bilişsel yaklaşım

BELLEK VE BELLEK SÜREÇLERİ
• Belleğin tanımı ve türleri:
• Bellek (hafıza): Yaşam boyunca
öğrenilen bilgilerin, davranış ve
kalıpların, anıların, depolanıp
saklanması ve hatırlanmasıdır.
Bu süreç yaşam boyu devam eder.
www.ismailbilgin.com
4
İnsan zihni bilgiyi alır, işler,
biçim ve içeriğini değiştirir,
depolar, gerektiği zaman
geri getirir ve tepkiler
üretir.
• Bir başka söylemle, süreç
bilgiyi bir araya getirir,
kodlar, bilgiyi korur ya da
depolar ve gerektiği zaman
geri getirir.
www.ismailbilgin.com
4
1. BELLEK TÜRLERİ
Bilgiyi işleme kuramına göre üç tür
bellek vardır.
a. Duyusal kayıt (Duyum Belleği)
b. Kısa süreli bellek / İşleyen Bellek
c. Uzun süreli bellek
www.ismailbilgin.com
Bellek Türleri
• Duyusal Bellek
(Duyusal Kayıt):
Çevreden alınan bilginin /her
türlü mesajın (ses, görüntü,
koku vb) işleme sistemine
girmeden önce kısa bir süre
tutulduğu bilgi deposudur.
Kapasitesi
Sınırsız
www.ismailbilgin.com
DUYUM BELLEĞİ
Bilgiyi işlemenin ilk aşaması
duyusal kayıttır. Bu
aşamada, çevredeki
uyarıcılar duyu organları
yoluyla sinirleri uyarır.
Uyarıcılar ve izleri kısa
süre duyu organlarında kalır.
Buna duyusal kayıt denir.
www.ismailbilgin.com
DUYUM BELLEĞİ
Depolama Süresi
Çok kısa sürelidir. 0,5 ile 1 saniye arasında
değişebiliyor.
Depolama Şekli
Çevreden alınan uyarıcıların birebir kopyasıdır
www.ismailbilgin.com
DUYUM BELLEĞİ
Anlamlı hale getirilmek istenen bilgi, işleme
sistemi olan kısa süreli belleğe (işleyen
bellek) aktarılır. Bu aktarma işlemini
sağlayan mekanizma “dikkattir”.
www.ismailbilgin.com
Örnek:
Bir gazetenin hızla sayfalarını gözden geçirdiğimizde
yazılar zihnimizde izler bırakır.
Bu Durum Aşağıdakilerden hangisine örnektir.
A.Uzun Süreli Bellek
B.Kısa Süreli Bellek
C.Belleğin Güçlendirilmesi
D.Belleğin Temel işlemleri
E.Duyum Belleği
www.ismailbilgin.com
DOĞRU CEVAP
(E)
Duyum Belleği
www.ismailbilgin.com
b. Kısa Süreli Bellek / İşleyen Bellek
• Duyusal kayıttan dikkat ve algı
süreçleri sonunda ayrılan bilgi,
sistemin ikinci öğesi olan kısa
süreli belleğe geçer.
• Kısa süreli belleğin hem bilgi tutma
süresi, hem de kapasitesi sınırlıdır.
• Bilgileri tutma süresi 20-30 sn den
kısa olan bellektir.
www.ismailbilgin.com
8
• Kısa Süreli Bellek (İşleyen Bellek):
Kısa süreli bellekte bilinçli olarak bilginin farkına
varılır ve bilgi anlamlı şekle dönüştürülür.
• Kapasitesi: Bu bellek
sınırsız olmayıp belli bir
sınırı vardır. Genel kabul
görüşe göre kısa süreli
belleğin sınırı “7” birimdir.
• Depolama Şekli: Ağırlıklı
olarak bilgiler görsel ve
işitsel olarak depolanır.
www.ismailbilgin.com
c. Uzun Süreli Bellek
• Bilgiyi işleme modelinde bilgiyi,
özellikle iyi öğrenilmiş bilgiyi, uzun
süre saklayan kısımdır.
• Uzun süreli bellekte bilgiyi, istediğimiz
uzunlukta ve miktarda depolar ve
asla unutmayız.
• Uzun
süreli
bellekte
bilgiler
kaybolmaz, ancak bilgi, uygun
biçimde kodlanmamış ve uygun yere
yerleştirilmemişse, geri getirmede
zorluklarla karşılaşılır.
