A) 1. 2. 3. 4. 5. B) 1. 2. Işık Karanlıkta görebilir miyiz? Çevremizde ışık kaynakları Geçmişten günümüze aydınlanma Yaşamımızı etkileyen aydınlatma Işık da çevreyi kirletebilir mi? Ses Her sesin bir kaynağı vardır Ses titreşimdir. 3. Sesin işitmedeki önemi 4. Seste çevreyi kirletir. 1. Karanlıkta görebilir miyiz? Gündüz gözlerimizi kapadığımızda gördüğümüz yalnızca karanlıktır. Gözlerimizi açtığımızda ışığı ve çevremizdeki cisimleri görürüz. Çevremizdeki cisimleri görmemizi sağlayan ışıktır. Varlıkları daha iyi görebilmemeiz için bulunduğumuz ortam yeterince aydınlatılmalı. Cisimleri görebilmemiz için; cisim ışık yaymalı ya da cisim, üzerne düşen ışığı bize yansıtır. **ışığın cisimler üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri** Işık canlıların hayat kaynağıdır. Güneş ışığı insan vücudunda bulunan d vitamini aktif hale geçirir. Bitkilerin gelişimi için önemlidir. Bitkiler, besin yapmak için oksijen üretebilmek içi n güneş ışığını kullanırlar. Meyvelerin olgunlaşması ve tatlanması için ışığa ihtiyaç duyar. Güneş ışığının altında çok kalan cisimlerin rengi değişir. Güneşin altında çok kalan besinlerin tadı da değişir. Güneş ışığı altında çok kalmak güneş çarpmasına neden olur. 2. Çevremizde ışık kaynakları Işık yayarak çevresini aydınlatan cisimlere ışık kaynağı denir.Işık kannakları doğal ve yapay olmak üzere ikiye ayrılır a) Doğal ışık kaynakları: Başta güneş olmak üzere diğer yıldızlarişimsşek, canlılardan ateş böceği doğal ışık kaynakalrındandır. Doğal ışık kaynakları kendiliğinden ışık yayarlar. Işığı kendileri üretirler. En büyük ışık kaynağı güneştir. Cisimleri güneşi yaydığı ışık sayesinde görürüz. b) Yapay ışık kaynakları: Ampul,mum,el feneri,trafik ışıkları gibi cisimler insanlar tarafından yapıldığı için yapay ışık kaynağı olarak adlandırılır. **şık kaynakları yalnıca görmemizi sağlamaz, Isınmamızı da sağlar** 1. Sıcak ışık kaynakları: Çevresine hem ışık hem de ısı yayan kaynaklara denir. En büyük ısı ve ışık kaynağı güneştir. Güneş hem ısıtır hem de aydınlatır. Elektrik ampülü, mum,ateş,gaz lambası sıcak ışık kaynakalrıdırlar. 2. Soğuk ışık kaynakları: Bazı ışık kaynakları çevreye ışık yayar ama ısı vermezler. Bunlar florasan, ateş böceği… gibi. Bir ışık kaynağı tarafından aydınlatılan cisimler aydınlık cisimler denir.buna en güzel örnek ay dır.güneşten aldığı ışığı bize yansıtır. Işığı yaymayan cisimler ise karanlık cisimlerdir. Defter, kitap masa gibi. Yıldızlar kendi ışığını üretir, gezegenler ise sadece yansıtıcı görevi görürler. 3. Geçmişten günümüze aydınlanma İlk insanlar ateşi bulduktan sonra yaşadıkları mağaraları hem aydınatıp hem de ısıtmışlar. Daha sonra çıra ve meşaleleri uzun yıllar aydınlanma aracı olarak kullanmışlar. Daha sonraları gaz yağını bulmuşlar ve petrol delikleri üzerine yakarak aydınlanmışlardır. 1879 da thomas edison ark lambasını bularak ucuz ve kullanışlı elektrikli ampülü buldu. Ampül: Elektirk enerjisini ışık enerjisine dönüştüren araçtır. 1927 yılında daha ucuz ve kullanışlı flüoresan lamba bulunmuştur. 