bir maddenin doԫrudan katԩ hale dönüԭmesine geri süblimleԭme denir. Geri süblimleԭmede ԩsԩ açԩԫa çԩkar. (Su buharԩnԩn katԩ hale geçmesine özel olarak kԩraԫԩlaԭma denir.)
etkinlik 4
Aԭaԫԩdaki fiziksel deԫiԭmeleri adlandԩrԩp deԫiԭme sԩrasԩnda ԩsԩ alԩnԩrsa “ԩsԩ alԩnԩr” ԩsԩ veriliyorsa “ԩsԩ verir” ԭeklinde belirtiniz.
Deԫiԭim
a)
Buz ±A Su
b)
Katԩ naftalin ±A Naftalin buharԩ
c)
Sԩvԩ alkol ±A Alkol buharԩ
d)
Ԩyot buharԩ ±A Katԩ iyot
e)
Buz ±A Su buharԩ
f)
Su ±A Buz
Deԫiԭimin Adԩ
Isԩ alԩr / Isԩ verir
317
10. SINIF KԨMYA
Arԩ Bir Maddenin Hal Deԫiԭim Grafiԫi
Arԩ bir maddenin sabit basԩnç altԩnda, katԩ halden baԭlanarak gaz hale
sÝcaklÝk
dönüԭünceye kadar ԩsԩtԩlmasԩna iliԭkin sԩcaklԩk – ԩsԩ grafiԫini inceleyeceԫiz.
(KN)T3
I. Aralԩk
(EN)T2
Bu aralԩkta madde katԩ olup homojen görünümlüdür. Sԩcaklԩk T1 den T2
T1
I
katÝ
II
III
IV
V
katÝ+sÝvÝ
sÝvÝ
sÝvÝ+gaz
gaz
ye kadar artar. Sԩcaklԩk arttԩԫԩ için taneciklerin ortalama kinetik enerjisi
artar. Bu aralԩkta maddenin potansiyel enerjisi deԫiԭmez.
ÝsÝ
II. Aralԩk
Bu aralԩkta madde katԩ–sԩvԩ karԩԭԩmԩ ԭeklinde olup görünüm heterojendir. Arԩ bir maddenin erimesi sԩrasԩnda sԩcaklԩk sabit kaldԩԫԩndan taneciklerin ortalama kinetik enerjisi de deԫiԭmez. Ancak bu aralԩkta maddenin potansiyel enerjisi artar.
Erime süresince katԩnԩn yoԫunluԫu deԫiԭmez.
III. Aralԩk
Bu aralԩkta madde sԩvԩ olup homojen görünümlüdür. Madde tamamen sԩvԩ hale geçtikten sonra, ԩsԩ aldԩkça sԩcaklԩԫԩ
artacaԫԩndan ortalama kinetik enerjisi artar. Bu durum kaynama noktasԩna kadar sürer. Bu aralԩkta maddenin potansiyel enerjisi deԫiԭmez. Isԩnma süresince sԩvԩnԩn buhar basԩncԩ artar.
IV. Aralԩk
Bu aralԩkta madde sԩvԩ – gaz karԩԭԩmԩ olup görünüm heterojendir.
Kaynama süresince arԩ maddelerin sԩcaklԩԫԩ deԫiԭmediԫinden ortalama kinetik enerji de deԫiԭmez. Ancak kaynama sԩrasԩnda maddenin toplam potansiyel enerjisi artar.
Kaynamakta olan sԩvԩnԩn yoԫunluԫu ve buhar basԩncԩ deԫiԭmez.
V. Aralԩk
Bu aralԩkta madde gaz halinde olup görünüm homojendir.
Bu aralԩkta verilen ԩsԩ maddenin sԩcaklԩԫԩnԩ artԩracaԫԩ için ortalama kinetik enerji de artar.
318
MADDENԨN HALLERԨ
sÝcaklÝk(¡C)
Saf bir X maddesinin hal deԫiԭimine iliԭkin sԩcaklԩk–zaman iliԭkisi
grafiԫi ԭekildeki gibidir.
230
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
200
a) X maddesinin erime ve kaynama sԩcaklԩԫԩ kaç °C dir.
b) X maddesi hangi aralԩklarda heterojen görünümlüdür.
c) X maddesinin hangi aralԩklarda potansiyel enerjisi artar?
120
d) X maddesinin hangi aralԩklarda kinetik enerjisi artar?
70
I
0
II
2
III
7
IV
12
V
32
zaman(dk)
SORU 8
Saf bir X katԩsԩ erime noktasԩnԩn altԩndaki bir sԩcaklԩktan erime noktasԩnԩn üzerindeki bir sԩcaklԩԫa kadar ԩsԩtԩlԩyor. Bu
iԭlemde bazԩ deԫiԭimlere iliԭkin aԭaԫԩdaki grafikler çizilmiԭtir.
s›cakl›k
kat›
kütlesi
kütle
s›v›
ortalama
kinetik enerji
potansiyel
enerji
kat›
›s›
a
s›cakl›k
b
zaman
c
zaman
d
zaman
e
Bu grafiklerden hangileri doԫrudur?
ÇÖZÜM
319
10. SINIF KԨMYA
etkinlik 5
X, Y ve Z maddelerinin normal (1 atm) erime ve kaynama sԩcaklԩklarԩ tablodaki gibidir.
Madde
EN (°C)
KN (°C)
X
–100
–5
Y
–35
360
Z
28
600
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Oda koԭullarԩnda (25°C, 1 atm) X, Y ve Z nin fiziksel hali nasԩldԩr?
b) Normal koԭullarda (0°C, 1 atm) X, Y ve Z nin fiziksel hali nasԩldԩr?
c) Oda koԭullarԩnda molar hacmi en fazla olan hangisidir?
d) Suyun normal basԩnçta sԩvԩ olduԫu sԩcaklԩk aralԩԫԩnda X, Y ve Z hangi fiziksel hallerde bulunabilir?
e) Y nin sԩvԩ olduԫu en düԭük sԩcaklԩkta X ve Z hangi fiziksel halde bulunur?
f)
X in sԩvԩ olduԫu sԩcaklԩklarda Y ve Z hangi fiziksel halde bulunur?
g) Sԩcaklԩk –50°C den 100°C ye getirildiԫinde X, Y ve Z nin fiziksel hali nasԩl deԫiԭir?
Hal Deԫiԭimleriyle Ԩlgili Isԩ Hesaplamalarԩ
Erime Isԩsԩ (Le)
Erime noktasԩndaki 1 gram katԩnԩn sԩvԩ hale geçmesi için gerekli ԩsԩ miktarԩna erime ԩsԩsԩ denir. (Gizli erime ԩsԩsԩ olarak da ifade edilebilir)
Erime ԩsԩsԩ ԭu baԫԩntԩ ile hesaplanԩr.
Q = m . Le
Q : Maddenin aldԩԫԩ ԩsԩ (J)
m : Maddenin kütlesi (g)
Le : Erime ԩsԩsԩ (J/g)
Erime noktasԩndaki 1 mol katԩnԩn erimesi için gerekli ԩsԩ miktarԩna ise molar erime ԩsԩsԩ denir.
Bu durumda baԫԩntԩda kütle yerine mol kullanԩlԩr.
Q = n . Le
(n : mol sayԩsԩ)
Donma Isԩsԩ (Ld)
Donma noktasԩndaki 1 gram sԩvԩnԩn donarken açԩԫa çԩkardԩԫԩ ԩsԩ miktarԩna donma ԩsԩsԩ denir.
Maddelerin donma ve erime ԩsԩlarԩ aynԩ baԫԩntԩ ile hesaplanԩr. Bir maddenin donma ve erime ԩsԩlarԩ birbirine eԭittir.
Buharlaԭma Isԩsԩ (Lb)
Kaynama noktasԩndaki 1 gram sԩvԩnԩn gaz hale geçmesi için gerekli olan ԩsԩ miktarԩna buharlaԭma ԩsԩsԩ denir. (Gizli
buharlaԭma ԩsԩsԩ oarak da ifade edilir) Buharlaԭma ԩsԩsԩ ԭu baԫԩntԩ ile hesaplanԩr.
Q = m . Lb
320
MADDENԨN HALLERԨ
Kaynama noktasԩndaki 1 mol sԩvԩnԩn buhar haline geçmesi için gerekli olan ԩsԩ miktarԩna molar buharlaԭma ԩsԩsԩ
denir. Bu durumda baԫԩntԩda kütle yerine mol kullanԩlԩr. (n : mol sayԩsԩ)
Q = n . Lb
Molar buharlaԭma ԩsԩsԩ büyük olan sԩvԩnԩn moleküller arasԩ çekim kuvvetleri fazladԩr.
Süblimleԭme Isԩsԩ (Ls)
1 gram katԩnԩn gaz hale dönüԭmesi için gerekli olan ԩsԩ miktarԩna süblimleԭme ԩsԩsԩ denir.
1 gram katԩnԩn süblimleԭme ԩsԩsԩ; erime ԩsԩsԩ ve buharlaԭma ԩsԩlarԩnԩn toplamԩna eԭittir.
Ls = Le + Lb
Isԩ alԩԭ veriԭiyle sadece hal deԫiԭimi olmaz. Bu durumlarda alԩnan - verilen ԩsԩ ile sԩcaklԩk deԫiԭimi olur.
Sԩcaklԩk deԫiԭimi sԩrasԩnda alԩnan - verilen ԩsԩ miktarԩ ԭu baԫԩntԩ ile hesaplanԩr.
m : Isԩtԩlan maddenin kütlesi (g)
Q = m . c . 6t
c : Isԩtԩlan maddenin öz ԩsԩsԩ (J/g.°C)
6t : Isԩtԩlan cismin ilk ve son sԩcaklԩԫԩ arasԩndaki fark (°C)
–20°C de bulunan 100 gram buz parçasԩ ԩsԩtԩlarak sԩcaklԩԫԩ +10°C ye getiriliyor.
Bu iԭlem için harcanan ԩsԩ kaç j dir?
(Cbuz = 2,09 J/g°C, Le = 334,4 J/g, Csu = 4,18 J/g°C)
321
10. SINIF KԨMYA
SORU 9
S›cakl›k (°C)
80
20
0
100
200
400
700
Is› (Joule)
Arԩ X katԩsԩnԩn 1 gramԩnԩn 1 atmosfer dԩԭ basԩnçta ԩsԩtԩlmasԩna iliԭkin sԩcaklԩk - ԩsԩ deԫiԭim grafiԫi ԭekildeki gibidir.
Bu grafiԫe göre, X maddesiyle ilgili aԭaԫԩdaki yargԩlardan hangisi yanlԩԭtԩr?
A) Normal erime sԩcaklԩԫԩ 20 °C dir.
B) Erime ԩsԩsԩ, 100 J/g dir.
C) Sԩvԩ halde ԩsԩnma ԩsԩsԩ (öz ԩsԩsԩ),
D) Buharlaԭma ԩsԩsԩ, 700 J/g dir.
10
J/g.°C dir.
3
E) Katԩ halde ԩsԩnma ԩsԩsԩ (öz ԩsԩsԩ), 5 J/g.°C dir.
ÇÖZÜM
SORU 10
Suyun deԫiԭik fiziksel hallere geçiԭte olaya eԭlik eden ԩsԩlar Q1, Q2 ve Q3 ile gösterilmiԭtir.
H2O(k) + Q1 A H2O(s)
H2O(s) + Q2 A H2O(g)
H2O(k) + Q3 A H2O(g)
Buna göre Q1, Q2 ve Q3 arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) Q1 = Q2 = Q3
B) Q1 + Q2 = Q3
C) Q1 + Q3 = Q2
D) Q2 + Q3 = Q1
ÇÖZÜM
SORU 11
–20°C deki 20 gram buza 8778 joule ԩsԩ verildiԫinde son sԩcaklԩk kaç °C olur?
(Cbuz = 2,09 j/g°C, Le = 334,4 j/g, Csu = 4,18 j/g°C)
ÇÖZÜM
322
E) Q1 – Q3 = Q2
MADDENԨN HALLERԨ
SORU 12
–10°C deki m gram buza 3762 joule ԩsԩ verildiԫinde
m
gram buz sԩvԩ hale geçmektedir.
2
Buna göre, buzun baԭlangԩç kütlesi (m) kaç gramdԩr?
(Cbuz = 2,09 j/g°C, Le = 334,4 j/g, Csu = 4,18 j/g°C)
ÇÖZÜM
SORU 13
sÝcaklÝk (¡C)
Saf bir X sԩvԩsԩnԩn soԫumasԩna iliԭkin sԩcaklԩk–ԩsԩ grafiԫi ԭekildeki gibidir.
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (Csԩvԩ = 3,344 j/g°C)
60
a) X sԩvԩsԩnԩn kütlesi kaç gramdԩr?
b) X in donma ԩsԩsԩ kaç j/g dir?
40
0
668,8
3176,8
ÝsÝ (j)
ÇÖZÜM
SORU 14
–20°C deki 40 gram buza 16720 joule ԩsԩ verilirse son sԩcaklԩk ve fiziksel hali ne olur?
(Cbuz = 2,09 j/g°C, Le = 334,4 j/g, Csu = 4,18 j/g°C)
ÇÖZÜM
SORU 15
+40°C deki 2 mol su, –20°C de buza dönüԭünceye kadar kaç joule ԩsԩ açԩԫa çԩkar?
(Atom kütleleri: H = 1, O = 16, cbuz = 2,09 j/g°C, Le = 334,4 j/g, csu = 4,18 j/g°C)
ÇÖZÜM
323
10. SINIF KԨMYA
SORU 16
100°C deki 1 mol su buharԩ soԫutularak 0°C deki buz haline dönüԭtürülüyor.
Buna göre, açԩԫa çԩkan ԩsԩ kaç jouledür?
(Atom kütleleri: H = 1, O = 16, Ldonma = 334,4 j/g, Csu = 4,18 j/g°C, Lyoԫunlaԭma = 2257,2 j/g)
ÇÖZÜM
SORU 17
Ԭekildeki kaplarda bulunan su örneklerinin sԩcaklԩԫԩ 50°C ye çԩkarԩlԩyor. (Özdeԭ ԩsԩtԩcԩlarla)
Buna göre,
I.
1. kaptaki suyun aldԩԫԩ ԩsԩ daha azdԩr.
II.
2. kaptaki su 50°C ye daha uzun sürede ulaԭԩr.
m gram
su
25°C
1. kap
III. 1. kaptaki suyun toplam potansiyel enerjisi 2. kaptakinden fazla olur.
2m gram
su
25°C
2. kap
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
SORU 18
Açԩk hava basԩncԩnԩn 1 atm olduԫu ortamda –10°C deki 100 gram buz +40°C deki 100 gram su içine atԩlԩp ԩsԩ alԩԭveriԭi
tamamlanԩncaya kadar bekleniyor.
Buna göre,
I.
Buzun tamamԩ erir.
II.
Son sԩcaklԩk 0°C olur.
III. Son sԩcaklԩk 0°C den yüksek olur.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
(cbuz = 2,09 j/g°C; csu=4,18 j/g°C, Le=334,4 j/g, ԩsԩ alԩԭveriԭi sadece su ile buz arasԩnda olmuԭtur.)
A) Yalnԩz I
ÇÖZÜM
324
B) Yalnԩz II
C) Yalnԩz III
D) I ve II
E) I ve III
MADDENԨN HALLERԨ
Saf X ve Y sԩvԩlarԩnԩn buharlaԭma ԩsԩlarԩ tablodaki gibidir.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
Sԩvԩ
Buharlaԭma Isԩsԩ (kj/mol)
X
Y
2508
3762
a) Hangi sԩvԩnԩn molekülleri arasԩndaki çekim kuvvetleri daha fazladԩr?
b) Hangi sԩvԩnԩn kaynama noktasԩ daha yüksektir? (aynԩ basԩnçta)
c) Hangi sԩvԩnԩn buhar basԩncԩ daha yüksektir? (aynԩ sԩcaklԩkta)
SORU 19
10 gram X sԩvԩsԩnԩn ԩsԩtԩlmasԩna iliԭkin sԩcaklԩk–ԩsԩ grafiԫi ԭekildeki gibidir.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
s›cakl›k (°C)
X
55
a) X sԩvԩsԩnԩn özԩsԩsԩ (csԩvԩ) kaç J/g°C dir?
25
b) X in molar buharlaԭma ԩsԩsԩ kaç J/mol dür? (X in molekül kütlesi: 46)
0
1200
9600
›s› (joule)
ÇÖZÜM
SORU 20
Sabit basԩnçta aԫzԩ açԩk bir kapta kaynamakta olan arԩ X sԩvԩsԩna iliԭkin aԭaԫԩdaki grafikler çizilmiԭtir.
toplam
potansiyel enerji
a
zaman
buhar
bas›nc›
s›v›
kütlesi
b
zaman
ortalama
kinetik enerji
c
zaman
d
s›cakl›k
zaman
e
zaman
Bu grafiklerden hangileri doԫrudur?
ÇÖZÜM
325
10. SINIF KԨMYA
Buhar Basԩncԩ
Sԩvԩsԩ ile dengede bulunan buharԩn yaptԩԫԩ basԩnca denge buhar basԩncԩ denir.
Kapalԩ bir kaba konulan sԩvԩ buharlaԭԩr ancak kabԩ terkedemez. Zamanla gaz (buhar) fazdaki molekül sayԩsԩ artar. Buhar moleküllerinden çarpԩԭmalar sonucu enerji
kaybedenleri tekrar sԩvԩ faza dönerler.
Belli bir süre sonra birim zamanda buharlaԭan molekül sayԩsԩ ile yoԫunlaԭan
molekülsayԩsԩ birbirine eԭit olur. Bu durumda sԩvԩ, buharԩ ile dengededir.
BoÁluk
H2O(s)
Kapal› bir kaba konulan su
buharlamaya baÁlar.
H2O(s) m H2O(g)
H2O(g)
Denge durumunda buharlaԭma hԩzԩ yoԫunlaԭma hԩzԩna eԭittir.
h
H2O(s)
Buhar Basԩncԩna Etki Eden Faktörler
Su-buhar dengesi oluÁtu¤unda denge
buhar bas›nca belirli bir de¤er al›r.
Sԩvԩ türü (Uçucu olan sԩvԩnԩn buhar basԩncԩ yüksektir.)
Sԩcaklԩk (sԩcaklԩk arttԩkça buhar basԩncԩ da artar.)
Sԩvԩ saflԩԫԩ (sԩvԩda uçucu olmayan bir katԩ çözünürse buhar basԩncԩ düԭer.)
