mardin ili 2014 yılı çevre durum raporu
advertisement
T.C. MARDİN VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ MARDİN İLİ 2014 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU HAZIRLAYAN: ÇED VE ÇEVRE İZİNLERİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ MARDİN ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ MARDİN - 2015 İL ÇEVRE DURUM RAPORU ÖNSÖZ İnsanın refah ve mutluluğunda temel rol oynayan değerlerden biri de, şüphesiz çevre konusudur. Çevre hakkı en temel insan haklarından biri olması nedeniyle çevrenin korunmasına yönelik yapılacak her faaliyet, atılacak her adım insanlık için yapılmış olacaktır. Sağlıklı bir toplum oluşturulmasının ancak çevre sorunlarının çözülmesiyle mümkün olacağı, bugün dünyada kabul görmüş bir gerçektir. Çevre ile ilgili meseleler yalnız resmi kurumlarda değil sivil toplum örgütleri için de kaçınılmaz bir ilgi alanı oluşturmaktadır. Gelecek nesillere bozulmamış bir biyolojik varlık mirası ve yaşanabilir, sağlıklı, temiz bir çevre bırakmak bununla birlikte sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak, çalışmalarımızın odak noktasını teşkil etmektedir. Çevre ile ilgili sorunların çözümünde temel hareket noktası ise sorunların tespiti ve tanımlanmasıdır. Bu kapsamda, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğümüz tarafından; çevre sorunları ile ilgili olarak, çevre mevzuatı çerçevesinde ekolojik sistemin korunması ve iyileştirilmesi, her türlü çevre kirliliğinin önlenmesi, doğal bitki ve hayvan varlığı ile doğal zenginliklerin korunması ve kamuoyunda çevre bilincinin oluşması için birçok kurum ve kuruluş ile işbirliği içerisinde çalışmalar sürdürülmektedir. Çevreyi korumak, çevre kirliliğini önlemek ve çevre sorunlarını, bunların önceliklerini ortaya çıkarmak için öncelikle çevre değerlerinin mevcut durumunun tespit edilmesi, çevreye ilişkin bilgi ve her türlü verilerin toplanması, sınıflandırılması ve verinin bilgiye dönüştürülmesi gerekmektedir. Kültürünü köklü uygarlıklardan alan, dört mevsimin bütün güzellikleriyle yaşandığı Mardin İlimizde doğal kaynakların dikkatli bir şekilde kullanılması ve çevrenin özenle korunması gerekmektedir. İlimizin çevre değerleri açısından bugünkü durumunu ortaya koymak amacıyla tüm Kamu Kurum ve Kuruluşlardan derlenen bilgiler doğrultusunda hazırlanan Çevre Durum Raporunun, İlimizin çevresel veri ve bilgi ihtiyacını karşılayacak ve çevresel planlamalarda ışık tutacak temel çalışma olacağına inancım tamdır. Bu raporun hazırlanmasında yardımcı olan kurum, kuruluş ve kişiler ile emeği geçen personellerimize teşekkür ederim. Mesut AĞRAKÇE Çevre ve Şehircilik İl Müdürü V. 2 İL ÇEVRE DURUM RAPORU İÇİNDEKİLER GİRİŞ Sayfa 13 A. Hava A.1. Hava Kalitesi A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar A.4. Ölçüm İstasyonları A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü A.6. Gürültü A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar A.8. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar 14 17 17 20 21 23 24 26 27 28 B. Su ve Su Kaynakları B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli B.1.1. Yüzeysel Sular B.1.1.1. Akarsular B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar B.1.2. Yeraltı Suları B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri B.1.3. Denizler B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu B.3.1. Noktasal kaynaklar B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar B.3.1.2. Evsel Kaynaklar B.3.2. Yayılı Kaynaklar B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar B.3.2.2. Diğer B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu B.4.1.1. Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından kullanılma su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb. B.4.2. Sulama B.4.2.1. Sulama salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı B.4.2.2. Damlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı B.4.3. Endüstriyel Su Temini B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı B.5. Çevresel Altyapı B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve hizmeti alan nufus 28 28 28 28 29 30 30 31 32 32 32 32 32 32 33 33 34 34 34 34 34 35 35 35 35 35 35 36 36 3 İL ÇEVRE DURUM RAPORU İÇİNDEKİLER Sayfa B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar B.6.2. Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı B.6.3. Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar B.6.4. Tarımsal faaliyetler ile oluşan toprak kirliliği B.7. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar 39 39 39 39 40 40 41 41 42 42 C. Atık C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları C.3. Ambalaj Atıkları C.4. Tehlikeli Atıklar C.5. Atık Madeni Yağlar C.6. Atık Pil ve Akümülatörler C.7. Bitkisel Atık Yağlar C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller C.9. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) C.10. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar C.11. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar C.12. Tehlikesiz Atıklar C.12.1. Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları C.12.2. Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül C.12.3. Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları C.13. Tıbbi Atıklar C.14. Maden Atıkları C.15. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar 43 44 47 47 48 49 50 51 51 51 52 53 53 54 55 55 56 56 56 57 Ç. Kimyasalların Yönetimi Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar 57 57 57 57 D. Doğa Koruma ve Biyolojik Çeşitlilik D.1. Flora D.2. Fauna D.3. Ormanlar ve Milli Parklar D.4. Çayır ve Mera D.5. Sulak Alanlar 58 58 60 62 62 62 4 İL ÇEVRE DURUM RAPORU İÇİNDEKİLER D.6. Tabiat Varlılarını Koruma Çalışmaları D.7. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar Sayfa 62 63 63 E. Arazi Kullanımı E.1. Arazi Kullanım Verileri E.2. Mekânsal Planlama E.2.1. Çevre Düzeni Planı E.3. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar 64 64 65 65 66 66 F. ÇED, Çevre İzin ve Lisans İşlemleri F.1. ÇED İşlemleri F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri F.3. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar 66 66 68 70 70 G. Çevre Denetimleri ve İdari Yaptırım Uygulamaları G.1. Çevre Denetimleri G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi G.3. İdari Yaptırımlar G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları G.5. Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar 71 71 75 75 75 75 76 H. Çevre Eğitimleri 76 I. İl Bazında Çevresel Göstergeler Açıklamalar 1. Genel 1.1. Nüfus 1.1.1. Nüfus Artış Hızı 1.1.2. Kentsel Nüfus 1.2. Sanayi 1.2.1. Sanayi Bölgeleri 1.2.2. Madencilik 2. İklim Değişikliği 2.1. Sıcaklık 2.2. Yağış 2.3. Deniz Suyu Sıcaklığı 3. Hava Kalitesi 3.1. Hava Kirleticiler 4. Su-Atıksu 4.1. Su Kullanımı 4.2. Belediye İçme ve Kullanma Suyu Kaynakları 77 77 78 78 79 79 79 80 81 82 82 83 83 85 85 85 89 89 5 İL ÇEVRE DURUM RAPORU İÇİNDEKİLER 4.3. Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Veren Belediyeler 4.4. Kanalizasyon Şebekesi İle Hizmet Verilen Belediye Sayıları ve Nüfusu 4.5. Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı 5. Arazi Kullanımı 6. Tarım 6.1. Kişi Başına Tarım Alanı 6.2. Kimyasal Gübre Tüketimi 6.3. Tarım İlacı Kullanımı 6.4. Organik Tarım 7. Orman 8. Balıkçılık 9. Altyapı ve Ulaştırma 9.1. Karayolu ve Demiryolu Yol Ağı 9.2. Motorlu Kara Taşıtı Sayısı 10. Atık 10.1. Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı 10.2. Katı Atıkların Düzenli Depolanması 10.3. Tıbbi Atıklar 10.4. Atık Yağlar 10.5. Bitkisel Atık Yağlar 10.6. Ambalaj Atıkları 10.7. Ömrünü Tamamlamış Lastikler 10.8. Ömrünü Tamamlamış Araçlar 10.9. Atık Elektrikli -Elektronik Eşyalar 10.10. Maden Atıkları 10.11. Tehlikeli Atıklar 11. Turizm 11.1. Yabancı Turist Sayıları 11.2. Mavi Bayrak Uygulamaları EK-1: İl Çevre Sorunları ve Öncelikleri Araştırma Formu Açıklamalar Bölüm I. Hava Kirliliği Bölüm II. Su Kirliliği Bölüm III. Toprak Kirliliği Bölüm IV. Öncelikli Çevre Sorunları 90 90 91 92 93 93 93 94 94 95 96 96 96 96 97 98 99 99 99 100 101 101 102 103 103 104 105 106 107 108 108 108 111 115 116 6 İL ÇEVRE DURUM RAPORU ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge A.1 Çizelge A.2 Çizelge A.3 Çizelge A.4 Çizelge A.5 Çizelge A.6 Çizelge A.7 Çizelge A.8 Çizelge A.9 Çizelge A.10 Çizelge B.1 Çizelge B.2 Çizelge B.3 Çizelge B.4 Çizelge B.5 Çizelge B.6 Çizelge B.7 Çizelge B.8 Çizelge B.9 Çizelge B.10 Çizelge C.1 Çizelge C.2 Çizelge C.3 Çizelge C.4 - Ulusal hava kalite indeksi kesme noktaları Epa hava kalitesi indeksi Geçiş dönemi uzun vadeli ve kısa vadeli sınır değerleri ve uyarı eşikleri Mardin İlinde 2014 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler Mardin İlinde 2014 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler Mardin İlinde 2014 Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı Mardin İlinde 2014 Yılında Kullanılan Fueloil Miktarı Mardin İlindeki Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler Mardin İlinde 2014 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları 2014 Yılında Mardin İlindeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı Mardin İlinin Akarsuları Mardin İlindeki Mevcut Sulama Göletleri Mardin İlinin Yeraltısuyu Potansiyeli Mardin İlinde 2014 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları Mardin İlinde 2014 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu Mardin İlinde 2014 Yılı OSB’lerde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu Mardin İlinde 2014 Yılında Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler Mardin İlinde 2014 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları Mardin İlinde 2014 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) Mardin İlinde 2014 Yılında Topraktaki Pestisit vb Tarım İlacı Birikimini Tespit Etmek Amacıyla Yapılmış Analizin Sonuçları Mardin İlinde 2014 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu Mardin İlinde 2014 Yılı İl/İlçe Belediyelerde Oluşan Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ve Tesis Kapasiteleri Mardin İlinde 2014 Yılında Birliklerce Yürütülen Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf İşlemlerine İlişkin Bilgi Mardin İlinde 2014 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları Sayfa 15 15 17 19 20 20 20 21 22 24 29 29 29 30 30 32 40 41 41 42 44 45 46 47 7 İL ÇEVRE DURUM RAPORU ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge C.5 Çizelge C.6 Çizelge C.7 Çizelge C.8 Çizelge C.9 Çizelge C.10 Çizelge C.11 Çizelge C.12 Çizelge C.13 Çizelge C.14 Çizelge C.15 Çizelge C.16 Çizelge C.17 Çizelge C.18 Çizelge C.19 Çizelge C.20 Çizelge C.21 Çizelge C.22 Çizelge C.23 Çizelge C.24 Çizelge C.25 Çizelge C.26 Çizelge C.27 Çizelge C.28 Çizelge Ç.1 Çizelge E.1 - Mardin ilinde 2014 Yılında Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli Atıklarla İlgili Veriler Mardin ilinde Atık Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları Mardin ilinde 2014 Yılı İçin Atık Madeni Yağlarla İlgili Veriler Mardin ilinde Atık Yağ Geri Kazanımı Sonucu Elde Edilen Ürün Miktarları Mardin ilinde 2014 Yılında Oluşan Akümülatörlerle İlgili Veriler Mardin ilinde Yıllar İtibariyle Atık Akü Kazanım Miktarı Mardin ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı Mardin ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı Mardin ilinde Taşıma Lisanslı Araçların Yıllara Göre Gelişimi Mardin ilinde 2014 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler Mardin ilinde Bitkisel Atık Yağ Taşıma Lisanslı Araç Sayısı Mardin ilinde 2014 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler Mardin ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları Mardin ilinde 2014 Yılı AEEE Toplanan ve İşlenen Miktarlar Mardin ilinde 2014 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı Mardin ilinde 2014 Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Listesi Mardin ilinde 2014 Yılı İldeki Demir ve Çelik Üreticileri Üretim Kapasiteleri, Cüruf ve Bertaraf Yöntemi Mardin ilinde 2014 Yılı Termik Santrallerde Kullanılan Kömür Miktarı Ve Oluşan Cüruf - Uçucu Kül Miktarı Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğe göre Termik Santral Atıkları 2014 Yılında İlimiz İl Sınırları İçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi Atıklar Mardin ilinde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı Maden Atıklarının Sınıflandırılması Mardin ilinde 2014 Yılı Maden Zenginleştirme Tesislerinden Kaynaklanan Atık Miktarı Mardin ilinde 2014 Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı Mardin ilinde 2014 Yılı İtibariyle Arazilerin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması 48 49 49 50 50 50 50 51 52 53 54 54 55 55 55 56 56 57 64 8 İL ÇEVRE DURUM RAPORU ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge F.1 - Çizelge F.2 Çizelge G.1 Çizelge G.2 Çizelge G.3 Mardin ilinde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından (.....) Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı Mardin ilinde 2014 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları Mardin ilinde 2014 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı Mardin ilinde 2014 Yılında ÇŞİM’e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları Mardin ilinde 2014 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı 66 68 71 74 75 9 İL ÇEVRE DURUM RAPORU GRAFİKLER DİZİNİ Sayfa Grafik A.1Grafik A.2 Grafik B.1 Grafik B.2 - Grafik B.3 Grafik B.4 Grafik B.5 Grafik B.6 Grafik B.7 Grafik C.1 Grafik C.2 Grafik C.3 Grafik C.4 Grafik C.5 Grafik C.6 Grafik C.7 Grafik C.8 Grafik C.9 Grafik C.10 Grafik C.11 Grafik E.1 Grafik F.1 Grafik F.2 - Mardin ilinde Hava Kalitesi İstasyonu Ölçülen Parametrelerin Günlük Ortalama Değer Grafiği Mardin ilinde 2014 Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikayetlerin Dağılımı Mardin ilinde 2014 Yılı Mavi Bayrak Almış Plaj ve Marinaların Sayısı Mardin ilinde 2014 Yılı Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı Mardin ilinde 2014 Yılında Endüstrinin Kullandığı Suyun Kaynaklara Göre Dağılımı Mardin ilinde 2014 Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı Mardin ilinde 2014 Yılı Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Edilen Nüfusun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı Mardin ilinde 2014 Yılı Belediyelerden Kaynaklanan Arıtma Çamurunun Yönetimi Mardin ilinde 2014 Yılı Sanayiden Kaynaklanan Arıtma Çamurunun Yönetimi Mardin ilinde 2014 Yılı Atık Kompozisyonu Mardin ilinde 2014 Yılı Kayıtlı Ambalaj Üreticisi Ekonomik İşletmeler TABS Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi Mardin ilinde Atık Yağ Toplama Miktarları Mardin ilinde Yıllar İtibariyle Atık Akü Toplama ve Geri Kazanım Miktarı Mardin ilinde 2014 Yılı Bitkisel Atık Yağlardan Geri Kazanılan Ürün Dağılımı Mardin ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları Mardin ilinde 2014 Yılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Toplama Miktarları Mardin ilinde 2014 Yılı AEEE İşleme Tesis Sayıları Mardin ilinde 2014 Yılı Kül Atıklarının Yönetimi Mardin ilinde 2014 Yılı Madencilikte Proses Atıklarının Bertarafı Mardin ilinde 2014 Yılı Arazi Kullanım Durumu Mardin ilinde 2014 Yılı ÇED Olumlu Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı Mardin ilinde 2014 Yılı ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı 22 24 - 34 35 36 38 43 47 49 - 52 64 67 68 10 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Grafik F.3 - Mardin ilinde 2014 Yılında Verilen Çevre İzni veya Çevre İzni ve Lisans Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı 69 GRAFİKLER DİZİNİ Grafik F.4 Grafik G.1 Grafik G.2 Grafik G.3 Grafik G.4 Grafik G.5 Grafik G.6 - Mardin ilinde 2014 Yılında Verilen Lisansların Konuları Mardin ilinde ÇŞİM Tarafından 2014 Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı Mardin ilinde ÇŞİM Tarafından 2014 Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı Mardin ilinde ÇŞİM Tarafından 2014 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı Mardin ilinde ÇŞİM Tarafından 2014 Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı Mardin ilinde 2014 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı Mardin ilinde 2014 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı Sayfa 69 72 72 73 73 74 75 11 İL ÇEVRE DURUM RAPORU HARİTALAR DİZİNİ Harita A.1 - Mardin ilinde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yerleri Sayfa 21 12 İL ÇEVRE DURUM RAPORU GİRİŞ Fırat ve Dicle arasında, Mezopotamya Bölgesinde bir dağın tepesinde kurulmuş olan Mardin, Yukarı Mezopotamya’nın en eski şehirlerinden birisidir. M.Ö. 4500’ den başlayarak klasik anlamda yerleşim gören Mardin, Subari, Sümer, Akad, Babil, Mitaniler, Asur, Pers, Bizans, Araplar, Selçuklu, Artuklu, Osmanlı Dönemi’ne ilişkin birçok yapıyı bünyesinde harmanlayabilmiş önemli bir açık hava müzesidir. 2 Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bir sınır İli olan Mardin 8891 km yüzölçümü ile Türkiye topraklarının % 1,1’lik bir kısmını oluşturur. Batıda Şanlıurfa, kuzeyde Diyarbakır, doğuda Batman, Şırnak ve Siirt, güneyde ise Suriye Devleti ile komşu olan Mardin 36 55-38-51 kuzey enlemleri ve 39 56-42-54 doğu boylamları arasında yer alır. İl merkezinin denizden yüksekliği yaklaşık 1.083 metredir. Mardin ilinin ilçeleri sırayla şöyledir; Dargeçit, Derik, Kızıltepe, Mazıdağı, Midyat, Nusaybin, Ömerli, Savur ve Yeşilli’dir. Mardin İli, Akdeniz iklimine benzer özellikler taşır. Yazlar çok sıcak ve kurak, kışları ise bol yağışlı ve ılımandır. Mardin’de kış mevsiminde oluşan yüksek basınç alanı kış aylarında soğuk geçmesine yol açar. Bir yandan güneydeki çöl ikliminin etkisi altında bulunması (Basra Alçak Basıncı), diğer yandan kuzeydeki yüksek dağların serin hava kütlelerinin bölgeye girmesine mani olması sebebiyle ilin ovalık kesiminde yazlar çok sıcak geçer. İlin kuzey kesiminde zaman zaman kara iklimine benzer özellikler görülür. Mardin’in iklimini ova ve dağ kesimi olarak iki şekilde değerlendirmek mümkündür. İki kesimdeki farlılık yağış, sıcaklık ve rüzgar değerlerinde ortaya çıkar. Ova kesiminde yazlar çok sıcak geçer, kışlar ise ılıman ve yağmurludur. Bu kesimde az miktarda ve kalıcı olmayan kar yağışları görülür. Dağ kesiminde ise yazları ovaya nispeten daha serin, kışlar ise şiddetli rüzgar, bol yağmur ve kar yağışlı geçer. Mardin, ilçeleri ve komşu illerden rüzgar hızının ve yağış miktarının yüksekliği; nem ve sıcaklık değerlerinin düşüklüğü ile dikkat çekici bir farklılık gösterir. İl Müdürlüğümüzün çevre kısmı Çevre Yönetimi ve Denetimi Şube Müdürlüğü ile ÇED ve Çevre İzinleri Şube Müdürlüğü olmak üzere iki şube olarak yapılandırılmıştır. Çevre Yönetimi ve Denetimi Şube Müdürlüğü 7 personel ile ÇED ve Çevre İzinleri Şube Müdürlüğü ise 5 personel ile hizmet vermektedir. 13 İL ÇEVRE DURUM RAPORU A. HAVA A.1. Hava Kalitesi Modern yaşamın getirdiği şehirleşmenin bir sonucu olan hava kirliliği, yerel ve bölgesel olduğu kadar küresel ölçekte de etki alanına sahiptir. Hava kirliliğinin insan sağlığına önemli etkileri olması sebebiyle, hava kalitesi konusuna tüm dünyada büyük önem verilmektedir. Hava kirliliği problemlerini çözmek ve strateji belirlemek için, bilimsel topluluk ve ilgili otoritenin her ikisi de atmosferik kirletici konsantrasyonlarını izlemek ve analiz etmek konusuna odaklanmışlardır (Kyrkilis vd., 2007). Otoritelerin hava kalitesinin korunması ve iyileştirilmesi konusunda sorumluluklarının yanı sıra, halk sağlığını doğrudan etki eden bir konu olması sebebiyle, kamuoyuna iletişim araçları vasıtasıyla hava kirliliği güncel bilgilerini sunması da sorumlulukları arasındadır. Ancak farklı kirleticilere ait ölçümleri anlamak bu konuda çalışan bir bilim insanı için mümkün olsa bile genel halk ve yerel otoriteler için oldukça zor olmaktadır. Bu sebeple, hava kirliliğinin/hava kalitesinin durumunu kamuoyuna açıklarken halkın kolayca anlayabileceği bir sınıflama sistemi kullanılmaktadır. Tüm dünyada yaygın olarak kullanılan, Hava Kalitesi İndeksi (HKİ) denilen bu sınıflama sistemi ile havadaki kirleticilerin konsantrasyonlarına göre hava kalitesini iyi, orta, kötü, tehlikeli vb. şeklinde derecelendirme yapılmaktadır. Dünyanın pek çok ülkesinde indeks hesaplanmasında kullanılan yöntem ve kriterler, kendi ülkelerinde uygulanan hava kalitesi standartlarına uygun şekilde oluşturulmuştur. Bir ulusun hava kalitesinin iyileştirilmesi konusundaki başarısı, yerel ve ulusal hava kirliliği problemleri ve kirlilik azaltmadaki gelişmeler konusunda doğru ve iyi bilgilendirilmiş vatandaşların desteğine bağlıdır (Sharma vd., 2003a). Bir bölgedeki kirletici seviyelerini anlamak için uygun bir aracın geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu araç, vatandaşın hava kirliliği seviyesi hakkında doğru ve anlaşılabilir şekilde bilgi sağlarken, aynı zamanda ilgili otoritelerin toplum sağlığını korumak için önlem almaları konusunda kullanılabilir olmalıdır (Kyrkilis vd., 2007). Bu amaçla, geliştirilen standart değerler, gerek uyarıcı ve anlaşılabilir olması gerekse de kullanımı açısından yaygın olarak bir indekse çevrilerek sunulabilmektedir. Belli bir bölgedeki hava kalitesinin karakterize edilmesi için ülkelerin kendi sınır değerlerine göre dönüştürdükleri ve kirlilik sınıflandırılmasının yapıldığı bu indekse Hava Kalitesi İndeksi (HKİ) (Air Quality Index/AQI) adı verilmektedir. İndeks belirli kategorilerde farklı tanım ve renkler kullanılarak ifade edilmekte ve ölçümü yapılan her kirletici için ayrı ayrı düzenlenmektedir (Yavuz, 2010). Ulusal Hava Kalitesi İndeksi, EPA Hava Kalitesi İndeksini ulusal mevzuatımız ve sınır değerlerimize uyarlayarak oluşturulmuştur. 