PowerPoint Sunusu

Ünite :9
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Doç. Dr. Cengiz BATUK
İLAHİYAT LİSANS TAMAMLAMA PROGRAMI
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
İsa Döneminde Yahudi mezhepleri
Ferisilik
 II. Mabed döneminin (MS 70) sonuna kadar
Tevrat üzerinde tefsir çalışmaları yapılır.
Eski Ahit’i (Tanakh), rabbilerin yorumlarını ve fıkıh
çalışmalarının otoritesini kabul ederler. Ahiretin
varlığını iman esaslarından kabul ederler. İsa’ya en
fazla muhalefet edenler bunlardır.
Samiriler : Putperest Asurluların soyundan geldikleri
kabul edilir. Onlar kendilerini İsrail’İn gerçek dinine
inanan ve geleneksel inançlara bağlı kimseler olarak
tanımlarlar. MÖ V. yy. ana gövdeden ayrılmışlardır.
Sadece Tevrat (Torah) kabul eder Talmud, Neviim ve
Ketuvim’i kabul etmezler.
1
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Sadukilik
Esseniler
Ferisilere karşıdırlar, Tanakh dışında hiçbir otorite
kabul etmezler. Rabbilerin yorumlarıyla fıkhı
değersiz kabul ederler. Ahiretin varlığına inanmazlar.
Meleklerin ve ruhların varlığı gibi düşüncelere karşı
çıkarlardı. Sadukiler özellikle Kudüs’te ve tapınakta
aktiftiler.
Yaklaşık olarak MÖ 2. yy ile MS 2. yy arasında faaliyet
gösteren bir Yahudi asketik / münzevi mezhep.
Toplumsal yaşama çok önem veren Esseniler son derece
organize edilmiş bir hayat tarzına sahiptiler. Kudüs
merkezli resmi din anlayışına karşı çıkarak Kudüs
dışındaki tepelik bölgelere çekilmiş ve orada kendi
düşüncelerine uygun bir yaşam biçimi sürmüşlerdir.
“Qumran / Ölü Deniz Yazmaları” adı verilen metinlerine
1947’de ulaşılmıştır. II. Mabed döneminin (MS 70)
sonuna kadar Tevrat üzerinde tefsir çalışmaları yapılır.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Samiriler
İsa Döneminde Yahudi mezhepleri
Putperest Asurluların soyundan geldikleri kabul
edilir. Onlar kendilerini İsrail’İn gerçek dinine inanan
ve geleneksel inançlara bağlı kimseler olarak
tanımlarlar. MÖ V. yy. ana gövdeden ayrılmışlardır.
Sadece Tevrat (Torah) kabul eder Talmud, Neviim ve
Ketuvim’i kabul etmezler.
 Yahudi ismini kullanmazlar.
9.
Ünite
 İbadet öncesi abdest alırlar.
 Mabedlerinde halı ve kilim vardır.
 İbadetlerinde rüku ve secde gibi erkanlar vardır.
2
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Kumran Mağaraları / İsrail
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Kumran harabesi ve mağaraları üstten görünüm
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Kumran Mağaraları / İsrail
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Ortaçağ Yahudi Mezhepleri
 Rabbani Yahudilik: MS 70-640 arasında ise
hukuki geleneği geliştirmekle uğraşan Rabbiler
tarafından oluşturulan “Rabbinik Yahudilik”
dönemidir. Bu dönemin en önemli metni (Mişna
& Gemara=Talmud) dur.
3
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Ortaçağ Yahudi Mezhepleri
Çağdaş Yahudi Mezhepleri/Akımları
 Karaîlik (Karaim) Rabbani Yahudiliğin katı
Talmudçu tutumuna karşı en sert tepki gösteren
gruptur. Kendilerin Musa’nın öğretisine en sahih
şekilde inanan kimseler olduklarını düşünürler.
Kurucusu Anan ben David (MS 760). 9. yy. da
Karaî ismini almışlardır. Bir miktar yayılma
göstermiş ama diğer gruplardan gelen baskı
sonucunda müntesipleri gittikçe azalmıştır. Hazar
Türkleri de bu mezhebe mensuptur.
A. Ortodoks Yahudilik: Ferisilik ve Rabbani
Yahudiliğin devamıdır. Diğer gruplar ayrılınca
merkezde kalan ana gövdeyi ifade eder. Yazılı
(Tanah) ve Sözlü (Talmud) metinlerin otoritesini
kabul ederler.
 Yahudi şeriatı Halakha’ya bağlıdırlar.
 Maymonides’in Onüç maddelik iman esaslarını
doğma olarak kabul ederler.
 Mesih’in gelişini ve mabedin yeniden inşasını
beklerler.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Çağdaş Yahudi Mezhepleri/Akımları
Hasidizm
 Tevrat’ın harf ve kelime olarak aynen Musa’ya
indirilen kitap olduğuna inanırlar.
 Herkes Halakha (Yahudi Şeriatına) göre yaşamak
zorundadır.
 Şabat gününe mutlak uyulur. Seyahat etmek
dahi yasaktır.
 Ortodoks grupların en önemlisi Israel ben Elizer
(1700-1760) tarafından kurulan Hasidism
(dindar) dır.
 Bireysel zühdü öngören Kabalizm 18. yy yerini aşk ve
neşeye dayalı grup kabalizmi Hasidizm’e (Hasiduth)
bırakmıştır.
 Sinagogta Kadınlar ayrı bir paravanın arkasında
otururlar.