Denge buhar basԩncԩ, sԩvԩnԩn miktarԩna ve sԩvԩnԩn içinde bulunduԫu kabԩn hacmine baԫlԩ deԫildir.
Ԭekildeki silindirlerin hacimleri, içlerindeki sԩvԩ su miktarlarԩ ve su
buharԩ basԩnçlarԩ birbirine eԭittir. Silindir 1 de sabit sԩcaklԩkta hacim geniԭletiliyor. 2 de ise sabit hacimde sԩcaklԩk yükseltiliyor.
Bu silindirlerde,
I. Su buharԩ basԩncԩnda
II. H2O (sԩvԩ) molekül sayԩsԩnda
III. H2O (gaz) molekül sayԩsԩnda
1 de
Artma
Azalma
Artma
2 de
Artma
Azalma
Artma
H2O (gaz)
H2O (s›v›)
1
deԫiԭimlerinden hangileri gerçekleԭir?
A) Yalnԩz I
326
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
2
MADDENԨN HALLERԨ
SORU 21
buhar basÝncÝ
X Y Z
X, Y ve Z sԩvԩlarԩna iliԭkin buhar basԩncԩ–sԩcaklԩk iliԭkisi grafiԫi ԭekildeki gibidir.
Buna göre,
I. Moleküller arasԩ çekim kuvveti en büyük olan sԩvԩ X tir.
II. Buhar basԩncԩ en fazla olan Z dir. (aynԩ sԩcaklԩkta)
III. Y sԩvԩsԩ, Z sԩvԩsԩndan daha uçucudur.
sÝcaklÝk
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz III
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
ÇÖZÜM
SORU 22
X ve Y sԩvԩlarԩnԩn aynԩ sԩcaklԩkta buhar basԩnçlarԩ tablodaki gibidir.
Buna göre, bu sԩvԩlar için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Hangi sԩvԩnԩn molekülleri arasԩndaki çekim kuvvetleri daha büyüktür.
b) Hangi sԩvԩ daha uçucudur?
Sԩvԩ
Buhar Basԩncԩ (mmHg)
X
Y
12
26
ÇÖZÜM
SORU 23
CH2
OH
CH3
CH2
OH
CH2
Etondiol
(X)
CH3
O
OH
Etanol
(Y)
CH3
Dimetileter
(Z)
Yukarԩda açԩk formülü verilen bileԭiklerin aynԩ sԩcaklԩkta buhar basԩnçlarԩ (BB) arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
ÇÖZÜM
SORU 24
I. Su
II. Alkollü su
III. Tuzlu su
Aynԩ sԩcaklԩkta yukarԩdaki maddelerin buhar basԩnçlarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
ÇÖZÜM
327
10. SINIF KԨMYA
Baԫԩl Nem
Havadaki su buharԩnԩn kԩsmi basԩncԩnԩn o sԩcaklԩkta olmasԩ gereken buhar basԩncԩna oranԩna baԫԩl nem denir.
Baԫԩl nem =
Buhar›n k›smi bas›nc›
. 100
Suyun o s›cakl›ktaki buhar bas›nc›
Herhangi bir sԩcaklԩkta ortamda bulunan su buharԩnԩn kԩsmi basԩncԩ bu sԩcaklԩktaki suyun buhar basԩncԩndan büyük olamaz. Baԫԩl nem %100 den fazla olamaz.
Baԫԩl nem %100 den fazla olursa sԩcaklԩԫa baԫlԩ olarak buharԩn bir kԩsmԩ yoԫunlaԭԩr.
Bir ortamdaki baԫlԩ nem %100 veya daha fazla olursa buharlaԭma durur, ancak %100 den düԭükse buharlaԭma
devam eder.
20°C de havadaki buharԩn basԩncԩ 10,524 mmHg dir.
a) Bu ortamda havanԩn baԫԩl nemi kaçtԩr?
b) Böyle bir ortamda buharlaԭma olur mu?
(20°C de suyun buhar basԩncԩ 17,54 mmHg dir.)
SORU 25
40°C de havadaki buharԩn basԩncԩ 35,013 mmHg olarak ölçülüyor. Havanԩn sԩcaklԩԫԩ 30°C ye düԭüyor.
a) 40°C de havanԩn baԫԩl nemi kaçtԩr?
b) 30°C de havanԩn baԫԩl nemi kaçtԩr?
c) Olay sԩrasԩnda yoԫunlaԭma olur mu?
(Suyun 30°C de buhar basԩncԩ: 31,83 mmHg; suyun 40°C de buhar basԩncԩ: 55,00 mmHg)
ÇÖZÜM
SORU 26
Saat 18:00 da 30°C de havanԩn baԫԩl nemi %60 olarak ölçülüyor. Gece sԩcaklԩk 20°C ye düԭüyor.
Buna göre, yaԫmur yaԫmasԩ ve sis oluԭmasԩ beklenir mi?
(Suyun 20°C de buhar basԩncԩ: 17,54 mmHg; suyun 30°C de buhar basԩncԩ: 31,83 mmHg)
ÇÖZÜM
328
MADDENԨN HALLERԨ
SORU 27
25 °C de havadaki su buharԩnԩn kԩsmi basԩncԩ 9,52 mmHg dir.
Buna göre havadaki baԫԩl nem kaç mmHg dir? (25 °C de suyun buhar basԩncԩ 23,8 mmHg dir)
A) %10
B) %20
C) %30
D) %40
E) %50
ÇÖZÜM
Kaynama Noktasԩ (Kaynama Sԩcaklԩԫԩ)
Bir sԩvԩnԩn buhar basԩncԩnԩn atmosfer basԩncԩna eԭit olduԫu andaki sԩcaklԩԫԩna kaynama noktasԩ denir.
Kaynama ile buharlaԭma kavramlarԩ birbirleriyle karԩԭtԩrԩlmamalԩdԩr.
Buharlaԭma, her sԩcaklԩkta ve sԩvԩnԩn yüzeyinde gerçekleԭir.
Kaynama, belirli bir sԩcaklԩkta, sԩvԩnԩn her tarafԩndan kabarcԩklar çԩkmasԩdԩr.
Kaynama Noktasԩna Etki Eden Faktörler
Sԩvԩ türü (uçucu olan sԩvԩnԩn kaynama noktasԩ düԭüktür.)
Açԩk hava basԩncԩ (sԩvԩnԩn üzerindeki açԩk hava basԩncԩ arttԩkça kaynama noktasԩ yükselir.)
Sԩvԩnԩn saflԩԫԩ (sԩvԩda uçucu olmayan katԩ çözünürse kaynama noktasԩ yükselir.)
Moleküller arasԩ çekim kuvveti (Moleküller arasԩ çekim kuvveti fazla olan sԩvԩnԩn kaynama noktasԩ da yüksektir.)
Sԩvԩlarԩn kaynama noktalarԩ sԩvԩ miktarԩna ve sԩvԩyԩ ԩsԩtmada kullanԩlan ԩsԩtԩcԩnԩn gücüne baԫlԩ
deԫildir.
Madde
Atmosfer Basԩncԩ
Kaynama noktasԩ
Su
700
K1
Su
760
K2
Tuzlu su
760
K3
Yukarԩdaki tabloda su ve tuzlu su örnekleri belirtilen basԩnçlarda bulunmaktadԩr.
Buna göre, K1, K2 ve K3 arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
329
10. SINIF KԨMYA
SORU 28
Tabloda aynԩ basԩnçtaki X ve Y sԩvԩlarԩnԩn kaynama noktalarԩ verilmiԭtir.
Sԩvԩ
Kaynama noktasԩ (°C)
X
78
Y
100
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Hangi sԩvԩnԩn moleküller arasԩ çekim kuvveti daha fazladԩr?
b) Hangi sԩvԩnԩn buhar basԩncԩ daha büyüktür? (Aynԩ sԩcaklԩkta)
c) Hangi sԩvԩ daha uçucudur?
ÇÖZÜM
SORU 29
T1 > T2 sԩcaklԩԫԩnda X ve Y sԩvԩlarԩnԩn manometrede buhar basԩnçlarԩ iliԭkisi
görülmektedir.
Buna göre X ve Y sԩvԩlarԩ için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a)
Aynԩ sԩcaklԩkta buhar basԩnçlarԩ iliԭkisi nasԩldԩr?
b)
Aynԩ basԩnçta kaynama noktalarԩ iliԭkisi nasԩldԩr?
X(g)
Y(g)
X(s)
Y(s)
T1, V
T2, V
C›va
ÇÖZÜM
SORU 30
Ԭekildeki özdeԭ beherlere aynԩ sԩcaklԩkta eԭit hacimde (h1 = h2) X ve Y sԩvԩlarԩ
konuluyor. Bir süre sonra kapta h1 > h2 olduԫu görülüyor.
Buna göre,
X(s)
I.
X sԩvԩsԩ, Y sԩvԩsԩndan daha uçucudur.
II.
X sԩvԩsԩnԩn buhar basԩncԩ, Y ninkinden daha düԭüktür.
h1
Y(s)
h2
III. X sԩvԩsԩnԩn kaynama sԩcaklԩԫԩ, Y ninkinden daha yüksektir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
SORU 31
Saf X sԩvԩsԩ kaynama noktasԩnԩn altԩndaki bir sԩcaklԩktan kaynama noktasԩnԩn üzerindeki bir sԩcaklԩԫa kadar ԩsԩtԩlԩyor.
Buna göre aԭaԫԩdakilerden hangisi yanlԩԭtԩr?
A) X in düzensizliԫi artar.
B) X in potansiyel enerjisi artar.
D) X hal deԫiԭtirir.
E) X in yoԫunluԫu azalԩr.
ÇÖZÜM
330
C) X in kinetik enerjisi deԫiԭmez.
MADDENԨN HALLERԨ
Buharlaԭma Hԩzԩ
Birim zamanda sԩvԩ halden gaz hale dönüԭen tanecik sayԩsԩna buharlaԭma hԩzԩ denir.
Buharlaԭma Hԩzԩna Etki EdenFaktörler:
Sԩvԩ cinsi (uçucu olan sԩvԩnԩn buharlaԭma hԩzԩ daha fazladԩr.)
Sԩcaklԩk (sԩcaklԩk arttԩkça buharlaԭma hԩzԩ da artar.)
Sԩvԩnԩn saflԩk derecesi (sԩvԩda uçucu olmayan katԩ çözünürse buharlaԭma hԩzԩ azalԩr.)
Buharlaԭma yüzey alanԩ (sԩvԩnԩn açԩk yüzeyi arttԩkça buharlaԭma hԩzԩ da artar.)
Ortamԩn baԫԩl nemi (ortamԩn baԫԩl nemi arttԩkça buharlaԭma hԩzԩ azalԩr.)
Rüzgar (esintili ortamda buharlaԭma hԩzԩ artar.)
I
II
a) SÝcaklÝk
25¡C
50¡C
b) BaÛÝl nem
%40
%65
c) Kap ßekli
Yukarԩda verlienlerin hangisinde suyun buharlaԭma hԩzԩ I. de II. dekinden daha fazladԩr?
SORU 32
Aynԩ koԭullarda bulunan X ve Y sԩvԩlarԩnԩn baԭlangԩçta hacimleri eԭittir.
Bir süre sonra kaptaki Y miktarԩnԩn X miktarԩndan daha az olduԫu görülüyor.
Buna göre,
I.
X in buharlaԭma hԩzԩ, Y nin buharlaԭma hԩzԩndan daha düԭüktür.
II.
X in kaynama noktasԩ Y nin kaynama noktasԩndan yüksektir.
X(s›v›)
Y(s›v›)
III. X in denge buhar basԩncԩ, Y nin denge buhar basԩncԩndan daha düԭüktür.
yargԩlarԩndan hangilerinin doԫruluԫu kesindir?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
331
10. SINIF KԨMYA
KATILAR
Tüm maddeler, yeteri kadar soԫutulduԫunda katԩya dönüԭür. Oluԭan katԩlarԩn özellikleri, katԩyԩ oluԭturan atom, iyon veya molekülleri bir arada tutan kuvvetlere baԫlԩdԩr.
Katԩlar istiflenme ԭekline göre amorf katԩ ve kristal katԩ olmak üzere ikiye ayrԩlԩr.
Amorf Katԩ
Atom veya molekülleri belli bir kalԩba göre deԫil, rastgele istiflenmiԭ katԩlara amorf katԩ denir.
Amorf katԩlarԩn belli bir erime noktalarԩ yoktur. Amorf katԩlar belli bir sԩcaklԩk aralԩԫԩnda gidgide yumuԭayarak akԩcԩlԩk
kazanԩrlar.
Lastik, cam, plastikler, tereyaԫԩ amorf katԩlara örnek verilebilir.
Kristal Katԩ
Atomlarԩn, iyonlarԩn veya moleküllerin belli bir geometrik kalԩba göre istiflenmesiyle oluԭan katԩlara kristal katԩ denir.
Aԭaԫԩdaki tabloda kristal katԩ türleri; aradaki çekim kuvvetleri ve genel özellikleri verilmiԭtir.
Kristal Türü
Moleküller Arasԩ
Kuvvetler
Genel Özellikler
Örnekler
Ԩyonik
Elektrostatik çekim
Sert, kԩrԩlgan, erime noktasԩ yüksek,
ԩsԩ ve elektriԫi iletmez.
NaCl, KF, MgO, KNO3, CaCO3
Kovalent
(Aԫ örgülü katԩ)
Kovalent baԫ
Çok sert, erime noktasԩ yüksek,
ԩsԩ ve elektriԫi iletmez.
SiC, C(elmas), C(grafit), SiO2(kuartz)
Moleküler
Dipol–dipol, London,
H baԫlarԩ
Yumuԭak, erime noktasԩ düԭük,
ԩsԩ ve elektriԫi iletmez.
I2, CO2, H2O, C12H22O11(ԭeker), Ar
Metalik
Metalik baԫlar
Sertliԫi deԫiԭken, erime noktasԩ
deԫiԭken, ԩsԩ ve elektriԫi iyi iletir.
Na, Mg, Cu, Fe
(Tüm metalik elementler)
332
MADDENԨN HALLERԨ
I.
Ԩyonik kiristaller katԩ halde elektriԫi iletmez ancak sԩvԩ halde iletir.
II. Moleküler kristaller birbirinden baԫԩmsԩz birimlerden oluԭup bu birimler moleküller arasԩ baԫlarla birarada tutulur.
III. Metalik kristaller, metallerle ametallerden oluԭup haddelenemezler.
Kristallerle ilgili yukarԩdaki açԩklamalardan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
SORU 33
SiO2(k)
CO2(k)
CH3–OH(k)
Yukarԩdaki kristallerle ilgili aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) Her bir kristallerin türü nedir?
b) Her üçünün kaynama noktalarԩnԩ karԭԩlaԭtԩrԩnԩz.
ÇÖZÜM
333
10. SINIF KԨMYA
SORU 34
+
–
+
–
+
–
+
– +
–
– +
–
– +
–
– +
– +
–
– +
–
– +
–
– +
– +
–
– +
–
– +
–
– +
CI
H
CI
H
H
H
H
Na+
CI–
H
CI
CI
H
CI
CI
H
H
a
b
c
d
CI
CI
CI
e
Yukarԩdaki kristallerin türleri nedir?
ÇÖZÜM
SORU 35
I.
X katԩsԩ ԩsԩtԩldԩԫԩnda önce yumuԭamakta sonra erimektedir.
II.
Y katԩsԩnԩn erime noktasԩ yüksek olup katԩsԩ elektrik akԩmԩnԩ iletmiyor. Ancak sԩvԩ ve sulu çözeltisi elektrik akԩmԩnԩ
iletiyor.
III. Z katԩsԩ eԫilip bükülmekte olup hem katԩsԩ hem de sԩvԩsԩ elektrik akԩmԩnԩ iletiyor.
Yukarԩda özellikleri verilen katԩlarԩn türü nedir?
ÇÖZÜM
SORU 36
Aԭaԫԩda bazԩ katԩ kristaller ve özellikleri verilmiԭtir.
Katԩ
Türü
I.
NaCl
Ԩyonik
Yüksek
II.
I2
Moleküler
Düԭük
Aԫ örgülü
Yüksek
III. NH3
Erime Noktasԩ
Bu katԩlarla ilgili verilenlerden hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
ÇÖZÜM
334
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 1
Aԭaԫԩdaki hal deԫiԭimleri için verilen bilgilerden hangisi yanlԩԭtԩr?
4.
Hal
deԫiԭimi __________
Adԩ
Isԩ Dü
zensizlik
__________
____
________
A)
B)
C)
D)
E)
Gaz A Sԩvԩ
KatԩAGaz
SԩvԩAKatԩ
KatԩASԩvԩ
SԩvԩAGaz
Yoԫuԭma
Süblimleԭme
Katԩlaԭma
Sԩvԩlaԭma
Buharlaԭma
Verir
Alԩr
Verir
Alԩr
Alԩr
Azalԩr
Artar
Azalԩr
Azalԩr
Artar
Ԭekildeki grafikte arԩ
bir sԩvԩnԩn ԩsԩyla sԩcaklԩԫԩnԩn deԫiԭimi
görülmektedir.
D
t1
B
E
5.
C
ÝsÝ
760
A) t1 erime, t2 kaynama noktasԩdԩr.
B) B–C arasԩnda potansiyel enerji artar.
I.
B) Y, plazma halinden katԩ hale geçer.
C) Z, katԩ–sԩvԩ karԩԭԩmԩ olabilir.
D) Z molekülleri arasԩnda çekim kuvveti artar.
E) X, düzensiz halden düzenli hale geçer.
336
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
80
210
100
A) X, gaz haldeni sԩvԩ hale geçer.
X in 760 mmHg dԩԭ basԩnçtaki kaynama noktasԩ Y nin 600 mmHg dԩԭ basԩnçtaki kaynama
noktasԩna eԭittir.
III. X in 75°C de, Y nin 100°C de buhar basԩnçlarԩ
1 atm dir.
K.N
(°C)
_______
Buna göre, aԭaԫԩdakilerden hangisi yanlԩԭtԩr?
100 sÝcaklÝk (¡C)
II. Y nin standart basԩnçta kaynama noktasԩ
100°C dir.
E) D–E arasԩnda düzensizlik ve kinetik enerj artar.
Tabloda X, Y ve Z maddelerinin standart (1 atm
basԩnç) erime ve kaynama noktalarԩ verilmiԭtir. Bu
maddeler 150°C den normal koԭullara (0°C sԩcaklԩk, 1 atm basԩnç) kadar soԫutuluyor.
buhar basÝncÝ
(mmHg)
Y
X
Buna göre,
D) C–D arasԩnda buhar basԩncԩ artar.