5 temel kirletici için hava kalitesi indeksi hesaplanmaktadır. Bunlar; partikül maddeler (PM10), karbon monoksit (CO), kükürt dioksit (SO2), azot dioksit (NO2) ve ozon (O3) dur. Hava kalitesine ilişkin hava kalite indeksi karşılaştırması da Çizelge A.1’ de verilmektedir. 14 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge A.1- Ulusal Hava Kalite İndeksi Kesme Noktaları İndeks HKİ İyi SO2 [µg/m³] NO2 [µg/m³] CO [µg/m³] O3 [µg/m³] PM10 [µg/m³] 1 Sa. Ort. 1 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 24 Sa. Ort. L 0 – 50 0-100 0-100 0-5500 0-120 Orta 51 – 100 101-250 101-200 5501-10000 121-160 51-100 Hassas 101 – 150 251-500 L 201-500 10001-16000 L 161-180 B 101-260 Sağlıksız 151 – 200 501-850 U 501-1000 16001-24000 181-240 U 261-400 Kötü 201 – 300 851-1100 1001-2000 24001-32000 241-700 401-520 301 – 500 >1101 >2001 >32001 >701 >521 Tehlikeli U 0-50 L U U U L: Limit Değer B: Bilgi Eşiği U: Uyarı Eşiği Çizelge A.2 - EPA Hava Kalitesi İndeksi Hava Kalitesi İndeksi (AQI) Değerler Sağlık Endişe Seviyeleri Renkler Hava Kalitesi İndeksi bu aralıkta olduğunda. hava kalitesi koşulları. bu renkler ile sembolize edilir. 0 - 50 İyi Yeşil Hava kalitesi memnun edici ve hava kirliliği az riskli veya hiç risk teşkil etmiyor. 51 - 100 Orta Sarı Hava kalitesi uygun fakat alışılmadık şekilde hava kirliliğine hassas olan çok az sayıdaki insanlar için bazı kirleticiler açısından orta düzeyde sağlık endişesi oluşabilir. 101- 150 Hassas Turuncu Hassas gruplar için sağlık etkileri oluşabilir. Genel olarak kamunun etkilenmesi olası değildir. 151 - 200 Sağlıksız Kırmızı Herkes sağlık etkileri yaşamaya başlayabilir, hassas gruplar için ciddi sağlık etkileri söz konusu olabilir. 201 - 300 Kötü Mor Sağlık açısından acil durum oluşturabilir. Nüfusun tamamının etkilenme olasılığı yüksektir. 301 - 500 Tehlikeli Kahverengi Sağlık alarmı: Herkes daha ciddi sağlık etkileri ile karşılaşabilir. Anlamı ve renkler bu anlama gelir. 15 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri (Hava Kalitesi Değerlendirme Ve Yönetimi Yönetmeliği) Kirletici SO2 Ortalama süre Saatlik Sınır değer 900 µg/m3 Sınır değerin yıllık azalması -KVS- 400 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 250 µg/m3 (sınır değerin %62,5’u) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır 24 saatlik % 95 /yıl -insan sağlığının korunması içinHedef Sınır Değer (Yıllık aritmetik ortalama) Hedef Sınır Değer Kış Sezonu Ortalaması (1 Ekim – 31 Mart) İlk seviye: µg/m3 500 İkinci seviye: 850 µg/m3 Üçüncü seviye: 1.100 µg/m3 -insan sağlığının korunması içinKış Sezonu Ortalaması (1 Ekim – 31 Mart) Uyarı eşiği 250 µg/m³ Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 125 µg/m3 (sınır değerin %50’si) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır Dördüncü seviye: 1.500 µg/m3 (Verilen değerler 24 saatlik ortalamalardır.) 60 µg/m³ 120 µg/m³ -UVSyıllık 150 µg/m3 NO2 -insan sağlığının korunması için-UVSyıllık 60 µg/m3 -hassas hayvanların, bitkilerin ve nesnelerin korunması için-KVS- 300 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 20 µg/m3 (sınır değerin %33’ü) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır 24 saatlik % 95 /yıl -insan sağlığının korunması için-UVSyıllık -insan sağlığının korunması için- 100 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 60 µg/m3 (sınır değerin %60’ı) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır 16 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri (Hava Kalitesi Değerlendirme Ve Yönetimi Yönetmeliği) (devam) Kirletici 1 PM10 Ortalama süre Sınır Değer Sınır değerin yıllık azalması -KVS- 300 µg/m Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 100 µg/m3(sınır değerin %33’ü) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır 3 24 saatlik % 95/yıl Uyarı eşiği İlk seviye: 260 µg/m3 İkinci µg/m3 seviye: 400 -insan sağlığının korunması içinKış Sezonu Ortalaması 200 µg/m3 (1 Ekim – 31 Mart) Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 90 µg/m3 (sınır değerin %45’i) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır Üçüncü µg/m3 seviye: 520 Dördüncü seviye: 650 µg/m3 -insan sağlığının korunması için-UVS- 150 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 60 µg/m3 (sınır değerin %40’ı) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır 2 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 1 µg/m3 (sınır değerin %50’si) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır 30 mg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 10 mg/m3(sınır değerin %33’ü) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır yıllık -insan sağlığının korunması içinKurşun -UVSyıllık (Verilen değerler 24 saatlik ortalamalardır.) -insan sağlığının korunması için24 saatlik CO % 95/yıl -insan sağlığının korunması içinyıllık 10 mg/m3 -insan sağlığının korunması için- A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar Hava kirliliği, doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaşam kalitesini düşürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaşanmaktadır. 1 PM10, asılı partikül madde – siyah duman olarak da ölçülebilir. Siyah duman değerlendirmesi ve gravimetrik birimlere çevrimi için, hava kirliliğini ölçme metotları ve anket teknikleri üzerine çalışan OECD grubunun standartlaştırdığı metot (1964), referans metot olarak alınır. 17 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Yoğun şehirleşme, şehirlerin yanlış yerleşmesi, motorlu taşıt sayısının artması, düzensiz sanayileşme, kalitesiz yakıt kullanımı, topoğrafik ve meteorolojik şartlar gibi nedenlerden dolayı büyük şehirlerimizde özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanabilmektedir. Bir bölgede hava kalitesini ölçmek, o bölgede yaşayan insanların nasıl bir hava teneffüs ettiğinin bilinmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, önemli bir nokta da, bir bölgede meydana gelen hava kirliliğinin sadece o bölgede görülmeyip meteorolojik olaylara bağlı olarak yayılım göstermesi ve küresel problemlere de (küresel ısınma, asit yağmurları, vb) sebep olmasıdır. Renksiz bir gaz olan kükürtdioksit (SO2), atmosfere ulaştıktan sonra sülfat ve sülfürik asit olarak oksitlenir. Diğer kirleticiler ile birlikte büyük mesafeler üzerinden taşınabilecek damlalar veya katı partiküller oluşturur. SO2 ve oksidasyon ürünleri kuru ve nemli depozisyonlar (asitli yağmur) sayesinde atmosferden uzaklaştırılır. Azot Oksitler (NOX), Azot monoksit (NO) ve azot dioksit (NO2), toplamı azot oksitleri (NOX) oluşturur. Azot oksitler genellikle (%90 durumda) NO olarak dışarı verilir. NO ve NO2’din ozon veya radikallerle (OH veya HO2 gibi) reaksiyonu sonucunda oluşur. İnsan sağlığını en çok etkileyen azot oksit türü olması itibari ile NO2 kentsel bölgelerdeki en önemli hava kirleticilerinden biridir. Azot oksit (NOX) emisyonları insanların yarattığı kaynaklardan oluşmaktadır. Ana kaynakların başında kara, hava ve deniz trafiğindeki araçlar ve endüstriyel tesislerdeki yakma kazanları gelmektedir. İnsan sağlığına etkileri açısından, sağlıklı insanların çok yüksek NO2 derişimlerine kısa süre dahi maruz kalmaları, şiddetli akciğer tahribatlarına yol açabilir. Kronik akciğer rahatsızlığı olan kişilerin ise bu derişimlere maruz kalmaları, akciğerde kısa vadede fonksiyon bozukluklarına yol açabilir. NO2 derişimlere uzun süre maruz kalınması durumunda ise buna bağlı olarak solunum yolu rahatsızlıklarının ciddi oranda arttığı gözlenmektedir. Toz Partikül Madde (PM10), partikül madde terimi, havada bulunan katı partikülleri ifade eder. Bu partiküllerin tek tip bir kimyasal bileşimi yoktur. Katı partiküller insan faaliyetleri sonucu ve doğal kaynaklardan, doğrudan atmosfere karışırlar. Atmosferde diğer kirleticiler ile reaksiyona girerek PM’yi oluştururlar ve atmosfere verilirler. (PM10- 10 μm’nin altında bir aerodinamik çapa sahiptir) 2,5 μm’ye kadar olan partikülleri kapsayacak yasal düzenlemeler konusunda çalışmalar devam etmektedir. PM10 için gösterilebilecek en büyük doğal kaynak yollardan kalkan tozlardır. Diğer önemli kaynaklar ise trafik, kömür ve maden ocakları, inşaat alanları ve taş ocaklarıdır. Sağlık etkileri açısından, PM10 solunum sisteminde birikebilir ve çeşitli sağlık etkilerine sebep olabilir. Astım gibi solunum rahatsızlıklarını kötüleştirebilir, erken ölümü de içeren çeşitli ciddi sağlık etkilerine sebep olur. Astım, kronik tıkayıcı akciğer ve kalp hastalığı gibi kalp veya akciğer hastalığı olan kişiler PM10’a maruz kaldığında sağlık durumları kötüleşebilir. Yaşlılar ve çocuklar, PM10 maruziyetine karşı hassastır. PM10 yardımıyla toz içerisindeki mevcut diğer kirleticiler akciğerlerin derinlerine kadar inebilir. İnce partiküllerin büyük bir kısmı akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşabilir. Buradan da kurşun gibi zehirli maddeler % 100 olarak kana geçebilir. Karbonmonoksit (CO), kokusuz ve renksiz bir gazdır. Yakıtların yapısındaki karbonun tam yanmaması sonucu oluşur. CO derişimleri, tipik olarak soğuk mevsimlerde en yüksek değere ulaşır. Soğuk mevsimlerde çok yüksek değerler ulaşılmasının bir sebebi de inversiyon durumudur. CO’in global arka plan konsantrasyonu 0.06 ve 0.17 mg/m3 arasında bulunur. 2000/69/EC sayılı AB direktifinde CO ile ilgili sınır değerler tespit edilmiştir. 18 İL ÇEVRE DURUM RAPORU İnversiyon, sıcak havanın soğuk havanın üzerinde bulunarak, havanın dikey olarak birbiriyle karışmasının engellenmesi durumudur. Kirlilik böylece yer seviyesine yakın soğuk hava tabakasının içerisinde toplanır. CO’in ana kaynağı trafik ve trafikteki sıkışıklıktır. Sağlık etkileri, akciğer yolu ile kan dolaşımına girerek, kimyasal olarak hemoglobinle bağlanır. Kandaki bu madde, oksijeni hücrelere taşır. Bu yolla, CO organ ve dokulara ulaşan oksijen miktarını azaltır. Sağlıklı kişilerde, daha yüksek seviyelerdeki CO’e maruz kalmak, algılama ve gözün görme gücünü etkileyebilir. Hafif ve daha ağır kalp ve solunum sistemi hastalığı olan kişiler ve henüz doğmamış ve yeni doğmuş bebekler, CO kirliliğine karşı en riskli grubu oluşturur. Kurşun (Pb), doğada metal olarak bulunmaz. Kurşun gürültü, ışın ve vibrasyonlara karşı iyi bir koruyucudur ve hava yoluyla taşınır. Kurşun, maden ocakları ve bakır ve tunç (Cu+Sn) alaşımı işlenmesi, kurşun içeren ürünlerin geriye dönüştürülmesi ve kurşunlu petrolün yakılmasıyla çevreye yayılır. Kurşun içeren benzin ilavesi ürünlerinin de kullanılması, atmosferdeki kurşun oranını yükseltir. Ozon (O3), kokusuz renksiz ve 3 oksijen atomundan oluşan bir gazdır. Ozon kirliliği, özellikle yaz mevsiminde güneşli havalarda ve yüksek sıcaklıkta oluşur (NO2+ güneş ışınları = NO+ O => O+ O2 = O3). Ozon üretimi uçucu organik bileşikler (VOC) ve karbon monoksit sayesinde hızlandırılır veya güçlendirilir. Ozonun oluşması için en önemli öncü bileşimler NOX (Azot oksitler) ve VOC’dır. Yüksek güneş ışınlarının etkisiyle ozon derişimi Akdeniz ülkelerinde KuzeyAvrupa ülkelerinden daha yüksektir. Sebebi ise güneş ışınlarının ozon’un fotokimyasal oluşumundaki fonksiyonundan kaynaklanmasıdır. Diğer kirleticilere kıyasla ozon doğrudan ortam havasına karışmaz. Yeryüzüne yakın seviyede ozon karmaşık kimyasal reaksiyonlar yoluyla oluşur. Bu reaksiyonlara NOX, metan, CO ve VOC’ler (etan (C2H6), etilen (C2H4), propan (C3H8), benzen (C6H6), toluen (C6H5), xylen (C6H4) gibi kimyasal maddelerde eklenir. Ozon çok güçlü bir oksidasyon maddesidir. Birçok biyolojik madde ile etkileşimde bulunur. Tüm solunum sistemine zarar verebilir. Ozonun zararlı etkisi derişim oranına ve ozona maruziyet süresine bağlıdır. Çocuklar büyük bir risk grubunu oluşturur. Diğer gruplar arasında öğlen saatlerinde dışarıda fiziksel aktivitede bulunanlar, astım hastaları, akciğer hastaları ve yaşlılar bulunur. Çizelge A.4 –İlimizde 2014 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) Yakıtın Cinsi (*) Diğer bitümenli taş kömürü Diğer bitümenli taş kömürü Diğer bitümenli taş kömürü Diğer bitümenli taş kömürü Sosyal Yardımlaşma Vakfı Kömürleri Temin Edildiği Yer Tüketim Miktarı (ton) Alt Isıl Değeri (kcal/kg) Uçucu Madde (%) Yakıtın Özellikleri Toplam Toplam Kükürt Nem (%) (%) Kül (%) Rusya 1054 7387 24,34 0,32 4,3 6,26 Rusya 14,55 7371 23,88 0,41 - 7,46 Rusya 232,060 6957 21,37 0,37 - 13,75 - 30291,94 - - - - - Kütahya 25737,796 5948 39,04 2,00 - 17,90 19 İL ÇEVRE DURUM RAPORU (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi. İlimizde hava kirliliği mevsimsel özellik göstermektedir. Kış ayları ve sonbaharın geç dönemlerinde hissedilen ve tespit edilen kirlilik mevcuttur. Bu durum Mardin’de hava kirliliği kaynağının sanayiden ve motorlu taşıtlardan kaynaklanan bir kirliliğin değil, ısınmadan kaynaklanan bir hava kirliliğin etkin olduğunu göstermektedir. Mardin’de, gerek sanayi tesislerinin yoğunlaştığı alanların yer seçimlerinin hava kalitesi bakımından doğru yapılmış olması, gerekse de sanayide ağırlıklı olarak kullanılan enerji kaynaklarının kirletici vasıflarının düşük olması nedeni ile kent yerleşmesi üzerinde sanayi tesislerinden kaynaklı hava kirliliğinin etkisi oldukça düşüktür. İlimizde, özellikle ısınma amaçlı olarak fosil yakıtların kullanımının son yıllarda artması sebebiyle, şehrimizdeki hava kirliliğinde artışlar meydana gelmiştir. Bu kirliliğin nedeni ise, yakıt türünün ve çeşidinin kirletici vasfının yüksek olması, İlimizde Sosyal Yardımlaşma Vakfı tarafından fakir ailelere dağıtılan kömürün kalite standardı ve ilgili Yönetmelik hükümlerine aykırı oluşu; bu kömür nedeniyle fakir aileler dışında kalanların da kötü örnek nedeniyle kirlilik oluşturan kömür cinsine yönelmeleri, Belediyelerimizin baca temizliği, baca yeterliliği, kalorifer yakan personelin yeterliliği gibi konularda yeterli denetim ve yaptırım uygulanmaması olarak gösterilebilir. Çizelge A.5– İlimizde 2014 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) Yakıtın Cinsi (*) Sanayi maksatlı Temin Edildiği Yer Tüketim Miktarı (ton) Süper Enerji Madencilik İnş.San.ve Tic.A.Ş. 2834,42 Alt Isıl Değeri (kcal/kg) Uçucu Madde (%) - - Yakıtın Özellikleri Toplam Toplam Kükürt Nem (%) (%) - Kül (%) - - (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi. Çizelge A.6 – İlimizde 2014 Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı (TPAO Batman Bölge Müdürlüğü Nusaybin Çamurlu Kamp Şefliği, 2015) Yakıtın Kullanıldığı Yer Konut Sanayi Tüketim Miktarı (sm3) Isıl Değeri (kcal/sm3) - - 9,183,080 9155 Çizelge A.7 – İlimizde 2014 Yılında Kullanılan Fuel-oil Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) Yakıtın Kullanıldığı Yer Konut Sanayi Tüketim Miktarı 3 (m ) - Isıl Değeri (kcal/kg) Toplam Kükürt (%) - - Egzoz gazı emisyonlarının kontrolüne yönelik ilimizdeki faaliyetler A.5. Bölümünde verilmektedir. 20 İL ÇEVRE DURUM RAPORU A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar İlimizde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu 2005 yılında Mardin Kadın Doğum ve Çocuk Hastanesinin bahçesine kurulmuş olup, 2012 yılına kadar Bakanlığımızın belirlediği yüklenici firmalar tarafından aylık bakımı yapılmaktadır. Yıl içerisinde söz konusu Hastanenin bahçesine ek bina yapmak istemesinden dolayı, hava kalitesi ölçüm istasyonu Mardin 21 Kasım Şehir Stadyumunun bahçesine taşınmıştır. İlimizde söz konusu istasyonun verilerine göre PM10(Toz) parametresi yaz ve sonbahar aylarında kısa vadeli aşınımlar fazla gözlenmektedir. İlimizde bulunan Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonun yeri Harita A.1’de gösterilmektedir. Harita A.1 – İlimizde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazının Yeri (Google Earth,2015) Çizelge A.8- İlimizde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (Ulusal Hava İzleme Ağı, 2015) İSTASYON KOORDİNATLARI YERLERİ (Enlem, Boylam) Merkez SO2 X HAVA KİRLETİCİLERİ NOX CO O2 - HC - PM X A.4. Ölçüm İstasyonları İlimizin 2014 yılındaki kirletici parametreler için günlük ortalama değerlerini içeren ve KVS aşım sayıları, uyarı eşiği aşım sayıları Grafik A.1 ve Çizelge A.9’da verilmektedir. Hava Kalitesi 21 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği çerçevesinde kirletici parametrelerinin yıllar içerisinde hedefler belirlenmiş olup, İlimizde alınan verilere göre KVS aşım sayıları fazla olmamaktadır. Grafik A.1- İlimizde Merkez İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği Grafik A.1- İlimizde Merkez İstasyonu SO2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği Çizelge A.9- İlimizde 2014 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (Ulusal Hava İzleme Ağı, 2015) MERKEZ Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos SO2 34 33 15 12 9 9 11 11 AGS* - PM10 52 58 53 54 47 60 62 72 AGS* 3 - CO - AGS* - NO - AGS* - NO2 - AGS* - NOX - AGS* - OZON - AGS* - 22 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Eylül Ekim Kasım Aralık ORTALAMA 8 8 19 27 16 - 9 133 44 45 57 7 10 - - - - - - - - - - *AGS: Sınır değerin aşıldığı gün sayısı A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü İlimizde İl Müdürlüğümüzden Egzoz Emisyon Ölçüm Yetki Belgesi almış biri mobil olmak üzere 13 Adet istasyon bulunmaktadır. Bakanlığımızdan yetki almış firmaların Yönetmeliğe uygun egzoz emisyon ölçümü yapabilmeleri ve İl Müdürlüğümüzce denetimin daha etkin olması amacıyla söz konusu bütün ölçümlerin kamera ile kayıt altına alınmasının sağlanması önem arz etmektedir. Söz konusu Yönetmelik ve ilgili Genelge gereğince taşıtların egzoz gazı emisyon ölçüm pulu olup olmadığını denetleme yetkisi trafik zabıtalarınca, ölçüm cihazıyla egzoz gazı emisyon ölçümleri ise İl Müdürlükleri ve trafik zabıtalarınca müşterek yapılmaktadır. İl Müdürlüğümüzün ölçüm cihazı açısından gerekli alt yapıya sahip olmaması nedeniyle 2014 yılında gerekli ölçümler ve yol uygulamaları yapılamamıştır. İlimizde İl Müdürlüğümüzden Egzoz Emisyon Ölçüm Yetki Belgesi almış 12 Adet istasyon ve bir adet mobil istasyonun 2014 yılında almış oldukları Egzoz Emisyon Pulu(EEP) ve Egzoz Emisyon Ruhsat (EER) sayıları aşağıda yer almaktadır. Tablo: İlimizde 2014 Yılında Verilen Emisyon Ölçüm Yetki Belgesi ve Egzoz Emisyon Ölçüm Pulu (EEP) ve Ruhsatı (EER) Sayıları 23 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Ocak Ş ubat Mart Mayıs Nisan Temmuz Ağustos Haziran Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam Firma Adı EEP EER EEP EER EEP EER EEP EER EEP EER EEP EER EEP EER EEP EER EEP EER EEP EER EEP EER EEP EER EEP EER Ömer Derli Acarsan Nusaybin Kasım Tuğmaner Şahin Otomotiv Nas Otomotiv Ens Otomotiv Acarsan M ardin Acarsan M obil Güç İlbey Gökaylar Otomotiv Akmar Otomotiv Kavak Otomotiv Esaş lpg Otomotiv Aylık Toplamlar 0 0 700 0 720 0 0 0 615 15 530 107 370 70 440 90 540 125 450 81 600 142 680 141 5645 771 0 0 424 106 411 96 440 109 497 122 399 85 311 69 358 71 400 102 365 72 551 108 695 137 4851 1077 596 156 571 146 510 149 554 131 509 114 387 92 417 100 456 112 459 125 392 94 465 108 634 156 5950 1483 402 0 267 0 342 72 391 29 362 73 315 91 240 49 313 66 336 64 263 46 331 78 444 100 4006 668 0 0 0 0 51 14 0 0 54 19 36 13 2 0 13 7 42 13 29 9 39 9 41 14 307 98 248 53 205 56 211 48 152 32 166 53 138 37 145 32 146 29 187 46 156 44 156 51 202 58 2112 538 666 230 610 219 505 182 908 303 774 233 717 233 663 206 565 154 497 177 439 135 552 153 563 143 7458 2368 2 1 62 18 81 18 86 20 76 16 82 25 70 12 80 23 77 21 51 13 42 12 23 2 732 181 135 43 59 9 113 33 96 24 118 29 96 21 99 26 81 16 130 38 85 23 104 33 130 32 1246 327 0 0 0 0 157 52 133 34 210 59 190 61 115 34 285 99 331 93 310 90 368 103 436 119 2535 743 0 0 106 63 63 15 0 0 93 16 60 12 66 17 74 22 85 24 51 7 72 20 98 29 775 183 57 16 0 0 0 0 0 0 42 8 31 8 33 11 0 0 132 28 68 13 68 19 47 13 478 116 0 0 0 0 0 0 0 0 27 17 54 29 0 0 56 17 107 32 65 20 108 34 147 39 564 188 2760 682 3543 774 3035 814 2531 626 2106 499 3004 617 3164 679 2867 706 3323 888 2724 647 3456 870 4140 983 36659 8741 Çizelge A.10- 2014 Yılında İlimizdeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı (İl Emniyet Müdürlüğü, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri TOPLAM Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri TOPLAM Araç Sayısı 7330 4803 5423 5892 17556 - - - - - A.6. Gürültü Gürültü, müzikal değeri ve özelliği olmayan, hoşa gitmeyen ve istenmeyen sesler olarak tarif edilmektedir. İnsan ve çevre üzerindeki etkileri giderek artan gürültü, hoşa gitmeyen, rahatsız edici duygular uyandıran bir akustik olgu, beğenilmeyen, istenmeyen sesler topluluğu olarak tanımlanmaktadır. Denetimsiz şehirleşme hızlı nüfus artışı ve hızlı sanayileşme yalnız suyu, havayı ve toprağı kirletmekle, yeşil alanların kaybına yol açmakta kalmayıp aynı zamanda insanın yaşam ve çevresinin sessizliğini de bozmaktadır. Dolayısıyla gürültünün insan ve çevre üzerindeki etkileri, bunları denetim altına almayı amaçlayan bir kamu politikasının konusu olmaktadır. 