1980 li yıllarda halojen lambalar icat edildi.bu lambalar çok ışık verip çok elektrik tüketmektedirler. ---meşale—mum—ampül—flüoresan--neon lamban---4. Yaşamımızı etkileyen aydınlatma Günümüzde yapay ışık kaynakları kullanılıyor.Bunlar ampül, flüoresan, halojen lambalardır.Bu lambalar elektrik enerjisini tüketerek bizi aydınlatır. 5. Işık da çevreyi kirletebilir mi? Işığı gereğinden fazla kullanmak ışık kirliliğine neden olur. İşyelerinde,reklam panolarında ki ışıklar ışık kirliliğine neden oluyor. **********ışık kirliliğine karşı************ Evler, işyerleri, güneş ışığından fazla yararlanacak şekilde yapılmalı Gerkesiz ışık kullanımından kaçınılmalıdır. Trafik ışıkları hayatımızda önemli yere sahip olduğundan ışık kirliliğine neden olmaz. İyi aydınlatılmış bir iş yerinde verimlilik artacağından kirliliğe neden olmaz *************ışığın doğru kullanımı*************** Ilık kullanımına dikkat etmemiz göz sağlığı için önemlidir. Bulunduğumuz oda yeterindce aydınlatılmalıdır. Işık doğrudan gözümüze gelmemelidir. Gece ders çalışırken masa lambası kullanılmalıdır. Çalışırken ışığın sol üstten gelmesine dikkat edilmelidir. Gerkesiz yanan lambalar söndürülmelidir. Elektrikle çalışan araçlar gerekmiyorsa çalıştırılmamalı Bozuk fazla akım çeken araçların onarımı yapılmalı Işığın az gerekli olduğu yerlere güçlü ampül takılmamalı. Park ve sokak aydınlatmalarında kullanılan ışık akynakları aydınlatılacak ortama yönlendirilmelidir. C) Ses 1. Her sesin bir kaynağı vardır Canlılar çevreleriyle iletişim kurabilmesi için görmeleri ve duymaları gerekir. Bazen cisimleri görmeden seslerinden ne olduklarını tanıyabiliriz. Hayvan seslerinden, müzikal aletlerden, taşıtların çıkardığı sesten ne olduğunu bilir ve de tanırız. Çevremizde ses veren ve ses oluşturan cisimlere ses kaynağı denir. Kulağımıza gelen bazı sesler doğal bazı sesler ise yapaydır. Rüzgâr uğultusu, gök gürlemesi, dalga sesi, yüksek bir yerden akan su şırıltısı, kuş ve böceklerin sesi doğal sestir. Bu sesleri üreten kaynağa da doğal ses kaynağı denir. Müzik aletlerinden, ulaşım ve taşıma araçlarından çıkan, sesler de yapay sestir. Bu sesleri üreten kaynaklara da yapay ses kaynağı denir. Ses kaynağından çıktıktan sonra ışık gibi her yöne yayılır. Sesin yayılma özelliği olmasaydı kaynağından çıkan sesler kulağımıza kadar gelmezdi. Ses dalgalar halinde yayılır. Ses dalgalarını bizler göremesyiz. Dalgalar halinde yayılan ses uzaklaştıkça dalgalar zayıflaşır. Bu nedenle ses kaynağına yakın sasler güçlü duyulur, ses kaynağından uzaklaştıkça sesin duyulması güçleşir. Ses dalgaları havada hareket ettiği gibi suda da dalgalar halinde yayılır. Ses suda havadan daha hızlı yayılır. Ses katılarda da dalgalar halinde yayılır. Sesin katı, sıvı ve gaz ortamda yaılma hızları şu şekildedir Sesin 1 sn de aldığı yola sesin hızı denir. Ses havada 1 sn de -----------340m yol alır. Ses suda 1 sn ---------------1500m yol alır. Ses katılarda 1 sn de 5000m yol alır. Not: Katı sıvı ve gaz ortamda sıcaklık arttıkça