–5
12
0
E) a, b ve c
75
C) D–E arasԩnda buhar basԩncԩ 1 atmosferdir.
X
Y
Z
C) Yalnԩz c
600
ESEN YAYINLARI
Saf X katԩsԩnԩn standart basԩnçta ԩsԩtԩlmasԩyla ԭekildeki sԩcaklԩk–ԩsԩ grafiԫi elde edilmiԭtir.
Buna göre aԭaԫԩdaki yargԩlardan hangisi yanlԩԭtԩr?
E.N (°C)
_______
ÝsÝ (joule)
Saf X ve Y sԩvԩlarԩnԩn buhar basԩncԩ–sԩcaklԩk iliԭkisi grafiԫi ԭekildeki gibidir.
A
Madde
_______
c
F
0
3.
b
B) Yalnԩz b
D) b ve c
sÝcaklÝk (¡C)
t2
a
Bu maddenin kütlesi arttԩrԩldԩԫԩnda a, b
ve c deԫerlerinden
hangilerinde artma gözlenir?
A) Yalnԩz a
2.
sÝcaklÝk
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) II ve III
6.
C) I ve II
E) I, II ve III
Erime noktasԩnda bulunan saf X katԩsԩnԩn yarԩsԩ
eriyinceye kadar ԩsԩtԩlԩyor.
Bu olayda,
I.
Potansiyel enerji artar.
II. Ortalama kinetik enerji artar.
III. Sԩcaklԩk artar.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
D) I ve III
B) Yalnԩz II
C) I ve II
E) I, II ve III
MADDENԨN HALLERԨ
7.
10. Deniz seviyesinde, farklԩ iki sԩvԩnԩn kaynama sԩcaklԩklarԩ farklԩdԩr.
Sabit basԩnç altԩnda erime noktasԩnda bulunan saf
bir katԩ ԩsԩtԩlԩyor. Isԩtma sԩrasԩnda bazԩ deԫiԭimlere
iliԭkin ԭu grafikler çiziliyor.
sÝcaklÝk
sÝvÝ
kŸtlesi
Bunun nedeni;
I.
potansiyel
enerji
Kütlelerinin farklԩlԩԫԩ
II. Isԩ kaynaklarԩnԩn ԭiddetlerinin farklԩlԩԫԩ
III. Sԩvԩlarԩn cinslerinin farklԩlԩԫԩ
zaman
zaman
niceliklerinden hangileri olamaz?
zaman
Bu grafiklerden hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) II ve III
8.
A) Yalnԩz I
C) I ve II
B) Yalnԩz III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
E) I, II ve III
buhar
basÝncÝ
11. Bir arԩ sԩvԩ sabit dԩԭ
Saf X sԩvԩsԩna iliԭkin sԩcaklԩk–ԩsԩ grafiԫi ԭekildeki
gibidir.
Po
basԩnç altԩnda ԩsԩtԩlԩrsa ԭekildeki grafik el-
sÝcaklÝk
de ediliyor.
t
Buna göre,
ÝsÝ
q
Buna göre,
I.
I.
ESEN YAYINLARI
t
zaman
t anԩnda sԩvԩ kaynamaya baԭlar.
II. t anԩndaki sԩcaklԩk sԩvԩnԩn kaynama noktasԩdԩr.
III. t anԩndan itibaren sԩvԩnԩn özkütlesi deԫiԭmez.
açԩklamalarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
Dԩԭ basԩnç artԩnca t artar.
B) Yalnԩz II
D) I ve III
C) Yalnԩz III
E) I, II ve III
II. Kütle artԩnca q artar.
III. Isԩtԩcԩ ԭiddeti artԩnca t ve q artar.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz III
D) I ve III
9.
12. Saf bir X sԩvԩsԩnԩn
sԩcaklԩk – ԩsԩ deԫiԭim grafiԫi yanda
verilmiԭtir.
C) I ve II
E) I, II ve III
s›cakl›k (°C)
t2
X sԩvԩsԩnԩn molar
buharlaԭma ԩsԩsԩnԩ
hesaplamak için;
X ve Y farklԩ iki sԩvԩdԩr.
t1
0
600
1400 ›s› (J)
Bu iki sԩvԩyԩ aynԩ sԩcaklԩkta kaynatmak için aԭaԫԩdaki iԭlemlerden hangisini yapmak gerekir?
I.
A) Kütlelerini eԭitlemek
II. X in molekül kütlesi
B) Isԩtԩcԩ ԭiddeti farklԩ kaynaklar kullanmak
III. Isԩtԩlan sԩvԩnԩn kütlesi
C) Üzerlerindeki basԩncԩ ayarlamak
niceliklerinden hangileri bilinmelidir?
D) Kütlelerini farklԩ almak
A) Yalnԩz III
t2 sԩcaklԩԫԩ
E) Farklԩ sԩcaklԩklardan baԭlayarak ԩsԩtmak
1.D
2.E
3.B
4.D
5.E
B) I ve II
D) II ve III
6.A
7.B
8.C
9.C
C) I ve III
E) I, II ve III
10.C
11.E
12.D
337
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 2
4.
1
2
KatÝ m SÝvÝ m Gaz
4
3
5
X maddesinin farklԩ hal deԫiԭimleri numaralandԩrԩlmԩԭ oklarla gösterilmiԭtir.
Buna göre,
I.
3 ve 4 de potansiyel enerji azalԩr.
I.
III. 2 de harcanan enerji 1 dekinden büyüktür.
D) II ve III
2.
ÝsÝ (kj)
Buna göre,
I.
Katԩnԩn özԩsԩsԩ 3,2 j/g°C dir.
ESEN YAYINLARI
170
20
C) Yalnԩz III
E) I, II ve III
Ԭekildeki grafikte
X, Y ve Z sԩvԩlarԩnԩn denge
760
buhar basԩnçlarԩnԩn sԩcaklԩkla
deԫiԭimi gösterilmiԭtir.
buhar basÝncÝ
(mmHg)
Bu üç sԩvԩ için,
I.
X
Y
Z
t1
t2
t3
sÝcaklÝk (¡C)
Molar buharlaԭma ԩsԩsԩ en küçük olan X tir.
II. Y nin normal kaynama noktasԩ t2 °C dir.
II. Erime ԩsԩsԩ 320 j/g dir.
III. Sԩvԩnԩn özԩsԩsԩ 3,2 j/g°C dir.
III. Z nin moleküler arasԩ çekim kuvveti X ten fazladԩr.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) I ve III
3.
C) I ve II
Erime noktasԩ (°C) Kaynama noktasԩ (°C)
X
–10
92
Y
–17
30
Z
9
106
D) X ve Z
B) Yalnԩz Z
B) Yalnԩz II
D) I ve III
6.
C) I ve II
E) I, II ve III
Donmakta olan bir sԩvԩ için donma süresince
çizilen aԭaԫԩdaki grafiklerden hangisi yanlԩԭtԩr?
A) dŸzensizlik
Buna göre sԩcaklԩk –12°C den 97°C ye çԩkarԩldԩԫԩnda baԭlangԩçta katԩ iken sonra sԩvԩ hale
geçen maddeler hangileridir?
A) Yalnԩz X
A) Yalnԩz I
E) I, II ve III
X, Y ve Z arԩ maddelerinin aynԩ basԩnçtaki erime
ve kaynama noktalarԩ tabloda verilmiԭtir.
338
B) Yalnԩz II
D) II ve III
5.
70
a deԫeri 2 katԩna çԩkar.
A) Yalnԩz I
sÝcaklÝk (¡C)
9,6
zaman
b
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
E) I, II ve III
1,6 8,0
a
III. c deԫeri deԫiԭmez.
C) I ve II
10 gramlԩk saf X katԩsԩnԩn standart basԩnçta ԩsԩtԩlmasԩyla ilgili sԩcaklԩk–ԩsԩ grafiԫi ԭekildeki gibidir.
0
c
II. b deԫeri yarԩya düԭer.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
B) Yalnԩz II
sÝcaklÝk
Buna göre,
II. 5 süblimleԭmedir.
A) Yalnԩz I
Saf bir X katԩsԩnԩn
sԩ cak lԩk–za man
gra fi ԫi yanda ki
gibidir. Isԩtmada
kullanԩlan ԩsԩtԩcԩnԩn gücü iki katԩna
çԩkarԩlԩyor.
B) sÝcaklÝk
Zaman
D) potansiyel
enerji
C) sÝvÝ kŸtlesi
Zaman
Zaman
E) ortalama
kinetik enerji
C) X ve Y
E) X, Y ve Z
Zaman
Zaman
MADDENԨN HALLERԨ
7.
10. Süblimleԭme, bazԩ katԩlara hal deԫiԭim sԩrasԩnda
sԩvԩlaԭmadan gaz haline dönüԭmeleri olayԩdԩr.
Açԩk bir kapta bulunan saf sԩvԩya ԩsԩ verildiԫinde
sԩcaklԩԫԩnԩn deԫiԭmediԫi ancak düzensizliԫinin arttԩԫԩ görülüyor.
Buna göre,
Süblimleԭme olayԩnda aԭaԫԩdakilerden hangisinin olmasԩ beklenmez?
I.
A) Fiziksel deԫiԭme olur.
Sԩvԩnԩn buhar basԩncԩ artar.
II. Toplam potansiyel enerji artar.
B) Maddenin düzensizliԫi artar.
III. Kaptaki sԩvԩ miktarԩ deԫiԭmez.
C) Toplam potansiyel enerji azalԩr.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
D) Moleküller arasԩ uzaklԩk artar.
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) II ve III
E) Isԩ alarak gerçekleԭir.
C) I ve II
E) I, II ve III
11.
jilet
Ԭekildeki gibi kaba su
koyulup etrafԩ bir cam
kapla dԩԭarԩdan izole
edilecek ԭekilde kapatԩlԩp sabit sԩcaklԩkta
bekletiliyor.
soÛuk
su
Suyun buharlaԭan molekül sayԩsԩnԩn (B.M)
zamanla (t) deԫiԭim grafiԫi aԭaԫԩdakilerden
hangisidir?
A) B.M
B) B.M
sÝcak
su
jilet
Sԩcak su ve soԫuk su üzerine paralel konulan jiletin sԩcak suda hemen dibe batarken soԫuk suda
batmadԩԫԩ görülür.
su
ESEN YAYINLARI
8.
Bu olay,
I.
Sԩcaklԩk arttԩkça yüzey geriliminin azalmasԩ
II. Sԩcaklԩk arttԩkça viskozitenin artmasԩ
C) B.M
III. Jiletin özkütlesinin soԫuk sudan az olmasԩ
nedenlerinden hangileriyle iliԭkilidir?
A) Yalnԩz I
t
t
D) B.M
t
B) Yalnԩz II
D) I ve II
C) Yalnԩz III
E) I, II ve III
E) B.M
t
12. Aynԩ koԭullarda bal ile suyun bazԩ özellikleri karԭԩ-
t
laԭtԩrԩlԩyor.
9.
Arԩ sԩvԩlarԩn buhar basԩncԩ için;
Buna göre,
I.
I.
Sԩvԩnԩn cinsine baԫlԩdԩr.
Bal, suya göre daha viskozdur.
II. Sԩvԩ kaynarken sabit kalԩr.
II. Su, bala göre daha akԩcԩdԩr.
III. Sԩvԩnԩn sԩcaklԩԫԩ arttԩkça yükselir.
III. Bal ile suyun yüzey gerilimleri eԭittir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz II
B) I ve II
D) II ve III
1.E
2.A
3.B
A) Yalnԩz I
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
4.D
5.E
B) Yalnԩz II
6.D
7.B
8.D
9.E
C) I ve II
E) I, II ve III
10.C
11.A
12.C
339
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 7
5.
–20 °C de bulunan 10 gram buz parçasԩ ԩsԩtԩlarak
0 °C de tamamen sԩvԩ hale getiriliyor.
Bu iԭlem sԩrasԩnda harcanan ԩsԩ kaç kj dir?
(cbuz=2,09 j/g °C, Le=334,4 j/g, csu=4,18 j/g °C)
(cbuz = 2,09 j/g °C, Le = 334,4 j/g)
A) 418
B) 3344
D) 4762
A) 209
C) 3762
E) 4389
100 °C deki 10 gram su buharԩ soԫutularak 0 °C
deki buz haline dönüԭtürülüyor.
siyle ilgili aԭaԫԩdaki grafik verilmiԭtir.
Buna göre, açԩԫa çԩkan toplam ԩsԩ kaç Jouledir?
(Ldonma = 334,4 j/g, csu = 4,18 j/g °C,
t
Lyoԫunlaԭma = 2257,2 j/g)
A) 30096
0
Is› (J)
7.
Bu iԭlem sԩrasԩndaki son sԩcaklԩk (t) kaç °C
(cbuz=2,09 j/g °C, Le=334,4 j/g, csu=4,18 j/g °C)
B) 15
C) 10
D) 8
E) 4
–10 °C deki m gram buza 1881 Joule ԩsԩ verildiԫin-
ESEN YAYINLARI
olur?
A) 20
B) 22572
D) 4180
–20
E) 3344
Açԩk hava basԩncԩnԩn 1 atm olduԫu ortamda –10
°C deki 100 gram buz +40 °C deki 100 gram su
içine atԩlԩp ԩsԩ alԩԭ veriԭi tamamlanԩncaya kadar
bekleniyor.
I.
Kapta 200 gam su bulunur.
II. Son sԩcaklԩk 0 °C olur.
de m/2 gram buz sԩvԩ hale geçmektedir.
III. Buzun tamamԩ erimez.
Buna göre, buzun baԭlangԩç kütlesi (m) kaç
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
gramdԩr?
(cbuz=2,09 j/g °C, csu=4,18 j/g °C, Le=334,4 j/g, ԩsԩ
alԩԭ veriԭi su ile buz arasԩnda olur.)
A) 4
B) 6
C) 8
D) 10
A) Yalnԩz I
E) 20
B) Yalnԩz II
D) II ve III
–20 °C deki 40 gram buza 16720 Joule ԩsԩ veriliyor.
Bu iԭlemle ilgili;
I.
Arԩ suyun kaynamasԩna iliԭkin;
Aynԩ yerde, açԩk bir tencerede ve cezvede
yüksek sԩcaklԩkta kaynar.
III. Aynԩ yerde düdüklü tencerede, açԩk tencerede-
(cbuz=2,09 j/g °C, Le=334,4 j/g, csu=4,18 j/g °C)
D) I ve II
E) I, II ve III
II. Deniz seviyesinde, daԫԩn tepesine göre daha
yargԩlarԩndan hangileri yanlԩԭtԩr?
B) Yalnԩz II
C) I ve II
farklԩ sԩcaklԩkta kaynamaya baԭlar.
III. Kapta 40 gram su bulunur.
A) Yalnԩz I
8.
I.
Son sԩcaklԩk 10 °C olur.
II. Son sԩcaklԩk 0 °C olur.
348
C) 20096
Buna göre;
(cbuz = 2,09 j/g °C, Le = 334,4 j/g)
4.
C) 3344
–20 °C deki 20 gram buza 9196 Joule ԩsԩ verilmeS›cakl›k (°C)
3.
B) 836
D) 4380
E) 6780
6.
2.
20 °C deki 10 gram su, –10 °C deki buza dönüԭünceye kadar toplam kaç Joule ԩsԩ açԩԫa
çԩkar?
C) Yalnԩz III
E) I ve III
kine göre daha yüksek sԩcaklԩkta kaynar.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
D) II ve III
B) Yalnԩz II
C) I ve III
E) I, II ve III
MADDENԨN HALLERԨ
9.
12. Aԭaԫԩda saf bir X maddesinin sԩcaklԩk - zaman
Saf bir X sԩvԩsԩnԩn soԫumasԩna iliԭkin sԩcaklԩk - ԩsԩ
grafiԫi ԭekildeki gibidir.
grafiԫi verilmiԭtir.
S›cakl›k (°C)
S›cakl›k (°C)
50
t2
40
t1
0
334,4
1588,4
Is› (J)
1
2
3
4
Buna göre;
I.
Zaman
X sԩvԩsԩnԩn kütlesi 10 gramdԩr.
Buna göre aԭaԫԩdaki ifadelerden hangisi yan-
II. X sԩvԩsԩnԩn donma ԩsԩsԩ 125,4 J/g dԩr.
lԩԭtԩr?
III. X sԩvԩsԩnԩn donma sԩcaklԩԫԩ 50 °C dir.
A) Maddenin donma noktasԩ t1 dir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
B) 1. ve 3. bölgelerde madde heterojendir.
(csԩvԩ=3,344 J/g °C)
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) II ve III
C) 2. ve 4. bölgelerde potansiyel enerji azalmԩԭtԩr.
C) I ve II
E) I, II ve III
D) t1 ve t2 sԩcaklԩklarԩnda kinetik enerji deԫiԭmez.
E) 1. bölgede madde gaz halindedir.
10. 4 gram saf bir X katԩsԩnԩn, ԩsԩtԩlmasԩna iliԭkin sԩcakESEN YAYINLARI
lԩk - ԩsԩ grafiԫi ԭekideki gibidir.
S›cakl›k (°C)
20
0
160
560
Is› (J)
Buna göre;
I.
X katԩsԩnԩn ԩsԩnma ԩsԩsԩ 2 J/g °C dir.
13. 10 gram saf bir X sԩvԩsԩnԩn ԩsԩtԩlmasԩna iliԭkin sԩcaklԩk - ԩsԩ grafiԫi ԭekildeki gibidir.
II. X katԩsԩnԩn erime ԩsԩsԩ 100 J/g dԩr.
III. X katԩsԩnԩn erime sԩcaklԩԫԩ 20 °C dir.
S›cakl›k (°C)
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) II ve III
35
C) I ve II
E) I, II ve III
20
11. Sԩvԩlarԩn kaynama noktasԩyla ilgili,
I. Sԩvԩnԩn üzerindeki açԩk hava basԩncԩ arttԩkça
kaynama noktasԩ yükselir.
0
600
1600
Is› (J)
Buna göre;
I.
II. Sԩvԩda uçucu olmayan katԩ çözünürse kaynama noktasԩ yükselir.
X sԩvԩsԩnԩn özԩsԩsԩ 4 j/g °C dir.