• Bilgileri saklama süresi 30 sn den
başlayarak yaşam boyu sürebilir.
www.ismailbilgin.com
9
UZUN SÜRELİ BELLEK
Depolama Şekli:
• ANISAL BELLEK
– Yaşamımız süresince başımızdan geçen olaylar, şakalar,
dedikodular, kısaca kişisel yaşantılar burada depolanır.
• İŞLEMSEL BELLEK
– Herhangi bir şeyin nasıl yapılacağı ile ilgili bilgiler ve işlemler
depolanır.
• ANLAMSAL BELLEK
– Konu alanlarının kavramları, olguları, genellemeleri, kuralları
depolanır.
www.ismailbilgin.com
BİLGİ İŞLEME KURAMI MODELİ
YÜRÜTÜCÜ KONTROL
ÇIKTI
Ç
E
V
R
E
Uyarıcılar
Uyarıcılar,
(Fiziksel
Girdiler)
V
E
R
İ
C
İ
L
E
R
A
L
I
C
I
L
A
R
(Duyu
Organ
ları)
BEKLENTİLER
Tepki
Süreci
D
U
Y
U
S
A
L
KAYIT
Dikkat ve
Seçici Algı
www.ismailbilgin.com
ZİHİNSEL
TEKRAR
Kısa
Süreli
Bellek
(İşleyen
Bellek)
Zihinsel tekrar
Kodlama
Uzun
Süreli
Bellek
Hatırlama
4
BELLEĞİN TEMEL İŞLEVLERİ
• Kodlama: Bilgiyi belleğe işlenebilir duruma
dönüştürme.
• Saklama: Kodlanan bilginin depolanmasıdır.
www.ismailbilgin.com
2. BİLİŞSEL SÜREÇLER
•
•
•
•
Dikkat
Algı
Açık Ve Örtük Tekrar
Kodlama
• Etkinlik
• Örgütleme
• Eklemleme
• Bellek destekleyici
ipuçları
• Geri Getirme Ve Unutma
• Yürütücü Biliş
www.ismailbilgin.com
DİKKAT
• Öğrenme, dikkat etme süreciyle başlar.
• Uyarıcı ya
yönelmedir.
da
uyarıcılara
tepkiye
• Hangi bilginin kısa süreli belleğe geçip
geçmeyeceğini belirler. Bilgiyi işleme
süreci dikkat ile başlar.
www.ismailbilgin.com
12
ALGI
• Duyusal bilginin
yorumlanması ya da
anlamlandırılması işlemidir.
• Büyük ölçüde geçmiş
yaşantılara dayalıdır.
• Algıyı etkileyen bir başka
etken de beklentilerdir.
www.ismailbilgin.com
13
AÇIK VE ÖRTÜK TEKRAR
• Bilgi yeterli sıklıkta tekrarlanırsa
uzun süreli belleğe geçer.
• Tekrar iki biçimde; sesli ve
zihinde yapılır. Tekrar sürecinde
bireyin rolü önemlidir.
• Aralıklı tekrar sürekli tekrardan
daha etkilidir.
www.ismailbilgin.com
14
KODLAMA
• Uzun süreli
bellekte var olan
bilgi ile kısa
süreli bellekteki
bilginin
ilişkilendirilerek
transfer
edilmesidir.
www.ismailbilgin.com
15
KODLAMA
ETKİNLİK
• Öğrenen kişinin etkin olmasıdır.
ÖRGÜTLEME
• Düzenleme ya da bilgiyi gruplama, tutarlı yapılar
oluşturma, kodlamaya yardım eden önemli bir
süreçtir.
www.ismailbilgin.com
KODLAMA
EKLEMLEME
• Bilginin uzun süreli belleğe yerleştirilmesinde en
etkili strateji olan eklemleme, bilgi birimleri
arasında ilişkiyi ve anlamlandırmayı artırma
sürecidir.
BELLEK DESTEKLEYİCİ İPUÇLARI
• Doğal bağlantının var olmadığı durumlarda,
çağrışımlar oluşturarak bağlantı yaratırlar.
www.ismailbilgin.com
GERİ GETİRME VE
UNUTMA
• Öğrenme sürecinde ön bilginin geri
getirilmesi
öğrenme
düzeyini
etkiler.
• Çünkü yeni bilgiler ön bilgi ile
ilişkilendirilirse anlamlı hale gelir.
• Öğrenme hem sunulana hem de
buna uyum sağlayan mevcut bilgiye
bağlıdır.
www.ismailbilgin.com
18
YÜRÜTÜCÜ BİLİŞ
• Yürütücü kontrol bireyin tüm biliş
süreçlerini denetleyen sisteme
verilen addır.
