2012 M.S.S. MEDİKAL PSİKOLOJİYE GİRİŞ780 KB
advertisement
MEDİKAL PSİKOLOJİYE GİRİŞ Prof.Dr. Müfit UĞUR PSİKOLOJİNİN TANIMI • Davranışların ve mental olayların sistematik olarak incelendiği bir ilim dalıdır. • Davranışlar bakımından A-Uyumsuzluk, B-Kavgacılık C-Aşırı neşelilik, D-Korku ,terleme v.s. Mental olaylar A-Düşünce, B-Duygusallık, C-İrade, D-İdrak, E-Hafıza 2-TATBİK ALANLARI: A-Klinik psikoloji, B-Danışmanlık psikolojisi, C-Okul psikolojisi, D-Endüstri ve sanayii psikolojisi, E-Tecrübi psikoloji, F-Sosyal psikoloji, D-Gelişim psikolojisi, H-Psikometrik psikoloji. PSİKOLOJİNİN TARİHÇESİ • Türklerde çok eskiden beri bilinip uygulanan bu ilim dalı yakın zamana kadar felsefe başlığı altında görülmekte. • Bu konuda pek çok da eser vardır.İmamGazali, İbrahim Hakkı gibi felsefe düşünürleri psikoloji ilminin konularına temas etmişlerdir. • Psikoloji ile ilgilenme ve uygulamalar Batı xda 19 cu yüzyılda başlamıştır. Batıdaki araştırmacılar ve ekolleri • Wundt : İNTROSPEKSİYON metodunu kullanır. Şuuru bu metot ile incelemiştir, • Ebingam: ATOMİSTİK PSİKOLOJİ . Şuuru meydana getiren elemanlar incelenmektedir. Mesela şuurun açık olması için idrak ile ,uyanıklık gerekir ve Dikkatin de sağlıklı olması lazımdır. xx • Wertheimer: ”GESTALT PSİKOLOJİSİ”; Gestalt şuuru parça tarzında değil ,bütün elemanları ile inceler. Sade idrak değil , idrak ile birlikte dikkat ve uyanıklık incelenir. • Watson: “ DAVRANIŞ PSİKOLOJİSİ” Watson’ a göre her şey genetik değildir.Çevre davranışlara etki etmekte ve onu yönlendirmektedir. • Pavlov : “ŞARTLI REFLEKLER” ; Şartlı uyaran - Şartlı cevap Et (U.C.S)-Salya ifrazı (U.C.R) Zil (C.S) +Et (U.C.S) – Salya (U.C.R) Zil (C.S) - Salya (C.R) DEVAM • Caren Horney: “ÇEVRE FAKTÖRÜ” Çevre ve genetiğin birlikte nevrozların oluşu üzerindeki teorilere değiniyor. • Kierkegaard ve Heidegger:” EKSİSTANSİYALİZM” Rasyonalizm akımına bir tepki olarak ortaya çıkmışlardır.Pozitivist görüşlerin insanları yabancılaştırması üzerinde dururlar. • Erich Fromm: “ÇOCUK EBEVEYN İLİŞKİLERİ” İlişkilerde erken dönem travmaları ve çocuğun bütün davranışları ebeveynlerden görerek öğrenmesi üzerinde önemli tespitler yapmıştır. DAVRANIŞLARIN BİYOLOJİSİ • Beyindeki ilgili merkezleri Nörotransmitter adını verdiğimiz kimyasal maddeler uyarır.Her bölgenin uyarıcı maddesi değişiktir. 6-OH Dopamine : Substantia Nigra, Dopamine : Frontal Korteks, Serotonin : Raphe Çekirdeği, Suprakiazmatik çekirdek, GABA : İnhibitör nöronları uyarır KOGNİTİF YAKLAŞIM • Melekeler ve onların fonksiyonları ile ilgili durumlar incelenir, • Düşünce, • İdrak, • Hafıza, • Konsantrasyon, • Muhakeme, • Zeka gibi . PSİKOANALİTİK YAKLAŞIM • Psikoanalitik yaklaşımı ortaya koyan Freud daha çok şuuraltı muhtevanın , komplekslerin kontrolü ile baskılanması ve boşaltılmasının metotlarını anlatır. • Psikoanalitik yaklaşımda İd, Ego ve Superego kavramları üzerinde çalışılır. • Tedavi metotları içinde Psikanaliz, hipnoz ile