II. X sԩvԩsԩnԩn molar buharlaԭma ԩsԩsԩ 3200 J/mol dür.
III. Moleküllerarasԩ çekim kuvveti fazla olan sԩvԩnԩn kaynama noktasԩ da yüksektir.
III. X sԩvԩsԩnԩn kaynama sԩcaklԩԫԩ 35 °C dir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
(X in molekül kütlesi : 32)
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) II ve III
1.C
2.A
3.D
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
C) I ve II
A) Yalnԩz I
E) I, II ve III
4.B
5.E
B) Yalnԩz II
D) II ve III
6.A
7.D
8.D
9.C
10.E
C) I ve II
E) I, II ve III
11.E
12.B
13.E
349
KARIԬIMLAR
KARIʞIMLAR
5. ÜNԨTE
10. SINIF KԨMYA
Çözücüler ve Çözeltiler
Ԩki ya da daha fazla maddenin birbiri içerisinde homojen olarak daԫԩlmasԩyla oluԭan karԩԭԩmlara çözelti denir.
Çözeltiler, boyutu 10 nanometreden daha küçük olacak ԭekilde daԫԩlmԩԭ maddelerin oluԭturduԫu karԩԭԩmdԩr. Bir çözeltide en az iki bileԭen vardԩr. Çözelti içinde miktarԩ çok olan bileԭene çözücü, miktarԩ az olan bileԭene ise çözünen denir.
Çözücü ve çözünenin fiziksel haline göre çeԭitli çözeltiler oluԭabilir.
1 nanometre = 10–9 metre
Gözün seçtiԫi en büyük boyut: 10–4 m
Çözeltinin fiziksel hâli
Gaz
Sԩvԩ
Katԩ
Bileԭenler
Çözelti örneԫi
Çözücü ve fiziksel hâli
Çözünen ve fiziksel hali
Doԫal gaz
Metan (gaz)
Etan (gaz)
Hava
Azot (gaz)
Oksijen (gaz)
Tuzlu su
Su (sԩvԩ)
Sodyum klorür (katԩ)
Kolonya
Su (sԩvԩ)
Etanol (sԩvԩ)
Bronz
Bakԩr (katԩ)
Kalay ve Kurԭun (katԩ)
Pirinç
Bakԩr (katԩ)
Çinko (katԩ)
Çözücü ve çözünenin fiziksel haline göre çözelti türleri
Çözünme ile erime kavramlarԩ birbiriyle karԩԭtԩrԩlmamalԩdԩr. Yanlԩԭ bir alԩԭkanlԩkta “ԭeker suda erir” ԭeklindeki
kavram doԫru deԫildir. Gerçekte ԭeker suda çözünür. Erime ise bir katԩnԩn ԩsԩ alarak sԩvԩ hale gelmesi olayԩdԩr.
etkinlik 1
Aԭaԫԩda verilen çözelti örneklerinde çözücü, çözünen ve çözeltinin fiziksel halini belirtiniz.
Çözelti Örneԫi
Alkollü su
Tuzlu su
Amonyaklԩ su
Amalgam (Gümüԭte cԩvanԩn çözünmesi)
Pirinç (Bakԩrda çinkonun çözünmesi)
Palladyumda hidrojenin çözünmesi
Azotta oksijenin çözünmesi
352
Çözücü
Çözünen
Çözelti
Sԩvԩ
Sԩvԩ
Sԩvԩ
KARIԬIMLAR
Çözücüsü su olan çözeltilere sulu çözelti denir. Biz konumuzda çözelti terimini genellikle sulu çözelti anlamԩnda kullanacaԫԩz.
Çözeltilerin Sԩnԩflandԩrԩlmasԩ
Doymamԩԭ Çözelti
Çözebileceԫinden daha az çözünen madde bulunduran çözeltiye doymamԩԭ çözelti denir.
Doymuԭ Çözelti
Çözebileceԫi kadar çözünen madde bulunduran çözeltiye doymuԭ çözelti denir.
Aԭԩrԩ Doymuԭ Çözelti
Çözebileceԫinden daha fazla çözünen madde çözünmüԭ olan çözeltiye aԭԩrԩ doymuԭ çözelti denir.
Seyreltik Çözelti
Ԩçinde az miktarda çözünmüԭ madde bulunduran çözeltiye seyreltik çözelti denir.
Deriԭik Çözelti
Ԩçinde çok miktarda çözünmüԭ madde bulunduran çözeltiye deriԭik çözelti denir.
Elektrolit Çözeltiler
Elektrik akԩmԩnԩ ileten çözeltilere elektrolit çözeltiler denir. Ԩyon içeren çözeltiler elektrik akԩmԩnԩ iletir.
Yalԩtkan Çözeltiler
Elektrik akԩmԩnԩ iletmeyen çözeltilere yalԩtkan çözeltiler denir.
Çözeltilerde kütle korunur.
Çözeltilerde hacim korunmayabilir.
etkinlik 2
Çözeltilerle ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D, yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Doymuԭ bir çözeltiye aynԩ koԭullarda çözünen maddeden eklenirse çözünme olmaz.
b)
Bir çözeltinin çözünen/çözücü oranԩnԩ artԩran etkiler çözeltinin seyrelmesine neden olur.
c)
Aԭԩrԩ doymuԭ çözeltiler kararsԩzdԩr, bir süre bekletilirse veya dԩԭ bir etkiyle çözeltide çökme gerçekleԭebilir.
d)
Bir sulu çözeltide kuvvetli asit, kuvvetli baz veya tuz gibi iyonlaԭan maddeler çözündükçe çözeltinin elektrik
iletkenliԫi artar, ancak alkol, ԭeker gibi molekül halinde daԫԩlan maddeler çözündükçe çözeltinin elektrik iletkenliԫi deԫiԭmez.
e)
Bir çözeltide, çözücü ile çözünen maddelerin kütleleri toplamԩ çözeltinin kütlesinden daha azdԩr.
f)
Bileԭenleri sԩvԩ olan bütün çözeltilerde çözücü ile çözünen maddelerin hacimleri toplamԩ çözeltinin hacmine
eԭittir.
g)
Seyreltik bir sulu çözeltiden su buharlaԭtԩrԩlԩrsa veya çözünen maddeden biraz daha çözünürse çözelti daha
deriԭik hale gelir.
h)
Bileԭenleri gaz olan karԩԭԩmlar homojen veya heterojen olabilirler.
353
10. SINIF KԨMYA
Çözeltilerin Oluԭumu
Bir maddenin çözücü içinde çözünmesi üç basamakta gerçekleԭir.
Çözünen taneciklerin arasԩndaki baԫlarԩn kopmasԩ.
Baԫ kopmasԩ için enerji gerektiԫinden, bu basamak ԩsԩ alarak gerçekleԭir.
Çözücü tanecikleri arasԩndaki baԫlarԩn kopmasԩ
Bu basamakta da baԫ koptuԫu için ԩsԩ alarak gerçekleԭir.
Çözünen taneciklerin etrafԩnԩn çözücü molekülleri tarafԩndan sarԩlmasԩ
Bu sarԩlmada çözünen ve çözücü tanecikleri arasԩnda baԫ oluԭur. Baԫ oluԭumu sԩrasԩnda ԩsԩ açԩԫa çԩkar.
Her sistem enerji azaldԩkça daha kararlԩ olur. Çözünme olayԩnԩn üçüncü basamaԫԩnda açԩԫa çԩkan ԩsԩ ilk iki basamak
için gerekli olan enerjiyi de karԭԩlar ve maddenin daha düԭük enerjili yani daha kararlԩ olmasԩnԩ saԫlar.
Gerçekte “benzer benzeri çözer” genellemesi maddenin daha düԭük enerjili hale gelme isteԫinden ortaya çԩkan bir durumdur.
Na+
Cl–
Na+
Cl–
Na+
Cl–
H
(H2O)
H
Cl–
H
H
Na+
O
O
Na+
H
H
O
H
O
H
H
Cl–
O
H
H
Na+
O
H
O
H
H
H
H
O
Ԩyonik bir katԩnԩn (NaCl) suda çözünmesi
Çözünen taneciklerin, çözücü tanecikleri tarafԩndan çekilerek etrafԩnԩn sarԩlmasԩna solvatasyon denir. Çözünme olayԩnda çözücü su ise bu olaya hidratasyon denir.
Etrafԩ çözücü molekülleri tarafԩndan çevrilmiԭ olan çözünen taneciklerine de solvatize tanecik denir.
Çözünme olgusu, çözücü molekülleri ile çözünen tür arasԩnda oluԭan iyon–dipol, dipol–dipol, iyon–iyon, iyon–indüklenmiԭ–dipol ve dipol–indüklenmiԭ dipol etkileԭimidir.
etkinlik 3
Aԭaԫԩda verilen çözücü ile çözünen maddeler arasԩnda etkileԭim türü ile sürecin solvatasyon mu, hidratasyon mu
olduԫunu belirtiniz.
354
Çözücü
Çözünen
Etkileԭim Türü
Süreç
a)
H 2O
NaCl
Dipol–Ԩyon
Hidratasyon
b)
NaCl
Na2SO4
c)
H2O
C2H5OH
d)
CCl3H
HCl
e)
CCl3H
CO2
f)
IBr
HF
g)
IBr
O2
h)
H 2O
CO2
i)
SO2
CO2
KARIԬIMLAR
DERԨԬԨM
Belirli bir miktar çözelti ve çözücü içerisinde çözünen madde miktarԩna deriԭim denir. Deriԭimi düԭük olan çözeltilere
seyreltik çözelti, deriԭimi yüksek olan çözeltilere ise deriԭik çözelti denir.
Bir çözeltide çözünen madde miktarԩ, kütle, hacim, mol terimlerini içeren çeԭitli deriԭim birimleriyle belirtilir. En çok kullanԩlan deriԭim birimleri, yüzde deriԭim, mol kesri, molarite, molalite, ppm ve ppb dir.
Kütlece Yüzde
100 gram çözeltide çözünmüԭ olarak bulunan maddenin kütlesine kütlece yüzde deriԭim denir.
Örneԫin kütlece %25 lik ԭekerli su çözeltisi denildiԫinde, her 100 gram çözeltide 25 gram ԭeker ve 75 gram su olduԫu anlaԭԩlmalԩdԩr.
Kütlece yüzde ԭu baԫԩntԩ ile gösterilir.
Kütlece yüzde (Y) =
Çözünenin kütlesi (m Ç)
. 100
Çözeltinin kütlesi (m T)
Bir çözelti seyreltilirken ya da deriԭtirilirken ԭu baԫԩntԩ kullanԩlabilir.
m 1 .Y1 = m 2 .Y2
Farklԩ çözeltiler birbirleriyle karԩԭtԩrԩlԩrken de ԭu baԫԩntԩ kullanԩlabilir.
m 1 .Y1 + m 2 .Y2 + … = (m 1 + m 2 + …) YK
2 mol NaOH kullanԩlarak 400 gram sulu çözelti hazԩrlanԩyor.
Buna göre, bu çözeltinin kütlece yüzde kaçԩ NaOH dir?
(NaOH nin mol kütlesi:40 g/mol)
SORU 1
64 gram suda 16 gram ԭeker çözünmüԭtür.
Buna göre bu çözeltideki ԭekerin kütlece % deriԭimi kaçtԩr?
ÇÖZÜM
355
10. SINIF KԨMYA
SORU 2
12 gram KNO3 kullanԩlarak kütlece % 30 luk sulu çözelti hazԩrlanԩyor.
Buna göre, bu çözelti için kullanԩlan su kaç gramdԩr?
ÇÖZÜM
SORU 3
Kütlece % 30 luk 20 gram ԭekerli su çözeltisinden 5 gram su buharlaԭtԩrԩlԩyor.
Buna göre oluԭan yeni çözeltide ԭekerin kütlece yüzdesi kaçtԩr?
ÇÖZÜM
SORU 4
Kütlece % 20 lik 120 gram KNO3 çözeltisine 30 gram daha KNO3 eklenip, çözünüyor.
Buna göre yeni çözeltide KNO3 ün kütlece % deriԭimi kaçtԩr?
ÇÖZÜM
SORU 5
Kütlece % 20 KNO3 içeren 40 gram sulu çözeltiye 10 gram su ekleniyor.
Buna göre oluԭan yeni çözelti kütlece % kaç KNO3 içerir?
ÇÖZÜM
SORU 6
Kütlece % 30 oranԩnda ԭeker içeren çözeltinin özkütlesi 1,2 g/mL dir.
Bu çözeltinin 200 mL sinde kaç gram ԭeker çözünmüԭtür?
ÇÖZÜM
356
KARIԬIMLAR
SORU 7
% 60 lԩk KOH çözeltisi ile % 20 lik KOH çözeltisi kütlece hangi oranda karԩԭtԩrԩlԩrsa son çözelti % 25 lik olur?
ÇÖZÜM
SORU 8
% 20 lik 400 g tuzlu su elde etmek için % 10 ve % 30 luk çözeltilerden kaçar gram gerekir?
ÇÖZÜM
SORU 9
Kütlece % 20 lik 100 gram ԭekerli su çözeltisi ile % 60 lԩk bir miktar ԭekerli su çözeltisi karԩԭtԩrԩldԩԫԩnda kütlece % 40
ԭeker içeren bir karԩԭԩm oluԭuyor.
Buna göre karԩԭԩmԩn kütlesi kaç gramdԩr?
ÇÖZÜM
SORU 10
150 gram su ile % 40 KNO3 içeren çözelti hazԩrlamak için kaç gram KNO3 gerekir?
ÇÖZÜM
357
10. SINIF KԨMYA
SORU 11
Belli bir sԩcaklԩkta NaNO3 katԩsԩnԩn sudaki çözünürlüԫü 30 g/100 g sudur.
Buna göre, aynԩ sԩcaklԩkta % 20 NaNO3 içeren 400 gram sulu çözeltiyi doyurmak için kaç gram NaNO3 gerekir?
ÇÖZÜM
SORU 12
Kütlece % 20 lik 400 gram X2(SO4)3 çözeltisinde 0,2 mol X2(SO4)3 çözünmüԭ olarak bulunmaktadԩr.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (Atom kütleleri: O=16, S=32)
a) X2(SO4)3 ün mol kütlesi nedir?
b) X in atom kütlesi nedir?
ÇÖZÜM
SORU 13
0,25 mol KOH 2 mol suda çözünerek bir çözelti hazԩrlanԩyor.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (Atom kütleleri: H=1, O=16, K=39)
a) Çözeltinin kütlesi kaç gramdԩr?
b) Çözeltinin kütlece % kaçԩ KOH dir?
ÇÖZÜM
SORU 14
160 mL sinde 0,4 mol NaNO3 çözünmüԭ çözeltisinin özkütlesi 1,25 g/mL dir.
Buna göre bu çözelti kütlece % kaç NaNO3 içerir? (Atom kütleleri: N=14, O=16, Na=23)
ÇÖZÜM
358
KARIԬIMLAR
Mol Kesri
Çözeltideki bir bileԭenin mol sayԩsԩnԩn toplam mol sayԩsԩna oranԩ, o bileԭenin mol kesri olarak tanԩmlanԩr. Mol kesri X
ile gösterilir. A, B ve C bileԭenlerinden oluԭan bir çözeltide her bir bileԭenin mol kesri ԭu ԭekilde bulunur.
A bileԭeninin mol kesri,
XA =
nA
nA + nB + nC
B bileԭeninin mol kesri,
XB =
nB
nA + nB + nC
C bileԭeninin mol kesri,
XC =
nC
nA + nB + nC
Çözeltideki bileԭenlerin mol kesirleri toplamԩ 1 dir.
XA + XB + XC = 1
90 gram suda 148 gram Mg(NO3)2 çözülerek hazԩrlanan çözelti için aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
(Mol kütleleri: H2O = 18 g/mol, Mg(NO3)2=148 g/mol)
a) H2O nun mol kesri kaçtԩr? (Çözücü ve çözünene göre)
b) Mg(NO3)2 nin mol kesri kaçtԩr?
c) Mg2+ nin mol kesri kaçtԩr?
d) NO3 nin mol kesri kaçtԩr?
–
e) H2O nun suda oluԭan iyonlara göre mol kesri kaçtԩr?
359
10. SINIF KԨMYA
SORU 15
2,8 gram azot ve 0,8 gram oksijen gazԩ içeren gaz çözeltisinde azot ve oksijenin mol kesirleri kaçtԩr?
(Atom kütleleri:N = 14, O = 16)
ÇÖZÜM
SORU 16
Kütlece %46 lԩk alkol (C2H5OH) lü su çözeltisinde suyun ve alkolün mol kesirleri kaçtԩr?
(Mol kütleleri: H2O = 18 g/mol, C2H5OH = 46 g/mol)
ÇÖZÜM
SORU 17
40 gram Fe2(SO4)3, 207 gram suda çözünüyor.
2–
Bu çözeltide Fe3+ ve SO4 iyonlarԩnԩn mol kesirleri kaçtԩr?
(Mol kütleleri: H2O = 18 g/mol, Fe2(SO4)3 = 400 g/mol)
ÇÖZÜM
SORU 18
Kütlece %10 NaOH içeren sulu çözeltide NaOH ve H2O nun mol kesirleri kaçtԩr?
(Mol kütleleri: H2O = 18 g/mol, NaOH = 40 g/mol)
ÇÖZÜM
360
KARIԬIMLAR
ppm – ppb
Çok hassas analizlerde bazen deriԭimler o kadar küçük olur ki deriԭim birimi olarak ppm veya ppb kullanԩlԩr. ppm, milyonda parça anlamԩnda (ppm, ingilizce parts por million kelimelerinin kԩsaltԩlmԩԭ ԭekli), ppb de milyarda parça anlamԩnda (ppb, ingilizce parts per billion kelimelerinin kԩsaltԩlmԩԭ ԭekli) dir.
1 kg çözeltide çözünen maddenin kütlesine ppm veya ppb denir. Bu tür çözeltiler çok seyreltik olduԫu için çözelti kütlesi yerine çözücü kütlesi alԩnabilir. Örneԫin, deriԭimi 5 ppm olan bir çözeltinin kütlece milyonda 5 kԩsmԩ çözünendir.
Yani deriԭimi; 5 g madde/106 g çözeltidir.
ppm =
Çözünen miktar› (g)
Çözeltinin kütlesi (g) *
Suyun özkütlesi 1 g/mL olduԫu için 1 g yerine 1 mL de alԩnabilir.
500 mL su örneԫinde 3,2 mg kurԭun iyonu (Pb2+) bulunmaktadԩr.
Buna göre bu çözeltinin deriԭimi kaç ppm dir?
SORU 19
Bir su örneԫinin analizinde, 100 mL lik örnekte 0,5 mg cԩva (Hg2+) olduԫu belirleniyor.
Buna göre, bu su örneԫinin deriԭimi kaç ppm dir?