24 İL ÇEVRE DURUM RAPORU İlimizde genel itibari ile işyerlerine ait jeneratör, fan vb. ekipmanların gürültü şikayetine konu olmakla beraber, şehrin gün geçtikçe artan inşaat faaliyetleri sonucunda gürültü şikayetlerini sayısını da artırmaktadır. İl Müdürlüğümüze ulaşan gürültü şikâyetlerinin konu bazında dağılımı Grafik A.2’ deki gibi verilmektedir. Grafik A.2– İlimizde 2014 Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikayetlerin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar Bilindiği üzere, sera gazı emisyonu kontrolü ve iklim değişikliğine uyum konusunda 20112023 yıllarına yönelik stratejik ilkeleri ve hedefleri içeren Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı (İDEP) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı koordinasyonunda ilgili kurum ve kuruluşların katılımıyla hazırlanarak Temmuz 2011’de yayımlanmıştır. Bu kapsamda, İlimizde sadece Mardin Belediyesinin İklim Değişikliği Eylem Planı’nda bulunan sektörel hedefleri 2012 yılında aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi 2014 yılında da devam etmektedir. No 4 5 6 7 8 Sektör Atık Atık Atık Atık Atık Eylemler A1.1.2.1. EAYP'nin etkin uygulanması için yeterli sayıda teknik personelin görevlendirilmesi A1.1.2.2. EAYP'nin etkin uygulanması için teknik kapasitenin (personel ve teknolojik altyapı) güçlendirilmesine yönelik eğitim verilmesi ve makine-ekipman alımı A1.2.1.1. Düzenli depolama sahası işletme planının, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine göre yapılması A1.2.2.1. Sahada oluşacak olan depo gazının hesaplanması ve gerekli sistemlerin fizibilite etüdünde değerlendirilmesi A1.3.1.2. Kaynağında ayrı toplama konusuna yönelik eğitim, tanıtım ve bilinçlendirme faaliyetlerinin bir plan çerçevesinde yürütülmesi 25 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Varsa eylemin yer aldığı diğer strateji veya planlar Eylemin gerçekleşme durumu teknik personel yetersizliği mevcuttur. İstihdam edilen teknik personel sayısı 3 tür. eğitim çalışmalarına başlanması planlanmaktadır. Mevcut alınması planlanan iş makınaları: 1 adet kompaktör, 1 adet paletlidozer,1 adet lastik tekerlekli loder, 1 adet damperli kamyon işletme planı hazırlanmıştır. Uygulama sürecinde yaşanan olumlu ve olumsuz gelişmeler idarenin norm kadrosunun dolu olması ve konu ile alakalı teknik personel yetersizliği..belediyenin finansman sıkıntısı. makınaların arıza vermesi ve bu nedenle işi aksaması saha da kı atıkların duzenlı olarak serilememesi. mevcut durumda işletme planına göre işletilmesinde bir takım güçlükler yaşanmaktadır. Saha da çalışmakta olan iş makınalarınıı arıza vermesi çalışan personelin eğitim yetersizliği ve teknik personelin olmaması gibi sorunlarla karşılaşılmaktadır. Uygulama sürecinde kapı kapıya bilgilendirmede ev sakinlerinin kapıları açmak istememesi sorun oluşturmuştur. Fakat bölgenin durumu gözönüne alınarak kapı kapı bilgilendirmeler kaldırılarak sokaklarda bilgilendirmeler yapılarak çözülmüştür. Eylemin uygulanmasına ilişkin değerlendirme ve çözüm önerileri mevcut durumda oluşturulmuş olan çevre yönetim biriminin teknik personel ihtiyacının giderilmesi,EAYP nın uygulanmasına yönelik eğitim faaliyetlerinin oluşturulması ve ıhtıyaca yönelik bütçenin sağlanması arac alımı için finansman sağlanması teknik ekibin eğitim alarak uygulama aşamasına hazırlanması. ekipman ve teknik kadronun güçlendirilmesi. Saha da çalışan personelin bu konuda eğitim alması. Proje başladığı aşamadan bugüne çok yol katetmiştir proje başlangıcından bugüne toplanan ambalaj atıkları %70 lere varan oranlarda artışlar göstermiştir. Her geçen gün okullar ve kamu kuruluşlarından projeye ilgi artmış ve iç mekan kutusu talebinde planlama aşamasında ele alınmamıştır. Halkı bilinçlendirmek adına vatandaşların toplu olarak bulunduğu yerlerde Alış Veriş Merkezlerinde,Sokak ve Caddelerde proje için tutulan çalışanlar tarafından broşür dağıtılarak bilinçlendirme yapılmıştır. Ayrıca okullarda eğitim verilerek projenin maddi sponsoru olan TUKÇEV yayınlarının dergi ve malzemeleri dağıtılmıştır. 26 İL ÇEVRE DURUM RAPORU bulunulmuştur. Fakat çevre fabrikalardan TAT lisanslı firmamıza çok fazla atık gönderilmediği gözlenmiş İl Çevrenin fabrikalara baskı yaparak ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması projesine destek verebileceği düşünülmektedir. Eylem kapsamında gerçekleştirilmesi planlanan projeler geri dönüşüm,ayrıştırma,düzenli depolama sahasının etkin kullanımı,sterilizasyon ,rehabilitasyon,aktarma istasyonları. Yürütücüsü:Mardin Belediyesi-Mardin belediyeler birliği.finasman kaynağı:Çevre ve Şehircilik Bakanlığı-AB IPA fonu süresi:2013-2015 Şuan herhangi bir revizyon söz konusu değildir. İlerleyen zamanlarda tesise alınan ambalaj atık miktarında veya kalitesinde azalma olması durumunda tekrar eğitimler verilebilir veya uyarılarda bulunulabilir. Varsa eylemin revizyonuna ilişkin öneriler Eylemin izlenmesine yönelik performans göstergeleri eylemin izlenmesine yönelik teknik personel sayısında 2011 den bu yana herhangı bir artış olmamıştır. Projenin bilgilendirme aşamasında 8 geçici personel alınmış ücretleri TUKÇEV tarafından karşılanmak suretiyle çalıştırılmıştır. Tesiste şuanda 63 personel görev yapmaktadır bunların 5 tanesi teknik personel 3 tanesi yönetici konumundadır. 27 İL ÇEVRE DURUM RAPORU A.8. Sonuç ve Değerlendirme Avrupa Birliği uyum süresince, 06.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği ile hava kalitesi sınır değerlerine yıllara göre kademeli azaltma getirilmiştir. Bu çerçevede, SO2 (Kükürtdioksit) Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 125 µg/m3 (sınır değerin %50’si) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalması gerekmektedir. Bu çerçevede kükürtdioksit eşik değeri %50, Partikül Madde eşik değeri %55 düşüş göstermektedir. Emisyon değerlerini düşürmenin en temelde iki yöntemi mevcuttur; 1- Emisyon kaynaklarını azaltmak, 2- Emisyon kaynaklarından oluşan gaz attıkların kontrollü, düşük seviyede ve standartlar çerçevesinde salınımını sağlamaktır. Ancak İlimizde, emisyon değerlerini düşürmek adına birinci maddenin uygulanma şansı bulunmamaktadır. Henüz gelişmekte olan ülke kapsamında bulunan ülkemizin en hızlı kalkınan ve gelişen illerinden birisi Mardin’dir. Her geçen gün ilin nüfusu artış göstermekte, ilde toplamda talep edilen enerji miktarı artmaktadır. Dolayısı ile harcanan enerjinin en büyük payına sahip ısınma kaynaklı enerji miktarı ve beraberinden ısınmadan kaynaklı emisyon miktarı artış göstermektedir. Ayrıca yine İlimizde hızlı bir şekilde yeni yatırımların gerçekleştiği bir ildir ve her yıl ildeki toplam sanayi ve imalat yatırımı sayısı artış göstermektedir. Bu da beraberinde sanayiden kaynaklı emisyon artışını getirmektedir. Yine benzer bir şekilde, ildeki ulaşım aracı sayısı her yıl artmakta ve ulaşımdan kaynaklı emisyon miktarı da bu artışa eşlik etmektedir. İlin tüm bu gelişme potansiyelleri düşünüldüğünde, emisyon kaynakları sayısının azalmadığı ve yakın bir gelecek için de azalmayacağı anlaşılmaktadır. Bu nedenle İlimizde, emisyon değerlerini düşürmek için en temel yöntem, emisyon kaynaklarından oluşan gaz atıkların kontrollü, düşük seviyede ve standartları sağlayacak şekilde olmasını sağlayabilmektir. Emisyon kaynağında, gaz atıklarının kontrollü, düşük seviyede ve standartları sağlayacak şekilde olması için; 1- Tüm yanma işlemleri için, yakıtların, kirlilik yükü düşük türlerinin ve standartlara uygun yakıt cinslerinin kullanılmasını sağlamak. 2- Tüm yanma işlemleri için, uygun yanma yönteminin, teknolojisinin uygulanmasını sağlamak, 3- Yanma sonrası oluşacak atık gazların, atmosfere salınmadan önce, atmosfere salım standartlarını sağlayacak ön işlemelerden geçmesini sağlamak gerekmektedir. Kaynaklar 1- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2015 2- İl Emniyet Müdürlüğü,2015 3- Ulusal Hava İzleme Ağı,2015 4- Google Earth,2015 5- Mardin Temiz Hava Eylem Planı,2015 6- İklim Değişikliği Eylem Planı Sistemi,2015 28 İL ÇEVRE DURUM RAPORU B. SU VE SU KAYNAKLARI B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli B.1.1. Yüzeysel Sular B.1.1.1. Akarsular Buğur Çayı : İlimiz Derik İlçesinin Buğur Köyü’nün yakınlarında bir kaynaktan doğmaktadır. Çağçağ Suyu : İlimiz Midyat ve Nusaybin İlçeleri arasında Dali Köyünün güneyinde iki ayrı kaynaktan çıkan Aksu (Beyazsu) ile Karasu’nun birleşmesi ile Çağ Çağ Suyu oluşmaktadır. Bu su üzerinde kurulan baraj ile yörenin içme ve sulama suyu ihtiyacı temin edilmektedir. Savur Çayı : İlimiz Savur İlçesinin Suçi Köyünden çıkmaktadır. Bu su, Savur İlçesinin hayat kaynağıdır. Çayın geçtiği yerlerdeki kavaklık ve bahçelik, bu su ile sulanmaktadır. Zerkan Çayı: Mardin İlinin batısında, Erdem Köyü yakınlarından doğan Gümüş Suyu, önce güneydoğuya sonra güneybatıya doğru akar. Kızıltepe’den geçtikten sonra batıya yönelen çay, Akdoğan (Arrade) Köyünün güneyinden Suriye Devleti sınırlarına girer. Söz konusu Akarsu iklim değişikliği ve yağışların azlığı sonucu kuru dere niteliği kazanmış olup, kış aylarında mevsimsel akış göstermektedir. Çizelge B.1 –İlimizin Akarsuları (DSİ 102. Şube Müdürlüğü, 2015) AKARSU İSMİ Toplam Uzunluğu (km) Debisi (m3/sn) Kolu Olduğu Akarsu Kullanım Amacı 53,65 İl Sınırları İçindeki Uzunluğu (km) 53,5 Buğur Çayı 1,201 - 103 92 62 103 60,5 62 9,770 2,852 1,490 Büyük Cırcıp Deresi (Fırat Nehri) Fırat Nehri Dicle Nehri Fırat Nehri Çağçağ Suyu Savur Çayı Zerkan Çayı - İlimizde akarsular üzerinde kurulu 9 adet balık çiftliği bulunmaktadır. 29 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge B.2- Mardin İlinde Mevcut Yetiştiricilik/İşleme Tesisi Verileri (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2015) B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar İlimizde doğal göl bulunmamaktadır. Fakat akarsuların üzerinde yapılmış bir baraj ile 4 adet gölet bulunmaktadır. Nusaybin İlçesi Çağ Çağ Suyu üzerinde kurulan Çağ Çağ Barajı İlimizde yapılan ilk yapay su birikintisidir. Nusaybin İlçesine yaklaşık 30 km’lik bir alanda yöre halkının rağbet ettiği bir mesire alanı oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra Regülatür Piknik Sahası mevcut olup, yaklaşık 130 dekarlık bir alandır. Bu piknik sahası Nusaybin halkının sıcak geçen yaz aylarında dinlendikleri alanlardan bir tanesini oluşturmaktadır. Nusaybin ilçesinin can damarını oluşturan Çağ Çağ barajı içme suyu, tarım sulaması ve enerji üretiminde kullanılmaktadır. Ayrıca, Derik İlçesinde Yıldız Gölet’i ve Şerif Baba Gölet’i bulunmaktadır. Çizelge B.3- İlimizde Mevcut Sulama Göletleri (DSİ 102. Şube Müdürlüğü, 2015) Göletin Adı Tipi Yıldız Toprak Dolgu Toprak Dolgu Şerifbaba Göl hacmi, m3 3347000 Sulama Alanı (net), ha 220 Çekilen Su Miktarı, (m3) 2700000 Kullanım Amacı Sulama 2804000 160 2500000 Sulama B.1.2. Yeraltı Suları İlimiz içme suyu ihtiyacı olarak kaynak suları, yeraltı suları ve kısmen yüzeysel sulardan karşılanmaktadır. Çizelge B.4– İlimizin Yeraltısuyu Potansiyeli (DSİ 102. Şube Müdürlüğü, 2015) Kaynağın İsmi hm3/yıl İçme-Kullanma Sanayi 10.62 9.86 30 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Sulama Toplam Çekilen Su 289.21 309.69 İlimiz Kızıltepe İlçesinin kuzey ve kuzeybatısında 3.000 dekarlık bir alanda yeraltı suyu rezervi bulunmuş olup, bu suyun toplam rezervi 13.106 m3/yıl olarak saptanmıştır. Bu yeraltı suyu havzasında açılan yaklaşık 3.500 adet derin kuyu ile tarım arazileri sulaması ve içme suyu olarak kullanılmaktadır. İlimizde jeotermal kaynak bulunmamaktadır. B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri İlimizdeki yeraltı su seviyeleri ve 2010-2011 yılları aylık ölçümlerine ait değerler aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Çizelge B.5– İlimizin Yeraltısu Seviyeleri (DSİ 102. Şube Müdürlüğü, 2015) Kuyu Adı Kuyu No 7823 YSE YSE 499.00 518.00 502.00 X (D) 441645 597843 601211 Y (K) 4116668 4119102 4107603 Kuyu Derinliği (m) 365 346 374 Tip (Arş./İşletme) İşletme İşletme Araştırma İl Mardin Mardin Mardin Kızıltepe Derik Derik Merkez Denktaş Akbaş Fırat Fırat Fırat Pliyosen Kırıntıları Miyosen Bazalt + Miyosen Pafta No Zemin Kotu Zon Koordinatı İlçe Köy/Mahalle Havza Adı Alt Havza/Ova Adı Temsil Ettiği Akifer Ölçüm Metodu (Limnigraf/Manuel) 1 Ocak -60,40 -105,20 2 Şubat -61,00 -104,20 3 Mart -60,80 -103,10 4 Nisan 5 Mayıs 31 İL ÇEVRE DURUM RAPORU 2010 2011 6 Haziran 7 Temmuz 8 Ağustos 9 Eylül 10 Ekim 11 Kasım 12 Aralık 1 Ocak 2 Şubat 3 Mart 4 Nisan 5 Mayıs 6 Haziran 7 Temmuz 8 Ağustos 9 Eylül -57,70 10 Ekim -57,50 11 Kasım -57,20 12 Aralık B.1.3. Denizler İlimizin denize kıyısı bulunmamaktadır. B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi İlimizde bu konuyla ilgili yapılmış herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu B.3.1. Noktasal kaynaklar B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar 32 İL ÇEVRE DURUM RAPORU İlimizde endüstri yoğun olarak Organize Sanayi Bölgesinde bulunmaktadır. Mardin Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü’ne ait Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisi o bölgedeki işletmelerden kaynaklı atıksuların arıtılmasında önemli rol oynamaktadır. Çizelge B.6–Mardin Organize Sanayi Bölgesi Atıksu Arıtma Tesisi Deşarj Bilgileri (Mardin Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü, 2014) Kapasitesi (ton/gün) AAT Türü AAT Çamuru Miktarı (ton/gün) Deşarj Ortamı Deşarj Koordinatları 1200 Fiziksel+Kimyasal +Biyolojik 2.069 Mardin Belediyesi Kanalizasyon Şebekesi 37o 15’ 40” K 40o 39’ 58” 80 D B.3.1.2. Evsel Kaynaklar İlimizde Belediye Başkanlıklarına ait faaliyette bulunmamaktadır. Ayrıntılar “B.5.” bölümünde verilmiştir. olan atıksu arıtma tesisi B.3.2. Yayılı Kaynaklar B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar 20/02/2015 tarih ve 953 sayılı yazımız ile Mardin Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü’nden bilgi talep edilmiştir. Ancak ilgili Kurumdan konuyla ilgili olarak herhangi bir bilgi tarafımıza ulaşmamıştır. B.3.2.2. Diğer Tablo: İlimizde 2014 Yılı Vahşi Depolama Sahaları ve Etkileyebilecekleri Yeraltı ve Yerüstü Su Kaynakları (Mardin Büyükşehir ve İlçe Belediye Başkanlıkları, 2015) Bağlı Belediye Bulunduğu Yeri/Mevkii Etkileyebileceği Su Kaynakları Artuklu Belediyesi Cezaevi İnfaz Kurumu Yanı - Dargeçit Belediyesi Saray Mahallesi - Kısmetli Yolu Üzeri - Zeytinpınar Mahallesi - Kale Mah. Külebe Mevkii - Derik Belediyesi Kızıltepe Belediyesi Mazıdağı Belediyesi Kayalar Mahallesi - Meşe Çöplüğü - Gündoğan Mahallesi 33 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Acırlı Mahallesi - Bahçelievler Mahallesi - Işıklar Mahallesi - Söğütlü Mahallesi - Nusaybin Belediyesi Beylik Mahallesi - Ömerli Belediyesi Yeni Mahalle - Gazi Mahallesi - Dilbe - Köprübaşı - Aynıldeyr - - - Midyat Belediyesi Savur Belediyesi Yeşilli Belediyesi B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu B.4.1.1 Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti İlimizde kentsel su temini için çekilen suyun kaynağının % 6’sını kuyu ve %94’ünü kaynak suyu oluşturmaktadır. İçme ve Kullanma Suyu Temini Kuyu Kaynak 34 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Grafik B.2. İlimizde 2014 Yılı Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı (MARSU, 2015) Çizelge B.7- İlimizde İçme Suyu Şebekesi ile Hizmet veren Belediye sayısı ve Nüfusu (TÜİK, 2015) Yıl 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 İçme ve kullanma suyu 31 şebekesi ile hizmet veren belediye sayısı 31 31 31 31 31 10 Nüfus 737.852 744.606 764.033 773.026 779.738 788.996 750.697 B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti İlimizde içme suyu arıtım tesisi bulunmamaktadır. Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ~20.917.828,91 m³’tür. B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb. Tablo: İlimizde İçme Suyu Temin Edilen Kaynaklar (DSİ 102.Şube Müdürlüğü, 2015) Kaynağın Adı Potansiyeli (milyon m3/yıl) 58.6 Mevcut Durumu Germiyo 3.46 İnşaat Beyazsu (Midyat) 22.57 İnşaat Beyazsu (Mardin-Kızıltepe) İşletmede B.4.2. Sulama 20/02/2015 tarih ve 953 sayılı yazımız ile Mardin Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü’nden bilgi talep edilmiştir. Ancak ilgili Kurumdan konuyla ilgili olarak herhangi bir bilgi tarafımıza ulaşmamıştır. B.4.2.1. Salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı 20/02/2015 tarih ve 953 sayılı yazımız ile Mardin Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü’nden bilgi talep edilmiştir. Ancak ilgili Kurumdan konuyla ilgili olarak herhangi bir bilgi tarafımıza ulaşmamıştır. B.4.2.2. Damlama, yağmurlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı 35 İL ÇEVRE DURUM RAPORU 20/02/2015 tarih ve 953 sayılı yazımız ile Mardin Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü’nden bilgi talep edilmiştir. Ancak ilgili Kurumdan konuyla ilgili olarak herhangi bir bilgi tarafımıza ulaşmamıştır. B.4.3. Endüstriyel Su Temini Konuyla ilgili olarak herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı Tablo: İlimizde Su Kaynakları Üzerinde Bulunan Hidroelektrik Santralleri (DSİ 102.Şube Müdürlüğü, 2015) Kaynağın Adı Amacı (Enerji, Sulama vb) Kapasitesi (GWh/yıl) Özelliği Enerji 42 - Çağ Çağ III Ayrıca İlimizi de içine alan ve Mardin-Şırnak İl sınırında bulunan, 2008 yılında inşaatına başlanan ve 2015 yılında tamamlanması planlanan Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santrali’nin yıllık enerji üretim kapasitesinin 3833GWh olması planlanmaktadır. B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı Tablo: İlimizde 2014 Yılı Rekreasyonel (park, bahçe sulaması, havuz suları vb.) Amaçlı Kullanılan Su Miktarı ve Suyun Kaynaklara Göre Dağılımı (Mardin Büyükşehir ve İlçe Belediye Başkanlıkları, 2015) Belediye Adı Kaynağı Miktarı Kullanım Amacı Artuklu Belediyesi - - - Dargeçit Belediyesi Sondaj - Park ve İçme Suyu Kuyu 2 lt/sn Sulama Derik Belediyesi 2 adet şebeke 1 lt/sn hattı Sulama Kızıltepe Belediyesi - - - Mazıdağı Belediyesi - - - Midyat Belediyesi - - - Nusaybin Belediyesi - - - Ömerli Belediyesi - - - Savur Belediyesi - - - 36 İL ÇEVRE DURUM RAPORU Yeşilli Belediyesi - - - B.5. Çevresel Altyapı B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus İlimizde bulunmamaktadır. Belediye Başkanlıklarına ait faaliyette olan atıksu arıtma tesisi 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Grafik B.4- İlimizde Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı (MARSU, 2015) 37 Çizelge B.5 – İlimizde 2014 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (Mardin Büyükşehir ve İlçe Belediye Başkanlıkları, 2015) Belediye Atıksu Arıtma Tesisi Olup Olmadığı? İnşa/plan Var aşamasında Yok Fiziksel Biyolojik Mevcut Kapasitesi (ton/gün) Arıtılan /Deşarj Edilen Atıksu 3 Miktarı (m /sn) Deşarj Noktası koordinatları Deniz Deşarjı Hizmet Verdiği Nüfus Oluşan AAT Çamur Miktarı(ton/gün) İleri İlçeler İl Merkezi Yerleşim Yerinin Adı Belediye Atıksu Arıtma Tesisi Türü 20/02/2015 tarih ve 935 sayılı yazımız ile Mardin Büyükşehir Belediyesi ve İlçe Belediye Başkanlıklarından bilgi talep edilmiştir. Ancak konuyla ilgili olarak herhangi bir bilgi tarafımıza ulaşmamıştır. İL ÇEVRE DURUM RAPORU B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri İlimizde Mardin Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü’ne ait bir adet Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisi bulunmaktadır. Çizelge B.6 İlimizde 2014 Yılı OSB’lerde Bulunan Atıksu Arıtma Tesisleri ve Arıtma OSB Adı Mardin Organize Sanayi Bölgesi Mevcut Durum u Kapasite si (ton/gün) Faal 1200 AAT Türü Fiziksel+Ki myasal+Biyo lojik AAT Çamuru Miktarı (ton/gün) 2.069 Deşarj Ortamı Deşarj Koordinatları Mardin Belediyesi Kanalizasyon Şebekesi 37o 15’ 40” K 40o 39’ 58” 80 D Arıtma Çamuru Analizi Mevcut (Tehlikesiz Sınıfta) Arıtma Çamuru Yönetimi Mevcut Çamurları Durumu (Mardin Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü, 2014-2015) B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri İlimiz Yeşilli İlçesi Zeytinli Köyü mevkiinde Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi bulunmaktadır. Tesiste sızıntı suyu toplama havuzu bulunmaktadır. B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması İlimizde atıksuların geri kazanılması ve tekrar kullanılması ile ilgili olarak yapılmış herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. - 39 - Arıtma Çamuru Bertaraf Yöntemi Düzenli Depolama İL ÇEVRE DURUM RAPORU B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik” ve “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik Yeterlilik Belgesi Tebliği” kapsamında çok ayrıntılı çalışmalar mevcut değildir. 21 Temmuz 2012 tarihinde Mardin'in Midyat ilçesine 18 kilometre uzaklıkta, Şenköy ve Söğütlü beldeleri arasından geçen (Kerkük – Yumurtalık) petrol boru hattında meydana gelen patlama (sabotaj) sonucu ham petrol sahaya yayılmış ve kirliliğe neden olmuştur. Çizelge B.7.