davranış ve kognitif terapiler bulunmaktadır. Merkez Sinir sistemi Nöroanatomik oluşumları Frontal Lob – – – Arka sınırı= sulcus santralıs Alt sınırı= Sylvian fissür Medial sınır = superior longitudinal girus – Duyu ve motor assosiasyonları birleştiren korteks sahasıdır, – Düşünce ile ilgili durumlar burada değerlendirilir – Düşüncenin icra fonksiyonları burada yapılır – Bu bölümde bulunan alt yapılar • • • Medial prefrontal korteks Lateral prefrontal korteks Orbitofrontal korteks bulunur Lateral prefrontal korteks • Frontal korteksin icra fonksiyonlarını düzenler • Yüksek davranışları planlar,kontrol ederek düzenler • Plan kurma ve kurulan planının tatbikatı ile ilgili sahadır. Orbitofrontal korteks • • • • Şartlı reflekslerin kurulması ile ilgili beyin sahasıdır Koku tat duyumlarını alıp bunları anlamlandırma ile ilgili sahadır. Diğer beyin sahaları ile bağlantı halindedir. Hafıza fonksiyonları bakımından da önemli beyin sahasıdır. Prefrontal Korteks Prefrontal korteks • Medial Prefrontal korteks içindeki yapılar – – – – – Talamus Hipotalamus Amigdala Hipokampus Limbik lob bulunmaktadır – – – – Davranışların affektif yükü , içgüdüler, içsel bir takım dürtülerin kontrolü ve bunların işlenmesi, İçsel dürtü ve arzulara göre motivasyonların ayarlanıp düzenlenmesi Serebral korteks • Beyin loblarının üzerinde duysal ve motor uyaranları değerlendirip onlara cevap üreten beyin sahasına verilen isim. Beyin kabuğu da denir. • Motor bölümü Broca merkezi konuşmadan ve motor hareketlerden sorumlu sahadır. Motor afazi yapar • Duysal bölümü Wernicke sahasıdır Konuşmanrın düzeninden ve duysal yükünden sorumludur duysal afazi yapar • • • • • Aralarında bağlantı bulunmaktadır Agrafi düşüncenin yazılamaması Akakluli sayıların düzen içinde sayılabilme yetisinin kaybı Aleksi Okuduğu anlama bozukluklarına verilen isimlerdir Amimi =mimiklerin bozulmasına denir Prefrontal korteks Paryetal lob • Frontal lobun posteriorunda bulunur • • • • • • • Gelen duysal bilgileri toplar Ne anlama geldiklerini çözer Bunları diğer bilgiler ile birleştirir Anlamlı hale getirir Arkadan gerekli depolamayı yapar Frontal lob fonksiyonlarını denetleme vazifesini yapar Frontal lobdan gelen icra fonksiyonlarını yürütür Temporal lob • • • Dorsal sınırı= lateral fissürün horizontal kolu İnferomedial sınır = Hipokampus Altında = Amigdala bulunur. • • • • İşitmenin assosiasyon korteksidir İşitme girdilerini işleme görevini yürütür, Bellek ile ilgili kodlamaları yapar Dil ve görsel algıyı birleştirerek assosiasyonları kurar ve duyguya göre konuşma olur Affektif bilginin işlenmesinde önemli rolü vardır • Oksipital lob • Yüzeyinde kalkarıne sulcus bulunmaktadır ve görmenin merkezi burasıdır. • Beynin posterior bölgesidir. • Optik bilgi duysal olarak algılandıktan sonra bu sahaya projekte olmaktadır. • Uzamsal algıyı işler • • Bunların dil ve nesne ilişkilerini kurmakla görevli beyin sahasıdır. Gorsel bilgideki – – – Renk Şekil