ÇÖZÜM
SORU 20
Deriԭimi 10 g Pb2+/109 g su olan bir çözeltinin 1 kg sinde kaç gram Pb2+ vardԩr?
ÇÖZÜM
SORU 21
Hg2+ deriԭimi 4 ppb olan bir çözeltinin 100 kg sinde kaç gram Hg2+ vardԩr?
ÇÖZÜM
361
10. SINIF KԨMYA
Molarite
Bir litre çözeltide çözünen maddenin mol sayԩsԩna molarite denir.
Molarite =
Çözünenin mol say›s›
Çözeltinin hacmi (L)
M=
n
V
M : Çözeltinin molaritesi
n : Çözünen maddenin mol sayԩsԩ
V : Çözelti hacmi (litre)
Bir çözeltiye su ekleme ya da çözeltiden su buharlaԭtԩrԩlarak çözelti seyreltilir ya da deriԭtirilirse ԭu baԫԩntԩ kullanԩlabilir:
M 1 .V1 = M 2 .V2
M1 : Ԩlk çözeltinin molaritesi
M2 : Son durumda çözeltinin molaritesi
V1 : Ԩlk çözeltinin hacmi
V2 : Son durumda çözeltinin hacmi
Birden fazla çözelti birbiriyle karԩԭtԩrԩlԩrsa ԭu baԫԩntԩ kullanԩlabilir:
M 1 .V1 + M 2 .V2 + … = M K .VK
11,2 gram KOH tartԩlԩp üzerine 400 mL su eklenip bir çözelti hazԩrlanԩyor.
Buna göre, aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (KOH nin mol kütlesi=56 g/mol)
a) Oluԭan çözeltide KOH nin molar deriԭimi (molaritesi) kaç mol/L dir?
b) Bu çözeltiye 1200 mL su eklenirse oluԭan yeni çözeltide KOH nin molaritesi kaç mol/L olur?
c) Ԩlk çözelti, deriԭimi bilinmeyen 600 mL lik bir baԭka KOH çözeltisiyle karԩԭtԩrԩlԩnca deriԭimi 0,44 M olan bir çözelti
oluԭtuԫuna göre deriԭimi bilinmeyen çözeltinin molaritesi kaçtԩr?
362
KARIԬIMLAR
SORU 22
8 gram NaOH ile 200 mL çözelti hazԩrlanԩyor.
Buna göre bu çözeltinin molar deriԭimi kaçtԩr? (NaOH nin mol kütlesi: 40 g/mol)
ÇÖZÜM
SORU 23
Normal koԭullarda 5,6 litre NH3 gazԩ suda çözülerek 5 litre çözelti hazԩrlanԩyor.
Bu çözeltideki NH3 ün molar deriԭimi kaçtԩr?
ÇÖZÜM
SORU 24
0,2 molarlԩk 100 mL NaOH çözeltisinde kaç gram NaOH vardԩr? (NaOH nin mol kütlesi: 40 g/mol)
ÇÖZÜM
SORU 25
1 molarlԩk 100 mL XCO3 çözeltisinde 10 gram XCO3 çözünmüԭtür.
Buna göre X elementinin atom kütlesi kaçtԩr? (Atom kütleleri: C=12, O=16)
ÇÖZÜM
363
10. SINIF KԨMYA
SORU 26
0,4 molarlԩk 300 mL HCI çözeltisine 500 mL su ekleniyor.
Buna göre, yeni çözeltinin molar deriԭimi kaçtԩr?
ÇÖZÜM
SORU 27
Arԩ haldeki X sԩvԩsԩnԩn mol kütlesi 72, oda sԩcaklԩԫԩndaki yoԫunluԫu 1,2 g/mL dir. Aynԩ sԩcaklԩkta bu sԩvԩnԩn 15 mL si
ile 500 mL sulu çözelti hazԩrlanԩyor.
Bu çözeltide X in molar deriԭimi kaçtԩr?
ÇÖZÜM
SORU 28
240 gram NaOH kullanԩlarak molaritesi 3 olan çözeltiden kaç litre hazԩrlanabilir? (NaOH nin mol kütlesi: 40 g/mol)
ÇÖZÜM
SORU 29
0,3 molarlԩk 500 mL KNO3 çözeltisinden 200 mL su buharlaԭtԩԫԩnda herhangi bir çökelme olmamaktadԩr.
Buna göre yeni çözeltideki KNO3 ün molar deriԭimi kaçtԩr?
ÇÖZÜM
364
KARIԬIMLAR
SORU 30
4 molarlԩk 400 mL NaOH çözeltisini 1 molarlԩk yapmak için kaç mL su eklenmelidir?
ÇÖZÜM
SORU 31
2 molarlԩk 200 cm3 NaOH çözeltisi ile 8 molarlԩk 50 cm3 NaOH çözeltisi karԩԭtԩrԩlԩyor.
Buna göre yeni çözeltinin molaritesi kaçtԩr?
ÇÖZÜM
SORU 32
3 molarlԩk 500 mL H2SO4 çözeltisi hazԩrlanmak isteniyor.
Bu çözeltiyi hazԩrlamak için 2 molarlԩk ve 6 molarlԩk H2SO4 çözeltilerinden kaçar mL karԩԭtԩrԩlmalԩdԩr?
ÇÖZÜM
SORU 33
0,6M KNO3 çözeltisinden 3 litre alԩnԩp üç ayrԩ kaba birer litre olacak ԭekilde bölünüyor. Bu kaplardaki çözeltilere ԭu
iԭlemler uygulanԩyor.
1. kaptan 250 mL su buharlaԭtԩrԩlԩyor.
2. kaba 2 litre su ekleniyor.
3. kaba 0,1 M lԩk 4 litre KNO3 çözeltisi ekleniyor.
Buna göre, çözeltilerdeki KNO3 deriԭimleri için aԭaԫԩdakilerden hangisi doԫrudur?
A)
1. kap
0,45
2. kap
0,3
3. kap
0,3
B)
0,8
0,2
0,2
C)
0,45
0,4
0,4
D)
0,8
0,2
0,3
E)
0,75
0,3
0,2
ÇÖZÜM
365
10. SINIF KԨMYA
Kütlece % Deriԭim – Molarite Ԩliԭkisi
Kütlece % deriԭim baԫԩntԩsԩ ԭu ԭekildeydi:
Y=
m çözünen
.100
m çözelti
Bir çözeltide molar deriԭim baԫԩntԩsԩ da ԭu ԭekildeydi:
M=
m çözünen /m a
m çözünen
n
&M=
&M =
.1000
V
V
m a .V
* Hacmi mL ye çevirmek için 1000 ile çarpԩldԩ.
Çerçeve içine alԩnan her iki baԫԩntԩ taraf tarafa oranlanԩrsa ԭu baԫԩntԩ bulunur.
M=
Y.d.10
Ma
M : Çözünen maddenin molaritesi
d : Çözeltinin özkütlesi
Y : Çözeltinin kütlece yüzde deriԭimi
Ma: Çözünen maddenin mol kütlesi
Özkütlesi 0,85 g/mL olan ve kütlece %34 NH3 içeren çözeltinin molaritesi kaçtԩr?
(NH3 ün mol kütlesi = 34 g/mol)
SORU 34
Kütlece %49 luk H2SO4 çözeltisinin yoԫunluԫu 1,4 g/mL dir.
Buna göre, bu çözeltinin molaritesi kaç mol/L dir? (H2SO4 ün mol kütlesi: 98 g/mol)
ÇÖZÜM
366
KARIԬIMLAR
SORU 35
30 gram X katԩsԩ 150 gram suda çözündüԫünde özkütlesi 1,5 g/mL ve deriԭimi 5 molar olan bir çözelti oluԭuyor.
Buna göre X in mol kütlesi kaçtԩr?
ÇÖZÜM
SORU 36
8 molarlԩk HNO3 çözeltisinin yoԫunluԫu 1,26 g/mL dir.
Buna göre, bu çözeltinin kütlece % deriԭimi kaçtԩr? (HNO3 ün mol kütlesi: 63 g/mol)
ÇÖZÜM
SORU 37
Özkütlesi 1,25 g/mL olan 2 litre çözeltide 5 mol X bileԭiԫi bulunmaktadԩr.
Bu çözelti kütlece %10 X içerdiԫine göre X in molekül kütlesi kaçtԩr?
ÇÖZÜM
SORU 38
Molekül kütlesi 40 g/mol olan X bileԭiԫi ile hazԩrlanan kütlece %20 lik çözeltinin özkütlesi 1,2 g/mL dir. Bu çözeltiden
100 mL alԩnarak hacmi su ile 500 mL ye tamamlanԩyor.
Buna göre, bu çözeltide X in molar deriԭimi kaçtԩr?
ÇÖZÜM
367
10. SINIF KԨMYA
Ԩyonlarԩn Molaritesi
Bazԩ maddeler suda çözündüklerinde iyonlaԭԩrlar. Oluԭan iyonlarԩn deriԭimleri ayrԩԭma denkleminden yararlanarak bulunur. Bu nedenle bu tür bileԭiklerin suda iyonlaԭma denklemleri doԫru yazԩlmalԩdԩr.
Aԭaԫԩda bazԩ tuzlar, asitler ve bazlarԩn suda çözündüԫünde iyonlaԭma denklemleri verilmiԭtir.
Tuz
KNO 3 (k)
Ԩyonlaԭma Denklemi
"
+
K (suda) + NO 3– (suda)
2+
Ca (NO 3) 2 (k) "
Ca (suda) + 2NO 3– (suda)
Al (NO 3) 3 (k) "
Al (suda) + 3NO 3 (suda)
Na 2 SO 4 (k)
"
2Na (suda) + SO 4 (suda)
MgSO 4 (k)
"
Mg (suda) + SO 4 (suda)
Al 2 (SO 4) 3 (k) "
3+
–
Asit
Ԩyonlaԭma Denklemi
+
–
HCl (s)
" H (suda) + Cl (suda)
HNO 3 (s)
" H (suda) + NO 3 (suda)
+
–
+
2–
H 2 SO 4 (s) " 2H (suda) + SO 4 (suda)
Baz
Ԩyonlaԭma Denklemi
+
"
Na (suda) + OH (suda)
KOH (k)
"
K (suda) + OH (suda)
Ca (OH) 2 (k) "
+
2+
2–
3+
2–
2Al (suda) + 3SO 4 (suda)
2,88 gram Ca(NO3)2 ile 400 mL çözelti hazԩrlanԩyor.
Bu çözelti ile ilgili aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
(Ca(NO3)2 nin mol kütlesi = 144 g/mol)
a) Ca(NO3)2 nin molar deriԭimi kaçtԩr?
–
b) Çözeltideki Ca2+ ve NO3 iyonlarԩnԩn molar deriԭimi kaçtԩr?
–
c) Bu çözelti 0,2 molarlԩk 600 mL Al(NO3)3 çözeltisiyle karԩԭtԩrԩldԩԫԩnda NO3 deriԭimi kaç molar olur?
368
–
2+
–
Ca (suda) + 2OH (suda)
2–
+
–
NaOH (k)
KARIԬIMLAR
SORU 39
100 mL 0,01 molarlԩk Pb(NO3)2 çözeltisinde Pb2+ ve NO3– iyonlarԩnԩn molar deriԭimi kaçtԩr?
ÇÖZÜM
SORU 40
6,84 gram AI2(SO4)3 ile 400 mL çözelti hazԩrlanԩyor.
Buna göre bu çözeltide AI3+ ve SO42– iyonlarԩnԩn molar deriԭimi kaçtԩr?
(Atom kütleleri: O = 16, AI = 27, S = 32)
ÇÖZÜM
SORU 41
0,6 molar CI– iyonu içeren 100 mL MgCI2 çözeltisinde kaç gram MgCI2 çözünmüԭtür?
(Atom kütleleri: Mg = 24, CI = 35,5)
ÇÖZÜM
SORU 42
45,2 gram X(NO3)3 tuzu kullanԩlarak 400 mL çözelti hazԩrlandԩԫԩnda NO3– deriԭimi 1,5 molar olmaktadԩr.
Buna göre X elementinin atom kütlesi kaçtԩr?
(Atom kütleleri: N=14, O=16)
ÇÖZÜM
369
10. SINIF KԨMYA
SORU 43
2 molarlԩk CaCI2 çözeltisi ile 1 molarlԩk AICI3 çözeltisi eԭit hacimde karԩԭtԩrԩlԩyor.
Oluԭan yeni çözeltide Ca2+ , AI3+ ve CI– nin molar deriԭimleri ne olur?
ÇÖZÜM
SORU 44
–
NO 3 iyonlarԩnԩn molar deriԭimi 0,3 olan 200 mL çözeltisi hazԩrlanmak isteniyor.
Bu çözeltiyi hazԩrlamak için kaç gram AI(NO3)3 kullanԩlmalԩdԩr? (Atom kütleleri: N = 14, O = 16, AI = 27)
ÇÖZÜM
SORU 45
0,3 molarlԩk NaCI, 0,6 molarlԩk CaCI2 ve 0,3 molarlԩk AICI3 çözeltileri eԭit hacimde karԩԭtԩrԩlԩyor.
Buna göre yeni çözeltideki Na+ , Ca2+ , AI3+ ve CI– molar deriԭimi kaç olur?
ÇÖZÜM
SORU 46
0,4 molarlԩk 400 cm3 Ca(NO3)2 çözeltisi ile 0,2 molarlԩk 600 mL AI(NO3)3 çözeltisi karԩԭtԩrԩlԩyor.
Buna göre karԩԭԩmdaki Ca2+ , AI3+ ve NO –3 molar deriԭimi kaç olur?
ÇÖZÜM
370
KARIԬIMLAR
SORU 47
0,2 molarlԩk Ca(NO3)2 çözeltisinin 400 mL si, 0,6 molarlԩk AI(NO3)3 çözeltisinin 300 mL si ile karԩԭtԩrԩlԩyor.
Bu karԩԭԩma kaç mL su eklenirse son çözeltideki NO –3 deriԭimi 0,7 molar olur?
ÇÖZÜM
SORU 48
1 molarlԩk 100 mL Na2SO4 çözeltisi ile 400 mL AI2(SO4)3 çözeltisi karԩԭtԩrԩlԩp karԩԭԩmԩn hacmi saf su ile 1 litreye tamamlanԩyor. Oluԭan karԩԭԩmdaki SO 42– molar deriԭimi 2,5 M olmaktadԩr.
Buna göre AI2(SO4)3 çözeltisinin baԭlangԩç deriԭimi kaçtԩr?
ÇÖZÜM
SORU 49
Pb(NO3)2 ve AI(NO3)3 tuzlarԩnԩ içeren bir çözeltide Pb2+ iyonu deriԭimi 0,2 M; AI3+ iyonu deriԭimi 0,3 M dir.
Buna göre çözeltideki NO –3 iyon deriԭimi kaç M dir?
ÇÖZÜM
371
10. SINIF KԨMYA
Kimyasal Tepkimelerde Molarite
Bir kimyasal tepkime denkleminde tepkimeye giren ve çԩkan maddelerin katsayԩ iliԭkisinden faydalanarak deriԭimi bilinen bir maddenin yardԩmԩ ile deriԭimi bilinmeyen diԫer maddelerin de deriԭimi bulunabilir.
3 Mg (OH) 2
+
.
2 H 3 PO 4 " Mg 3 (PO 4) 2
.
3 mol
2 mol
+
1mol
6 H2 O
.
6 mol
Örneԫin yukarԩdaki tepkime denkleminde görülen mol iliԭkileri deriԭim iliԭkilerinde de kullanԩlabilir.
H2SO4(aq) + 2NaOH(aq) A Na2SO4(aq) + 2H2O(s)
tepkimesi veriliyor.
Bu tepkimeye göre, 50 mL 0,1 M H2SO4 ile tepkimeye giren 250 mL NaOH çözeltisinin deriԭimi kaç M olur?
SORU 50
Ca(OH)2(aq) + 2HNO3(aq) A Ca(NO3)2(aq) + 2H2O(s)
tepkimesi veriliyor.
Bu tepkimeye göre, 40 mL 0,1 M Ca(OH)2 ile tepkimeye giren 0,25 M HNO3 çözeltisinin hacmi kaç mL olur?
ÇÖZÜM
372
KARIԬIMLAR
SORU 51
Na2SO4 (sodyum sülfat) ԩn sudaki çözeltisi ile BaCl2 (baryum klorür) ün sudaki çözeltisi karԩԭtԩrԩldԩԫԩnda BaSO4 (baryum sülfat) katԩsԩ oluԭur.
250 mL 0,5 M Na2SO4 çözeltisi 8,32 gram BaCl2 nin sudaki çözeltisine eklendiԫinde kaç gram BaSO4 elde edilir?
(Mol kütlesi (g/mol): O = 16, Na = 23, S = 32, Cl = 35,5, Ba = 137)
ÇÖZÜM
SORU 52
Molaritesi 0,5 olan HCl çözeltisinin 400 mL si yeterli miktarda Mg ile aԭaԫԩdaki denkleme göre tepkimeye sokuluyor.
Mg(k) + 2HCl(aq) A MgCl2(aq) + H2(g)
Buna göre oluԭan H2 gazԩ normal koԭullarda kaç litre hacim kaplar?
ÇÖZÜM
SORU 53
4,35 gram XO2 ile 0,5 molarlԩk HCl çözeltisinden 400 mL ile aԭaԫԩdaki denkleme göre tamamen tepkimeye giriyor.
XO2 + 4HCl A XCl2 + 2H2O + Cl2(g)
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz. (O nun atom kütlesi: 16)
a) X in mol kütlesi kaç gramdԩr?
b) Oluԭan Cl2 gazԩ normal koԭullarda kaç litre hacim kaplar?
ÇÖZÜM
373
10. SINIF KԨMYA
Molalite
1 kg çözücüde (çözeltide deԫil) çözünen maddenin mol sayԩsԩna molalite denir. Molalite veya mol deriԭimi “m” ile gösterilir.
Molalite (m) =
n çözünen (mol)
m çözücü (kg)
Örneԫin 0,25 molal NaOH çözeltisi demek, her 1 kg suda 0,25 mol NaOH bulunuyor demektir.
1 molalԩk 1 litre CuSO4 . 5H2O çözeltisi hazԩrlanmak isteniyor.
Bunun için kullanԩlmasԩ gereken su (H2O) ve CuSO4 . 5H2O kütleleri nedir?
(Mol kütleleri (g/mol): CuSO4 . 5H2O = 250, H2O = 18)
SORU 54
2 gram CaBr2 50 gram suda çözülerek bir çözelti hazԩrlanԩyor.