- İlimizde 2014 Yılı İçin Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler Var Potansiyel kirletici faaliyetler var mı? Tespit Edilmiş Kirlenmiş Sahanın Yeri 1.Şenköy-Söğütlü Tespit Edilmiş Kirlenmenin Nedeni BOTAŞ Petrol Boru Hattında Meydana Gelen Patlama (sabotaj) Yok Varsa Ne/Neler Olduğunu Belirtiniz X Kirlenmiş sahaların temizlenmesi ile ilgili çalışma var mı? Var Yok - X Kirlenmiş sahaların temizlenmesi ile ilgili çalışmalarda ne tür temizleme * faaliyetleri yapılıyor? (Aşağıdaki temizleme yöntemleri dikkate alınmalıdır) - 2. * Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliği Temizleme Yöntemleri Biyoremediasyon Fitoremediasyon Parsel arıtımı Buharlaştırma Biyo havalandırma Elektrokinetik arıtma Yerinde oksidasyon Solvent ekstraksiyonu Hava ile dağıtma (Air sparging) Buharlaştırma Termal arıtma Reaktif Barrier teknolojisi Yerinde yıkama (In-situ Flushing) - 40 - İL ÇEVRE DURUM RAPORU B.6.2.Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı Arıtma çamurlarının toprakta kullanımında gerekli tedbirlerin alınması esaslarını sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde belirlemeyi amaçlayan “Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik” (EKAÇTKDY) kapsamında çalışmalar yapılmaktadır. Ancak İlimizde belediyelere ait faaliyette olan atık su arıtma tesisi bulunmamakta olup, sanayi kuruluşlarına ait atık su arıtma tesislerinde oluşan arıtma çamurları yakma lisansına sahip Mardin Çimento San. A.Ş.’de ek yakıt olarak kullanılmakta veya Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi’ne gönderilerek bertaraf edilmektedir. B.6.3.Madencilik faaliyetleri ile kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar bozulan arazilerin doğaya yeniden “Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği” kapsamında yapılan çalışmalar oldukça önemlidir. Madencilik Faaliyetleri İle Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği kapsamında, yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren Madencilik Faaliyetleri için Doğaya Yeniden Kazandırma Planı talep edilmektedir. İlimizdeki madencilik faaliyetleri incelendiğinde 124 adet Doğaya Yeniden Kazandırma Projesi bulunan işletme mevcuttur. B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği İlimizde bitki besin maddesi olarak Azot, Potas, Fosfor gibi kimyasallar kullanılmaktadır. Ayrıca zararlı ve yabancı otları, mantarları, genel tarım zararlılarını önlemek içinde kimyasallar kullanılmaktadır. İnsektisid, herbisit, fungisit, nematosid gibi kimyasal maddeler bu amaçla kullanılmaktadır. Çizelge B.8 –İlimizde 2014 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (Mardin Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2015) Bitki Besin Maddesi (N, P, K olarak) Azot Fosfor Potas TOPLAM Bitki Besin Maddesi Bazında Kullanılan Miktar (ton) 37.638,36 14.388,68 0 52.027,04 İlde Ticari Gübre Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) 385.479 Çizelge B.9 - İlimizde 2014 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) (Mardin Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2015) Kimyasal Maddenin Adı Kullanım Amacı Miktarı (ton) İnsekdisitler 60,00 Herbisitler 140,50 İlde Tarımsal İlaç Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) - 41 - İL ÇEVRE DURUM RAPORU Kimyasal Maddenin Adı Kullanım Amacı Miktarı (ton) Fungisitler 50,00 Rodentisitler 0,05 Nematositler - Akarisitler İlde Tarımsal İlaç Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) 385.479 4,50 Kışlık ve Yazlık Yağlar ...... ...... - TOPLAM 255,05 Çizelge B.10 - İlimizde 2014 Yılında Topraktaki Pestisit vb Tarım İlacı Birikimini Tespit Etmek Amacıyla Yapılmış Analizin Sonuçları (Mardin Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2015) Analizi Yapan Kurum/Kuruluş Diyarbakır Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü Analiz Yapılan Yer (İlçe, Köy, Mevkii, Koordinatları) Analiz Tarihi Analiz Edilen Madde Tespit Edilen Birikim Miktarı (μg/kg- fırın kuru toprak) Yaylabaşı/Artuklu 12/10/2014 Pestisit Bulunmadı Bahçelievler/Derik 05/08/2014 Pestisit Bulunmadı Yaylabaşı/Artuklu 06/08/2014 Pestisit Bulunmadı Yaylabaşı/Artuklu 06/08/2014 Pestisit Bulunmadı B.7. Sonuç ve Değerlendirme Tüm tablolar incelendiğinde İlimizdeki birçok konudaki mevcut durum gözlenebilmektedir. Kanalizasyon hizmetleri ile ilgili bilgiler, Organize Sanayi bölgesindeki atık su ile ilgili mevcut durum, atık su arıtma tesislerinin sayısı ve hizmet verme imkanı, içme-kullanma suyu oranları, tarımsal göstergeler gibi başlıklar hakkında verilere ulaşılabilmektedir. Kanalizasyon sistemine bakılacak olursa bazı yerlerde kanalizasyon sistemi olması, bazı yerlerde ise olmaması ciddi sıkıntılara sebep olmaktadır. Ayrıca İlimizde faaliyet gösteren atık su arıtma tesisinin olmayışı da atık sular konusunda sorun yaşanmasının en önemli sebebidir. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisinin mesafesinin uzak olması, bir çok belediyenin ulaşım ve makine-ekipman sıkıntısı yaşaması gibi sebeplerden ötürü bazı belediyelerde vahşi depolama yapıldığı gözlenmektedir. - 42 - İL ÇEVRE DURUM RAPORU Kaynaklar -İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü -Mardin Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü -Büyükşehir ve İlçe Belediye Başkanlıkları -DSİ 102.Şube Müdürlüğü C. ATIK C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) İlimiz Yeşilli İlçesi Zeytinli Köyü mevkiinde Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi bulunmaktadır. Söz konusu tesisin projesi 773.026 kişi ve 175 ton/yıl atık miktarına göre tasarlanmış olup, proje için tahsis edilen alanın yaklaşık 60 ha’lık kısmında 3 (üç) lot halinde (54.790 m2 + 77.227 m2 + 75.644 m2) planlanmıştır. İlimizde Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi’ne olan mesafenin uzak olması ve Belediyelerin araç-ekipman, maddi yetersizlikleri ve atık aktarma istasyonunun olmaması nedeniyle bazı İlçe Belediyeleri tarafından vahşi depolama yapılmaktadır. Kül; 6,7 Plastik; 7,5 Organik Metal; 1,8 Kağıt Cam Cam; 2,6 Metal Plastik Kül Organik; 37,5 Kağıt; 6,9 Grafik C.1- İlimizde 2014 Yılı Atık Kompozisyonu (Mardin Büyükşehir ve İlçe Belediye Başkanlıkları, 2015) - 43 - İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge C.1 – İlimizde 2014 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu (Mardin Büyükşehir ve İlçe Belediye Başkanlıkları, 2015) Toplanan Ortalama Katı Atık Miktarı (ton/gün) Nüfus Geri Kazanılan Ortalama Atık Miktarı (ton/gün) Kişi Başına Üretilen Ortalama Katı Atık Miktarı (kg/gün) Atık Kompozisyonu (yıllık ortalama, %) Birlik ise birliğe üye olan belediyeler Yaz Kış Yaz Kış Yaz Kış Yaz Kış Organik Kağıt Cam Metal Plastik Kül Artuklu Belediyesi - 151356 151356 87,201 87,201 - - 0,37 0,20 37,2 9,9 2,5 0 10,1 2,3 Dargeçit Belediyesi - 28601 28601 13 13 - - 454 454 90 2 2 2 2 2 Derik Belediyesi - 20000 7 10 - - 0,35 0,5 50 10 10 10 10 10 Kızıltepe Belediyesi - 1500016000 226000 226000 130 120 - - - - 46 17 6 2 25 5 Mazıdağı Belediyesi - 33000 33000 33 33 - - 1 1 60 10 - - 10 20 Midyat Belediyesi - 105000 105000 67000 85000 - - 0,64 0,81 50 10 3 4 8 25 Nusaybin Belediyesi - - - - - - - - - - - - - - - Ömerli Belediyesi - - - - - - - - - - - - - - - Savur Belediyesi - - - - - - - - - - - - - - - Yeşilli Belediyesi - 17136 17136 9,778 9,778 - - 0,38 0,19 37,2 9,9 2,5 0 10,1 2,3 576093 581093 67280 85273 457 458 370,4 68 26 18 76 67 İl/İlçe Belediye veya Birliğin Adı İl Geneli - 44 - İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge C.2 – İlimizde 2014 Yılı İl/İlçe Belediyelerde Oluşan Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ve Tesis Kapasiteleri Ömerli Belediyesi Savur Belediyesi Yeşilli Belediyesi Diğer (Belirtiniz) Nusaybin Belediyesi Yakma Midyat Belediyesi Kompost Mazıdağı Belediyesi Düzenli Depolama Kızıltepe Belediyesi Düzensiz Depolama Derik Belediyesi Bertaraf Dargeçit Belediyesi Taşıma Artuklu Belediyesi Mevcut Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Toplama İl/ilçe Belediye Adı (Mardin Büyükşehir ve İlçe Belediye Başkanlıkları, 2015) Atık Yönetimi Hangi Atıklar Toplanıyor? Hizmetlerini Kim ** Yürütüyor? Transfer İstasyonu Varsa Sayısı Diğer * Evsel Tıbbi (Belirtiniz) X X X 1 B ÖS ÖS - 960.000 3 m - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - X - - YOK B B B X - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - X - - 1 B - - X - - - - - - - - - - - - - - - - * Ofis ** işyeri dahil. Belediye (B), Özel Sektör (ÖS), Belediye Şirketi (BŞ) seçeneklerinden uygun olanının sembolünü yazınız. - 45 - İL ÇEVRE DURUM RAPORU Çizelge C.3- İlimizde 2014 Yılında Birliklerce Yürütülen Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf İşlemlerine İlişkin Bilgi (Mardin Büyükşehir ve İlçe Belediye Başkanlıkları, 2015) Mevcut Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Hangi Atıklar Toplanıyor? Birlik adı Artuklu Belediyesi Dargeçit Belediyesi Derik Belediyesi Kızıltepe Belediyesi Mazıdağı Belediyesi Midyat Belediyesi Nusaybin Belediyesi Ömerli Belediyesi Savur Belediyesi Yeşilli Belediyesi * Ofis Evsel Tıbbi Diğer (Belirtiniz) X X - - - - * Transfer İstasyonu varsa sayısı Düzenli Depolama Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz) 1 X - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - X - - 1 - - - - - - - - - - - - işyeri dahil. - 46 - C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları İlimizde 2014 yılında yaklaşık olarak ~65.350 ton hafriyat toprağı ve inşaat yıkıntı atıkları oluşmakta ve Belediye Başkanlıkları tarafından genellikle saha düzenlemesi ve yol dolgu malzemesi olarak kullanılmaktadır. C.3. Ambalaj Atıkları İlimizde Ambalaj Atıkları Kontrolü Yönetmeliği kapsamında bulunan işletmelerden 84 adet piyasaya süren, 1 adet ambalaj üreticisi ve piyasaya süren, 1 adet lisanslı toplama-ayırma ve geri dönüşüm tesisi, 1 adet toplama-ayırma tesisi Bakanlığımız Atık Ambalaj Sistemine kayıtlıdır. İlimizde plastik ambalajlarının geri dönüşümü yapmakta olup diğer ambalaj atıklarının geri dönüşümü sağlanamamaktadır. Mardin Belediye Başkanlığı’na ait Ambalaj Atıkları Yönetim Planı 03/10/2011 tarihinde Bakanlığımızca onaylanmıştır. Çizelge C.4- İlimizde 2014 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları (Mardin Çevre ve Ambalaj Cinsi Üretilen Ambalaj Miktarı (kg) Plastik Metal Kompozit Kağıt Karton Cam Toplam 0 0 0 0 0 0 Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) Piyasaya Sürülen Geri Kazanım Geri Ambalaj Miktarı Oranları (%) Kazanılması (kg) Gereken Miktar (kg) 1.521.658 46.033 0 3.138.152 28.500 7.068.701 48 48 48 48 48 48 730.395,84 22.095,84 0 1.506.312,96 13.680 3.392.976,48 Geri Kazanılan Miktar (kg) Gerçekleşen Geri Kazanım Oranı (%) - - 33 35 30 23 25 20 15 15 10 5 4 1 3 2 2014 2015 (İlk üç ay) 0 2009 2010 2011 2012 2013 Grafik C.2- İlimizde Kayıtlı Ambalaj Üreticisi-Ekonomik İşletmeler (Atık Ambalaj Sistemi, 2015) 47 C.4. Tehlikeli Atıklar İlimizde sanayinin fazla gelişmiş olmaması nedeniyle sanayi tesislerinin meydana getirdiği tehlikeli atıklar konusu yeterince dikkate alınmamış olmakla beraber 2014 yılında oluşan tehlikeli atık miktarı ~ 132.523 ton/yıl’dır. İlimizde tehlikeli atıkların bertarafı konusunda faaliyet gösteren tesis bulunmamakla birlikte; Mardin Çimento San. A.Ş. bazı atıkların yakılmasıyla ilgili yakma lisansına, Haşimoğlu Metal Hurda Geri Dönüşüm tesisi de tehlikeli atıkların geri kazanımı lisansına sahiptir. Oluşabilecek diğer tehlikeli atıklar atık üreticileri tarafından lisanslı tesislere teslim edilmektedir. 2014 yılında oluşan tehlikeli atıkların tamamı geri kazanıma gönderilmiştir. Çizelge C.5 – İlimizde 2014 Yılında Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli Atıklarla İlgili Veriler (Çevre Bilgi Sistemi, 2015) 2014 Yılı Aktivite * kodu Atık ** Kodu Atık Miktarı (ton/yıl) 13 13 02 05 12,3 Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) 12,3 13 13 05 06 93,8 15 15 01 10 0,9 15 15 01 11 15 15 02 02 16 Geri Kazanım %’ si Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf %’ si Bertaraf Yöntemi 100 R9 - - - 93,8 100 R9 - - - 0,9 100 R4 - - - 0,55 0,55 100 R4 - - - 0,35 0,35 100 R4 - - - 16 02 13 0,3 0,3 100 R4 - - - 16 16 06 01 2,752 2,752 100 R4 - - - 17 17 05 07 1,1 1,1 100 R4 - - - 20 20 01 21 0,2 0,2 100 R4 - - - 12 12 01 20 0,6 0,6 100 R4 - - - 16 16 01 03 0,65 0,65 100 R12 - - - 09 09 01 04 0,515 0,515 100 R4 - - - 20 20 01 26 0,7921 0,7921 100 R9 - - - 08 08 03 17 0,033 0,033 100 R12 - - - 13 13 02 08 14,049 14,049 100 R1 - - - 13 13 01 13 0,7 0,7 100 R9 - - - 15 15 02 02 1,05 1,05 100 R12 - - - 17 17 04 10 9,02 9,02 100 R12 - - - 20 20 01 21 0,2 0,2 100 R12 - - - 13 13 07 03 0,12 0,12 100 R12 - - - 15 15 02 02 0,09 0,09 100 R12 - - - 16 16 06 01 1,352 1,352 100 R13 - - - 13 13 01 05 1,1 1,1 100 R9 - - - *Atık ** Yönetiminin Genel Esasları ya da tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde tanımlanan 2 rakamlı aktivite tipini gösterir. Aynı yönetmeliklerde her bir aktivite için sıralanan tehlikeli atık kodu (6 rakamlı). 48 C.5. Atık Madeni Yağlar İlimizde atık yağların geri dönüşümü konusunda lisanslı Öz Baday Petrol Ürn. İnş. Nak. Tar. San. Tic. Ltd. Şti. (OSB) işletmesi faaliyet göstermektedir. Ancak söz konusu tesisi 2014 yılı içerisinde faaliyetine ara vermiştir. İlimizde 8 araca atık yağ taşıma lisansı verilmiştir. Özellikle servislerden kaynaklanan bu atıklar ~ 120379 ton/yıl miktarında oluşmakta olup lisanslı geri kazanım firmalarınca bertaraf edilmektedir. 200000 180000 160000 140000 120000 Atık Motor Yağı (ton) 100000 Atık Endüstriyel Yağ (ton) 80000 60000 40000 20000 0 2010 2011 2012 2013 2014 Grafik C.4 – İlimizde Atık Yağ Toplama Miktarları (Çevre Bilgi Sistemi, 2015) Çizelge C.6 – İlinde Atık Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) Yıl 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Geri kazanım (ton) İlave yakıt (ton) Nihai bertaraf (ton) İlimizde atık yağların geri dönüşümü konusunda lisanslı firmalar 2014 yılında faaliyet göstermediğinden Çizelge C.6 doldurulamamıştır. Çizelge C.7 – İlimizde 2014 Yılı İçin Atık Madeni Yağlarla İlgili Veriler (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Atık Madeni Yağ Üreten Resmi ve Özel Kurum/ Kuruluş Toplanan Atık Yağ Beyan Form Sayısı Toplam Atık Madeni Yağ Miktarı (ton/yıl) Atık Atık Motor Sanayi Yağ Yağ Müdürlüğü, 2015) Atık Madeni Yağ Taşımak Üzere Lisans Alan Toplam Firma Sayısı Toplam Araç Sayısı Geri Kazanım Tesisi Sayısı Yok 49 Sayısı 6 16 26349 94030 3 Lisanslı Lisanssız 1 - 10 - Çizelge C.8 – İlimizde Atık Yağ Geri Kazanımı Sonucu Elde Edilen Ürün Miktarları (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) Ürün Miktarı (Ton) (Kalıp Yağı + Harman Yağı + Jüt Yağı) - YIL 2009 2010 2011 2012 2013 2014 İlimizdeki lisanslı atık yağ geri kazanım tesisi 2014 yılı içerisinde faaliyet göstermediği için ilgili tablo doldurulamamıştır. C.6. Atık Pil ve Akümülatörler İlimizde AKÜDER ve TÜMAKÜDER tarafından yetkilendirilmiş işletmeler; Geleş Otomotiv Jant Lastik Akü San. ve Haşimoğlu Metal (Mesut ÇİÇEK)’dir. İlimizde atık pil konusunda faaliyet gösteren tesisimiz bulunmamaktadır. İlimizde atık akü geri kazanımı konusunda faaliyet gösteren tesis bulunmamaktadır. Çizelge C.9 – İlimizde 2014 Yılında Oluşan Akümülatörlerle İlgili Veriler (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) ATIK AKÜMÜLATÖRLER APA Taşıyan Lisanslı Araç Sayısı 8 Atık Akümülatör Geçici Depolama İzni Verilen Depo Sayısı Kapasitesi (ton) 2 1500 Toplanan Atık Akümülatör Miktarı (ton) - İldeki Atık Akümülatör Geri Kazanım Tesisleri Kapasite Sayı (ton/yıl) - Geri kazanım Tesislerinde İşlenen Atık Akümülatör Miktarı Miktarı (ton) % - - - Geçici depolama alanında depolanan atık akümülatörler İlimiz sınırları dışında oluşan atık akümülatörlerdir. İlimizde oluşan atık akümülatör genellikle depozitolu olduğundan dolayı yetkili servislere verilmektedir. Bu nedenle Grafik C.5, Çizelge C.10 ve Çizelge C.11 doldurulamamıştır. Çizelge C.12- İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (Mardin Çevre ve Şehircilik İl 2011 2012 Müdürlüğü, 2015) 2013 - 157 849 2014 - Çizelge C.13 – İlimizde Taşıma Lisanslı Araçların Yıllara Göre Gelişimi (Adet) (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) 2008 - 2009 - 2010 - 2011 - 2012 - 2013 35 2014 37 50 C.7. Bitkisel Atık Yağlar İlimizde bitkisel atık yağların taşınması, geçici depolanması, bertaraf veya geri kazanımı konusunda lisanslı işletme bulunmamaktadır. Atık üreticileri tarafından diğer İllerde bulunan lisanslı tesislere teslim edilmektedir. Bu nedenle Grafik C.6, Çizelge C.14, Çizelge C.15 oluşturulamamıştır. C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller 12 Kalıcı Organik Kirleticilerden biri olan PCB’ler bir grup aromatik klorlu bileşik olan poliklorlu bifenillere verilen genel isimdir. PCB’lerin zararlı etkileri, bu maddelerle kirletilmiş gıda ve içecekler tüketildiğinde veya bu maddeler teneffüs edildiğinde, yutulduğunda ya da deriyle temas ettiğinde ortaya çıkmaktadır. PCB’ler bertaraf veya başka herhangi bir amaçla yakıldıklarında tam bir yanma meydana gelmezse, çok daha zararlı etkilere sahip furanlar (PCDF) ve dioksinler (PCDD) yan ürün olarak ortaya çıkmaktadır. İlimizde Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfenillerle ilgili olarak yapılmış herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. C.9. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) İlimiz Nusaybin İlçesinde bulunan Geleş Otomotiv Jant Lastik Akü San. ve yine Nusaybin İlçesinde Bedia İlhan Gündoğdu Mina İth. İhr. Tehlikesiz Atık Transfer İstasyonların İşletmesi ve Lastik Geri Dönüşüm İstasyonu Ömrünü Tamamlamış Lastik geçici depolama izni olan tesislerdir. Ayrıca Merdin İnş. firması tarafından ÖTL geri dönüşüm tesisi kurulması için başvuruda bulunulmuş ve ÇED süreci sona ermiştir. Geçici Depolama Alanı’ndaki ÖTL miktarı ile ilgili bilgi tarafımıza herhangi bir bilgi ulaşmamıştır. Çizelge C.16 – İlimizde 2014 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER (ÖTL) ÖTL Geçici Depolama Alanı Hacmi Sayısı (m3) Geçici Depolama Alanlarındaki ÖTL Miktarı (ton) ÖTL Geri Kazanım Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) Geri Kazanılan ÖTL Miktarı (ton) ÖTL Bertaraf Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) Bertaraf Edilen ÖTL Miktarı (ton) 51 25000 21870 20000 15000 Çimento Fabrikası Geri Kazanım Tesisi 10000 5000 0 0 0 2011 2012 2013 0 2014 Grafik C.7 – İlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (Ton/Yıl) (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) Çizelge C.17 – İlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) 2011 2012 2013 2014 Geri Kazanım Tesisi - - - - Çimento Fabrikası - - - 21870 C.10. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar (AEEE) Avrupa Birliği’nin 2002/96/EC sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Direktifi ile elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminde kullanılan tehlikeli maddelerin kullanılmasını yasaklayan 2002/95/EC sayılı elektrikli ve elektronik eşyalarda bazı zararlı maddelerin kullanımının sınırlanmasına ilişkin direktiflerin ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması çalışmaları kapsamında “Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği” hazırlanarak 22.05.2012 tarih ve 28300 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik büyük ev eşyaları, küçük ev aletleri, bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları, tüketici ekipmanları, aydınlatma ekipmanları, elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere),oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri, tıbbi cihazlar (emplantasyon ürünleri ve hastalık bulaşıcı temaslarda bulunan ürünler hariç), izleme ve kontrol aletleri ve otomat sınıflarına dâhil olan elektrikli ve elektronik eşyalar ile elektrik ampulleri ve evsel amaçlı kullanılan aydınlatma gereçlerini kapsamaktadır. İlimiz Midyat ilçesinde bulunan Haşimoğlu Metal Hurda Geri Dönüşüm tesisi Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya İşleme lisansına sahip tesistir. Konuyla ilgili başka bir bilgi elimize ulaşmadığından dolayı Grafik C.8, Grafik C.9-, Çizelge C.18 doldurulamamıştır. 52 C.11. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar İlimizde ömrünü tamamlamış araç teslim alınması için yetkilendirilmiş işletmeler; - ENS Otomotiv Nak.San.ve Tic.Ltd.Şti. - Umur Teknik Makine Otomotiv San.ve Tic.Ltd.Şti. - Alman Oto Deniz Çakmak - Erginler Oto Kaporta - BPET / S.A.S Petrol Nak.İnş.Turz.Teks.Gıda San.ve Tic.Ltd.