sesin yayılma hızı artar. Not: Gök gürültüsü olduğunda ışığı önce görüp sesi de sonra duymamızın sebebi ışık sesten daha hızlı yayılmasıdır. Ses katı sıvı ve gaz maddelerde dalgalra halinde yayılır. Ses bir engele çartığı zaman yön değiştir. Yön değiştirme olayına yankı adı verilir. Yankı olayının gerçekleşmesi için sesin kaynağından sonra engele çarpıp geri dönmesi oalyı arsında 1/10 sn geçmesi gerekir.yoksa sesler biribine karışır yankı olmaz. Mimaride ses düzenini ayarlamak için kullnılan yönteme de akustik denir. Not: Sesin yankısından uzaktaki cisimlerin yeri saptanabilir. Hava ve deniz araçlarının emniyetli şekilde yol almasını sağlar. Denizlerin derinliği ölçülebir, deniz haritaları çizilebilir. Sesin yankılanma özelliği yalnız insanlar için kullanılmaz. Yunuslar yiyeceklerini ararken ses çıkarırlar.bu sesler balık sürüsüne çarpınca geri döner ve yunuslar bu sayede balıkların yerini öğrenirler. 2. Ses titreşimdir. Ses titreşimler sonucu oluşur. Diyapozon: bir cisme dokunulduğunda sesin diğer cisimd de hissedilmesi olayıdır.(deney yapılacak) Müzik aletlerinde ses titreşimler sayesinde oluşur. Davulun sesi derinin titreşmesi ile, flütün sesi içerideki havanın titreşmesi yle, keman ve mandolinin sesi tellerin titreşmesi ile oluşur. Elimizi konuşma halinde gırtlağımıza dokundurduumuzda titreşimleri hissederiz. Akciğerden gelen hava titreşimler sonucunda ses olarak dışarı çıkar. Sonuç olarak ses maddelerin titreşmesi ve ileri geri hareket etmesi ile ortaya çıkıyor. Havanın az olduğu ortamda ses daha ince çıkar. Çünkü titreşimler daha hızlı hareket eder. Havanın çok olduğu ortamda ses daha kalın çıkar titreşimler daha yavaş hareket eder.(pipetlerle deney yapılacak.) Sesler tellerin kalınlığına göre de değişir. İnce telden ses ince, kalın olan telden ses kalın çıkar. İnce tel daha çok titreşir ve ince ses çıkar, kalın tel daha az titreşir ses kalın çıkar. Sesler cisimlerin gerginliklerine göre de farklılık arz eder. En ince ses gergin telden çıkar, en kalın ses gevşek olan telden çıkar. Tellerin gerginliği arttıkça titreşim sayısı da atar ve ses incelir. Ses kaynağının titreşimi şu özelliklere bağlı olarak gerçekleşir: Boyuna Kalınlığına Gerginliğine bağlı olarak değişir. Kısa, ince ve gergin telden ince ses çıkar, Uzun, kalın ve gergin olmayan telden kalın ses çıkar. İnce sesleri kalın seslerden ayıran özelliğe sesin yüksekliği denir. Sesin yüksekliği ses kaynağının titreşimine bağlıdır. Erkek sesleri uzun ve kalındır, kadınların sesleri kısa ve incedir. İncde sese tiz; kalın sese de pes denir. **********her sesi duyabilir miyiz?