Hareket ilişkileri burada işlenir Paryeto temporal lob • İşitme görme ve somatosensoriyel girdiler arasındaki ilişkileri kurmaktadır. • Çok yönlü algılama için gerekli beyin merkezidir. • Dil Konuşma ve abstre soyut düşüncede önemli fonksiyonları vardır. • Problem çözmede önemli bir merkezdir • Sağ sol diskriminasyonu yapmayı sağlar • Karmaşık bilişsel aktivitelerin çözümünde sorumlu beyin sahasıdır. Prefrontal bölge • • Frontal lob içinde bulunmaktadır Görevleri – Sosyal standartları sağlamaktan sorumlu beyin sahasıdır kendilik,içgörü farkındalığını algılar ve davranışlyarı buna göre düzenler. – Optimal uyarılma halini sağlar – Dikkat toplamayı sağlar – Çevre şartlarını ve bunların potansiyel sonuçlarını algılayıp değerlendirir – Günlük işlerimizde bilişsel esneklik sağlama sahasıdır Bazal ganglionlar • • • Beyin korteksinin derinliklerinde bulunan subkortikal yapılardır Ekstrapiramidal sistem olarak ta bilinirler İstem dışı hareketlerin idare ve kontrolünden sorumludurlar – – – – – Kore Ani düzensiz hareketler olur Atetoz = parmak ve ellerde istem dışı olarak yapılan hareketlerdir Ballısmus = Ekstremitelerin istem dışı olarak kasılması halidir Rijidite =kas tonusunun artması halidir Bradikinezi hareket yavaşlaması halidir – – – – Wilson hastalığı Parkinson hastalığı Huntington koresi Sydenham koresi sık görülenlerdir. Talamus • • • • • • Kortikal ve subkortikal uyarılmaları düzenler Dikkati düzenleyip yönlendirmekle sorumludur Duyu girdilerinin filtre edildiği sahadır İlgili duyumlara karşı uygun motor cevaplar üretmektedir. Bilişsel aktivite için kortikal subkortikal döngüleri uygun biçimde devreye sokar ya da çıkartır Hastalığında; – – – – – – – – – – Perseverasyon Konudan konuya geçmeler Apati Amnezi Kişilik bozukluğu Disinhibsisyonlar İcra fonk. Bozulması İnkar Afazi şizofreni Orbitofrontal Korteks Hipokampus • • • Bellek ile ilgili beyin sahasıdır Psikiakrik bozukluklara sebep olmaktadır Hafıza kaylbı ve görsel tanıma bozukluğu yapar Hipokampus Limbik lob • Amigdala – – – – – – – – – Öğrenme ve hafıza ile ilgili, Gıda bulma Çiftleşme Yavrusunu tanıma Tehlikeyi algılama Savunma Sakınma Saldırma Koku duyumlarını algılamakla ve bunlar ile ilgili tedbir ve motor fiilleri icra ile görevlidir. – Hastalığında • • • • • Korku Stress Anksiyete panik PTSD fobi Madde bağımlılığı epilepsi İnsula • • • • • • • • • Temporal lobun derinliklerinde bulunan bir sahadır. Ağrı duyusunu algılamada önemlidir İnfarktı konuşmayı bozar ,emosyon ifade edilemez,hafıza kaybı olur Tiksinti , üzüntü ve korku içeren yüz ifadelerine karşı doğru tepki verme ve bunların tanınmasını sağlar Korku koşullanmasını sağlar Fobik belirtileri yapar Hoş olmayan uyaranları anlamamıza yardım eder Açlık gibi durumların algılanması sağlar Bütün bu durumların kategorik olarak sınıflandırmaların yapar. Amigdala Girus cinguli • • • • • • • • Uyaranların duysal değerlendirmesinin yapıldığının ve haz almanın sevk