Şti. - Mehmet GÜLER - Güler Oto İlimizde ömrünü tamamlamış araç işleme ve geçici depolama izni olan işletmeler; - Haşimoğlu Metal (Mesut ÇİÇEK) Çizelge C.19 - İlimizde 2014 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) Oluşturulan ÖTA Teslim yerleri ÖTA Geçici Depolama Alanı ÖTA İşleme Tesisi Sayısı Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) 7 1 400 1 400 İşlenen ÖTA Miktarı (ton) - C.12. Tehlikesiz Atıklar “Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik” 05 Temmuz 2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Yönetmelik ile atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esaslar belirlenmiştir. Aynı zamanda Yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile Avrupa Birliği mevzuatının ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması sağlanmıştır. Yönetmelikte “atık”, “üretici”, “sahip”, “yönetim”, “toplama”, “bertaraf” ve “geri kazanım” tanımları yapılmakta, atık yönetimi ilkeleri sıralanmakta, geri kazanım ve bertaraf faaliyetlerini yapan işletmeler için lisans ve kayıt tutma zorunluluğu getirilmekte, atık yönetim maliyetinin finansmanı ile ilgili hükümlere yer verilmektedir. Ayrıca atık kategorileri, atık bertaraf ve geri kazanım faaliyetleri ile 839 atık türü liste olarak verilmiştir. Söz konusu 839 atık türünden 434 tanesi tehlikesiz atık özelliğindedir. Bu atıklardan tehlikeli atıklar, ambalaj ve evsel atıklar gibi atık türlerinin yönetimine ilişkin usul ve esaslar ilgili Yönetmeliklerle belirlenmiştir. Ancak, üretimden kaynaklanan bazı tehlikesiz atıkların yönetimi boşlukta kalmıştır. Bu aşamada bazı tehlikesiz atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden geri kazanım faaliyetlerinin yönetilebilmesi amacıyla Bakanlığımızca “Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği” hazırlanmış ve 17 Haziran 2011 tarih ve 27967 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Tehlikesiz atıkların düzenli depolama faaliyetleri, 26 Mart 2010 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik” 53 kapsamında yürütülmektedir. Yönetmeliğin Ek-2 kapsamında yapılan analiz sonuçlarına göre atıklar, I. Sınıf, II. Sınıf ya da III. Sınıfı Düzenli Depolama Sahalarında bertarafı sağlanmaktadır. Türkiye’de tehlikesiz atık statüsünde olan ve miktar olarak oldukça fazla olan demir çelik sektöründen kaynaklanan, cüruf atıkları; Termik santrallerden kaynaklanan, kül atıkları ve daha çok biyolojik arıtma tesislerinden kaynaklanan arıtma çamurları bu atık grubunda değerlendirilmektedir. İlimizde tehlikesiz atık geri kazanım lisansına sahip tesisler; - Mezopotamya Plastik İnş. Nak. Pet. San. Tic.Ltd.Şti. (kapasitesi: 24000 ton/yıl) İlimizde tehlikesiz atık toplama ayırma belgesine sahip tesisler; - Haşimoğlu Metal (Mesut ÇİÇEK) (kapasitesi: 26520 ton/yıl) Çizelge C.20 – İlimizde 2014 Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) 2014 Atık Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım %’ si 15 01 06 56,27 - 48 16 16 01 19 803 803 48 17 17 04 02 2 2 48 20 20 01 01 38 38 48 Aktivite kodu* Atık Kodu** 15 Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf %’ si Bertaraf Yöntemi - - - - - - - - - - - - - - - - * Atık Yönetiminin Genel Esasları ya da Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nde tanımlanan 2 rakamlı aktivite tipini gösterir. ** Aynı yönetmeliklerde her bir aktivite için sıralanan tehlikeli atık kodu (6 rakamlı). C.12.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar, 05 Temmuz 2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik”in Atık Listesinde; 10 02 koduyla, “Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar” olarak belirtilen başlık altında yer almaktadır. Söz konusu atık sınıflandırılması Çizelge C.21’de gösterilmektedir. Çizelge C.21 – Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Listesi ATIK KODU 10 02 10 02 01 10 02 02 10 02 07* 10 02 08 10 02 10 10 02 11* 10 02 12 ISIL İŞLEMDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Cüruf işleme atıkları İşlenmemiş cüruf Tehlikeli maddeler içeren gazların arıtımı sonucu ortaya çıkan katı atıklar 10 02 07 dışında gaz arıtımı sonucu ortaya çıkan katı atıklar Haddehane tufalı Soğutma suyunun arıtılmasından kaynaklanan yağ içerikli atıklar 10 02 11 dışındaki soğutma suyu arıtma atıkları KATEGORİ M M 54 10 02 13* 10 02 14 10 02 15 10 02 99 Gaz arıtımı sonucu oluşan ve tehlikeli maddeler içeren çamurlar ve filtre kekleri 10 02 13 dışındaki gaz arıtımı sonucu oluşan çamurlar ve filtre kekleri Diğer çamurlar ve filtre kekleri Başka bir şekilde tanımlanmamış atıklar M İlimizde Demir ve Çelik Sektörü ile ilgili faaliyet bulunmamaktadır. C.12.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül Çizelge C.24 – Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğe göre Termik Santral Atıkları ATIK KODU 10 01 10 01 01 10 01 02 10 01 03 10 01 04* 10 01 05 10 01 07 10 01 09* 10 01 13* 10 01 14* 10 01 15 10 01 16* 10 01 17 10 01 18* 10 01 19 10 01 20* 10 01 21 10 01 22* 10 01 23 10 01 24 10 01 25 10 01 26 10 01 99 ISIL İŞLEMDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR Enerji Santrallerinden ve Diğer Yakma Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar (19 Hariç) (10 01 04’ün altındaki kazan tozu hariç) dip külü, cüruf ve kazan tozu Uçucu kömür külü Turba ve işlenmenmiş odundan kaynaklanan uçucu kül Uçucu yağ külü ve kazan tozu Baca gazı kükürt giderme işleminden (desülfrizasyon) çıkan kalsiyum bazlı katı atıklar Baca gazı kükürt giderme işleminden (desülfrizasyon) çıkan kalsiyum bazlı çamurlar Sülfürik asit Yakıt olarak kullanılan emülsifiye hidrokarbonların uçucu külleri Atıkların birlikte yakılmasından (co-incineration) kaynaklanan ve tehlikeli maddeler içeren dip külü, cüruf ve kazan tozu 10 01 14 dışındaki birlikte yakılmadan (co-incineration) kaynaklanan dip külü, cüruf ve kazan tozu Atıkların birlikte yakılmasından (co-incineration) kaynaklanan ve tehlikeli maddeler içeren uçucu kül 10 01 16 dışındaki birlikte yakılmadan (co-incineration) kaynaklanan uçucu kül Tehlikeli maddeler içeren gaz temizleme atıkları 10 01 05, 10 01 07 ve 10 01 18 dışındaki gaz temizleme atıkları Saha içi atıksu arıtımından kaynaklanan tehlikeli maddeler içeren çamurlar 10 01 20 dışındaki saha içi atıksu arıtımından kaynaklanan çamurlar Kazan temizlemesi sonucu çıkan tehlikeli maddeler içeren sulu çamurlar 10 01 22 dışındaki kazan temizlemesi sonucu çıkan sulu çamurlar Akışkan yatak kumları Termik santrallerin yakıt depolama ve hazırlama işlemlerinden çıkan atıklar Soğutma suyu işlemlerinden çıkan atıklar Başka bir şekilde tanımlanmamış atıklar KATEGORİ A A A M M M M M İlimizde kömürle çalışan termik santral bulunmamaktadır. C.12.3 Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları İlimizde belediyelere ait faaliyette olan atıksu arıtma tesisi bulunmamakta olup, sanayi kuruluşlarına ait atıksu arıtma tesislerinden kaynaklanan arıtma çamurları yakma lisansına sahip 55 Mardin Çimento San. A.Ş.’de ek yakıt olarak kullanılmakta veya Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi’ne gönderilerek bertaraf edilmektedir. C.13. Tıbbi Atıklar İlimizde sterilizasyon tesisi bulunmamaktadır. Tıbbi atıklar Gaziantep (Metro Tıbbi Atık ve Geri Dönüşüm San.Tic.Ltd.Şti.) ve Malatya (Kentyol Çevre Yapı İnş.Mad.Hizm.Taah.Ür. Paz.San.Tic.Ltd.Şti.)’da bulunan sterilizasyon tesislerine ait lisanslı araçlarla toplanarak sterilizasyona götürülmektedir. İlimizde tıbbi atık taşıma lisansına sahip belediye bulunmamaktadır. İlimizde belediyelerce tıbbi atıklar toplanmadığından Çizelge.25 doldurulamamıştır Çizelge C.26- İlimizde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (Mardin Büyükşehir ve İlçe Belediye Başkanlıkları, 2015) Tıbbi Atık Miktarı (ton) 2009 - 2010 - 2011 240 2012 270 2013 243,178 2014 134,601 C.14. Maden Atıkları İlimizde maden atıkları konusunda çalışma yapılmamıştır. Çizelge C.27 – Maden Atıklarının Sınıflandırılması Atık Kodu Madenlerin aranması, çıkarılması, işletilmesi, fiziki ve kimyasal işleme tabi tutulması sırasında ortaya çıkan atıklar 01 01 Maden kazılarından kaynaklanan atıklar 01 03 Metalik Minerallerin Fiziki ve Kimyasal Olarak İşlenmesinden Kaynaklanan Atıklar 01 04 Metalik Olmayan Minerallerin Kaynaklanan Atıklar 01 05 Sondaj Çamurları ve Diğer Sondaj Atıkları Fiziki ve Kimyasal Kategori İşlemlerinden C.15. Sonuç ve Değerlendirme İlimizin yaşanabilir sit şehri olması nedeni ile ulaşım için yapıların yıkılması mümkün olmamakta ve bu neden ile çöp toplama araçları ara sokaklara girememektedir. Mardin ilinde katı atıklar mevcut imkanların el verdiği ölçüde çöp konteynırları ve belediyece kullanılan biriktirme yerlerinde ara depolandıktan sonra düzenli depolama alanında bertaraf edilmektedir. Ancak evsel atıkların ara depolanmasında kullanılan ekipmanlar da yetersiz kalmakta, katı atıkların bertaraf işlemi başlangıç aşamasında sekteye uğramakta ve bu durum atıkların yönetimini olumsuz olarak etkilemektedir. Bazı ilçelerde toplanan çöpler yerleşim alanlarının yakınlarında ve yol kenarlarında seçilen yerlerde düzensiz olarak depolanmaktadır. Depolanan bu çöplerin yanması sonucu oluşan duman hem hava kirliliğine neden olmakta hem de önemli bir trafik sorunu olarak ortaya çıkmaktadır. Atıkların düzensiz ve bilinçsizce depolanması sonucunda ciddi bir çevre kirliliği oluşmaktadır. Toplanan atıklar gerektiği şekilde bertaraf edilememekte, oluşan atıkların geri dönüşüm için ayrıştırılması çok az ve sağlıksız şekilde yürütülmektedir. 56 İlimizden kaynaklanan evsel kaynaklı atıklar kaynağında ayrıştırma ve geri kazanıma uğramadan, birlikte depolanmakta, atık yağlar ve diğer tehlikeli atıkların ise lisanslı tesislerce bertarafı sağlanmaktadır. İlimizde atık yağ geri dönüşümü konusunda Öz Baday Petrol Ürn. İnş. Nak. Tar. San. Tic.Ltd.Şti. (OSB) bazı tehlikeli atıkların bertarafı konusunda ise yakma lisansına sahip Mardin Çimento San. A.Ş. işletmeleri faaliyet göstermektedir. Mevcut imkanlar dahilinde, İlimizde oluşan tüm atıkların mevzuata uygun olarak bertarafı ve geri kazanımına yönelik çalışmalar ilgili birimlerce yürütülmekte olup çalışmaların koordinasyon ve denetimi İl Müdürlüğümüz tarafından yürütülmektedir. Kaynaklar -Mardin Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü -Büyükşehir ve İlçe Belediye Başkanlıkları Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar İlimizde “Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik” kapsamında herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bu kapsamda aşağıdaki çizelge Ç.1 oluşturulmuştur. Çizelge Ç.1 – Mardin ilinde 2014 Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014) KURULUŞ Alt Seviye Üst Seviye TOPLAM SAYISI 5 5 Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme İlimizde 2014 yılında kayıtlı bulunan SEVESO kuruluşları Aksa Enerji Üretim A.Ş , Rasa Elektrik Üretim A.Ş., Mardin Çimento San. ve Tic. A.Ş. , Eti Bakır A.Ş. Mazıdağı İşletmesi ve henüz faaliyetine başlamamış olan Taha Doğalgaz Kombine Çevrim Santralidir. Kaynaklar -Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014 57 D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK D.1. Flora Bölgemiz bitki çeşitliliği bakımından önemli bir konuma sahip olmasına rağmen bazı nedenlerden dolayı risk altındadır. Karşılaşılan riskleri şöyle tanımlayabiliriz. 1-Pestisit kullanımı 2-Tarım alanlarının amacı dışında kullanılması 3-Sulama kanalları ve barajların olası tahribatları 4-Bilinçsizce yapılan otlatma 5-Betonlaşma ve yeşil alanlarını yok edilmesi, 6-Sanayi tesisleri atıkları, 7-Hava ve su erozyonu, 8-Barajlar ve göletler nedeniyle ekosistemde oluşan değişiklikler. D.1.1. . İlimizde Bulunan Bitki Türleri Allium armenioides Centaurea davisii Cicer reticulatum Fumaria boissieri İris nacterifea var İsatis mardinensis Stachys baytopiorum Ajuga vestita Asperula stricta subsp Asphodelina damascena subsp Astragalus cadmicus Convolvolus galaticus Hypericum retusum Linum strictu Geranium rotundifolium Astragalus camptocera Silene longipetela Vicia Sativa Linum strictum Yabani soğan Peygamber Çiçeği Yabani Nohut Şahtere Süsen Çivit Otu Karabaş Nakıl Yapışkan Otu Çiriş Otu Geven Kahkaha Binbirdelik otu Keten Turna Gagası Geven Banotu Fig Keten 58 Potentilla recta Verbascum laetum Verbascum kotschyi Trifolium physodes Latyhrus sativus Nigella segatalis Canpanular reuterana Medicago lupulina Antemis tinctoria Trogopogon longirostris Geranium rotundifolium Teucrium paederotoides Veronica orientalis Salvia trichoclada Lolium rigidum Euphorbia craspedia Myosostis ramossissmina Onosma bonmuelleri Hyacinthella siirtensis Linaria confertiflora Capsella bursa-pastoris Muscari dicolor Crataegus aronia Papaver clavatum Secale cereale var Geranium rotundifolium Eruca sativa Primula davissi Beşparmak otu Sığırkuyruğu Sığırkuyruğu Üçgül Mürdümlük Çörekotu Çan çiçeği Yonca Papatya Yemlik Turna Gagası Yer meşesi Mine çiçeği Ada çayı Delice Sütleğen Unutma beni Havacıva Sümbül Nevruz otu Çoban çantası Misk soğanı Alıç Gelincik Çavdar Turna gagası Yabani Turp Çuha çiçeği D.1.2.Mardin İl Sınırları İçinde Yer Alan Endemik Bitki Türleri Acantholimon venustum var assyriacum Ajuga vesita Asperulla stricta subsp.latipracteata Asphodelina damascena subsp gigantea Astragalus cadmicus Convolvulus galaticus Crataegus aronia Hyacinthella siirtensis Linaria confertiflora Muscari dicolor Onosma bonmuelleri Papaverclavatum Primula davissi Secale cereale var Kirpi dikeni Kısamahmut otu Yapışkan otu Çiriş otu Geven Kahkaha çiçeği Alıç Sümbül Nevruz otu Misk soğanı Havacıva Gelincik Çuha çiçeği Çavdar 59 Nakıl Silene brevicaulis D.1.3.Mardin İli Sınırları İçinde Var Olan Lokal Endemik Bitkiler Allium armenioides Centaurea davisii Cicer reticulatum Fumaria boissieri İrsis nectarifera var.mardinensis İsatis mardinensis Stachys baytopiorum Yabani soğan Peygamber Çiçeği Yabani Nohut Şahtere Süsen Çivit Otu Karabaş D.2. Fauna Yaban yaşamı türleri, endemik hayvan türleri ve yılın çeşitli zamanlarında geleneksel olarak kullandıkları yaşam ortamlarındaki popülasyonları (memeliler, sürüngenler, amfibiler, kuşlar, balıklar) envanter çalışmalarına dayandırılarak belirtilmelidir. Popülasyonların göç yolları üzerindeki konaklama noktaları, kışlama yerleri mevsimler veya aylar itibariyle belirtilip, türler bilimsel ve yöresel adlarıyla verilmelidir. Önemli hastalık ve zararlılar ile bunların mücadelesi hakkında da bilgi verilmelidir. İl düzeyinde nesli tehlikede olan ve olması muhtemel evcil hayvanlar ile yaban hayvanlarının; türleri (bilimsel ve yöresel adları), sayıları ve bunların korunmasına yönelik alınan tedbirler ile ilgili bilgiler verilecektir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde fauna üzerine yapılan çalışmalar yeterli değildir. Muhtelif habitatlarda da tespit edilen türlere ilaveten, literatür çalışmaları ve bölgede yaşayanlardan elde edilen bilgiler fauna envanteri içinde incelenmiş ve listeler halinde verilmiştir. D.2.1.Memeli Fauna Türleri Lepus europaeus Orytolagus cuniculus Martes martes Sus scrofa scrofa Canis aureus Vulpes Vulpes Hyaena hyeaena Capra aegagrus Canis Lupus Ursus arctos Meles meles Mustela nivalis Sciurus anomalus Yaban Tavşanı Ada Tavşanı Sansar Yaban Domuzu Çakal Tilki Sırtlan Yaban Kurt Keçisi Ayı Porsuk Gelincik Anadolu Sincabı 60 D.2.3.Kuş Türleri Coturnix coturnix Streptopelia turtur Turdus merula Columba oenas Scolopax rusticola Pica pica Columba palumbrus Fulica atra Garrulus glandarius Galligano gallinago Alectoris chukar Alectoris geraeca Ammoperdix griseogularis Anas platyrhynchos Anas strepera Anas penelope Anas crecca Netta rufina Aythya fuligula Aythya marila Aythya ferina Anas querquedula Melanitta nigra Bucephala clangula Corvus monedula Corvus corene corene Corvus corone pallescens Passer domesticus Lanius collurio Phasianus colchicus Francolinus Accipitridae Falcoidae Bıldırcın Üveyik Karatavuk Güvercin Çulluk Saksağan Tahtalı seka Sakarca kazı Alakarga Suçulluğu Kınalı keklik Kum kekliği Kaya kekliği Yeşilbaş Bozördek Fiyu Çamurcun Macar ördeği Tepeli pakta Karabaş pakta Elmabaş pakta Çıkrıkçın Kara ördek Altınöz Küçük karga Ekin kargası Leşkargası Şehir serçesi Kızılsırtı örümcek kuşu Sülün Turaç Atmacagiller Doğangiller 61 D.3. Ormanlar ve Milli Parklar Mardin İli ormanlarının genel görünüşü aşağıdaki gibidir; Normal Baltalık :12.376,0 ha. Bozuk Baltalık :112.157,0 ha. Toplam Ormanlık Saha Açık Saha :126.908 ha. :3.337.417ha Toplam Genel Saha :880.126,0ha. İlimizde Milli Parklar, Tabiatı Koruma Alanları, Tabiat Parkları gibi koruma alanları bulunmamaktadır. D.4. Çayır ve Mera İlimiz hakkında ilgili kurumlardan talep edilen bilgilere geri dönüş yapılmamıştır. İlimizde bulunan mera alanı (ha) aşağıdaki gibidir. Mera(Zayıf) 55.603 Ha D.5. Sulak Alanlar İlimiz sınırları içerisinde tescil edilmiş sulak alan bulunmamaktadır. D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma Çalışmaları Mardin İlinde tabiat parkları, tabiat anıtı, tabiat koruma alanları sahaları bulunmamaktadır. - 62 - D.7. Sonuç ve Değerlendirme Doğanın tahrip edilmemesi, kendine özgü kaynak değerlerini yitirmemesi için yürürlüğe konan 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu hükümleri doğrultusunda belirlenen doğa koruma alanlarının yasal tanımları; Milli park ; bilimsel ve estetik bakımından, milli ve milletlerarası ender bulunan tabii ve kültürel kaynak değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip tabiat parçalarını, Tabiat parkları ; bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliğine sahip, manzara bütünlüğü içinde halkın dinlenmesine uygun tabiat parçalarını, Tabiat anıtı ; tabiat ve tabiat olaylarının meydana getirdiği özelliklere ve bilimsel değerlere sahip ve milli park esasları dahilinde korunan tabiat parçalarını, Tabiatı koruma alanı; bilim ve eğitim bakımından önem taşıyan nadir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya yüz tutmuş, ekosistemler, türler ve tabii olayların meydana getirdiği seçkin örnekleri ihtiva eden ve mutlak korunması gerekli olup sadece bilim ve eğitim amaçlarıyla kullanılmak üzere ayrılmış tabiat parçalarını ifade etmektedir. Kaynaklar 1234- Orman Ve Su İşleri İl Şube Müdürlüğü, 2014 Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2014 Çevre Durum Raporu, 2013 Mardin Orman İşletme Müdürlüğü,2014 - 63 - E. ARAZİ KULLANIMI E.1. Arazi Kullanım Verileri Çayır-mera; 55; 9% Tarım arazisi Orman; 163,034; 27% Orman Çayır-mera Tarım arazisi; 385,479; 64% Grafik E.1 – Mardin ilinde 2014 Yılı Arazi Kullanım Durumu (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü , 2014) Çizelge E.1 – 2014 Yılı için Mardin ilinde Arazilerin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması (Kaynak, yıl) Arazi SINIFI 1. Sınıf Araziler 2. Sınıf Araziler 3. Sınıf Araziler 4. Sınıf Araziler 5. Sınıf Araziler 6. Sınıf Araziler 7. Sınıf Araziler 8. Sınıf Araziler TOPLAM Alanı (ha) (%) Çizelge E.1 in doldurulabilmesi için bilgi istenmiş ancak tarafımıza bilgi ulaşmamıştır. - 64 - E.2. Mekânsal Planlama E.2.1. Çevre Düzeni Planı 07/09/2012 tarihinde onaylanan “Mardin-Siirt-Batman-Şırnak-Hakkari Planlama Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı”na askı sürecinde gelen itirazlar sonrasında; “Mardin-Siirt-BatmanŞırnak-Hakkari Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı” (L47, M45, M46, M47, M48, M51, M52, N45, N46, N47 ve N48 Paftaları), Plan Açıklama Raporu ve Plan Hükümleri, Bakanlık Makamı’nın 21/02/2013 tarihli ve 2737 sayılı Olur’u ile 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 7. maddesi uyarınca onaylanmıştır. - 65 - E.3. Sonuç ve Değerlendirme İlimizde tarım toprakları Nusaybin Ovası, Mardin Ovası ve Kızıltepe Ovası ile ormanlık arazi, dere ve çayların vadilerinden oluşmaktadır. Bu toprakların büyük bir bölümü akarsuların taşıdığı alüvyonlarla kaplıdır. Toplam tarım alanının %9’unun üstünde olan kısmı dağlık ve tepelik alanlarda yayılmış haldedir. Arazilerin büyük bir bölümünde topraklar kahverengi orman toprakları, kırmızı kahverengi topraklar ve alüvyal topraklardır. Yağışlardan sonra toprak yüzeyi 4 – 5 cm kalınlığında bir kabuk bağlar. Ancak bu kabuklar kolaylıkla parçalanarak tanecikli bir hal alır. Kireç oranları iyi niteliklidir. İlimizde en yaygın sorun su erozyonudur. Erozyondan çok az etkilenen veya hiç etkilenmeyen alanlar; alüvyon topraklarından oluşan taban araziler ve kolüvyal topraklar düze yakın ve hafif eğilimli alanlarda görülür. Bu araziler diğer arazi tipleri ve su yüzeyleri dışındaki toprakların yaklaşık %25 ini oluşturmaktadır. Orta derecede erozyona uğramış topraklar ise toplam arazinin %18.7 ’lik bölümünü oluştururlar. Orta derecede erozyon çoğunlukla hafif, orta dik eğimlerde ve orta derin topraklarda görülmektedir Kaynaklar -Mardin ÇŞİM- İmar ve Planlama Şube Müdürlüğü (2014) -Çevre Durum Raporu (2013) F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ F.1. ÇED İşlemleri Çizelge F.1 – Mardin İlinde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2014 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Mardin ÇŞİM ÇED ve Çevre İzinleri Şube Müdürlüğü, 2014) Karar Maden Enerji Sanayi Tarım-Gıda Atık-Kimya UlaşımKıyı Turizm-Konut TOPLAM ÇED Gerekli Değildir 4 3 6 - 1 - - 14 ÇED Gereklidir - - - - - - - - ÇED Olumlu Kararı - 2 1 - - - - 3 - 66 - Tarım-gıda 0% Atıkkimya 0% Maden Ulaşım-kıyı 0% 0% Turizm-konut 0% maden enerji Sanayi 33% sanayi tarım-gıda atık-kimya Ulaşım-kıyı Enerji 67% turizm-konut Grafik F.1 – Mardin İlinde 2014 Yılında ÇED Olumlu Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı (Mardin ÇŞİM-ÇED ve Çevre İzinleri Şube Müdürlüğü, 