Buna göre, bu çözeltinin molal deriԭimi kaçtԩr? (Mol kütleleri (g/mol): Ca = 40, Br = 80)
ÇÖZÜM
SORU 55
1 molallԩk 2 litre MgSO4 . 7H2O çözeltisi hazԩrlanmak isteniyor.
Bunun için kullanԩlmasԩ gereken su (H2O) ve MgSO4 . 7H2O kütleleri kaçar gramdԩr?
(Atom kütleleri (g/mol): H = 1, O = 16, Mg = 24, S = 32)
ÇÖZÜM
374
KARIŞIMLAR
SORU 56
20,4 g AgNO3 400 gram suda çözülüyor.
Buna göre, oluşan çözeltinin molalitesi kaçtır?
(Mol kütleleri (g/mol): N = 14, O = 16, Ag = 108)
ÇÖZÜM
SORU 57
Molalitenin tanımına göre,
I. 4 gram NaOH bir kaba konulup hacmi su ile 100 mL ye tamamlanır.
II. 8 gram NaOH tartılıp 200 mL suda çözülür.
III. 1 mol NaOH tartılıp üzeri suyla 1 L ye tamamlanır.
işlemlerinden hangilerinde oluşan çözeltiler 1 molallık olur?
(Suyun yoğunluğu 1 g/mL; Atom kütleleri (g/mol): H = 1, O = 16, Na = 23)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
SORU 58
I. 5,6 gram KOH 10 gram suda çözülür.
II. 2 gram CaBr2 10 mL suda çözülür.
III. 40 gram NaOH bir kaba konulup hacmi su ile 1000 mL ye tamamlanır.
Bu çözeltilerden hangileri 1 molallıktır?
(Suyun yoğunluğu 1 g/mL; Atom kütleleri (g/mol) : H = 1, O = 16, Na = 23, K = 39, Ca = 40)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
375
10. SINIF KԨMYA
Çözünürlük
Doymuԭ çözeltideki madde deriԭimine çözünürlük denir. Kimyada deԫiԭik deriԭim birimleri kullanԩlmaktadԩr. Bu nedenle çözünürlük için de farklԩ birimler kullanԩlabilir.
Yaygԩn olarak ԭu çözünürlük tanԩmlarԩ kullanԩlԩr:
Kütlece Çözünürlük
Belli sԩcaklԩkta 100 gram suyu doyuran madde kütlesine kütlece çözünürlük denir. Birimi g/(100 g su) dur.
Molar Çözünürlük
Belli sԩcaklԩkta 1 litre çözeltiyi doyuran maddenin mol sayԩsԩna molar çözünürlük denir. Birimi mol/L dir.
Kütlece çözünürlüԫe göre rehber soru ve örnek sorular.
X katԩsԩnԩn sudaki çözünürlüԫünün sԩcaklԩkla deԫiԭimi grafikteki gibidir.
Buna göre,
II. 40°C de X ile doyurulmuԭ 200 g su 20°C ye soԫutulursa 100 g X çöker.
III. 20°C de doygun 330 gram çözeltide 30 g X katԩsԩ çözünmüԭtür.
376
C) I ve II
25
10
20
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
B) Yalnԩz II
X
60
I. 30°C de doymuԭ X çözeltisinde kütlece %25 X bulunur.
A) Yalnԩz I
çözünürlük
(g X/100g su)
D) II ve III
E) I, II ve III
30
40 s›cakl›k (°C)
KARIԬIMLAR
SORU 59
40°C de 200 g suda hazԩrlanan doymuԭ X tuzu çözeltisinin sԩcaklԩԫԩ 20°C ye
düԭürüldüԫünde 80 g X katԩsԩ çöküyor.
70
Buna göre, grafikteki a sayԩsԩ kaçtԩr?
A) 15
B) 20
C) 30
çözünürlük
(g X/100g su)
D) 40
E) 50
a
20
40
s›cakl›k (°C)
30
s›cakl›k (°C)
ÇÖZÜM
SORU 60
Ԭekildeki grafiԫe göre,
çözünürlük
(g X/100g su)
I. 10°C da doygun çözelti kütlece %25 X içermektedir.
100
II. 20°C ta doygun çözelti kütlece %40 X içermektedir.
III. 30°C ta doygun çözelti kütlece %50 X içermektedir.
50
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) Yalnԩz III
25
D) I ve II
E) I ve III
0
10
20
ÇÖZÜM
SORU 61
Grafik 80°C de doymuԭ X katԩsԩ çözeltisinin 25°C ye soԫutulmasԩ sԩrasԩnda kütlece
yüzde deriԭiminin zamanla deԫiԭimini göstermektedir.
X katԩsԩnԩn 80°C ve 25°C deki çözünürlükleri için hangisi doԫrudur?
80°C
25°C
A)
100
50
B)
100
25
C)
50
25
D)
50
50
E)
75
45
kütlece % deriÁim
50
20
zaman
ÇÖZÜM
377
10. SINIF KԨMYA
Molar çözünürlüԫe uyan rehber soru ve örnek sorular.
CaF2 nin suda çözünmesiyle oluԭan 10 litrelik çözeltide katԩ kütlesindeki deԫiԭim grafikteki
gibidir.
kat› kütlesi (g)
(CaF2)
1
Buna göre,
I. CaF2 nin çözünürlüԫü 1.10–3 mol/L dir.
0,22
II. Doymuԭ çözeltide Ca2+ deriԭimi 1.10–3 mol/L dir.
III. Doymuԭ çözeltide F– deriԭimi 2.10–3 mol/L dir.
zaman
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur? (Atom kütleleri: F = 19, Ca = 40)
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
çözünürlük
(g/1 L çözelti)
SORU 62
4,08.10–2
CaSO4 ün çözünürlüԫünün sԩcaklԩkla deԫiԭimi grafikteki gibidir.
Buna göre, 40°C de CaSO4 ile doyurulmuԭ 1 litre çözelti 25°C ye
1,36.10–2
soԫutulduԫunda kaç mol CaSO4 çöker?
(Atom kütleleri: O = 16, S = 32, Ca = 40)
A) 1.10–3
ÇÖZÜM
378
B) 2.10–3
C) 1.10–4
25
D) 2.10–4
E) 1,2.10–4
40
s›cakl›k (°C)
KARIԬIMLAR
SORU 63
Oda sԩcaklԩԫԩnda Mg(OH)2 nin saf sudaki çözünürlüԫü 1.10–4 mol/L dir.
Buna göre, 5 litre doymuԭ Mg(OH)2 çözeltisinde kaç gram Mg(OH)2 çözünmüԭ olarak bulunur?
(Atom kütleleri: H = 1, O = 16, Mg = 24)
ÇÖZÜM
SORU 64
BaCl2 ile doyurularak hazԩrlanmԩԭ 10 litre çözeltinin suyu buharlaԭtԩrԩldԩԫԩnda kap içinde 41,6 gram katԩ kalmaktadԩr.
Buna göre, BaCl2 nin sudaki çözünürlüԫü kaç mol/L dir?
(Atom kütleleri: Cl = 35,5, Ba = 137)
ÇÖZÜM
SORU 65
Belli bir sԩcaklԩktaki doymuԭ PbCl2 çözeltisinde Cl– deriԭimi 2.10–2 mol/L dir.
Buna göre, aynԩ sԩcaklԩkta 1 litre doymuԭ PbCl2 çözeltisinde kaç gram PbCl2 bulunur?
(Atom kütleleri: Cl = 35,5, Pb = 207)
ÇÖZÜM
SORU 66
Belli bir sԩcaklԩkta 1 litre doymuԭ Al(OH)3 çözeltisinde 7,8.10–3 gram Al(OH))3 çözünmüԭtür.
Buna göre,
I. Al(OH)3 ün saf sudaki çözünürlüԫü 1.10–4 mol/L dir.
II. Doymuԭ çözeltideki Al3+ deriԭimi 3.10–4 mol/L dir.
III. 5 litre doymuԭ çözeltide 1,5.10–3 mol OH– bulunur.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
(Atom kütleleri: H = 1, O = 16, Al = 27)
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
ÇÖZÜM
379
10. SINIF KԨMYA
Çözünme Hԩzԩna Etki Eden Faktörler
Bir çözelti oluԭurken blirim zamanda çözünen madde miktarԩna çözünme hԩzԩ denir.
Madde Cinsi
Bir maddenin bir baԭka madde içinde çözünme hԩzԩ, hem çözücü hem de çözünen maddenin türüne baԫlԩdԩr.
Sԩcaklԩk
Çözünürlüԫü sԩcaklԩkla artan maddelerin çözünme hԩzԩ sԩcaklԩk artԩԭԩyla artar.
Çözünürlüԫü sԩcaklԩkla azalan maddelerin çözünme hԩzԩ sԩcaklԩk artԩԭԩyla azalԩr.
Tanecik Büyüklüԫü
Çözüneni katԩ olan çözeltilerde katԩ tanecikleri ne kadar küçük olursa çözünme de o ölçüde hԩzlԩ olur.
Karԩԭtԩrma
Çözücü ile çözünen madde birbiriyle etkileԭimini saԫlayarak çözünme hԩzԩnԩ artԩrԩr.
(gazlarԩn sԩvԩlardaki çözünme hԩzԩ karԩԭtԩrma ile azalԩr.)
Basԩnç
Sԩvԩ yüzeyindeki basԩnç artԩrԩlԩrsa gazlarԩn sԩvԩlardaki çözünme hԩzԩ artar.
etkinlik 4
Çözünme hԩzԩ ile ilgili aԭaԫԩdaki açԩklamalar doԫru ise D yanlԩԭ ise Y ile belirtiniz.
a)
Polar yapԩdaki çözünen madde polar yapԩdaki çözücüde hԩzlԩ çözünür.
b)
Apolar yapԩdaki çözünen madde polar yapԩdaki çözücüde yavaԭ çözünür.
c)
Bir katԩnԩn sԩvԩdaki çözünürlüԫü ekzotermik (ԩsԩ veren) ise bu katԩnԩn sԩvԩdaki çözünme hԩzԩ büyük olur.
d)
Katԩlarԩn temas yüzeyi artԩrԩlԩrsa çözücüde çözünme hԩzԩ da artar.
e)
Sԩcaklԩk artԩrԩlԩrsa bir gazԩn sԩvԩdaki hem çözünürlüԫü hem de çözünme hԩzԩ artar.
f)
Sԩvԩ yüzeyindeki basԩnç artԩrԩlԩrsa katԩ ve sԩvԩlarԩn çözünme hԩzԩ deԫiԭmez. Ancak gazlarԩn sԩvԩlardaki çözünme hԩzԩ artar.
g)
380
Karԩԭtԩrma iԭlemi katԩ ve sԩvԩ maddelerin sԩvԩlardaki çözünme hԩzԩnԩ artԩrԩrken gazlarԩn çözünme hԩzԩnԩ azaltԩr.
KARIԬIMLAR
ÇÖZELTԨLERԨN KOLԨGATԨF ÖZELLԨKLERԨ
Çözeltilerin deriԭime baԫlԩ olarak deԫiԭen özelliklerine koligatif özellikler denir. Bu özellikler, buhar basԩncԩ düԭmesi,
kriyoskopi (donma sԩcaklԩԫԩ düԭmesi), ebülyoskopi (kaynama sԩcaklԩԫԩ artmasԩ) ve osmozdur.
Buhar Basԩncԩ Düԭmesi
Bir sԩvԩda uçucu olmayan bir madde çözünürse oluԭan çözeltinin buhar basԩncԩ saf çözücüye göre daha düԭük olur.
Çözeltinin buhar basԩncԩnԩn, saf çözücüye göre az olmasԩnԩn nedeni ԭu ԭekilde açԩklanabilir:
Bir sԩvԩda uçucu olmayan bir madde çözündüԫünde, çözeltinin yüzeyinde, birim yüzeye düԭen çözücü molekül sayԩsԩ
azalԩr. Böyle bir durumda çözücü moleküllerinin buhar fazԩna geçmesi saf çözücüye göre daha az ve daha zor olur.
Bu da buhar fazԩnda saf çözücüye göre daha az tanecik bulunmasԩna ve çözeltinin buhar basԩncԩnԩn düԭmesine neden olur.
Bir çözücüde uçucu olmayan katԩ çözünürse buhar fazԩna dönüԭen tanecik sayԩsԩ azalԩr. Deneysel bilgiler, çözeltilerin buhar basԩncԩ düԭmesinin çözünen maddelerin yapԩsԩyla deԫil, çözünen tanecik sayԩsԩna baԫlԩ olduԫunu göstermektedir.
Bu iliԭki Rault Kanunu olarak bilinir ve ԭu ԭekilde gösterilir:
P : Çözeltinin buhar basԩncԩ
P=
P 10 .x 1
P 10
: Saf çözücünün buhar basԩncԩ
x1 : çözücünün mol kesri
Saf çözücü ile çözeltinin buhar basԩncԩ farkԩna 6P denirse,
TP = P 10 –¬P ve
P nin yerine P 10 . x 1 yaz›l›rsa
TP = P 10 – P 10 . x 1
veya
TP = P 10 . (1 – x 1)
baԫԩntԩsԩ bulunur.
Çözeltinin deriԭimi arttԩkça çözücü ve çözünen molekülleri arasԩnda etkileԭimlerden dolayԩ Rault Kanunundan sapmalar olabilir. Rault Kanununa her deriԭimde uyan çözeltilere ideal çözeltiler denir.
Suyun 20°C de buhar basԩncԩ 17,54 mmHg dir.
1000 g suda 136,8 gram sakkaroz (C12H22O11) un çözünmesiyle oluԭan çözeltinin 20°C deki buhar basԩncԩ kaç
mmHg dir?
(Sakkaroz uçucu olmayԩp suda moleküler ԭekilde çözünür. Sakkarozun mol kütlesi = 342 g/mol,
suyun mol kütlesi = 18 g/mol)
381
10. SINIF KԨMYA
SORU 67
Belli bir sԩcaklԩkta 356,4 gram suda iyonlaԭmayan 36 gram X katԩsԩ çözündüԫünde oluԭan çözeltinin buhar basԩncԩ
19,8 mmHg olarak ölçülüyor.
Buna göre, X katԩsԩnԩn mol kütlesi kaçtԩr?
(Deneyin yapԩldԩԫԩ sԩcaklԩkta suyun buhar basԩncԩ: 20 mmHg, suyun mol kütlesi: 18 g/mol dur.)
ÇÖZÜM
SORU 68
Suyun buhar basԩncԩnԩn 60 mmHg olduԫu bir sԩcaklԩkta bir miktar suda 68,4 gram ԭeker çözündüԫünde suyun buhar
basԩncԩnda 0,3 mmHg düԭme gözleniyor.
Buna göre, deneyde kullanԩlan suyun kütlesi kaç gramdԩr?
(Suyun mol kütlesi (g/mol): 18, Ԭekerin mol kütlesi (g/mol):180)
ÇÖZÜM
SORU 69
0,1 mol
Àeker
0,1 mol
NaCl
0,1 mol
CaCl2
1L
su
1L
su
1L
su
I
II
III
Ԭekildeki maddelerle hazԩrlanmԩԭ çözeltilerin aynԩ sԩcaklԩktaki buhar basԩnçlarԩnԩ karԭԩlaԭtԩrԩnԩz.
ÇÖZÜM
382
KARIԬIMLAR
SORU 70
Aԭaԫԩda aynԩ sԩcaklԩkta su ve ԭekerden oluԭan çözelti örnekleri verilmiԭtir.
I.
500 g su + 0,1 mol ԭeker
II.
100 g su + 0,05 mol ԭeker
III. 2 kg su + 0,2 mol ԭeker
Bu çözeltilerin buhar basԩnçlarԩ arasԩndaki iliԭki aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru verilmiԭtir?
A) I > II > III
B) II > I > III
C) III > II > I
D) III > I > II
E) I = II = III
ÇÖZÜM
SORU 71
0,2 mol
Àeker
0,1 mol
KNO3
0,2 mol
Ca(NO3)2
1L
su
4L
su
2L
su
I
II
III
Ԭekildeki maddelerle hazԩrlanmԩԭ çözeltilerin aynԩ sԩcaklԩktaki buhar basԩnçlarԩ arasԩndaki iliԭki nasԩldԩr?
ÇÖZÜM
Ԩyon Ԩçeren Çözeltilerde Buhar Basԩnçlarԩnԩn
Hesaplanmasԩ
Çözünen maddenin elektrolit olmasԩ durumunda,
çözünme sonunda oluԭan iyon sayԩsԩ gözönüne alԩnԩr.
Örneԫin; NaCl, CaCl2 ve AlCl3 sulu çözeltilerini düԭünelim.
Bu tür çözeltilerde çözünenin mol sayԩsԩ yerine çözünme
sonucu oluԭan iyon–mol sayԩsԩ yazԩlԩr.
–
NaCl (k) " Na +(aq) + Cl (aq)
1
1
P = P 10 .
1 4 44 2 4 44 3
n1
n 1 + 2n 2
i= 2
2+
–
CaCl 2 (k) " Ca (aq) + 2Cl (aq)
2
1
P = P 10 .
1444 24443
n1
n 1 + 3n 2
i= 3
–
AlCl 3 (k) " Al 3+ + 3Cl (aq)
1 4 44 2 4 44 3
P = P 10 .
n1
n 1 + 4n 2
i= 4
383
10. SINIF KԨMYA
31°C de 720 gram suda 21,3 gram Al(NO3)3 ün çözünmesiyle oluԭan çözeltinin buhar basԩncԩ kaç mmHg dir?
(31°C de suyun buhar basԩncԩ = 33 mmHg; Mol kütleleri (g/mol): H = 1, N = 14, O = 16, Al = 27)
SORU 72
26°C de 1800 gram suda 58,5 g NaCl çözünmesiyle oluԭan çözeltinin buhar basԩncԩ kaç mmHg dir?
(26°C de suyun buhar basԩncԩ 25,5 mmHg, Mol kütleleri (g/mol): H = 1, O = 16, Na = 23, Cl = 35,5)
ÇÖZÜM
SORU 73
38°C de suyun buhar basԩncԩ 50 mmHg dir. 38°C de suda çözünürken 2 iyona ayrԩԭan iyonik bir katԩdan 20,2 gramԩ
892,8 gram suda çözünerek bir çözelti hazԩrlanԩyor. Oluԭturulan bu çözeltinin buhar basԩncԩ 49,6 mmHg olarak ölçülüyor.
Buna göre bu çözeltide çözünen iyonik katԩnԩn mol kütlesi kaç g/mol dür?
