Slide 1
advertisement
FİZYOLOJİK PSİKOLOJİ SİNİRSEL GELİŞİM Prenatal Birth Postnatal……juvenile…..adult Neurogenesis and Migration Gliogenesis Synaptogenesis & LTP Myelination Selective apoptosis Slotkin Beyin gelişimi Beyin gelişimi Thompson ve Nelson (2001) Developmental science and the media: Early brain development. American Psychologist, 56(1), 5-15 Beyin gelişimi • Duyu sistemleri doğum öncesinde ve doğumdan sonraki ilk aylarda hızla gelişir • İşitme doğumdan önce başlar • Görme duyusu ilk yıl yetişkin düzeyine ulaşır Beyin gelişimi • 1-2 yaş: Hemisferler arası bağlantıların artışı, görsel-uzaysal ve görsel duyusal-motor becerilerin gelişmesi • 2-12 yaş: Konuşma alanlarında belirgin dentritik dallanma Beyin gelişimi 2 temel aşamada gerçekleşir; – Dallanma – Budanma Kritik dönemler – in utero – 0-3 yaş – 10-13 yaş Bu 3 dönemde beyinde oluşan hızlı gelişimi budanma ve organizasyon izler Bazı alanlarda özel beceri gelişimi için fırsat yaratır Kritik peryodlar • İlk 3 yaş (özellikle 18 ay) – Duyusal ve motor projeksiyonlar (Arkadan öne gelişir) – Beyaz madde önden arkaya gelişir • 6-13 yaşlar arasında • Temporal ve parietal alanlar arasında bağlantılar oluşturulur • Puberte öncesi – Frontal korteks Binocular vision Kritik dönemler Central auditory system Habitual ways of responding Language Emotional control High Symbol Peer social skills Relative quantity Low 0 1 2 3 Years 4 5 6 7 Deneyim temelli gelişim Deneyim beklentili plastik değişimler – MSS kritik peryodlarda deneyimlere bağlı olarak bazı özel sinaptik bağlantılar oluşturur – Birincil duyusal korteksin gelişimi için normal düzeyde uyarı almak gereklidir Deneyime bağlı plastik değişimler – Kritik dönemdeki özel yaşantılar beynin gelişimini etkiler (örn: müzik eğitimi ile sensorimotor korteks ve birincil işitme korteksinin gelişmesi) Sinaps oluşumu Language Sensing Pathways (vision, hearing) Higher Cognitive Conception Function -6 -3 0 3 Months 6 9 1 AGE 4 8 12 16 Years C. Nelson, in From Neurons to Neighborhoods, 2000. Sinaps oluşumu Grafton ve Mazziotta Doğumda– 50 trilyon 1. yaş– 1000 trilyon 20. yaş– 500 trilyon Relative Volume/Density Time Course of Critical Events in the Determination of Human Brain Morphometry White Matter Birth Puberty Gray Matter 20 weeks 1 year 10 years Synapses 18 years Neurogenesis Migration Synaptogenesis Synaptic Elimination Myelination Dendritic and Axonal Development/Remodeling Neurodevelopmental processes, cortical synapse density, and their relationship to gray and white matter volumes on MRI. Giedd et al. 1999, Sowell et al. 1999. Myelinizasyon Doğumda beynin ağırlığı, yetişkinlikteki beyin ağırlığının % 25’ini oluşturur 6. yaşta %95’e ulaşır Bu artış myelinizasyon, sinaps oluşumu, nöron olgunlaşması ve glia hücresi gelişimi ile olur Doğumda myelinizasyon talamusta başlar Myelinizasyon kısmen deneyimlerle bağlantılıdır Nöronal gelişim • Sinir sisteminin organizasyonel ve işlevsel kapasitesi aşağıdan yukarıya aşamalı bir gelişim izler Most Active Neurodevelopment Neocortex Neocortex Limbic Diencephalon Brainstem Most Active Neurodevelopment Limbic Year One