2014) - 67 - Ulaşım-kıyı turizm-konut 0% 0% tarım-gıda 0% atık-kimya 7% maden maden 29% enerji sanayi tarım-gıda atık-kimya sanayi 43% Ulaşım-kıyı turizm-konut enerji 21% Grafik F.2 – Mardin İlinde 2014 Yılında ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projeleri Sektörel Dağılımı (Mardin ÇŞİM-ÇED ve Çevre İzinleri Şube Müdürlüğü, 2014) F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri Çizelge F.2 – Mardin İlinde 2014 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları (Mardin ÇŞİM ÇED ve Çevre İzinleri Şube Müdürlüğü, 2014) Geçici Faaliyet Belgesi Çevre İzni Belgesi Çevre İzni ve Lisans Belgesi TOPLAM EK-1 1 1 2 EK-2 9 11 20 TOPLAM 10 12 22 - 68 - madde depolama doldurma; 1; 8% gıda ; 1; 9% gıda atık yönetimi; 1; 8% sanayi enerji; 0; 0% madencilik enerji madencilik ; 1; 8% atık yönetimi madde depolama doldurma sanayi; 8; 67% Grafik F.3 – Mardin ilinde 2014 Yılında Verilen Çevre İzni veya Çevre İzni ve Lisans Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı (Mardin ÇŞİM-ÇED ve Çevre İzinleri Şube Müdürlüğü, 2014) geri kazanım; 1; 100% geri kazanım Grafik F.4- Mardin ilinde 2014 Yılında Verilen Lisansların Konuları (Mardin ÇŞİM-ÇED ve Çevre İzinleri Şube Müdürlüğü,2014) - 69 - F.3. Sonuç ve Değerlendirme ÇED Yönetmeliği kapsamında İlimizde mevcut durum incelendiğinde en çok sanayi sektöründe faaliyet olduğu görülmüştür. Sanayi sektörünün içindede en fazla görülen faaliyet hazır beton tesisleridir. İkinci sırada ise madencilik sektörü gelmektedir. Çevre İzin /Çevre Lisans konularında ise madencilik, sanayi ve gıda sektörlerinde daha fazla faaliyetin olduğu görülmektedir. Faaliyet konuları göz önüne alındığında ise ağırlıklı olarak emisyon konulu çevre izninin alındığı söylenebilir. Kaynaklar: Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Çevre Ve Şehircilik Bakanlığı e-izin Portalı (2014) - 70 - G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI G.1. Çevre Denetimleri a) b) c) d) e) f) Bu rapor kapsamında denetim faaliyetleri değerlendirilirken, gerçekleştirilen denetimler planlı (rutin) ve ani (plansız-rutin olmayan) denetimler olarak ikiye ayrılmıştır. Planlı denetimler, bir ya da çok yıllık bir program çerçevesinde il müdürlüğümüz tarafından haberli veya habersiz olarak gerçekleştirilen denetimlerdir. Plansız denetimler ise; izin yenileme prosedürünün bir parçası olarak, yeni izin alma prosedürünün bir parçası olarak, kaza ve olaylar sonrasında (yangın ve aniden ortaya çıkan kirlilikler gibi), mevzuata uygunsuzluğun fark edildiği durumlarda, Bakanlık ya da ÇŞİM tarafından gerek görülen durumlarda, ihbar veya şikâyet sonrasında ani olarak gerçekleşen ve herhangi bir programa bağlı kalınmaksızın ÇŞİM tarafından yapılan denetimlerdir. Çizelge G.1 -İlimizde (2014) Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı(Mardin Çevre Ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) Birleşik Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü Derin Deniz Deşarjı ÇED İzin Toplam Planlı denetimler 20 17 9 2 21 0 20 0 6 20 115 Ani (plansız) denetimler Genel toplam 0 29 14 0 26 0 6 0 5 46 126 20 46 23 2 47 0 26 0 11 66 241 Denetimler - 71 - İzin 15% ÇED 5% Birleşik 15% Hava 13% Gürültü 15% Su 7% Atık 28% Toprak 2% Grafik G.1 - İlimizde ÇŞİM Tarafından (2014) Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) Hava 23% İzin 36% Su 11% Toprak 0% Gürültü 5% ÇED 4% Atık 21% Grafik G.2 – İlimizde ÇŞİM Tarafından (2014) Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) - 72 - Planlı Denetimler 48% Ani(Plansız Denetimler) 52% Grafik G.3– İlimizde ÇŞİM Tarafından (2014) Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) İzin 27% Birleşik 8% Hava 19% Su 10% ÇED 5% Gürültü 11% Atık 19% Toprak 1% Grafik G.4– İlimizde ÇŞİM Tarafından (2014) Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) - 73 - G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi Çizelge G.2 – İlimizde (2014) Yılında ÇŞİM’e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) Şikayetler Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED TOPLAM Şikâyet sayısı 20 10 2 36 0 30 0 128 Denetimle sonuçlanan şikâyet sayısı 17 9 1 32 0 25 0 %85 %90 %50 %89 %100 %83 %100 Şikâyetleri denetimle sonuçlanma (%) 84 %66 ÇED 0% Hava 20% Gürültü 31% Su 10% Kimyasallar 0% Atık 37% Toprak 2% Grafik G.5 – İlimizde (2014) Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) - 74 - G.3. İdari Yaptırımlar Çizelge G.3 – İlimizde (2014) Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED Diğer TOPLAM Ceza Miktarı (TL) 211.160,00 105.587,00 0 253.312,00 0 0 0 202.128,00 772.187,00 Uygulanan Ceza Sayısı 4 1 0 2 0 0 0 16 23 Hava 17% Diğer 70% Toprak 0% Atık ÇED 9% 0% Su 4% Gürültü 0% Kimyasallar 0% Grafik G.6 – İlimizde (2014) Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı (Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015) G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları İlde 1 Adet tesise Çevre İzni/Geçici Faaliyet Belgesi olmaması sebebiyle ve Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında faaliyet durdurma kararı verilmiştir. G.5. Sonuç ve Değerlendirme İlimizde gerçekleştirilen denetimler planlı (rutin) ve ani (plansız-rutin olmayan) denetimler olarak ikiye ayrılmıştır. Gerçekleştirilen denetimler sonucunda yukarıda yer alan grafiklerle de belirtildiği gibi en çok hava kirliliğinden idari yaptırım uygulanmış olup, atıklarla ilgili uygulanan cezalarda ikinci sırada yer almaktadır. Müdürlüğümüze - 75 - ulaşan şikayetlere bakıldığında ise atıkların en çok şikayete konu olduğu ve ardından gürültü konulu şikayetlerin geldiği görülebilmektedir. Kaynaklar: Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015 H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ İlimiz genelinde bulunan kamu/kurum veya kuruluşların ve İl Müdürlüğümüzce 2014 yılı içerisinde herhangi bir Çevre Eğitim Programı yapılmamış olup, 5 Haziran Dünya Çevre Günü kapsamında İl Müdürlüğümüzce çeşitli etkinlikler yapılmıştır. Bu doğrultuda yapılan etkinlikler sırasıyla şöyledir; 1- 05/06/2014 tarihinde Mardin Artuklu Üniversitesi Atatürk Kültür Merkezinde Çevre konulu sunumlar eşliğinde bir seminer yapılmıştır. 2- 06/06/2014 tarihinde İlimiz Midyat ilçesinde faaliyet gösteren Haşimoğlu Geri Dönüşüm firmasında Çevre Günü Etkinlikleri kapsamında teknik bir gezi yapılmıştır. 3- 07/06/2014 tarihinde İlimiz Cumhuriyet Meydanından itibaren Sabancı Müzesine doğru İl Müdürlüğümüz personelleri ile halkın katılımıyla beraber bir Çevre yürüyüşü gerçekleştirilmiştir. 4- 07/06/2014 tarihinde İlimizde bulunan Sultan Şeyhmus Türbesi çevresinde Çevre Temizliği Etkinliği yapılmıştır. 5- 09/06/2014 tarihinde İlimizde bulunan Nusaybin Beyazsu Mevkii çevresinde Çevre Temizliği Etkinliği yapılmıştır. Kaynaklar: Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015 - 76 - I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER 1.GENEL 1.1. NÜFUS NÜFUS GÖSTERGE: Nüfus artış hızı TANIM: Belirli bir dönemde, İl için nüfus büyüklüğünün ortalama yıllık artışıdır. Kaynak: TUİK 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: 1990-2014 dönemi İl nüfus artış hızı (%), Nüfus yoğunluğu (kişi/km2) Durum ve eğilimler; YILLAR NÜFUS ( kişi) 557.727 (‰)NÜFUSARTIŞ HIZI - NÜFUS YOĞUNLUĞU 85 1990 1997 654.278 17.31 85 2000 705.098 7.77 84 2007 745.778 5.79 85 2010 744.606 -1.06 82 2011 764.033 2.5 87 2012 773.026 1.05 88 2013 779.738 8.6 89 2014 788.995 11,8 90 Değerlendirme ve Sonuçlar : İlimiz 2011 yılı nüfus sayımı ölçümlerine göre toplam 764.033 kişilik nüfusu ile Türkiye nüfusunun %1,01’lik bölümünü barındırmaktadır. İlimiz yıllık nüfus artışı hızı, Türkiye ortalamasının altında kalmakta ve göç veren karakteri olduğu ve bu karakterini koruduğu görülmektedir. 2014 nüfus yoğunluğu %90 olmuştur. - 77 - NÜFUS: GÖSTERGE: Kentsel nüfus oranı TANIM: Belirli bir tarihte kentsel alan olarak tanımlanmış 20.001 ve üzeri nüfusa sahip yerleşim yerlerinde yaşayan nüfusun toplam nüfus içindeki oranıdır. Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: 1990-2013 dönemi yıllık (1927, 1950 ve 1980 yılları da olacak şekilde) kırsal ve kentsel nüfus oranı (%),Türkiye geneli oranlarıyla karşılaştırılması Durum ve eğilimler: TÜRKİYE İÇİN: YILLAR KIRSAL NÜFUS ORANI KENTSEL NÜFUS ORANI 1927 %75.8 %24.2 1950 %75 %25 1980 %56.1 %43.7 1990 %41 %59 2000 %35.1 %64.9 2010 %23.7 %76.2 2012 %22.73 %77.2 2013 %8.7 %91.3 2014 %8.2 %91.8 MARDİN İÇİN: YILLAR KIRSAL NÜFUS ORANI KENTSEL NÜFUS ORANI 1980 %66 %34 1990 %55 %45 2000 %45 %55 2007 %43 %57 - 78 - 2008 %44 %56 2009 %63 %57 2010 %42 %58 2012 %41 %59 2013 %0 %100 2014 %4,014 %95,985 Değerlendirme ve Sonuçlar: Ülkemizde 1990 yılında %59 olan kentsel nüfus oranı 2000 yılında %64.9’a yükselmiştir. Hızlı kentlesme ile Sosyal ve çevresel sorunlar ortaya çıkmıştır. Plansız kentleşme ve gecekondulaşma ile hizmet sunumu bakımından sorunlu kentler oluşmuş ve çevre sorunları hızla büyümüştür. Ülkemizde artan kentsel nüfus oranına paralel olarak kentlerde yaşanan çevre sorunlarının da artması olasılığı vardır. Yıllar itibariyle kentsel nüfus ve kırsal nüfus oranlarına bakıldığında 1990 yılından sonra kentsel nüfusun gittikçe arttığı ve buna bağlı olarak kırsal nüfusun azaldığı görülmektedir. u da kırdan kente göçün olduğunu gösteren bir sonuçtur. Kentleşme oranının gittikçe artması doğru bir kentleşme olmazsa ciddi şekilde sorunlara yol açabilmekte ve çarpık kentleşme gibi sonuçlar doğurabilmektedir. Mardin ili değerlendirildiğinde de yıllarla kırsal nüfusun azaldığı ve kentsel nüfus oranının arttığı görülmektedir. Özellikle 2008 yılından sonra kırsal ve kentsel nüfus oranları arasındaki fark daha çok artmıştır. İldeki iş imkanları, eğitim olanakları kırdan kente göç etme sebepleri arasında sayılabilir. İlimizin Büyükşehir Belediyesi kapsamına alınmasıyla köyler de mahalle statüsü kazanmıştır. - 79 - SANAYİ GÖSTERGE: Sanayi Bölgeleri TANIM: Sanayinin belli alanlarda yapılanmasını sağlamak, kentleşmeyi yönlendirmek, çevre sorunlarını önlemek gibi amaçlarla mal ve hizmet üretim bölgeleri olarak hizmet sunmayı amaçlayan organize sanayi bölgeleri vb. sanayi bölgelerinin sayısının, toplam alanlarının ve ildeki planlı sanayileşme oranının zaman serisinde ifade edilmesidir. Kaynak: İl Sanayi Müdürlüğü, İl Sanayi Odası 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde bulunan sanayi kuruluşlarının sayısı, sektörlerine göre sanayi bölgelerinin (Organize Sanayi Bölgeleri, Küçük Sanayi Siteleri, Endüstri İhtisas Bölgesi ilan edilmiş alanlar, Büyük Sanayi Siteleri vb.) sayısı, kapasitesi, alanı (ha), OSB ve diğer sanayi alanlarında yer lan sanayi kuruluşlarının sayısının ildeki tüm sanayi kuruluşları sayısına oranı (%) Durum ve eğilimler; İlimizde Bulunan Sanayi Kuruluşlarının Sayısı 108 SEKTÖRLERİNE GÖRE SANAYİ BÖLGELERİNİN SAYISI: Mardin 2. Mardin org. org. San. 2015 San Böl. böl. Sayısı 1 1 Kapasitesi 164(işletme) Alanı 341,2 Ha 104 Ha Küçük San Sitesi Serbest Bölge 1 544 7 1 51,6 OSB ve diğer sanayi alanlarında yer alan sanayi kuruluşlarının sayısı İldeki tüm sanayi kuruluşlarının sayısı Oran (%) 108(üretimde) 388(üretimde) 28 Değerlendirme ve Sonuçlar. İlimizin gelişmesine katkı sağlamak ve düzenli bir yapılaşma üzere, 1976 yılında Mardin-Kızıltepe arasındaki bölgede inşaat faaliyetlerine başlayan Mardin Organize Sanayi Bölgesi 1992 yılında hizmete girmiştir. Tabloda belirtildiği üzere 2. OSB ise yapım aşamasındadır. Bunun yanı sıra ilimizde 3 adet küçük sanayi sitesi bulunmaktadır. İldeki tüm sanayi kuruluşlarının sayısı OSB ve diğer sanayi alanlarında yer alan sanayi kuruluşlarının sayısına oranlandığında % 45 gibi bir orana rastlanılmaktadır. İlimizde muhtelif iş koşullarında faaliyet gösteren küçük Sanayi Sitesi olan Mardin Merkez küçük sanayi sitesinin 1. bölümü 1984 yılında tamamlanarak 190 adet iş yeri ile faaliyete geçmiştir. - 80 - 1.2. SANAYİ SANAYİ GÖSTERGE: Madencilik TANIM: Bu gösterge, İlde yer alan farklı ruhsatlandırma grubuna göre verilen bir yılda kayıt altına alınmış maden ocakları, zenginleştirme tesisleri ve depolama alanlarının miktarının yıllara göre değişimini gösterir. Kaynak: ,Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Türlerine göre maden ocağı ve tesisi sayısı, alanları (ha) ve yıllara göre değişimleri (%), Durum ve eğilimler; Yıllar 2010 Maden Ocağı Türü II Grup Kalker, I. Grup Kireçtaşı, II. Grup Dekoratif Hammadde, Kalker Ocağı ve Konkasör Tesisi Tesis Sayısı Tesis Alanı(ha) 18 3943.65 2011 II-A Grup Kalker I-A Grup Kum Çakıl 5 228.61 2012 II-B Grup Mermer, II- Grup Kalker Taş, IV Grup Fosfat,IV Grup Pomza, I-A Grup Kum,Çakıl, I-B Grup Çimento Kili 9 8795.09 2013 II-B Grup Dekoratif Taş, II-B Grup Mermer Kireçtaşı Dekoratif Taş,II-A Grup Kalker(mıcır), II-A Grup Kireçtaşı Hammade,II-B Grup Yapıtaşı, I-B Grup Çimento Kili, II-A Grup Kalker ocağı konkasör tesisi 10 592.77 6 54.6 2014 II-A Grup Kesme Kireçtaşı, I-A Grup kum Çakıl ariyet,II-B Grup maden ocağı,II-B Grup Kalker,Mıcır, II-B Grup Dekoratif Taş Değerlendirme ve sonuçlar: İlimiz maden rezervleri bakımından zengin sayılmaktadır. - 81 - 2. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Sıcaklık TANIM: Gösterge, ildeki yıllık ortalama sıcaklık değişimi ve Türkiye ortalamalarıyla karşılaştırılmasını ifade etmektedir. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970-2014 yılları arası yıllık ortalama sıcaklık değerleri (⁰C), Türkiye Ortalama Değerleri Durum ve eğilimler; Yil 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 İstasyon sayısı 236 239 241 238 240 241 244 246 249 253 254 258 259 260 263 263 264 259 258 262 262 263 260 262 262 263 261 263 265 266 266 267 Yıllık ort. sıcaklık 13,5 12,8 12,2 12,6 12,5 12,6 12,0 12,8 13,1 13,6 12,7 13,3 12,1 12,3 12,8 12,8 13,1 12,5 12,4 13,0 12,8 12,5 11,2 12,1 13,6 12,9 13,3 12,5 13,8 14,1 13,1 14,2 Mardin Yıllık ort.sıcaklık 16,2 15,6 14,5 15,6 15,8 16,0 15,5 16,1 16,4 16,7 16,5 15,9 14,9 15,6 16,0 16,0 16,4 15,9 14,9 16,7 16,5 16,2 13,9 15,4 16,7 16,3 16,7 15,5 17,6 17,5 16,6 16,9 - 82 - 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 267 266 268 267 264 368 347 347 373 373 370 383 381 13,2 13,3 13,1 13,3 13,4 13,7 13,4 13,6 14,3 12,5 13,6 13,2 14,3 16,5 16,3 16,3 16,7 16,7 16,5 17,1 16,3 18,0 16,1 17,3 16,6 17,5 Değerlendirme ve Sonuçlar. Türkiye sıcaklık ortalaması ile Mardin sıcaklık ortalamaları incelendiğinde İlimiz yıllar itibariyle Türkiye sıcaklık ortalamalarının üzerindedir. Güneydoğu Toroslar soğuk ve serin hava kütlelerinin İlimize ulaşmasını engeller. Bu nedenle kış mevsimi Doğu Anadolu bölgesindeki gibi soğuk geçmez. Tabloda görüldüğü üzere İlimizde yıllar itibariyle ölçülen en düşük sıcaklık ortalaması 13.9 ˚C’tır. Yüksek sıcaklık ortalaması 18,0 ˚C’tır. İlimiz, güneşli gün çokluğu nedeni ile Türkiye’de güneşlenme değeri en çok olan illerin başında yer almaktadır. Ortalama güneşlenme süresi 8,03 saattir. İlimizde karasal-kontinental bir iklim egemen olduğundan yılda 4-5 ay kurak geçer. İlimizde, Mayıs ayında başlayan yüksek sıcaklıklar Ekim ve Kasım aylarına kadar sürer.Bu nedenle yıllık sıcaklık ortalamaları yüksektir. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Yağış TANIM: Birim alana düşen ortalama yağış miktarının zaman serisinde ifade edilmesidir. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970-2014 yılları arası yıllık ortalama yağış miktarları (kg/m2) Durum ve eğilimler; Yil 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 İstasyon sayısı 236 239 241 238 240 241 244 246 249 253 254 258 259 260 Yıllık toplam yağış (mm.) 579,3 628,5 553,5 517,7 575,2 646,6 676,4 543,8 673,4 664,3 635,1 735,3 542,3 652,7 Mardin Yıllık toplam yağış (mm.) 411,2 737,4 772,9 427,0 712,3 666,4 981,1 524,6 896,2 759,4 505,7 878,6 987,4 630,4 - 83 - 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 263 263 264 259 258 262 262 263 260 262 262 263 261 263 265 266 266 267 267 266 268 267 264 368 347 347 373 373 370 383 381 548,6 596,8 579,6 705,2 755,1 492,8 498,3 646,3 572,3 541,5 636,8 635,0 682,9 678,9 697,0 552,1 573,4 686,2 622,9 660,1 599,3 629,6 603,1 582,5 486,5 785,6 686,8 632,0 432,4 594,9 711,5 404,9 744,0 719,0 1193,9 993,3 348,1 343,0 562,1 658,1 588,6 856,3 627,8 869,9 630,1 462,6 508,1 525,7 504,1 449,0 754,1 667,6 454,1 763,2 468,9 247,6 468,8 318,2 538,8 750,5 762,5 511,9 Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde yazlar kurak geçmekte, buna karşın kışları bol yağışlı geçmektedir. Yıllık ortalamalar düşünülecek olursa yaz kuraklığına rağmen kışları fazla miktarda düşen yağış, yıllık yağış ortalamasının çok fazla düşmesini önlemektedir. - 84 - İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Deniz suyu yüzey sıcaklığı TANIM: Bu gösterge, deniz suyu yüzey sıcaklığının 1975’ten bu yana yıllık değişimini ifade eder. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Denize kıyısı olan iller için 1975’ten bu yana uzun yıllar ortalama deniz suyu yüzey sıcaklığı değerleri (⁰C) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) Veri formatı Yıllık Ortalama 1975 …… …… ..... …… - - - - - - - 2011 2012 2014 - - - Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizin denize kıyısı bulunmamaktadır. 3.HAVA KALİTESİ HAVA KALİTESİ GÖSTERGE: Hava Kirleticileri TANIM: Bu gösterge; havadaki SO2 ve PM10 konsantrasyon miktarını göstermektedir. (SO2 yakıtların doğal olarak yapısında bulunan kükürt bileşiklerinin yanma esnasında açığa çıkmasıyla oluşan kirletici, boğucu, renksiz ve asidik gazdır. Partikül maddeler, gaz halindeki emisyonların kimyasal dönüşümü ve yığın halinde şekillenmesi ile oluşur. 5-10 mikrometre çaplı partiküler, asılı partikül olarak tanımlanır. Genel olarak heterojen karışımları içerir ve karakteristikleri bir yerden bir başka yere önemli değişiklik gösterir. Çapı 10 mikrometre altındaki partiküler maddelere PM10 denir.) Kaynak: Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2014 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde oluşan SO2 ve PM10 miktarları ortalamalarının yıllara göre değişimi ve yıllık olarak aşım gün sayısı değişimi (İldeki ölçüm istasyonlarının kurulma tarihinden itibaren) Durum ve eğilimler; ÖLÇ. İSTASYONU 2010 SO2 PM10 OCAK 57 176 1 ŞUBAT 50 87 1 MART 30 112 1 - 85 - NİSAN 12 74 1 MAYIS 6 70 1 HAZİRAN 8 87 1 TEMMUZ 10 60 1 AĞUSTOS 14 78 1 EYLÜL 11 10 1 EKİM 11 111 1 KASIM 74 104 1 ARALIK 72 112 1 2011 SO2 PM10 OCAK 89 65 1 ŞUBAT 68 79 1 MART 86 68 1 NİSAN 13 112 1 MAYIS 5 67 1 HAZİRAN 8 82 1 TEMMUZ 4 53 1 AĞUSTOS 7 98 1 EYLÜL 10 67 1 EKİM 16 75 1 KASIM 37 50 1 ARALIK 67 90 1 2012 SO2 PM10 OCAK 40 14 1 ŞUBAT 40 22 1 MART 33 23 1 ÖLÇ. İSTASYONU ÖLÇ. İSTASYONU - 86 - NİSAN 15 31 1 MAYIS 10 31 1 HAZİRAN 13 27 1 TEMMUZ 20 13 1 AĞUSTOS 21 86 1 EYLÜL 22 78 1 EKİM 21 62 1 KASIM 35 114 1 ARALIK 31 72 1 2013 SO2 PM10 OCAK 33 70 1 ŞUBAT 26 59 1 MART 19 44 1 NİSAN 5 79 1 MAYIS 3 88 1 HAZİRAN 4 63 1 TEMMUZ 12 62 1 AĞUSTOS 9 65 1 EYLÜL 10 60 1 EKİM 12 64 1 KASIM 20 61 1 ARALIK 42 27 1 2014 SO2 PM10 OCAK 34 52 1 ŞUBAT 33 58 1 MART 15 53 1 NİSAN 12 54 1 ÖLÇ. İSTASYONU ÖLÇ. İSTASYONU - 87 - MAYIS 9 47 1 HAZİRAN 9 60 1 TEMMUZ 11 62 1 AĞUSTOS 11 72 1 EYLÜL 8 9 1 EKİM 8 133 1 KASIM 19 44 1 ARALIK 27 45 1 İstasyondan elde edilen 2010, 2011, 2012,2013 ve 2014 yılı SO2 ve PM10 verileri tablolarda verilmiştir. Tablolar incelendiğinde İlimizde özellikle kış aylarında partikül madde ölçüm sonuçlarında artış görülmüştür. İklimin etkisiyle artış ve azalışlar görülebilmektedir. Kış aylarında artış göstermesinin sebepleri arasında ısınmadan kaynaklanan hava kirliliği sayılabilir. Isınmada kalitesiz yakıtların kullanılması ısınmadan kaynaklanan hava kirliliğine sebep olmaktadır. Ayrıca fabrikaların bacalarından çıkan kimyasal gazlar, tozlar ve dumanlar havayı kirletmektedir. Fabrikalarda enerji ihtiyacı için yakılan yakıtlar ve fabrikada yapılan işlemden oluşan kirleticiler baca ile havaya atılarak kirliliğe neden olmaktadır. Ölçüm sonuçlarında yükselişe sebep olan bir diğer faktör de Suriye’den İlimize gelen çöl tozlarıdır. Rüzgarla taşınıp ilimize gelen bu tozlar partikül madde ölçüm sonuçlarını yükseltmektedir. Isınmadan kaynaklanan kirlilik azaldığında ise yaz aylarında daha düşük sonuçlar gözlenmektedir. - 88 - 4. SU-ATIKSU SU-ATIKSU GÖSTERGE: Su Kullanımı TANIM: Bu gösterge belediye, sulama, içme ve kullanma, sanayi olmak üzere sektörel bazda kaynaklardan çekilen toplam su miktarını gösterir. Kaynak: DSİ, TUİK 2013, 2012 Çevre Durum Raporu Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Durum ve eğilimler; 1990 2004 3 milyar m % 3 milyar m 2008 % 3 milyar m 2012 3 % milyar m 2014 % milyar m3 % - - - Toplam Sulama İçmeKullanma Sanayi 0.04874 - 0.06905 - 0.06905 - - - 27.399 - 31.132 - 29.390 - - - - - - - - - - - - 0.06905 - Değerlendirme ve Sonuçlar: Kurumlardan istenilen bilgilerden sadece ilimizdeki sulama suyu miktarına ulaşılabilmiştir ve elde edilen verilere tabloda yer verilmiştir.2015 yılı tuik verilerinde bilgi bulunamamıştır. Ayrıca DSİ den bilgi talep edilmiş olup elimize istenilen bilgiler ulaşmamıştır. SU-ATIKSU GÖSTERGE: Belediye İçme Kullanma Suyu Kaynakları TANIM: Belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu temin edilen baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve gölet olmak üzere çekilen suyun kaynaklarına göre oranını ifade etmektedir. Kaynak: Marsu genel müdürlüğü 2015,tüik Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde 1990 ve sonrasında, baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve göletlerden çekilen su miktarı, toplam çekilen su miktarı, (%) Durum ve eğilimler; Belediye İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İçin Kaynaklara Göre Çekilen Su (1000m3/yıl) Baraj Kuyu Kaynak Akarsu Göl-Gölet 1996 17.972 1.488 69 1997 - 17.706 3.668 4.163 - 1998 - 5.038 506 - 431 2001 - 12.571 10.052 - - 89 - 2010 - 4.420 26.004 - - 2012 - 10.481 18.909 - - 2014 - 1.277 19.640 - - Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde kaynaklardan temin edilen su miktarının kuyudan temin edilen su miktarından daha fazla olduğu görülmüştür. Ayrıca ilimizde göl, gölet gibi oluşumlarda bulunmamaktadır. SU-ATIKSU GÖSTERGE: Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Veren Belediyeler TANIM: Bu gösterge atıksu arıtma tesisi ile hizmet veren belediye sayısını ve atık su arıtma tesislerine bağlı nüfusun yüzdelik oranını ifade eder. Kaynak: TUİK, Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2014 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası atık su arıtma tesislerine bağlı nüfus, tüm il nüfusu, oranları (%) Durum ve eğilimler; YILLAR Atık su Arıtma Tesisi ile Hizmet Veren Belediye Sayısı Arıtma Tesisine Bağlı Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%) 1994 1998 2002 2004 2006 2008 2010 2011 2012 - - - - - - - - - - - - - - - - - 2013 - 2014 - - - - Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde hali hazırda atık su arıtma tesisi ile hizmet veren belediye bulunmamaktadır. Ancak inşaat aşamasında ya da proje aşamasında olan tesisler mevcuttur. Acırlı, Çavuşlu, Dargeçit, Gelinkaya, Gökçe, Ortaköy, Savur, Söğütlü, Sümer, Şenköy ve Yolbaşı belediyelerinin atık su arıtma tesisleri inşaat aşamasında, Dikmen, Duruca, Girmeli, Midyat, Nusaybin, Sürgücü, Şenyurt, Yalım ve Yeşilli belediyeleri ise proje aşamasındadır. - 90 - SU-ATIKSU GÖSTERGE: Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu TANIM: Bu gösterge 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Kaynak: tuik, Marsu Genel Müdürlüğü ,2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Durum ve eğilimler YILLAR Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) 1996 1997 1998 2001 2002 2003 2004 2006 2008 2010 2012 7 10 4 18 28 41 4 47 21 63 2013 2014 23 23 25 28 28 30 - 10 67 72 74 73 83 92 95 75 Değerlendirme ve Sonuçlar: Tablo incelendiğinde kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranında artış olduğu görülmektedir. SU-ATIKSU GÖSTERGE: Sanayiden Kaynaklanan Atık su ve Bertarafı TANIM: Bu gösterge yıllar itibariyle sanayi faaliyetlerinden kaynaklanan atıksu miktarları, atıksu arıtma tesisi ile hizmet veren sanayi bölgeleri ve oluşan atıksuyun arıtılma oranını ifade eder. Kaynak: Mardin Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre, ildeki sanayi bölgelerinden ve diğer sanayiden kaynaklanan atıksu miktarı, arıtma tesisi sayısı ve arıtılan atık suyun kısmının toplam atık su miktarına oranı (%) - 91 - Durum ve eğilimler; Sanayi Diğer sanayiden Arıtmatesisi bölgelerinden kaynaklanan atık sayısı kaynaklanan atık su(m³/gün) su miktarı (m³/gün) 2014 1190 - 1 Arıtılan atıksuyun toplam atıksuya oranı 100% Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde 2012 yılında yapım aşamasında bulunan Kızıltepe Organize Sanayi Bölgesi Atıksu Arıtma Tesisi hizmete girmiştir. Bunun dışında bazı işletmelerin kendilerine ait Atık su artma tesisleri bulunmaktadır. Bunlardan elde edilen sonuçlara göre günlük 760 m³ atık su oluşumu söz konusudur. Organize Sanayi Bölgesinde ise oluşan atık suyun1190m³/gün olduğu görülmektedir. 5. ARAZİ KULLANIMI ARAZİ KULLANIMI GÖSTERGE: Arazi Kullanımı TANIM: Bu gösterge CORINE Arazi Örtüsü kategorilerine göre göreceli arazi örtüsü dağılımını gösterir. Kaynak: Orman ve Su İşleri İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:1990, 2000 ve 2006 yılları arazi kullanımlarının miktarı (ha) ve değişim oranı (%). Durum ve eğilimler; - 92 - ALAN BÜYÜKLÜĞÜ 1990 Arazi Sınıfı 1. Yapay Bölgeler 2. Tarımsal Alanlar 3. Orman ve Yarı Doğal Alanlar 4. Sulak Alanlar 5. Su Yapıları TOPLAM km2 2000 % 0,067.15 km2 0.77689 0,075.40 2006 % km2 0.87236 0,077.09 % ALANDA ARTIŞ(+) /AZALIŞ (-) (m2) 0.89201 + 10.000 4,266.60 49.36311 4,258.44 49.21549 4,243.67 49.09781 - 23.000 4,302.92 49.78328 4,306.01 49.81910 4,313.96 49.91113 - + 11.000 - Değerlendirme ve Sonuçlar: Tarımsal alanların zaman içinde azaldığı görülmüştür. 6. TARIM TARIM GÖSTERGE: Kişi Başına Tarım Alanı TANIM: Toplam ekilebilir tarım arazisinin, toplam nüfusa oranı olarak ifade edilir. Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Ekilebilir arazi toplamı (ha) ve toplam nüfus (kişi), kişi başına tarım arazisi (ha/kişi) Yıllar 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ekilebilir Arazi Toplamı (ha) 368.268,50 369.379,00 361.070,80 360.817,80 322.424,50 3.225.24,2 322.401,90 385.479 Toplam Nüfus (kişi) 745.778 750.697 737.852 744.606 764.033 773.026 779.738 788.996 Kişi başı tarim arazisi(ha/kişi) 0,493 0,492 0,489 0,484 0,422 0,417 0,413 0,488 Değerlendirme ve Sonuçlar: 2014 yılı itibari ile nüfusta artış gözlenmiştir. Bu artışla beraber kişi başına tarım arazilerinde de artış meydana gelmiştir. Bu durum ekilebilir arazinin artması ile ilişkilidir. - 93 - TARIM GÖSTERGE: Kimyasal Gübre Tüketimi TANIM: Tarımsal alanlarda kullanılan gübre miktarını ve hektar başına kullanılan mineral azot, fosfor ve potas miktarını gösterir. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam gübre tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar başına kullanılan gübre ve mineral azot, fosfor ve potas miktarı (ton/ha) Durum ve eğilimler; Yıllık toplam gübre tüketimi (ton) Toplam tarımsal alan (ha) 52.027,04 Hektar başına kullanılan gübre ve mineral azot, fosfor ve potas miktarı (ton/ha) 385.479 0,13 TARIM GÖSTERGE: Tarım İlacı Kullanımı TANIM: Toplam tarım ilacı kullanımını (ton birimiyle aktif bileşen) ve hektar başına düşen tarım ilacı miktarıdır. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam tarım ilacı tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar başına düşen tarım ilacı (ton/ha) Yıllık toplam tarım ilacı tüketimi (ton), Toplam tarımsal alan (ha), 552,16 385.479 hektar başına düşen tarım ilacı (ton/ha) 0,0014 TARIM GÖSTERGE: Organik Tarım TANIM: Toplam kullanılan tarımsal alanın oranı olarak organik tarım alanı (organik olarak ekilen mevcut alanların ve organik tarıma geçiş sürecinde olan alanların toplamı) payıdır. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2014 - 94 - Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Organik alanların toplam alanı (ha), Toplam tarım alanına oranı (%), Türkiye toplam organik tarım alanı içerisindeki oranı (%), Organik Tarım Alanında Toplam Üretim Miktarı (ton) Durum ve eğilimler; Yıllar Toplam Üretim Toplam Üretim Artış Miktar ton (%) Alan ha - Artış (%) 2011 2.437 24374 2012 1.196 2013 1.826 65.49 2447 2014 2,811 11,2 3,267 - 15,6 Değerlendirme ve Sonuçlar: Yıllar içinde kullanılan ilaçların azaldığı görülmektedir. 7.ORMAN GÖSTERGE: Ormanlık Alanlar TANIM: Orman alanlarının toplam büyüklüğünü ve yıllara göre değişimini ifade eder. Kaynak: Mardin Orman İşletme Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki toplam orman alanı (ha), yıllık değişimi (ha/yıl), Orman vasfına göre dağılımı (%), ağaç türleri, sayıları ve oranları (sayı, %) Durum ve eğilimler; 2006 İldeki toplam orman alanı (ha) Orman alanlarının yıllık değişimi (ha/yıl) 2007 118.263 119.373 1100 1165 2008 2009 2010 2011 2013 2014 120.538 121.513 122.863 123.963 126.908 985 1350 1100 1458 1487 126.908 ,00 - 95 - - Orman vasfına göre dağılımı (%) Ağaç sayıları 0,89 0,93 0,79 1,08 0,88 1,17 1,19 - 693.750 728.125 615.625 843.750 687.500 911.250 929.375 - Değerlendirme ve Sonuçlar: İstenilen bilgiler ışığında tabloda yer verilen değerlere ulaşılabilmiştir. 8.BALIKÇILIK GÖSTERGE: Balıkçılık TANIM: Her yıl, denizlerde avcılığı yapılan balıklar (denize kıyısı olan iller için), kabuklu deniz ürünleri ve yumuşakçalar ile iç sularda avlanan tatlı su ürünleri ile yetiştiricilik ürünleri olmak üzere üretilen balık miktarını gösterir. Üretime ilişkin veri yakalandığı zamanki ağırlığı olan canlı ağırlık ile ifade edilir. Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Kıyı şeridi uzunluğu (km), deniz alanı ve iç su alanı (ha), Su ürünleri üretimi (bin ton) ve yillara göre değişimi (%), Balık türlerinin dağilimi (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı YILLAR İçsu Avcılığı Deniz Balıkları Avcılığı Yetiştiricilik Ürünleri(Bin Ton) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 0.233 - 0.003 0.003 0.150 0.610 0.610 0.632 0.681 0.755 %5000 %407 %104 108% %111 Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizin denize kıyısı olmadığından iç su avcılığı ve deniz balıkları avcılığı söz konusu değildir. Ancak yetiştiricilik ürünleri mevcuttur. İlimizde alabalık yetiştiriciliği yapılmaktadır ve çok sayıda alabalık yetiştirme tesisi bulunmaktadır. - 96 - 9.ALTYAPI VE ULAŞTIRMA GÖSTERGE: Karayolu ve Demiryolu Ağı TANIM: İldeki toplam karayolu (otoyollar, devlet yolları, il yolları) ve demiryolu gelişimi ve uzunluğunu ifade eder. Kaynak: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bölge Müdürlükleri Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre karayolu ve demiryolu uzunlukları (km) Durum ve eğilimler; Veri Formatı 2003 2004 2005 Karayolu ağ uzunluğu(km) Demiryolu ağ uzunluğu(km) 128 128 128 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 688 128 128 688 626 626 701 712 771 128 128 128 128 128 128 732 128 Değerlendirme ve Sonuçlar: Demiryolu ağ uzunluğu için Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü’nden bilgi istenilmesi sonucu il sınırları içerisinde toplam 128 km demiryolu hattı bulunduğu bilgisi tarafımıza gönderilmiştir. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA GÖSTERGE: Motorlu Kara Taşıtı Sayısı TANIM: İldeki, Otomobil (arazi taşıtı dahil), Minibüs, Otobüs, Kamyonet, Kamyon, Motosiklet, Özel Amaçlı Taşıtlar, Yol ve İş Makinaları ve Traktör toplamından ibaret motorlu kara taşıt sayısını ifade eder Kaynak: Karayolları 9. Bölge Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre motorlu kara taşıtı sayısı, taşıt kategorileri ve toplam araç sayısı içerisindeki oranları (%), İldeki kişi başına düşen araç sayısı - 97 - Durum ve eğilimler; 2011 OTOMOBİ L MİNİBÜS OTOBÜS MARDİ N 2012 6778 7154 MARDİ N 1505 310 OTOMOBİ L MİNİBÜS OTOBÜS MARDİ N 2014 302 OTOMOBİ L MİNİBÜS OTOBÜS MARDİ N 2013 1428 7331 1615 308 OTOMOBİ L MİNİBÜS OTOBÜS 20713 3908 470 MOTOSİKLE KAMYO KAMYONE TRAKTÖ ÖZE İŞ T N T R L MAK. 1217 2761 3840 2484 165 TOP. 2101 2035 0 MOTOSİKLE KAMYO KAMYONE TRAKTÖ ÖZE İŞ T N T R L MAK. 1292 2852 4406 2596 173 TOP. 2259 4612 4 MOTOSİKLE KAMYO KAMYONE TRAKTÖ ÖZE İŞ T N T R L MAK. 1326 2750 4874 2699 185 TOP. 2359 2504 2 MOTOSİKLE KAMYO KAMYONE TRAKTÖ ÖZE İŞ T N T R L MAK. 6014 11432 16570 9411 250 TOP. 6876 8 İlimizde 2014 yılı için en fazla araç 20713 ile otomobildir. Toplam motorlu araç sayısının yıllar içinde arttığı görülmektedir. Değerlendirme ve Sonuçlar. 10.ATIK ATIK GÖSTERGE: Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı TANIM: Bu gösterge, il içinde, belediyeler tarafından ya da belediyeler adına toplanan katı atıkların miktarı ve düzenli depolama oranını ifade eder. Belediye atıklarının en önemli miktarı haneler tarafından üretilen atıklardır. - 98 - Ayrıca alım-satım ve ticaret kuruluşları, ofis binaları, kurum ve küçük işyeri atıklarını da kapsamaktadır Kaynak: 1996-2012 yılları arası tüik, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2015,Mardin Büyükşehir Belediye Başkanlığı(2015) Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık olarak belediyelerce ya da belediye adına toplanan katı atıklar (Ton), Düzenli Depolanan Katı Atık Miktarı (ton) ve oranı (%) Yıllar 1996 1997 1998 2001 2004 2006 2010 2012 2013 2014 Belediyelerce toplanan katı atık miktarları(ton/yıl) 54.164 81.254 16.570 147.717 174.096 175.599 147.246 173.329 117.831,80 186.150 Düzenli Depolanan Düzenli Depolanan katı atık Katı Atık oranı miktarı(ton/yıl) (%) 90.000 0,4 83.512,52 - Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde atıklarını düzenli depolama alnına götüren Belediyelerde sıkıntılar bulunmakatadır.. Büyükşehir Belediyesinin bu konuda çalışmaları devam etmektedir. - 99 - ATIK GÖSTERGE: Katı Atıkların Düzenli Depolanması TANIM: İldeki katı atık tesisi sayısı ve hizmet verilen nüfus oranını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki katı atık tesis sayısı, katı atık düzenli depolama hizmeti veren belediye sayısı ve nüfus, hizmet verilen nüfusun tüm il nüfusuna oranı (%) Durum ve eğilimler; Katı atık tesisi sayısı Düzenli depolama hizmeti veren belediye sayısı Düzenli depolama hizmeti veren belediye nüfusu 1 10 401,120 hizmet verilen nüfusun tüm il nüfusuna oranı (%) 51 Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde 1 adet katı atık düzenli depolama tesisi mevcuttur. Tüm belediyeler atıklarını düzenli depolama alanına götürmedikleri için hizmet verilen nüfus oranı oldukça düşüktür. Çalışmalar devam etmektedir. ATIK GÖSTERGE: Tıbbi Atıklar TANIM: İl için, Ayrı olarak toplanan tıbbi atık miktarlarının yıllık olarak belirtilmesi ve toplanan tıbbi atıkların bertaraf yöntemlerinin oransal olarak ifade edilmesidir Kaynak: Vesmed Medikal ve Tıbbi Ürünler Tic. Ve san ltd.Şti. Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Toplanan tıbbi atık miktarı (ton), yöntemlerine göre bertaraf oranları (%) ve bertaraf tesisi sayısı Durum ve eğilimler; Toplanan tıbbi atık miktarı (ton) 134.601,00 yöntemlerine göre bertaraf oranları (%) - bertaraf tesisi sayısı 0 Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde sterilizasyon tesisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla atıklar Gaziantep (Metro Tıbbi Atık ve Geri Dönüşüm San. ve Tic. Ltd. Şti. ) ve Malatya (Kentyol Çevre Yapı İnş. Mad. Hizm. Taah. Ür. Paz. San. Tic. Ltd. Şti.)’da bulunan sterilizasyon tesislerine gönderilmektedir. - 100 - ATIK GÖSTERGE: Atık Yağlar TANIM: İl içinde toplanan atık yağların miktarını ve geri kazanım ya da bertaraf oranlarını ifade eder. Kaynak: Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan atık yağın türlerine göre miktarı (ton), bertarafa ve geri kazanıma ilişkin oranları (%) Durum ve eğilimler: Yıl 2011 2012 2013 2014 Geri kazanım (ton) 110 250 265 - İlave yakıt (ton) - Nihai bertaraf (ton) Toplam Atık Madeni Yağ Miktarı (ton/yıl) Atık Madeni Yağ Üreten Resmi ve Özel Kurum/ Kuruluş Sayısı Toplanan Atık Yağ Beyan Form Sayısı Atık Motor Yağ Atık Sanayi Yağ 6 16 26349 94030 Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde atık yağların geri dönüşümü konusunda lisanslı Gülbahar Kimya Petrol Ürünleri İnş. Nak. San. ve Tic. Ltd. Şti. (Nusaybin) ve Öz Baday Petrol Ürn. İnş. Nak. Tar. San. Tic.Ltd.Şti. (OSB) işletmeleri bulunmaktadır ancak 2014 yılında faaliyet göstermemişlerdir. Özellikle servislerden kaynaklanan bu atıklar yaklaşık olarak 275 Ton/yıl miktarında oluşmakta olup lisanslı geri kazanım firmalarınca bertaraf edilmektedir. ATIK GÖSTERGE: Bitkisel Atık Yağlar TANIM: İl içinde toplanan bitkisel atık yağların miktarını ve geri kazanım-bertaraf oranlarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan bitkisel atık yağın türlerine göre miktarı (ton), bertarafa ve geri kazanıma ilişkin oranları (%) Durum ve eğilimler: 2013 yılında ilimizde toplanan bitkisel atık yağ miktarı 6901 kg’ dır. Bitkisel atık yağların depolanması, geri kazanımı konularında ilimizde faaliyet gösteren lisanslı tesis bulunmamaktadır. - 101 - Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde bitkisel atık yağların taşınması, geçici depolanması, bertaraf veya geri kazanımı konusunda lisanslı işletme bulunmamaktadır. Atık üreticileri tarafından diğer İllerde bulunan lisanslı tesislere teslim edilmektedir. ATIK GÖSTERGE: Ambalaj Atıkları TANIM: İl içerisinde oluşan ambalaj atıklarının miktarlarını ve geri kazanımına ilişkin bilgileri içerir. Kaynak: Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre; Üretilen toplam ambalaj atık miktarı ve ambalaj cinsi (ton), geri kazanılan toplam ambalaj atık miktarı (ton), piyasaya sürülen ambalaj miktarı (ton), hedeflenen geri kazanım oranları (%), geri kazanılması gereken miktar (ton), kayıtlı ekonomik tesis sayısı ve lisanslı tesisi sayısı Durum ve eğilimler; Ambalaj Cinsi Plastik Metal Kompozit Kağıt Karton Cam Toplam Üretilen Ambalaj Miktarı (kg) 0 0 0 0 Piyasaya Sürülen Ambalaj Miktarı (kg) 1.521.658 46.033 0 3.138.152 Geri Kazanım Oranları (%) 48 48 48 48 Geri Kazanılması Gereken Miktar (kg) 730.395,84 22.095,84 0 1.506.312,96 Geri Kazanılan Miktar (kg) 0 0 0 0 Gerçekleşen Geri Kazanım Oranı (%) 0 0 0 0 0 0 28.500 7.068.701 48 48 13.680 3.392.976,48 0 0 0 0 Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde ambalaj atıkları konusunda lisanslı tek tesis Organize Sanayi Bölgesinde yer alan Mezopotamya Plastik İnş. Nak. Pet. San. Tic. Ltd. Şti.’dir. Söz konusu tesis 23.08.2011’de TAT (toplama ayırma tesisi) ve GDT (geri dönüşüm tesisi) geçici faaliyet belgesini almış, 14.08.2012 tarihinde de TAT ve GDT lisanlarını almıştır. Tesis sadece plastik ambalajlarının geri dönüşümünü yapmaktadır. Diğer ambalaj atıklarının geri dönüşümü İlimizde - 102 - sağlanamamaktadır. Bununla bağlantılı olarak tablo incelendiğinde Plastik ambalaj geri kazanım oranı oldukça yüksektir. ATIK GÖSTERGE: Ömrünü Tamamlamış Lastikler TANIM: Ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları, geri kazanım tesisleri ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarını ifade eder. Kaynak: Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre, ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları ve geri kazanım tesislerinde ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarları (ton) Durum ve eğilimler; 1 adet ÖTL geri dönüşüm tesisi “ÇED Olumlu” kararı verilmiştir. Ancak henüz faaliyet başlamadığından bilgilere ulaşılamamıştır. ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER (ÖTL) Geçici ÖTL Geri Geri ÖTL Bertaraf Depolama Kazanım Tesisi Kazanılan Tesisi Bertaraf Edilen ÖTL Alanlarındaki ÖTL Miktarı (ton) Kapasitesi Kapasitesi ÖTL Miktarı Sayısı Miktarı Sayısı (ton/yıl) (ton/yıl) (ton) (ton) 1 21870 Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde Mardin Çimento Fabrikasının Ömrünü tamamlamış lastiklerin alınması için lisansı bulunmaktadır. Ancak henüz ek yakıt olarak ömrünü tamamlamış lastik alımı yapılmamıştır. Ömrünü tamamlamış lastikler içinde 1 geri dönüşüm tesisinin ÇED süreci tamamlanmış, ÇED Olumlu kararı alınmıştır. Ancak tesis henüz faaliyete başlamamıştır. İlimiz Nusaybin İlçesinde bulunan Geleş Otomotiv Jant Lastik Akü San. ÖTL geçici depolama izni olan tesistir. Ayrıca Merdin İnş. firması tarafından ÖTL geri dönüşüm tesisi kurulması için başvuruda bulunulmuş ve ÇED süreci tamamlanmış ve “ÇED Olumlu” kararı verilmiştir. ATIK GÖSTERGE: Ömrünü Tamamlamış Araçlar TANIM: İl genelinde yıllar itibariyle hurdaya ayrılan araç sayısını vb. bilgileri ifade eder. Kaynak: Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle hurdaya ayrılan araç sayısı - 103 - Durum ve eğilimler; ÖTA GEÇİCİ DEPOLAMA ALANI SAYISI 14 KAPASİTESİ (TON/YIL) 400 ÖTA İŞLEME TESİSİ SAYISI 14 KAPASİTESİ (TON/YIL) 400 İŞLENEN ÖTA MİKTARI - Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde lisansı bulunan 1 ÖTA İşleme Tesisi bulunmaktadır. Bakanlığımızın izni ile çalışan 6 adet firma bulunmasına karşın bu tesisler araç kabulü yapmamaktadır. Faaliyet gösteren lisanslı tesis ise 1 tanedir. ATIK Atık Elektrikli -Elektronik Eşyalar TANIM: Atık elektrikli ve elektronik eşya toplama miktarları ve işleme tesis sayılarını ifade eder. Kaynak: Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Atık elektrikli ve elektronik eşya toplama miktarı (ton) ve işleme tesis sayısı Durum ve eğilimler: 2014 Yılı İtibariyle İlimizde Midyat İlçesinde bulunan Haşimoğlu Metal Hurda Geri Dönüşüm Tesisi Atık Elektrikli- Elektronik Eşya İşleme lisansına sahiptir. ATIK Maden Atıkları TANIM: İl genelinde, cevher tiplerine göre, zenginleştirme tesisi sayısı ve zenginleştirme proses atıklarının dağılımını ifade eder. Kaynak: Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle cevher tiplerine göre zenginleştirme tesisi sayısı, zenginleştirme proses atıkları miktarları (ton) Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde cevher zenginleştirme tesisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu faaliyet kapsamında oluşacak proses atıkları söz konusu değildir. ATIK Tehlikeli Atıklar TANIM: İl genelinde, yıllar itibariyle toplanan tehlikeli atıkların miktarı ile geri kazanımı, yakma ve nihai bertaraf - 104 - edilenlerin miktarlarını ifade eder. Önerilen Kaynak: Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle, il içinde toplanan tehlikeli atıkların miktarı (ton), ara depolama geri kazanım, yakma ve nihai bertaraf miktarları (ton) ve geri kazanım türlerine göre oranları (%) Durum ve eğilimler; 2009 Yılı 2010 Yılı 2011 Yılı 2012 Yılı 2013 Yılı 2014 Yılı Toplam (kg) 230186 Toplam 191257 Toplam 142818 Toplam 403750 Toplam 497224 Toplam 653341 Stok (kg) 8000 6616 145 15 1888 420 Stok Geri 221128 Geri Kazanım Kazanım (kg) Stok Stok 162158 Geri 142673 Geri Kazanım Kazanım Stok Stok 148114 Geri 252107 Geri 335270 Kazanım Kazanım 317651 Bertaraf (kg) *Atık ** 1058 Bertaraf 22483 Bertaraf 0 Bertaraf 255621 Bertaraf 243229 Bertaraf Yönetiminin Genel Esasları ya da tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde tanımlanan 2 rakamlı aktivite tipini gösterir. Aynı yönetmeliklerde her bir aktivite için sıralanan tehlikeli atık kodu (6 rakamlı). Kaynak: Mardin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü - 105 - Değerlendirme ve Sonuçlar. İlimizde tehlikeli atıkların bertarafı konusunda faaliyet gösteren tesis bulunmamakla birlikte ; Mardin Çimento San. A.