ÇÖZÜM
SORU 74
Aynԩ sԩcaklԩkta aԭaԫԩdaki çözeltilerden hangisinin buhar basԩncԩ en düԭüktür?
A) 0,1 mol Ca(NO3)2 + 200 g su
B) 0,2 mol KNO3 + 500 g su
C) 0,2 mol Al(NO3)3 + 800 g su
D) 0,2 mol ԭeker + 500 g su
E) 0,3 mol NaNO3 + 1200 g su
ÇÖZÜM
384
KARIԬIMLAR
Kriyoskopi (Donma Sԩcaklԩԫԩ Düԭmesi)
Bir sԩvԩda bir madde çözündüԫünde oluԭan çözeltinin donma noktasԩ, saf çözücüye göre daha düԭük olur.
Saf çözücü ile çözeltinin donmaya baԭlama sԩcaklԩԫԩ arasԩndaki farka donma noktasԩ düԭmesi (kriyoskopi) denir.
Çözücünün birim kütlesinde çözünen madde miktarԩ arttԩkça çözeltinin donma noktasԩ düԭmesi daha fazla olur.
Donma noktasԩ düԭmesini hesaplamak için ԭu baԫԩntԩ kullanԩlԩr.
TTd = K d .m
6Td : Donma noktasԩ düԭmesi
Kd : Molal donma noktasԩ düԭmesi sabiti (Her sԩvԩ için farklԩ bir deԫerdir.)
m : molalite
Çözünen maddenin elektrolit (iyonlara ayrԩԭan) olmasԩ durumunda molalite oluԭan iyon sayԩsԩ (i) ile çarpԩlԩr.
i : çözünen maddenin oluԭturduԫu iyon sayԩsԩ
TTd = K d .i.m
NaCl de i = 2
CaCl2 de i = 3
AlCl3 de i = 4
90 gram glikoz (C6H12O6) un 250 gram suda çözünmesiyle oluԭan çözeltinin donma noktasԩ kaç °C dir?
(Glikozun mol kütlesi 180 g/mol, suyun donma noktasԩ sabiti (Kd) = 1,86 °C kg/mol)
SORU 75
40 gram suya kaç gram metil alkol (CH3OH) katԩlԩrsa karԩԭԩmԩn donma noktasԩ –18,6 °C olur?
(Metil alkolün mol kütlesi 32 g/mol, Kd
su
= 1,86)
ÇÖZÜM
SORU 76
500 gram suda 0,125 mol Al(NO3)3 çözünerek hazԩrlanan çözeltinin donma noktasԩ kaç °C dir? (Kd
su
= 1,86)
ÇÖZÜM
385
10. SINIF KԨMYA
SORU 77
0,01 mol
NaCl
0,01 mol
KNO3
0,01 mol
CaCl2
1L
su
1L
su
1L
su
I
II
III
Ԭekildeki maddelerle hazԩrlanmԩԭ çözeltilerin aynԩ ortamda donmaya baԭlama sԩcaklԩklarԩnԩ karԭԩlaԭtԩrԩnԩz.
ÇÖZÜM
SORU 78
0,1 m lԩk üç çözeltiden biri KCI dir. Çözeltilerin donmaya baԭlama sԩcaklԩklarԩnԩn suyunkinden farklarԩ aԭaԫԩdaki gibidir.
KCI
X
Y
—————
—————
—————
3t
t
¨t
–t
–
–
2
2
Buna göre X ve Y aԭaԫԩdakilerden hangileri olabilir?
X
—————
I. Ԭeker
II.
Y
—————
KNO3
CaCI2
Ԭeker
III. Zn(NO3)2
Ԭeker
ÇÖZÜM
SORU 79
Ԭekildeki grafikte, 1 atm basԩnçta suyun donma noktasԩnԩn içinde çözünen
madde miktarԩna baԫlԩ olarak deԫiԭimi verilmiԭtir.
Buna göre aԭaԫԩdaki sorularԩ cevaplayԩnԩz.
a) 1 litre suda 0,5 mol NaCI nin çözünmesi ile oluԭan çözelti kaç °C de
donmaya baԭlar?
b) 2 litre suda 1 mol FeCI3 ün çözünmesi ile oluԭan çözelti kaç °C de
donmaya baԭlar?
c) 12 litre suda 2 mol Cu(NO3)2 nin çözünmesi ile oluԭan çözelti kaç °C
de donmaya baԭlar?
ÇÖZÜM
386
0
1
2
3
çözünen madde
deriÁimi (mol / L.su)
–a
–2a
–3a
–4a
–5a
C12H22O11
KNO3
Al(NO3)3
suyun donma
noktas› (°C)
KARIԬIMLAR
Ebülyoskopi (Kaynama Sԩcaklԩԫԩ Yükselmesi)
Bir sԩvԩ içinde uçucu olmayan bir katԩ çözündüԫünde oluԭan çözeltinin kaynamaya baԭlama sԩcaklԩԫԩ saf çözücünün
kaynama sԩcaklԩԫԩndan yüksek olur. Çözeltinin kaynamaya baԭladԩԫԩ sԩcaklԩk ile saf sԩvԩnԩn kaynama sԩcaklԩԫԩ arasԩndaki farka kaynama noktasԩ yükselmesi (ebülyoskopi) denir.
buhar bas›nc›
Bir sԩvԩda uçucu olmayan bir katԩ çözündüԫünde kaynama noktasԩnԩn
artma nedeni, buhar basԩncԩnԩn düԭmesidir.
Po
su
tuzlu su
Kaynamakta olan bir sԩvԩnԩn buhar basԩncԩ dԩԭ basԩnca eԭittir. Sԩvԩda bir katԩ çözününce buhar basԩncԩ düԭer. Buhar basԩncԩnԩ tekrar arttԩrmak için sԩcaklԩԫԩnԩn artmasԩ gerekir. Bu da kaynama sԩcaklԩԫԩnԩn artmasԩ demektir.
t1
Kaynama noktasԩ yükselmesini hesaplamak için ԭu baԫԩntԩ kullanԩlԩr.
t2
s›cakl›k
Suda tuz çözündüԫünde buhar basԩncԩ düԭer
ve kaynama noktasԩ yükselir.
Tt K = K k* .m
6tk : Kaynama noktasԩ yükselmesi
t1 : Suyun kaynama noktasԩ
Kk* : Molal kaynama noktasԩ yükselmesi
t2 : Tuzlu suyun kaynama noktasԩ
m : Molalite
Po : Açԩk hava basԩncԩ
Çözünen maddenin elektrolit olmasԩ durumunda molalite oluԭan iyon sayԩsԩ (i) ile çarpԩlԩr.
Tt k = K k* . i.m
Kk sabiti her sԩvԩ için farklԩ bir deԫerdir.
50,5 g KNO3 ün 250 g suda çözünmesiyle oluԭan çözelti 1 atm basԩnçta kaç °C de kaynar?
(KNO3 ün mol kütlesi: 101 g/mol, suyun kaynama sabiti (Kk) = 0,51 °C kg/mol)
SORU 80
1 atm basԩnçta 500 g suda 17 gram NaNO3 ve 22,2 gram CaCl2 çözünerek bir çözelti hazԩrlanԩyor.
Bu çözeltinin kaynamaya baԭlama sԩcaklԩԫԩ kaç °C dir?
(Mol kütleleri: O = 16, Na = 23, Cl = 35,5, Ca = 40; suyun kaynama sabiti Kk = 0,51 °C kg/mol)
ÇÖZÜM
387
10. SINIF KԨMYA
SORU 81
200 mL
su
100 mL
tuzlu su
100 mL
su
II
III
I
Dԩԭ basԩncԩn 760 mmHg olduԫu ortamda ԭekildeki kaplarda bulunan sԩvԩlarԩn kaynamaya baԭlama sԩcaklԩklarԩnԩ karԭԩlaԭtԩrԩnԩz.
ÇÖZÜM
SORU 82
0,1 mol
Áeker
0,1 mol
KNO3
0,1 mol
Ca(NO3)2
1L
su
1L
su
1L
su
I
II
III
Ԭekildeki kaplarda bulunan maddelerle hazԩrlanmԩԭ çözeltilerin aynԩ ortamdaki kaynama sԩcaklԩklarԩnԩ karԭԩlaԭtԩrԩnԩz.
ÇÖZÜM
SORU 83
0,05 mol
Áeker
0,02 mol
NaCl
500 mL
su
1000 mL
su
2000 mL
su
II
III
I
0,1 mol
Al(NO3)3
Ԭekildeki kaplarda bulunan maddelerle hazԩrlanmԩԭ çözeltilerin aynԩ ortamdaki kaynamaya baԭlama sԩcaklԩklarԩnԩ karԭԩlaԭtԩrԩnԩz.
ÇÖZÜM
388
KARIԬIMLAR
SORU 84
0,2 mol NaCI 400 mL suda çözündüԫünde oluԭan çözeltinin kaynamaya baԭlama sԩcaklԩԫԩnԩn suya göre farkԩ t°C dir.
Buna göre 0,25 mol CaCI2 nin 250 mL suda çözünmesiyle hazԩrlanan çözeltinin kaynamaya baԭlama sԩcaklԩԫԩnԩn saf suya göre farkԩ kaç t°C olur?
ÇÖZÜM
SORU 85
Belirli deriԭimlerle hazԩrlanmԩԭ C12H22O11, X ve Y çözeltilerinin kaynama noktala-
¨t(°C)
rԩnԩn saf sudan farkԩ grafikte verilmiԭtir.
Buna göre X ve Y aԭaԫԩdakilerden hangileri olabilir?
4a
X
—————
I.
KCI
Y
—————
CaCI2
3a
a
II.
NaNO3
AI(NO3)3
III.
NaCI
FeCI3
Y
X
C12H22O11
2a
0,1
0,2
0,3
mol/L su
ÇÖZÜM
SORU 86
1 atm basԩnçta, eԭit deriԭimde hazԩrlanmԩԭ çözeltilerin buhar basԩncԩ –
buhar bas›nc› (mmHg)
sԩcaklԩk iliԭkisi grafiԫi ԭekildeki gibidir. X maddesi ԭekerli sudur.
Buna göre Y ve Z çözeltilerinde çözünmüԭ maddeler aԭaԫԩdakiler-
760
X
Y
Z
den hangileri olabilir?
I.
Y
—————
KNO3
Z
—————
Zn(NO3)2
II.
NaCI
AI2(SO4)3
III.
Ca(NO3)2
KNO3
IV.
CuSO4
Cu(NO3)2
100+t 100+2t 100+3t
s›cakl›k (°C)
ÇÖZÜM
389
10. SINIF KԨMYA
Osmoz
Çözünen parçacԩklarԩnԩn geçemediԫi yarԩ geçirgen bir zardan çözücü moleküllerinin difüzyonuna osmoz denir.
Osmoz olayԩnda; çözücü molekülleri, deriԭimin az olduԫu taraftan fazla olan tarafa hare-
osmoz
ket eder.
çözücü
Osmoz olayԩnda, çözücü moleküllerinin geçiԭi her iki yönde de gerçekleԭir. Ancak baԭlangԩçta çözelti tarafԩna geçiԭ hԩzԩ yüksek, çözücü tarafԩna geçiԭ hԩzԩ düԭüktür. Bunun sonucu
çözelti
yar› geçirgen
zar
olarak çözelti tarafԩndaki sԩvԩ seviyesi yükselir.
Bir süre sonra her iki yöne geçiԭ hԩzlarԩ eԭit olur ve dinamik bir denge kurulur. Dinamik dengenin kurulduԫu anda sԩvԩ seviyesi sabit kalԩr.
Osmotik Basԩnç
/
Saf çözücüden, çözelti tarafԩna çözücü moleküllerinin geçiԭinin önlenebilmesi için çözelti üzerine fazladan uygulanmasԩ gereken basԩnca osmotik
basԩnç denir. Osmotik basԩnç › ile gösterilir.
çözücü
çözelti
yar› geçirgen
zar
Ters Osmoz
Osmoz olayԩnda; çözelti tarafԩna osmotik basԩnçtan daha büyük bir basԩnç
/+p
uygulanԩrsa, çözücü moleküllerinin, çözeltiden çözücüye geçiԭ hԩzlarԩ artar ve çözücü tarafԩndaki sԩvԩ seviyesi yükselir. Bu olaya ters osmoz denir.
ters osmoz
çözücü
çözelti
yar› geçirgen
zar
J. Want Hoft, osmozdaki çözücü moleküllerinin ve difüzyondaki gaz moleküllerinin davranԩԭԩ arasԩndaki benzerlikten
faydalanarak osmotik basԩnçla ilgili ԭu eԭitliԫi türetmiԭtir.
/ : Osmotik basԩnç (atm)
V : Çözeltinin baԭlangԩçtaki hacmi (L)
r.V = n.R.T
n : Çözünenin mol sayԩsԩ
R : Ԩdeal gaz sabiti (0,082)
T : Sistemin mutlak sԩcaklԩԫԩ (K)
390
KARIԬIMLAR
45 g glikoz (C6H12O6) ile 4,1 litre çözelti hazԩrlanԩyor.
Bu çözeltinin 27°C deki osmotik basԩncԩ kaç atm dir?
(Glikozun mol kütlesi 180 g/mol)
SORU 87
44,5 gram amino asidin suda çözünmesiyle hazԩrlanan 8,2 litre çözeltinin 25°C deki osmotik basԩncԩ 1,49 atm olarak
ölçülüyor.
Buna göre, bu amino asidin mol kütlesi kaç g/mol dür?
ÇÖZÜM
SORU 88
25°C de osmotik basԩncԩ 0,164 atm olan 298 mL çözelti hazԩrlamak için kaç g üre [CO(NH2)2] gerekir?
[CO(NH2)2 nin mol kütlesi 60 g/mol]
ÇÖZÜM
SORU 89
a
b
saf
su
a
Áekerli
su
I
yar›
geçirgen
zar
b
0,1 M
üre
çözeltisi
a
0,2 M
üre
çözeltisi
II
b
0,1 M
AlCl3
çözeltisi
0,2 M
NaCl
çözeltisi
yar›
geçirgen
zar
III
yar›
geçirgen
zar
Ԭekilde U borularԩnԩn a ve b kollarԩ gözenekli çeperle ayrԩlmԩԭtԩr. Bu kollarԩn içine ԭekilde belirtilen sԩvԩlar eԭit hacimde konulmuԭtur.
Bir süre beklendiԫinde hangi borularԩn b kolunda sԩvԩ yükselmesi gözlenir?
ÇÖZÜM
391
10. SINIF KԨMYA
HETEROJEN KARIԬIMLAR
Deԫiԭik taraflarԩ farklԩ görüntü ve özellikte olan karԩԭԩmlara heterojen karԩԭԩmlar denir.
Kolloid
Bir maddenin kendisi için çözücü olmayan bir ortamda 10–5 – 10–7 cm boyutlarԩnda (gözle görülemeyecek ԭekilde)
daԫԩlmasԩyla oluԭan heterojen karԩԭԩmlara kolloid denir.
Kolloidal sistemler, daԫԩlma ve daԫԩlan fazԩn fiziksel haline göre ԭu ԭekilde sԩnԩflandԩrԩlabilir.
Daԫԩlan Faz
Daԫԩlma Fazԩ
Kolloid Tipi
Katԩ
Katԩ, sԩvԩ, gaz
Sol
Katԩ
Gaz
Aerosol, duman
Katԩ
Sԩvԩ
Kolloidal süspansiyon
Sԩvԩ
Sԩvԩ
Emülsiyon
Sԩvԩ
Gaz
Sԩvԩ aerosol, sis
Gaz
Sԩvԩ
Köpük
Saf bir sԩvԩ veya çözeltiden bir ԩԭԩk demeti geçirildiԫi zaman ԩԭԩԫԩn yolu yandan bakԩlԩnca görülmez.
Ancak bir kolloidden ԩԭԩk demeti geçirildiԫinde yandan bakan bir gözlemci ԩԭԩԫԩn yolunu görebilir.
Süspansiyon
Bir katԩnԩn sԩvԩ içinde heterojen olarak daԫԩlmasԩyla oluԭan karԩԭԩma süspansiyon denir. Süspansiyonlarda daԫԩlan
faz ile daԫԩlmanԩn olduԫu faz gözle görülebilir. Daԫԩlan fazԩn boyutu 10–6 m den büyüktür.
Örneԫin; tebeԭir tozlu suda su ve tebeԭir tozu fazlarԩ gözle seçilebilir.
Emülsiyon
Bir sԩvԩnԩn çözünemediԫi bir baԭka sԩvԩ içinde heterojen olarak daԫԩlmasԩyla oluԭan sԩvԩ–sԩvԩ karԩԭԩma emülsiyon denir. Emülsiyonlarda daԫԩlan faz ile daԫԩlmanԩn olduԫu faz gözle görülebilir.
Örneԫin; suyun içine bir miktar zeytinyaԫԩ konulup çalkalandԩԫԩnda su ve zeytinyaԫԩnԩn fazlarԩ gözle seçilebilir.
Aerosol
Bir sԩvԩnԩn veya katԩnԩn gaz içinde daԫԩlmasԩyla oluԭan heteroen karԩԭԩmlara aerosol denir.
Duman, sis, deodorant birer aerosoldür.
Sol
Katԩlarԩn katԩ, sԩvԩ veya gaz içerisinde gözle görülemeyecek ԭekilde daԫԩlmasԩyla oluԭan kolloit sisteme sol denir.
392
KARIԬIMLAR
etkinlik 5
Aԭaԫԩdaki maddeleri çözelti, emülsiyon, süspansiyon ya da aerosol olma durumuna göre
Madde
Çözelti
Emülsiyon
ile belirtiniz.
Süspansiyon
Aerosol
Hava
Tebeԭir tozu – su karԩԭԩmԩ
Su – zeytinyaԫԩ karԩԭԩmԩ
Türk kahvesi
Deodorant
Sis
Bulut
Duman
Tuzlu su
Alkollü su
SORU 90
Emülsiyonlar için,
I.
Sԩvԩ–sԩvԩ heterojen karԩԭԩmlardԩr.
II. Bileԭenleri birbiri içinde çözünür.
III. Fazlarԩ gözle görülebilir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
C) Yalnԩz III
D) I ve II
E) II ve III
ÇÖZÜM
SORU 91
Süspansiyonlar için,
I. Katԩ–sԩvԩ homojen karԩԭԩmlardԩr.
II. Bileԭenleri gözle görülür.
III. Her tarafԩ aynԩ özelliktedir.
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
ÇÖZÜM
393
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 1
Çözeltilerle ilgili;
I.