********** Ses havada yayılırken tanecikleri titreştir. Titreşen tanecikler su dalgaları gibi yayılır ve birbirine enerji aktarır. Ancak ses kaynağından uzaklaştıkça bu enerjide azalma olur. Bu nedenle ses kaynağından uzaklaştıkça ses zayıflamaya ve duyulmamaya başlar. Zayıf sesi şiddetli sesten ayıran özelliğe ses eşiği denir. Aynı şiddet ve yükseklikteki sesler birbirinden farklıdır.sesin bu özelliğine sesin tınısı denir. Örnek: “do” sesi her müzik aletinde farklıdır. Seslerin birbirinden farklı olmasının nedeni: Yüksekliği(titreşim sayısı) Şiddeti Tınısı 3. Sesin işitmedeki önemi Sesi kulağımızla işitmemiz şu şekilde gerçekleşir. Dış ortamdan gelen ses havayı titreştirir. Havada oluşan titreşimler kulak kepçesi tarafından toplanır. Kulak kepçesine gelen sesler kulak zarına ulaşır ve titreşir. Kulak zarı bu titreşimleir ortakulağa gönderir. Orta kulakta kemikler titreşir. Kemikler bu titreşimleri iç kulakta buluna sıvıya iletir Bu sıvı içerisinde işitme görevlileri titreşimleri beyne ulaştırır ve işitme gerçekleşmiş olur. Dış kulakta; kulak kepçesi, kulak yolu Orta kulakta; kulak zarı, küçük kemikler İç kulakta; östaki borusu, kulak sıvısı ************her sesi duyabilir miyiz?************ Sağlıklı bir insanın kulağı saniyede titreşim sayısı 20 ile 20.000 arasındaki sesleri duyar. Titreşimleri 20 den az ve 20.000 den fazla sesleri duyamaz İnsan kulağı şiddeti az olan sesleri de duyamaz,işitilebilen en hafif sese işitme eşiği denir. Hayvanların kulakalrı daha hassastır.yarsa iyi gözleri iyi görmez ama kulakları çok hassastır. Balinalarda bizim duyamadığımız sesleri duyar. At, köpek ve kümes hayvanlarının da işitme duyuları iyi gelişmiştir. Kulağımızın duyamadığı seslerden bir çok alanda yararlanabiliriz. Yer kabuğunun yapısının incelenmesinde Denizaltı araştırmalarında Petrol arama çalışmalarında Tıp alanında Böbrek taşlarının çatlaması ve ultrasonografi denen insan vücudunun dinlenmesinde. Eski binaların yıkılması gibi çalışmlarda. **********sesin şiddeti değişebilir mi?*********** Seslerin, ses kaynağından olan uzaklığa ve ses kaynağının denge durumundanayrılma miktarına bağlı olarak farklı şiddetleri vardır.i Ses şiddetine gürlük denir. Sesin şiddetini artırmak ve uzaklara ulaşmasını sağlamak için; megafon, hopörlör ve mikrofon kullanılır. Ses her doğrultuda yayıldığından dağılır ve duyulması gereken yerlere ulaşmaz. Koni şeklinde olan megafon sesi topar ve uzaklara duyurur. ***************grültü nedir?***************** İnsanları rahatsız eden ve hoşa gitmeyen seslere gürültü denir. Gürültülü ortamlarda şu olumsuzluklar görülür: Dikkat dağılır verimlilik azalır Ruhsal bozukluklar ve aşırı sinirlilik Yüksek sesle konuşma alışkanlığı görülür. Baş dönmesi baş ağrısı görülür. İşitme bozuklukları ve işitme kaybı görülür. Yüksek sesle müzik dinlenilmemelidir. 4. Seste çevreyi kirletir. Gürültülü çevre sağlıklı çevre değildir. Teknoloji ile birlikte şehirlerde gürültü arttı Sağlığımızı olumsuz yönde etkileyenbu duruma se skirliliği denir. *******ses kirliliği için alınacak önlemler şunlardır****** Ortak yaşam alanlarında gürültü yapılmamalı Yeni teknolojiler kulanılarak gürültüsü az aletler yapılmalı Gürültülü atölye ve fabrikalr şehir dışlarına yapılamlı Çevre ağaçlandırılmalı Gürültülü iş yerlerinde kulaklık kullanılmalı Pencerelerde çift cam kullanılmalı Apartmanlarda yalıtım amlzemeleri kullanılmalı Sinema ve tiyatrolarda ses yalıtım malzemeleri kullanılmalı.