Prenatal Diencephalon Brainstem One to Three Year One Prenatal Perry Beyin gelişimi Beyin sapı - Prenatal dönem- erken bebeklik Limbik sistem (Amigdala, hipokampus) - Geç bebeklik-4 yaş Serebral korteks - Yeni yürümeye başlama- ….. - Dil, işitme korteksi- 1 yaş - Mantıklı düşünme- 4 yaş 5 gün 1 yıl 2 ay 28 yıl Peak 12 y 16 ys 12 yrs 20 yrs Giedd et al., Nature Neuroscience, 1999 Gray matter maturation Gogtay, Giedd et al PNAS 2004. N = 13 (7 male, 6 female) typical subjects Beyin gelişimi • Hipokampus 1 yaşta gelişmeye başlar, otobiyografik bellek 4. yaşta gelişir • 6. yaşa kadar PFK’in(prefrontal korteks) gelişimi ile yönetici işlevler gerçekleştirilir • 6. yaşta sensorimotor bölge gelişiminin pik yapması ile mantıksal çıkarım gelişir Duyusal ve motor sistemler 7. yaşda da gelişmeye devam eder • Beyin gelişimi • • Motor korteks 9. yaşta sefalokaudal (baş, kollar- bacaklar) ve proksimodistal ( baş, gövde, kollar, eller, parmaklar) olarak gelişir 10. yaşta görsel ve işitsel merkezler olgunlaştığı için hesaplama, bildik nesnelerden yeni anlamlar çıkarma yetisi gelişir Beyin gelişimi • • • • 11-13 yaşlarda görsel-uzaysal ve görselişitsel alanların olgunlaşmaya devam eder 14. yaşta yargılama yetisi gelişir 14-17. yaşlarda bu alanlarla birlikte somatik sistemler de olgunlaşmada pik yapar 18-21 yaşlar arasında frontal yönetici işlevler olgunluk kazanır Beyin gelişimi Temel bilgiler üzerine yeni bilgiler eklenerek beyin her an yeniden yapılandırılır Giderek daha karmaşık yapılar ve işlevler geliştirilir Beceriler kullanıldıkça yeni beceriler kazanılır Uyaran- Deneyim- Gelişim Duyu yollarından gelen uyaranlar, gen transkripsiyonunu etkileyerek beynin çeşitli bölgelerindeki nöronların farklılaşmasına temel oluşturur (eyes) (auditory cortex) (visual cortex) (ears) Görme 1 month 2 months • Vision very poor at birth – Acuity about 1/30th adult level, 20/600 3 months Görme Subkortikal görme mekanizmaları kortikal mekanizmalardan daha önce gelişir Yeni doğanda varolan geriye dönüş inhibisyonu ile yeni uyarana yönelim, 2-3. aylarda kaybolur 4-6. aylarda kortikal mekanizmaların gelişmesiyle tekrar ortaya çıkar Görme Yeni doğan hareketi farkeder ancak nesne ayırımı yapamaz Nesneye dikkati yöneltmek üzere gözlerini ve başını hareket ettirebilir İlk ayın sonunda karşıdakinin gözüne bakabilir (bazal gangliyondan superior kollikulusa bağlantı) Parietal lobun maturasyonu ile (2-4 ay) periferik bakış gelişir Bakış- Dikkat Bakım verenin davranışları bebeğin dikkatini nasıl kullanacağına rehber olur Aşırı uyarandan rahatsız olur 3-4. aylarda beklediği bir görsel uyarana gözlerini çevirmeye başlar Görme yollarının oluşumu Uyaran yaşamı tehdit edici özelliğe sahipse optik sinir yolu görsel talamus tarafından kesintiye uğratılır Uyarı amigdalaya iletilir, korku tepkisi uyarılır Yaş ve deneyimle beyin ağları gelişir ve netleşir Infancy to Childhood Hermove et al., NeuroImage 2005 Beyin gelişimi dönemleri- Hastalıklar Psychiatric Illness Onset Brain Development Psychosis DLPFC Mood Disorders Pituitary Limbic OKB DEHB Striatum Prefrontal Birth Childhood Adolescence Time Adult