edildiği beyin merkezidir. Bozulması Korku Depresyon Öfori Depresyoon Cinsellikte kontrol bozukluğu Agresyon yapar Gyrus Cingulus Septum serebellum • • • • • • • Motor aktivitelerin düzenleme merkezidir Denge kaybı ve denge koruması ile ilgilidir Sinerji- ataksi olur Tremor hipotoni Nistagmus Motor konuşma bozukluğu Anormal postür • • • • • Koşullanmaları düzenler Zaman algısını düzenler Öğrenmede etkilidir Bilişsel affektif durumu kontrol eder düzenler Düşüncede dismetriye engel olur bozulunca düşüncede bozulur Beyin sapı • • • Beyinde arkada ve serebellumun altında bulunur Kranial sinir kontrollarını sağlar Hayati merkezlerin idaresi buradan yapılır – – – – – – – – – Solunum merkezinin kontrolu Kalp atım merkezinin kontrolü Kan basıncı Işık refleksinin sürdürülmesi Yutkunmanın kontrolü Önemli mimiklerin kontrölü Gastrointestienal aktivitenin kontrolü v.s Yukarıya motor ve duysal input geçişlerinin olduğu yerdir Uyanıklık ile ilgili hayati merkezler buna çok yakında bulunur Sinir sistemi • • • • • • Hücre = Nöron Hücre bağlantıları= Nöral Zincir Alıcı Hücre = Reseptör Reseptörü Uyaran= Stimulus Hücrenin cevabına = Respons Nöron hücresinin bünyesinde SOMA, DENDRİT, AXON,TERMİNAL BUTTON var. • İnsan beyninde 10.000.000.000 nöron var. Merkez sinir sistemi • Sinir sistemi Merkez Sinir Sistemi Omurilik Periferik sinir sistemi Beyin Somatik Ön Orta Arka Serebral Korteks COLLİCULUS Serebellum İnf-sup Pons Limbik Medulla obl. Bazal g Talamus H.Talam Otonom Motor ve Hissi sinir Sempatik Parasem Patik s.s Opioid Peptidler • Nöron hücresinin dışında ,başka organlarda yapılırlar. Kan dolaşımı sayesinde sinir sistemine gelirler. Nöronların çalışmasına etki ederek davranışları module ederler. • Enkephalinler,Beta endorfinler. Dinorfinler. • Substans P:Ağrı duyumunu ileten bir nöro modulatör maddedir. Morfin Substans P yi bloke ederek ağrı duyumunu durdurur. • Akapunktur;İğne batan yerden endorfin salgılandığı düşünülmektedir. • Plasebo d • Somatik bölümü oluşturan Periferik sinir sistemi a)Afferent sinir sistemi ( Götürücü yollar) Perifer ile merkez arasında olup; merkeze ( omuriliğe ) arka duyu köklerinden girerler. b)Efferent sinir sistemi (Getirici yollar) Merkezden perifere giden somatik yolları ifade eder.Merkezden perifere gelen bu yollar omuriliği ön köklerden terk ederler. Reflekslerde omurilik merkez rolünü üstlenir. Reaksiyonlarda merkez bizzat kortekstir. Bir reaksiyonun şeması • KORTEKS Efferent yol Afferent yol İcra Organı RESEPTÖR 1-Trafikte kırmızı ışık görülünce frene basılır 2-Elim ateşe değse geri çekerim. 3-Gıdanın kötü kokusu varsa ,yemeyiz. 4-Klaksiyon sesi duyunca çevreme bakarım. 