Ş. bazı atıkların yakılmasıyla ilgili yakma lisansına, Haşimoğlu Metal Hurda Geri Dönüşüm Tesisi de tehlikeli atıkların geri kazanımı lisansına sahiptir. Oluşabilecek diğer tehlikeli atıklar lisanslı firmalara verilmektedir. 11.TURİZM TURİZM Yabancı Turist Sayıları TANIM: Bu gösterge, il düzeyinde bir yılda giriş çıkış yapan yerli ve yabancı turist sayısının yıllara göre değişimini ifade eder Kaynak: Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü,2015 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl düzeyinde 2000 yılı ve sonrasındaki yıllarda giriş yapan yerli ziyaretçi sayısı (kişi), yabancı ziyaretçi sayısı, bu sayıların yıllara göre değişimi (%), bir önceki yıl için ziyaretçi sayısının aylara göre dağılımı Durum ve eğilimler; İl düzeyinde giriş yapan yerli ziyaretçi sayısı (kişi) İl düzeyinde giriş yapan yabancı ziyaretçi sayısı (kişi) 2000 - - 2001 - - 2002 14.513 1.612 2003 15.975 1.775 2004 17.265 1.918 2005 16.841 1.871 2006 15.586 1.731 2007 45.719 5.079 2008 70.217 8.151 - 106 - 2009 64.737 6.811 2010 100.320 9.608 2011 125.598 9.719 2012 126.693 11.138 2013 319.372 31.670 2014 356.831 33.044 İl düzeyinde giriş yapan yerli ziyaretçi sayısının yıllara göre değişimi(%) İl düzeyinde giriş yapan yabancı ziyaretçi sayısının yıllara göre değişimi(%) 2000 - - 2001 - - 2002 - - 2003 9 10,11 2004 7,4 8,05 2005 -2,5 -2,4 2006 -8 -7,48 2007 65,9 193 2008 34,8 60,48 2009 -8,4 -16,43 2010 35,4 41,06 2011 20,1 1,15 2012 0,86 14,60 2013 22,59 26,99 2014 11,7 4,33 - 107 - Değerlendirme ve Sonuçlar: Yıllara göre İlimize giren yerli ve yabancı turist sayılarına bakılacak olursa, her ikisinin de artış gösterdiği söylenebilir. İlimizdeki Dünyanın Süryani merkezi olarak kabul edilen Mardin Deyrulzafaran Manastırı, Türkiye ve Dünya turizmi açısından çok özel bir değer taşımakta, her mevsimde yerli ve yabancı turist akınına uğramaktadır. Bu da İlimize gelen turist sayısını arttıran bir diğer faktördür. Ayrıca Uluslararası turizm şirketleri Mardin‘i “Tur” programına almış ve bu program dahilinde gelen turist sayısı artış göstermiştir. TURİZM Mavi Bayrak Uygulamaları TANIM: (Denize Kıyısı Olan İller İçin) Gerekli standartları taşıyan nitelikli plaj ve marinalara verilen uluslararası bir çevre ödülü olan mavi bayrağın, Türkiye’de 1997 yılından itibaren verildiği plaj ve marinaların yıllar itibari ile toplam sayılarının belirtilmesidir. Kaynak: Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü 2014 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle, mavi bayrak almaya hak kazanmış plaj ve marina sayıları Durum ve eğilimler; İlimizin denize kıyısı bulunmamaktadır. Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizin denize kıyısı bulunmamaktadır. - 108 - EK-1: 2014 YILINA AİT İL ÇEVRE SORUNLARI VE ÖNCELİKLERİ ANKET FORMU BÖLÜM I.HAVA KİRLİLİĞİ I.1. Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırma İndeks 1 (İyi) 2 (Orta) 3 (Hassas) 4 (Sağlıksız) 5 (Kötü) 6 (Tehlikeli) HKİ 0 – 50 51 – 100 101 – 150 151 – 200 201 – 300 301 – 500 SO2 [µg/m³] 1 Sa. Ort. 0-100 101-250 L 251-500 U 501-850 U 851-1100 >1101 NO2 [µg/m³] 1 Sa. Ort. 0-100 101-200 201-500 501-1000 1001-2000 >2001 CO [µg/m³] 8 Sa. Ort. 0-5500 5501-10000 L 10001-16000 16001-24000 24001-32000 >32001 O3 [µg/m³] 8 Sa. Ort. L 0-120 121-160 B 161-180 U 181-240 241-700 >701 PM10 [µg/m³] 24 Sa. Ort. 0-50 L 51-100 U 101-260 U 261-400 U 401-520 >521 I.1.1. İlimize ait 2014 yılı içindeki aylık ortalama ölçüm değerleri AYLAR SO2 Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma NO2 CO O3 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 X OCAK X ŞUBAT X MART X NİSAN X MAYIS HAZİRAN X TEMMUZ X AĞUSTOS X X EYLÜL X EKİM X KASIM X ARALIK * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (çok iyi) , 2 (iyi) , 3 (yeterli), 4 (orta), 5 (kötü), 6 (çok kötü) 5 6 1 2 3 4 5 6 1 PM10 2 X X X X 3 4 5 6 X X X X X X X X Kaynak: Ulusal Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu 2015 Çevre Durum Raporu 2013 I.1.2. İlinize ait Kış sezonu ortalama ölçüm değerlerini (2013 yılı Ekim- 2014 Mart arası 6 aylık ortalama) Kış Sezonu (Ekim-Mart) 6 Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma SO2 NO2 CO O3 PM10 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 Kış Sezonu X (EkimMart) * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (çok iyi) , 2 (iyi) , 3 (yeterli), 4 (orta), 5 (kötü), 6 (çok kötü) 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 X Kaynak: Ulusal Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu 2015 Çevre Durum Raporu 2013 - 109 - 4 5 6 I.1.3. İlinize ait Yaz sezonu ortalama ölçüm değerlerini (2014 yılı Nisan-Eylül arası 6 aylık ortalama) Yaz Sezonu (Nisan-Eylül) 6 Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma SO2 NO2 CO O3 PM10 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 Yaz Sezonu X (NisanEylül) * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (çok iyi) , 2 (iyi) , 3 (yeterli), 4 (orta), 5 (kötü), 6 (çok kötü) 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 X Kaynak: Ulusal Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu 2014 I.2. İlinizde hava kirliliğine neden olan kaynakları önem sırasına KAYNAK a. b. c. d. e. f. a. Evsel ısınma b. İmalat Sanayi İşletmeleri c. Maden İşletmeleri d.Diğer Sanayi Faaliyetleri e. Karayolu Trafik f. Diğer Kaynaklar (Meteorolojik Çöl Tozları) GEÇEN YILKİ ÖNEM SIRANIZ BU YILKİ ÖNEM 2 SIRANIZ 1 6 5 3 4 2 1 6 5 3 4 2 ÖNEM SIRASINDA DEĞİŞİKLİK YAPTIYSANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ I.3. Hava kirliliğinin önlenmesi amacıyla yıl içinde il/ilçelerde alınan tedbirler. İLÇELER İL MERKEZİ YERLEŞİM YERİNİN ADI 1.Yenişehir 2.Eryeri Köyü 3.Eski Mardin 4.13 Mart Mah. 5.Zinnar Bağları 6.OSB a X X X X X X 1.Dargeçit 2.Derik 3.Kızıltepe 4.Midyat X X X X b ALINAN TEDBİR/TEDBİRLER c d e f g X X X X X X X X X X X X X X X X X X h X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X i - 110 - 4 5 6 YERLEŞİM YERİNİN ADI 5.Nusaybin 6.Ömerli 7.Yeşilli 8.Mazıdağı 9.Savur a X X X X X b ALINAN TEDBİR/TEDBİRLER c d e f g X X X X X X X X X X X X X X X h X X X X X i Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2015 Tedbirler: a. b. c. d. e. f. g. h. i. Kaliteli katı/sıvı yakıt kullanımı Doğalgaz kullanımı Bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmaları Ağaçlandırma çalışmaları/orman alanlarının, yeşil alanların artırılması Motorlu taşıtların egzoz gazı ölçümleri Sanayi kuruluşlarının emisyon izni almaları Sanayi tesislerinin yerleşim yeri dışına çıkarılmaları Denetim Diğer ( Varsa yukarıya ayrılan bölümde belirtiniz). I.4 Hava kirliliğinin giderilmesinde, yıl içerisinde, il/ilçelerde karşılaşılan güçlükleri önem sırası Karşılaşılan Güçlükler a. b. c. d. e. f. g. h. i. Yeterli denetim yapılamaması Ateşçilerin eğitimsiz veya bilinçsiz olması Halkın alım gücünün düşük olmasından dolayı kalitesiz yakıt kullanılması Kaliteli yakıt temininde zorluklar Kurumsal ve yasal eksiklikler Toplumda bilinç eksikliği Meteorolojik faktörler Topografik faktörler Diğer (Belirtiniz) GEÇEN YILKİ ÖNEM SIRANIZ BU YILKİ ÖNEM SIRANIZ* 6 5 4 3 2 1 7 8 6 5 4 3 2 1 7 8 ÖNEM SIRASINDA DEĞİŞİKLİK YAPTIYSANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız. - 111 - BÖLÜM II.SU KİRLİLİĞİ II.1. İl sınırları içerisinde bulunan su kaynaklarının kalite değerlendirmesi II.1.1. İl sınırlarında bulunan yüzey sularının kalite sınıflarını Yüzeysel Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde ve muhtemel kirlenme nedenleri Kalite sınıfı Yüzey Suyu Adı Kirlenme Nedenleri a 1 2 3 Su 4 b Evsel Katı Atıklar Evsel Atıksular c Sanayi Kaynaklı Atıksular d e Zirai İlaç ve Gübre Kullanımı Sanayi Atıkları X Zergan Çayı Beyazsu X Karasu X Savur Çayı X Şeyhan X Dara Dumluca X Cırcıp Suyu Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü.2015 f g h i Hayvan Yetiştiriciliği Madencilik Faaliyetleri Denizcilik Faaliyetleri Diğer (Belirtiniz) X X X X X X X II.1.2. İl sınırlarında bulunan yeraltı sularının kalite sınıflarını Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik çerçevesinde muhtemel kirlenme nedenlerini Yeraltı suyunun bulunduğu bölge Yeraltı Su Kalite Sınıfı İyi Zayıf Yeterli veri yok Kirlenme Nedenleri a Evsel Atıksular b Evsel Katı Atıklar c Sanayi Kaynaklı Atıksular d Sanayi Atıkları e Zirai İlaç ve Gübre Kullanımı f g Hayvan Yetiştiriciliği Madencilik Faaliyetleri h Deniz Suyu Girişimi i Diğer (Belirtiniz) Avcılar Köyü Kale altı artuklu Mazıdağı X - - - - - - - - - X - - - - - - - - - X - - - - - - - - - Kabala X - - - - - - - - - Sultanköy X - - - - - - - - - Koyunlu X - - - - - - - - - Dargeçit X - - - - - - - - - - 112 - Yeraltı suyunun bulunduğu bölge Yeraltı Su Kalite Sınıfı İyi Zayıf Yeterli veri yok Kirlenme Nedenleri a Evsel Atıksular b Evsel Katı Atıklar c Sanayi Kaynaklı Atıksular d Sanayi Atıkları e Zirai İlaç ve Gübre Kullanımı f g Hayvan Yetiştiriciliği Madencilik Faaliyetleri h Deniz Suyu Girişimi i Diğer (Belirtiniz) Derik X - - - - - - - - - Dandane X - - - - - - - - - Kaynaklar: Marsu Genel Müdürlüğü 2015 II.1.3. İl sınırlarında bulunan yüzme sularının kalite sınıflarını Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği çerçevesinde ve muhtemel kirlenme nedenlerini İlin denize kıyısı olmaması nedeniyle yüzme suyu bulunmamaktadır. Yüzme Suyunun bulunduğu bölge/plaj Mavi Bayrak Ödülü Yüzme Suyu Kalite Sınıfı (*) Kirlenme Nedenleri a Var Yok A B C D Evsel Atıksular b Evsel Katı Atıklar c Sanayi Kaynaklı Atıksular d Sanayi Atıkları e Zirai İlaç ve Gübre Kullanımı f g Deniz/Göl Taşımacılığı Diğer (Belirtiniz) (*) A sınıfı çok iyi/mükemmel, B sınıfı iyi kalite, C sınıfı kötü kalite ve D sınıfı çok kötü kalite/yasaklanması gereken olarak kalite kategorilerini temsil etmektedir. Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2015 II.2. Yıl İçinde, İl sınırları içindeki il/ilçelerde atıksuların yol açtığı kirlenmenin nedenlerini İl Merkezi 1.Yenişehir 2.Eryeri Köyü 3.Eski Mardin 4.13 Mart Mah. 5.Zinnar Bağları 6.OSB İlçeler Yerleşim Yerinin Adı 1.Dargeçit 2.Derik 3.Kızıltepe a X X X X X X b X X X X X X X X X c Atık Sulardan Kaynaklanan Kirliliğin Nedenleri d e f g h i j k l m X X X X X X X X - 113 - Yerleşim Yerinin Adı 4.Mazıdağı 5.Midyat 6.Nusaybin 7.Ömerli 8.Savur 9.Yeşilli a X X X X X X b X X X X X X c Atık Sulardan Kaynaklanan Kirliliğin Nedenleri d e f g h i j X X X X X X X X X X X X k l m Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2015 Kirlilik Nedenleri: a. b. c. d. e. f. g. h. i. j. k. l. m. Kanalizasyon şebekesinin olmaması veya yetersiz olması Yerleşim yerlerinde evsel nitelikli atıksuların arıtılmaması Büyük sanayi kuruluşlarının atıksularını arıtmaması Küçük sanayilerde toplu arıtmanın olmaması Foseptik çukurların sağlıklı şekilde inşa edilmemesi Foseptik atıkların vidanjörlerle çekildikten sonra gelişigüzel yerlere boşaltılması Zirai mücadele ilaçlarının kullanımı Kimyasal gübre kullanımı Arıtma tesisi kapasite ve verimlerinin yetersiz olması Arıtma tesisinde görevli olan personelin yetersiz olması Hayvancılık atıkları Maden atıkları Diğer (Yukarıda ayrılan bölümde belirtiniz). II.3. Su kirliliğinin önlenmesi amacıyla alıcı ortamlarda alınan tedbirler Alıcı Ortamın Adı Deniz 1. 2. . Göller 1. 2. 3. . Akarsular 1.Karasu-Beyazsu 2.Karasu (Reşan) 3.Savur Çayı 4.Şeyhan Çayı 5.Cırcıp Suyu 6.Dumluca 7.Dara (Oğuz) a Su Kirliliğinin Önlenmesi Amacıyla Alınan Tedbirler b c d e f g h i x x x x X x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x - 114 - Alıcı Ortamın Adı Su Kirliliğinin Önlenmesi Amacıyla Alınan Tedbirler a b c d e f g h i Havzalar 1. 2. 3. . . Yeraltı Suları 1. 2. 3. . Jeotermal Kaynaklar 1. 2. 3. . Diğer Alıcı Su Ortamları 1. 2. . Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2015 Alınan Tedbirler: a. b. c. d. e. f. g. h. i. Kanalizasyon şebekesinin yapılması ya da yenilenmesi Arıtma tesisi /deniz deşarjı /depolama alanları yapılması Yerleşim merkezinde foseptik kullanılması Tarımsal faaliyetlerde kullanılan zirai mücadele ilacı ve gübrenin aşırı ve yanlış kullanımının önlenmesi Yönetmelikler çerçevesinde denetim yapılması Deniz araçlarının atıklarını boşaltabilmeleri için uygun yerlerin hazırlanması Sanayi kuruluşlarının atıksuları için deşarj izni alması Toplumsal bilgilendirilme ve bilinçlendirme faaliyetleri Diğer (Yukarıda ayrılan bölümde belirtiniz). II.4. Su kirliliğinin giderilmesinde/önlenmesinde il sınırları içerisinde karşılaşılan güçlükleri en önemliden az önemliye sıralanması KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER a. b. c. d. e. Yeterli denetim yapılamaması Mali imkansızlıklar nedeniyle arıtma tesislerinin kurulamaması Kurumsal ve yasal eksiklikler Toplumda bilinç eksikliği Diğer (Belirtiniz).............................................................................. GEÇEN YILKİ ÖNEM SIRANIZ BU YILKİ ÖNEM SIRANIZ* 3 1 4 2 3 1 4 2 ÖNEM SIRASINDA DEĞİŞİKLİK YAPTIYSANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ - 115 - BÖLÜM III. TOPRAK KİRLİLİĞİ III.1. İlinizde toprak kirliliğine neden olan kaynakların önem sırası Kirlenme Kaynağı a. b. c. d. e. f. g. h. i. Sanayi kaynaklı atık boşaltımı Madencilik atıkları Vahşi depolanan evsel katı atıklar Vahşi depolanan tehlikeli atıklar Plansız kentleşme Aşırı gübre kullanımı Aşırı tarım ilacı kullanımı Hayvancılık atıkları Diğer (Belirtiniz)……………………………………………… Kaynaklar: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2015 GEÇEN YILKİ ÖNEM SIRANIZ BU YILKİ ÖNEM SIRANIZ* 5 8 1 2 6 3 4 7 5 8 1 2 6 3 4 7 ÖNEM SIRASINDA DEĞİŞİKLİK YAPTIYSANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ III.2. Toprak kirliliğinin önlenmesi amacıyla il sınırları içerisinde, aşağıdaki tedbirlerden hangilerinin alındığını önem sırası ALINAN TEDBİRLER a. b. c. d. e. f. Sanayi/Madencilik tesislerinin sıvı, katı ve gaz atıklarının mevzuata uygun olarak bertarafının sağlanması Kentleşmenin Çevre Düzeni Planlarına uygun olarak gerçekleştirilmesi Mevzuata uygun olarak gübreleme, ilaçlama ve sulamanın yapılması Erozyon mücadele çalışmaları Geri dönüşüm/yeniden kullanım uygulamaları Diğer (Belirtiniz).............................................................................. GEÇEN YILKİ ÖNEM SIRANIZ BU YILKİ ÖNEM SIRANIZ * 5 5 4 1 3 2 4 1 3 2 ÖNEM SIRASINDA DEĞİŞİKLİK YAPTIYSANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ - 116 - BÖLÜM IV. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNLARI IV.1. ÇEVRE SORUNLARI a. b. c. d. e. f. g. Hava kirliliği Su kirliliği Toprak kirliliği Atıklar Gürültü kirliliği Erozyon Doğal çevrenin tahribatı (Orman, Mera, Sulak alan, Kıyı, Biyolojik çeşitlilik ve habitat kaybı) GEÇEN YILKİ ÖNEM SIRANIZ BU YILKİ ÖNEM SIRANIZ * 1 3 6 2 4 7 1 3 6 2 4 7 5 5 ÖNEM SIRASINDA DEĞİŞİKLİK YAPTIYSANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ IV.2. I.ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU İlimiz sınırları içerisinde tespit edilen I. Öncelikli Çevre Sorunu Hava Kirliliğidir. İlimizde özellikle kış aylarında kalitesiz yakıtların kullanımı ve Sanayi tesislerinin yerleşim birimlerine olan etkileri İl Müdürlüğümüzün başlıca çalışma konusunu oluşturmaktadır. Konutlarda doğalgazın kullanılmaya başlanmasıyla hava kalitesinde iyileşme olacağı öngörülmektedir. - 117 - II.ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU İlimiz sınırları içerisinde tespit edilen II. Öncelikli Çevre Sorunu Atıklardır. İlimizde, Mardin İli Sürdürülebilir Çevre Yönetimi Belediyeler Birliği tarafından yapımı tamamlanan Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi’nin şehre uzaklığı, belediyelerin ekipman ve araç sıkıntısı gibi sebeplerden dolayı belediyelerin vahşi depolama yolunu seçtiği görülmüştür. Mardin ilinin gerek topografik yapısı gerekse de korumalı alan statüsüne girdiğinden dolayı yapıların yıkımı yapılamamakta sokakların dar olduğu da düşünüldüğünde belediye hizmet araçlarının da manevra alanı daralmaktadır. Mardin ilinde katı atıklar mevcut imkanların el verdiği ölçüde çöp konteynırları ve belediyece kullanılan biriktirme yerlerinde ara depolandıktan sonra düzenli depolama alanında bertaraf edilmektedir. Ancak evsel atıkların ara depolanmasında kullanılan ekipmanlar da yetersiz kalmakta, katı atıkların bertaraf işlemi başlangıç aşamasında sekteye uğramakta ve bu durum atıkların yönetimini olumsuz olarak etkilemektedir. Bazı ilçelerde toplanan atıklar yerleşim alanlarına yakın mesafelerde ve yol kenarlarında düzensiz olarak depolanmaktadır. Gelişigüzel depolanan bu atıkların yanması sonucu oluşan emisyon hava kirliliğine neden olmakta ayrıca trafik sorunlarına da neden olmaktadır. Atıkların düzenli depolanmaması çevre kirliliği oluşmaktadır. İlimizde evsel kaynaklı atıklar kaynağında ayrıştırma işlemine tabi tutulmamaktadır. Atık yağlar ve diğer tehlikeli atıkların ise lisanslı tesislerce bertarafı sağlanmaktadır. Mevcut imkanlar dahilinde, İlimizde oluşan tüm atıkların mevzuata uygun olarak bertarafı ve geri kazanımına yönelik çalışmalar ilgili birimlerce yürütülmekte olup çalışmaların koordinasyon ve denetimi İl Müdürlüğümüz tarafından yürütülmektedir. III.ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU İlimiz sınırları içerisinde tespit edilen III. Öncelikli Çevre Sorunu Su Kirliliğidir. İlimizde atık su arıtma tesisinin olmayışı atıksular konusunda problem teşkil edilmesinin sebebidir. İlimizde, verilen İş Termin Planları çerçevesinde Atıksu Arıtma tesislerinin işletmeye alınması süreçleri İl Müdürlüğümüzce takip edilmektedir. Atıksu arıtma tesisinin ÇED süreci tamamlanmak üzeredir. Çevre sorunlarının giderilmesi amacıyla Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğümüzce yapılan çalışmalar aşağıda belirtilmiştir; Mardin İli Mahalli Çevre Kurulu, 2872 sayılı Çevre Kanunu, 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği, Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği, Isınmadan Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği, Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği, Atık Yağların - 118 - Kontrolü Yönetmeliği, Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği kapsamında çalışmalar ivedilikle devam etmektedir. IV. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU İlimiz sınırları içerisinde tespit edilen IV. Öncelikli Çevre Sorunu Gürültü kirliliğidir. İlimizin jeolojik yapısının kayalık olması temel kazı çalışmalarında kırıcıların kullanılmasına neden olmakta, bu faaliyet neticesinde çevre de yaşayan civar halkın şikayetine neden olmaktadır. Bu konu Mahalli Çevre Kurulunun kırıcıların ve inşaat faaliyetlerinin çalışma sürelerinin düzenlenmesi ile giderilmeye çalışılmıştır. V. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU İlimiz sınırları içerisinde tespit edilen V. Öncelikli Çevre Sorunu Doğal çevrenin tahribatı (Orman, Mera, Sulak alan, Kıyı, Biyolojik çeşitlilik ve habitat kaybı) dır. Bu konuda söz konusu alanların korunmasına dikkat edilmektedir. ÇED faaliyetine başlanmadan önce Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü ve İlgili diğer kuruluşların görüşü alınmaktadır. VI. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU İlimiz sınırları içerisinde tespit edilen VI. Öncelikli Çevre Sorunu Toprak kirliliğidir. İlimizde bilinçsizce kullanılan tarım ilaçları toprağı olumsuz etkilemekte ve kirliliğe neden olmaktadır. Bu konuda çiftçilerin bilinçlendirilmesi için çalışma yapılması planlanmıştır. - 119 - VII. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU İlimiz sınırları içerisinde tespit edilen VII. Öncelikli Çevre Sorunu Erozyondur. İlimizde geçmiş tarihlerde tarım alanı açılması için ormanların yok edilmesi, yakacak temini için ağaçların kesilmesi toprağın çoraklaşmasına neden olmaktadır. İl müdürlüğümüz bu kapsamda tahrip edilen ağaçlık alanların rehabilite edilmesi için çalışmalar yürüterek Erozyonu önleme yolunda gerekli faaliyetlerde bulunmuştur. TEŞEKKÜR EDERİZ… - 120 -