• Yürütücü biliş, bilişe ilişkin bilgidir.
• Öğrenme gerçekleşmezse
yürütücü biliş, duruma uygun
doğru süreçleri işe koşar.
Özetleme, eklemleme, şematize
etme, düzenleme gibi.
www.ismailbilgin.com
19
TANIMA VE HATIRLAMA
TANIMA
• Kişi ve nesnelerle yeniden karşılaşıldığında bunları
tanınması olanağı doğar. Buna Tanıma denir. Tanıma
belleğin en ilkel ve temel işlevidir.
HATIRLAMA
• Daha önce çok kez görülen kişi, nesne yada olaylar;
yaşanan deneyimler ve öğrenilen bilgiler,istendiğinde
bellekte yeniden canlanabilir. Buna
Hatırlama
www.ismailbilgin.com
denir.
UNUTMA VE NEDENLERİ
Öğrenmenin tersi olan bellek işlevidir. Yani
öğrenilenlerin zihinde
canlandırılMAMAsıdır.
Unutma nedenleri şöyle
sıralanabilir;
1-Bilginin geri çağrılmasındaki
başarısızlık
2-Saklanılan bilgilerin iyi öğrenilmemiş
olması
3-Engelleyici etki.Bu etki 2 şekilde olur.
A.Geriye doğru engelleyici etki(Geriye
ket vurma)
B.İleriye doğru engelleyici etki(İleriye
ket vurma)
www.ismailbilgin.com
•
•
• GERİYE KET VURMA
Yeni öğrenilenler,önceki öğrenilenlerin
unutulmasına neden oluyorsa geriye ket
vurma;
• İLERİYE KET VURMA
Önceki öğrenilenler,yeni öğrenilenlerin
unutulmasına neden oluyorsa ileriye ket
vurma denir.
• 4-Unutmada duygu ve heyecanların
etkisi vardır.
• 5-Güdülenme ve eksikliği unutmaya
yol açabilir.
• 6-Öğrenilen malzemenin boşa gidip
gitmemesi unutmayı etkiler.
• 7-Organik sorunlar unutmaya yol
açabilir.
www.ismailbilgin.com
ÖRNEK
Başka bir eve taşınan arkadaşınızın yeni telefon
numarasını öğrenirsek, önceki evinin numarasını
hatırlamakta güçlük çekeriz.
Bu durum aşağıdakilerden hangisine örnektir?
A.Geriye ket vurma
B.İleriye ket vurma
C.Duyum Belleği
D.Çağrışım ilkeleri
E.Kavramsal kategoriler
www.ismailbilgin.com
DOĞRU CEVAP
(A)
Geriye ket vurma
www.ismailbilgin.com
HATIRLAMA VE UNUTMAYI ETKİLEYEN
ETMENLER
A.Anlamsız konu ve malzemeler anlamlı
olanlara göre daha çabuk unutulur.
B.Sıkıntılı ve üzücü olaylar sevindirici
neşeli olaylara göre daha çabuk
unutulur.
C.İlgi ve gereksinimleri karşılayan
olaylar daha kolay hatırlanır
D.Öğrenmeden sonra yapılan
dinlenme,uyuma zamanı gibi
etkinlikler yani zihnin yeni
uyarıcılara kapatılması hatırlamayı
kolaylaştırır.
www.ismailbilgin.com
UYARI
Uyarı1) Hatırlama ve unutma birbiriyle ters orantılıdır. Hatırlama
artarken unutma azalır, unutma artarken hatırlama azalır.
Unutma başlangıçta hızlı, daha sonra giderek yavaşlar.
Uyarı2) Negatif(Olumsuz) transfer ile ket vurma birbiriyle genelde
karıştırılır. Negatif(Olumsuz) transfer,bilginin öğrenilmesi
aşamasında ortaya çıkan bir sorun iken, ket vurma hatırlama
aşamasında ortaya çıkan bir sorundur.
www.ismailbilgin.com
ÖRNEK
Ağaç oymacılığını bilen bir kişi daha sonra bir kereste
fabrikasında çalışmaya başlamış ancak eski becerilerini
yitirdiği görülmüştür.
Buna göre unutmayı açıklayan etken aşağıdakilerden
hangisidir?
A.Negatif transfer
B.İleriye ket vurma
C.Pozitif transfer
D.Geriye ket vurma
E.Ayırt etme
www.ismailbilgin.com
DOĞRU CEVAP
(D)
Geriye ket vurma
www.ismailbilgin.com
www.ismailbilgin.com