5-Ayağıma çivi battığında ayağımı ters yönde geri çekerim. Otonom sinir sistemi • Otonom sinir sistemi Otonom sinir sistemi Parasempatik Sis Kraniosakral sis Sempatik Sis. Lumbosakral Preganglioner uyarıcı Postganglioner uyarıcı. Parasempatik Asetilkolin Asetilkolin Sempatik Asetilkolin Norepinefrin Parasempatikler • Parasempatik uyarıcıları bloke eden farmakolojik maddeler Muskarinik reseptörlerdeki iletiyi ATROPİN bloke eder. Nikotinik reseptörlerdeki iletiyi ise NİKOTİN bloke eder Sempatikler • Sempatik sinir sistemindeki uyarıyı bloke eden farmakolojik maddeler Alfa reseptörler( Alfa adrenerjikler ) in norepinefrin ile uyarılmasını İSOPROTORENOL, Beta reseptörlerin ( Beta adrenerjikler) norepinefrin ile uyarılmasını, PROPRANOLOL bloke eder. OMURİLİK • • • • • • Sekiz (8) servikal segment, On iki (12) Torakal segment, Beş (5) Lomber segment Beş (5) Sakral segment, Bir (1) Koksigeal segmentten olmak üzere toplam (31) segmentten oluşur. Arka beyin yapıları • Arka beyin: a) Medulla Oblongata : Solunum regülasyonu, Dolaşım regülasyonu, Yutkunma refleksinin kontrolü, İskelet adalesinin kon traksiyonu ve koordinasyonu, Formatio reticularis aracılığı ile şuurluluk durumunu kontrol eder. d b)Pons; Beynin ön ve arka bölgelerini bağlayan bir köprü vazifesini görür. Yüzdeki mimiklerin regülasyonunda çok önemli bir merkezdir.Bu sayede duyguların ifade edilmesinde önemlidir. c)Serebellum; Denge ve koordinasyon ile ilgili merkezdir. Ayakta durma, Yürüme, denge hissi, Hareketlerin koordinasyonuyla ilgili işler görür. d 2-Orta Beyin İşitme sinyalleri burada colliculus inferior ve colliculus superiorlarda güçlendirilip temporal lobun derinliklerindeki işitme merkezlerine gönderilir. 3-Ön beyin Düşünce ve muhakeme melekeleri ile ilgilidir. Motor hareket merkezi de burada bulunur. Santral fissür, Lateral serebral fissür, Paryetooksipital fissür,Frontal lob,Paryetal lob,Temporal lob,Oksipital lob,İnsula dan oluşur. MOTOR ALANLAR • Her motor fonksiyonu beyinde simgeleyen bir merkez ve o merkeze ait bir alan vardır. Motor fonksiyonların ehemmiyetine ve vital değerlerine göre bu merkezler beyinde yer kaplarlar.Böylece çıkarılan beyin haritalarına HOMONKULUS adı verilir. • Mesela el için en büyük alan baş parmağa aittir, çünkü onun fonksiyonu kaçınılmazdır. d • Primer motor alan A4 olarak bilinir. • Premotor alan A 6 Ekstrapiramidal hareketler ile ilgilidir. • Primer sensoryel projeksiyon korteksi A1-2-3 karşı tarafa ait hissiyet (deri adale tendon mafsal) ile ilgilidir. Primer vizüel alan A 17 oksipital lobda Primer işitme alanı A 41 olarak isimlendirilir. d • Limbik lob temporal bölümde bulunur. Koku ve öfke ile ilgili bulunmaktadır. • Bazal ganglionlar: İstem dışı hareketleri kontrol ve koordine ederler. • Talamus : Bütün uyarılar buraya uğrarlar Vegetatif fonksiyonların düzenlenme merkezi olarak rol oynarlar. • Hipotalamus: Endokrin görev üstlenmiştir , bu görevini hipofiz bezi ile bir uyum içinde sürdürür. Beyin asimetrisi • Konuşma sol beyin fonksiyonudur. • Matematik performans sağ beyin fonksiyonudur . • Sol beyin kadınlarda , sağ beyin erkeklerde daha çok gelişir ve bu yüzden kadınlar sözel mesleklere, erkekler ise matematik fonksiyonlu mesleklere eğilim gösterirler.