4.
Oda sԩcaklԩԫԩnda 80 gram suya 100 gram X katԩsԩ atԩldԩԫԩnda 20 gram katԩnԩn çözünmeden arttԩԫԩ
Kütlesi, çözücü ile çözünenin kütlesi toplamԩna
eԭittir.
görülüyor.
II. Buhar basԩncԩ, saf çözücünün buhar basԩncԩndan düԭüktür.
sinin doygun hale gelmesi için çözeltiye kaç
III. Hacmi, çözücü ile çözünenin hacimleri toplamԩ-
gram daha X katԩsԩ eklenmelidir?
Aynԩ sԩcaklԩkta % 30 luk 200 gram X çözelti-
na eԭittir.
A) 60
B) 80
C) 100
D) 120
E) 160
yargԩlarԩndan hangileri kesinlikle doԫrudur?
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) I ve III
2.
C) I ve II
E) I, II ve III
Bütün çözeltilerle ilgili;
I. Homojen karԩԭԩmlardԩr.
II. Doymuԭ olanlarԩ elektrik akԩmԩnԩ iletir.
5.
Kütlece % 10 luk 200 gram tuzlu su çözeltisinde su
III. Çözüneni katԩ ise (+) ve (–) yüklü iyon içerir.
A) Yalnԩz I
B) Yalnԩz II
D) I ve III
3.
C) I ve II
E) I, II ve III
ESEN YAYINLARI
miktarԩnԩn
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
1
sԩ buharlaԭtԩrԩlԩp 40 gram tuz eklendi6
ԫinde 10 gram tuz çözünmeden dibe çökmektedir.
Buna göre son çözeltide kütlece tuz yüzdesi
kaçtԩr?
A) 15
B) 17,5 C) 20
D) 25
E) 40
25°C deki çözünürlüԫü 30 g/100 g su olan bir X
maddesi ile 25°C de aԭaԫԩdaki çözeltiler hazԩrlanmԩԭtԩr.
20 g X
100 g su
10 g X
100 g su
15 g X
50 g su
1
2
3
4 5gX
6.
Aԭaԫԩdaki
sulu
çözeltilerden
hangisinde
Buna göre;
çözünen KNO3 kütlesi en fazladԩr?
I. En seyreltik çözelti 2. kaptaki çözeltidir.
A) Kütlece % 20 lik 200 gram KNO3 çözeltisi
II. 1. ve 2. doymamԩԭ, 3. doymuԭ çözeltidir.
B) 40 gram KNO3 ve 160 gram su içeren çözelti
III. 4. çözelti aԭԩrԩ doymuԭtur.
C) Kütlece % 15 lik 300 gram KNO3 çözeltisi
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
D) Kütlece % 60 lԩk 60 gram KNO3 çözeltisi
A) Yalnԩz I
E) Kütlece % 50 lik 80 gram KNO3 çözeltisi
B) Yalnԩz II
D) I ve II
394
30 g X
100 g su
C) Yalnԩz III
E) II ve III
KARIԬIMLAR
7.
10. Oda sԩcaklԩԫԩnda kütlece % 40 lԩk X katԩsԩna ait
çözelti doygundur. Aynԩ sԩcaklԩkta kütlece % 20 lik
X çözeltisini doyurmak için 50 gram daha X katԩsԩ
gerekmektedir.
20 °C
Kütlece
%20 lik
500 g
çözelti
Buna göre % 20 lik çözeltinin kütlesi kaç gramdԩr?
20 g X tuzu
A) 100
Ԭekildeki kapta bulunan çözeltiye aynԩ sԩcaklԩkta
280 gram saf su ekleniyor.
B) 150
C) 200
D) 250
E) 300
Buna göre;
11. Kütlece % 40 lԩk 30 gram ԭekerli su çözeltisine kütlece % 30 luk 20 gram ԭekerli su ekleniyor.
I. Daha seyreltik çözelti oluԭur.
II. Kütlece % 15 lik doymamԩԭ çözelti oluԭur.
III. Çözeltinin kütlesi 300 gram artar.
Buna göre oluԭan yeni çözelti kütlece % kaç
yargԩlarԩndan hangileri doԫrudur?
ԭeker içerir?
A) Yalnԩz I
A) 31
B) Yalnԩz II
8.
Bir ԭeker çözeltisinin 160 gramԩna 240 gram su
eklenince son çözelti kütlece % 10 luk olmaktadԩr.
Buna göre ilk çözelti kütlece % kaçlԩktԩr?
A) 20
B) 25
B) 32
C) 35
D) 36
E) 38
E) I, II ve III
C) 30
D) 35
E) 40
ESEN YAYINLARI
D) II ve III
C) I ve II
12. Kütlece % 20 KNO3 içeren sulu çözelti üzerine kütlece % 50 KNO3 içeren eԭit kütleli sulu çözelti azar
azar ekleniyor.
Kaptaki KNO3 ün kütlece % sinin zamana göre
deԫiԭimini veren grafik aԭaԫԩdakilerden hangisidir?
9.
Ԭekildeki çözeltilerin kütlece yüzde deriԭimleri eԭitlenmek isteniyor.
% 10
A)
35
50
20
35
% 40
100 g
KNO3
çözeltisi
20
zaman
I. 1. kaba 50 g KNO3 ekleme
E)
II. 2. kaba 600 g su ekleme
iԭlemlerinden hangileri yapԩlmalԩdԩr?
1.A
2.A
zaman
kütlece %
50
III. 1. kaptan 75 g suyu buharlaԭtԩrma
D) I ve II
kütlece %
50
2
B) Yalnԩz II
zaman
D)
kütlece %
Bunun için;
A) Yalnԩz I
kütlece %
zaman
C)
200 g
KNO3
çözeltisi
1
B)
kütlece %
20
C) Yalnԩz III
zaman
E) I, II ve III
3.D
4.B
5.D
6.C
7.E
8.B
9.E
10.B
11.D
12.A
395
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
TEST – 2
5.
500 mL lik sulu çözeltide 1,12 gram KOH çözünmüԭ olarak bulunmaktadԩr.
24,2 gram Cu(NO3)2.xH2O bileԭiԫi içeren 1 litre çö–
zeltide NO 3 iyonlarԩ deriԭimi 0,2 mol/L dir.
Buna göre çözeltideki KOH nin deriԭimi kaç
Buna göre bileԭikteki x in sayԩsal deԫeri nedir?
molardԩr? (Atom kütleleri: H=1, O=16, K=39)
(Mol kütleleri: Cu(NO3)2 = 188, H2O = 18)
A) 0,04
A) 1
B) 0,08 C) 0,16
D) 0,2
E) 0,4
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
6.
2.
0,04 molarlԩk CaBr2 çözeltisinde 2,4 gram CaBr2
çözünmüԭ olarak bulunmaktadԩr.
10mL
Na2SO4
çözeltisi
Buna göre bu çözeltinin hacmi kaç litredir?
(Atom kütleleri: Ca=40, Br=80)
A) 0,1
B) 0,2
C) 0,3
D) 0,4
E) 0,5
Ԭekildeki beherde bulunan çözeltide 1,806.1022 tane Na+ iyonu bulunmaktadԩr.
ESEN YAYINLARI
Buna göre çözeltideki SO42– deriԭimi kaç molar-
3.
Mg metali HCI ile aԭaԫԩdaki denkleme göre tepkime vermektedir.
Mg(k) + 2HCI(suda) A MgCI2(k) + H2(g)
dԩr?
A) 0,015 B) 0,03 C) 0,06
7.
molarite (mol/L)
mek için 0,1 molarlԩk HCI çözeltisinden en az kaç
A) 2
B) 4
C) 6
D) 8
E) 1,5
XmYn tuzunun 10 litrelik doymuԭ çözeltisindeki
iyon deriԭimleri verilmiԭtir.
Buna göre 4,8 gram Mg metalini tamamen çözlitre kullanԩlmalԩdԩr? (Mg nin atom kütlesi = 24)
D) 0,09
0,2
Ym–
0,1
Xn+
E) 10
t
zaman
Buna göre aԭaԫԩdakilerden hangisi yanlԩԭtԩr?
A) Tuzun formülü XY2 dir.
4.
500 mL 0,6 molarlԩk NaOH çözeltisi hazԩrlamak
B) Çözeltide 1 mol bileԭik çözünmüԭtür.
için kütlece % 40 lԩk NaOH çözeltisinden kaç
C) Çözelti t anԩnda doymuԭtur.
gram gerekir? (NaOH nԩn mol kütlesi = 40)
D) m = 2, n = 1 dir.
A) 10
396
B) 20
C) 30
D) 40
E) 60
E) Çözelti elektrik akԩmԩnԩ iletir.
KARIԬIMLAR
8.
2–
200 mililitresinde 0,06 mol SO 4 iyonu bulunan AI2(SO4)3 çözeltisinde
AI3+
12. Molekül formülü (CH2O)n olan bileԭiԫin 5,4 gramԩ
ile 100 mL çözelti hazԩrlandԩԫԩnda deriԭimi 0,3 M
olmaktadԩr.
iyonlarԩnԩn mo-
lar deriԭimi nedir?
A) 0,02
B) 0,03 C) 0,04
D) 0,2
Bun göre formüldeki n sayԩsԩ kaçtԩr?
E) 0,4
(Atom kütleleri: C=12, H=1, O=16)
A) 1
9.
B) 3
C) 6
D) 12
E) 18
0,2 molarlԩk NaCI, 0,1 molarlԩk CaCI2 ve x molarlԩk KCI çözeltileri eԭit hacimde karԩԭtԩrԩldԩԫԩnda CI–
deriԭimi 0,2 molar olmaktadԩr.
13. Aԭaԫԩdaki çözeltilerin her üçündeki iyon sayԩsԩ aynԩdԩr.
Buna göre KCI çözeltisinin baԭlangԩç deriԭimi
(x) kaç molardԩr?
A) 0,1
B) 0,2
C) 0,4
D) 0,6
x M 1 litre NaCI çözeltisi
E) 0,8
y M 2 litre CaCI2 çözeltisi
z M 2 litre KCI çözeltisi
Buna göre x, y ve z nin büyükten küçüԫe sԩrala–
dԩԫԩnda çözeltideki NO 3 deriԭimi 0,4 molar olmaktadԩr.
Buna göre X in atom kütlesi kaçtԩr?
nԩԭԩ aԭaԫԩdakilerin hangisinde doԫru verilmiԭ-
ESEN YAYINLARI
10. 18 gram X(NO3)2 ile 500 mL sulu çözelti hazԩrlan-
tir?
A) x, z, y
B) x, y, z
C) z, x, y
D) z, y, x
E) y, x, z
(Atom kütleleri: N=14, O=16)
A) 24
B) 40
C) 56
D) 64
E) 88
11. Ԭekildeki çözeltiler birbiri ile karԩԭtԩrԩlԩyor.
14. 0,16 M AI(NO3)3 çözeltisine eԭit hacimde 0,16 M
Ca(NO3)2 çözeltisi ekleniyor.
–
Buna göre, yeni çözeltideki Ca2+, AI3+ ve NO 3
100 mL
0,2 M
Fe(NO3)3
iyonlarԩnԩn deriԭimi aԭaԫԩdakilerin hangisinde
doԫru verilmiԭtir?
300 mL
0,8 M
KNO3
–
Buna göre karԩԭԩmdaki NO 3 deriԭimi kaç molardԩr?
A) 0,3
1.A
B) 0,45 C) 0,64
2.C
3.B
4.C
D) 0,75
5.C
E) 1,5
6.E
7.D
8.D
–
[Ca2+]
———
[AI3+]
———
[NO 3]
——–
A)
0,80
0,08
0,40
B)
0,08
0,80
0,40
C)
0,08
0,08
0,16
D)
0,16
0,80
0,80
E)
0,08
0,08
0,40
9.B
10.C
11.D
12.C
13.A
14.E
397
10. SINIF KԨMYA
GENEL TEKRAR TESTLERԨ
1.
zünürlüԫünün sԩcaklԩkla deԫiԭimi görül-
4.
çözünürlük (g X/100g su)
Ԭekildeki grafikte bir X
katԩsԩnԩn sudaki çö-
TEST – 8
tablodaki gibidir.
X
m2
25
80
40
120
40°C de 300 gram suda X katԩsԩ çözünerek doymuԭ çözelti hazԩrlanԩyor. Daha sonra bu çözelti
25°C ye soԫutuluyor.
gerek vardԩr?
C) m2 – m1
A) 100
m
E) 2
m1
5.
Bir X katԩsԩnԩn çözünürlüԫünün sԩcaklԩkla deԫiԭimi
ESEN YAYINLARI
grafikteki gibidir.
çözünürlük (g X/100g su)
X
120
Çözünürlük (g X/100g su)
25°C de çöken X i çözmek için kaç gram suya
3m 2
B)
2
3
D) (m 2 – m 1)
2
2.
S›cakl›k (°C)
m1
mektedir.
Bu grafiԫe göre,
t1
t2 zaman
t2 sԩcaklԩԫԩnda 150
gram su ile hazԩrlanan doymuԭ çözelti t1 sԩcaklԩԫԩna kadar soԫutulursa kaç gram katԩ çöker?
3m 1
A)
2
Bir X katԩsԩnԩn bazԩ sԩcaklԩklardaki çözünürlüԫü
B) 120
C) 125
D) 150
E) 200
X katԩsԩnԩn sudaki çözünürlüԫünün sԩcaklԩkla deԫiԭimi grafikteki gibidir.
çözünürlük (g X/100g su)
40
X
25
20
20
0
25
0
s›cakl›k (°C)
80
20
30
40
s›cakl›k (°C)
40°C de 200 gram suda 70 gram X katԩsԩ çözünerek bir çözelti hazԩrlanԩyor.
X katԩsԩnԩn 80°C de 300 gram su ile hazԩrlanan
Bu çözeltinin sԩcaklԩԫԩ 20°C ye düԭürüldüԫün-
doymuԭ çözeltisindeki suyun 1/3 ü buharlaԭtԩrԩlԩp
de kaç gram X çöker?
sԩcaklԩk 25°C ye düԭürülüyor.
Buna göre kaç gram X çöker?
A) 30
A) 200
3.
B) 240
C) 50
D) 60
E) 70
C) 300 D) 320 E) 360
20°C de 10 g suda en fazla 40 g X katԩsԩ çözüne-
6.
Oda sԩcaklԩԫԩnda 150 gram suda 60 gram X katԩsԩ
bilmektedir.
çözülerek doymuԭ çözelti hazԩrlanԩyor.
Aynԩ sԩcaklԩkta % 40 lԩk 20 g X çözeltisini do-
Buna göre, bu sԩcaklԩkta X in çözünürlüԫü kaç
gram X/100 g su dur?
yurmak için kaç g X gerekir?
A) 4
408
B) 40
B) 8
C) 16
D) 24
E) 40
A) 20
B) 30
C) 40
D) 60
E) 70
KARIԬIMLAR
7.
10. X katԩsԩnԩn çözünürlüԫünün sԩcaklԩkla deԫiԭimi
grafikteki gibidir.
X katԩsԩnԩn sudaki çözünürlüԫünün sԩcaklԩkla deԫiԭimi grafikteki gibidir.
çözünürlük (g X/100g su)
çözünürlük (g X/100g su)
40
X
60
X
30
m
20
0
25
30
35
0
s›cakl›k (°C)
B) 35
C) 40
D) 50
40
s›cakl›k (°C)
40°C de X ile hazԩrlanmԩԭ 80 gram doygun sulu çözelti 25°C ye soԫutulduԫunda 15 gram X çökmektedir.
Buna göre X in 25°C deki çözünürlüԫü (m) kaç
g X/100 g su dur?
25°C de 150 gram suda 25 gram X çözülerek hazԩrlanan çözelti 35°C ye kadar ԩsԩtԩlԩyor.
Bu çözeltinin 35°C de doygun olmasԩ için çözeltiye kaç gram daha X katԩsԩ eklenmelidir?
A) 25
25
E) 60
A) 15
B) 30
C) 40
D) 50
E) 60
11. X katԩsԩnԩn çözünürlük – sԩcaklԩk iliԭkisi tablodaki
X katԩsԩnԩn çözünürlüԫünün sԩcaklԩkla deԫiԭimi
grafikteki gibidir.
çözünürlük (g X/100g su)
X
80
gibidir.
sԩcaklԩk
±±±±±±
25
50
ESEN YAYINLARI
8.
Buna göre, aԭaԫԩdakilerden hangisi yanlԩԭtԩr?
A) 25°C de doygun çözelti kütlece %20 X içerir.
B) 50°C deki 280 gram doymuԭ çözelti 25°C ye
50
0
25
soԫutulursa 30 gram X çöker.
s›cakl›k (°C)
40
C) 50°C deki doygun X çözeltisi kütlece % 40 X
içerir.
40°C de 20 gram X katԩsԩ kullanԩlarak hazԩrlanan
doygun çözeltinin sԩcaklԩԫԩ 25°C ye düԭürülüyor.
Buna göre çöken X katԩsԩnԩ çözmek için 25°C
de kaç gram su gerekir?
A) 7,5
çözünürlük (g X/100 g su)
±±±±±±±±±±±±±
25
40
B) 15
C) 20
D) 30
D) 25°C deki 125 gram doygun çözeltinin sԩcaklԩԫԩ 50°C ye çԩkarԩlԩrsa çözelti doyurmak için
15 gram X eklemek gerekir.
E) 50°C de 420 gram doymuԭ çözeltide 120 gram
E) 50
X çözünmüԭtür.
12. X katԩsԩnԩn oda sԩcaklԩԫԩnda alkoldeki çözünürlüԫü
9.
Bir tuzun 20°C deki çözünürlüԫü 25 g/100 g sudur.
20 gram X/100 cm3 alkoldür.
400 gramlԩk bir tuz çözeltisini 20°C de doymuԭ ha-
Buna göre, aynԩ sԩcaklԩkta hazԩrlanan X katԩsԩ-
le getirebilmek için 150 g su buharlaԭtԩrԩlmԩԭtԩr.
Buna göre, ilk çözelti kütlece % kaçlԩktԩr?
nԩn alkoldeki doymuԭ çözeltisinin kütlece yüz-
A) 25
A) 16
1.D
B) 20
2.D
C) 16
3.E
D) 15
4.B
de deriԭimi kaçtԩr? (dalkol = 0,8 g/cm3)
E) 12,5
5.A
6.C
7.B
8.A
B) 20
9.E
C) 24
10.B
D) 25
E) 30
11.C
12.B
409