 Kendi özel okulları vardır. Çocuklar erkek ve kız
okullarında ayrı ayrı eğitim görür.
 Kadın bütünüyle kocasına bağlıdır.
 Çocukları Yahudiliğe göre yetiştirmek ve aile
düzeninin Yahudi ailesine uygun teşekkülünden
sorumludur.
4
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Hasidizm
Hasidizm
 Gençler erken yaşta evlendirilir.
 Evli kadınlar başlarını örterler. Tülbent ya da
peruk kullanırlar.
 Erkekler Siyah ceket, siyah şapka ve beyaz
gömlek giyerler. Gömlek düğmeleri boyna kadar
iliklenir ve kravat kullanmazlar.
 Erkekler sakallıdır. Kulaklarının arkasından
sarkan uzun örgülü saçları vardır.
 Dünya hayatına değer vermezler.
 Bütün hayatlarını ilim öğrenmeye adar ve askere
bile gitmeyi reddederler.
 Bazı Hasidi gruplar İsrail devletini tanımaz.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Hasidik bir kadın
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Hasidik bir aile
5
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
B: Reformist Yahudilik :
C: Muhafazakar Yahudilik:
1885’te Kaufman Kohler başkanlığında toplanan
Pittsburg Platformunda Reformist hareketin temel
prensipleri belirlendi.
 Yiyecekle, ritüel arınma ve giyinmeyle ilgili yasaklar
reddedilir.
 Mesih beklentisi terk edilir.
 Sonsuz ceza ve mükafata dönül inanç kabul edilmez.
 Yazılı (tevrat) ve sözlü yasa (talmud)’un Sina’da harfi
harfine Musa’ya vahyedildiğine inanmazlar.
 İbadetlerin çoğu İngilizce yapılır.
Aşırı liberalist Yahudiler ve geleneksel katı
yahudiliğin arasında bir yerde dururlar.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
9.
Ünite
 Psikolojik ve sosyal olarak atalarının inançlarını
devam ettirmek isteyenler arasında yayıldı.
 Modern dönemdeki en yaygın harekettir.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
C: Muhafazakar Yahudilik:
D: Yeniden İnşacı Yahudilik:
 Tevrat’ın kaynağından çok Yahudiler için
önemine atıfta bulunurlar.
Mordecai Menahem Kaplan (ö.1983) kurulur.
9.
Ünite
 Yahudilik Yahudi halkının kültürel bir değeridir.
 Şabat’ta elektrik kullanma ve sinagoga arabayla
gitmeye izin verilir.
 Siyonistler en yakın dostları olarak Amerikan
Muhafazakar Yahudilerini görmüşlerdir.
 Yahudi kanunu muhafaza edilmesi gereken
kültürel bir unsurdur.
 Seçilmiş halk inancının anlamı yoktur.
6
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Siyonizm
Siyonizm
 Odessalı Leo Pinsker (1821-1891) tarafından
kurulan Yahudi milliyetçisi akım.
 Siyonizm ismi 1892’de Nathan Birnbaum
tarafından kullanıldı. Theodore Herzl (18601904) Siyonizmi evrensel bir Yahudi hareketine
dönüştürdü.
 Pinsker, Yahudilerin bir devletinin olmasının şart
olduğunu düşündü ve bunu gerçekleştirebilmek
için Chovove Zion (Siyonu sevenler) adlı bir örgüt
oluşturdu. Hareket Yahudiler arasında hızla
yayıldı ve Pinsker’in ölümü sonrası bu akımın
temsil ettiği fikirler ve yaptığı hareketler
Siyonizm adı altında toplandı.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
 İlk Siyonist kongre 1897’de yapıldı. Bu kongrede
Yahudilerin ulusal bir devletlerinin olmasının
gerekliliği tartışıldı ve bu konuda atılacak
adımlarla takip edilecek siyaset görüşüldü.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Siyonizm
Siyonizm
 Ulusal bir devlet fikrine, bunun Yahudilerin hareket
alanını daraltacağı gerekçesiyle bir iki itiraz olduysa
da bir Yahudi devletinin kurulması kararı büyük
destek gördü.
 1917 Balfour Deklarasyonu ile İngilizler, Yahudilerin
bu amacına yardım etmeyi taahhüt ettiler. Nitekim
Birinci Dünya Savaşı’nda yöreyi işgal eden Batılılar,
Avrupa’nın çeşitli bölgelerinden Yahudileri buraya
yerleştirmeye başladılar. İkinci Dünya Savaşı
sırasında ve sonrasında ise bu göç hızlandırıldı ve
binlerce Yahudi Filistin’in yerli halkının direnişine
rağmen yöreye yerleştirildi. Bu durum 1948’de İsrail
Devleti’nin kuruluşuyla sonuçlandı.
 Bu tarihten sonra başta İngilizler olmak üzere birçok
Avrupa devletinin de desteğiyle Yahudiler Filistin’e
yerleşme ve orada tedricen hakimiyet kurma
girişimine koyuldular. O dönemlerde Filistin’de çok
küçük bir Yahudi azınlık bulunuyordu.
7
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Siyonizm (Torah Okuyan Rabaylar)
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
İnanç Esasları
 Yahudilikte, bütün Yahudilerce kabul görmüş dogmatik
iman esasları yoktur.
 Kur'ân'da olduğu şekilde Tevrat'ta ve diğer Yahudî Kutsal
Kitaplarında nelere inanılması gerektiğine dair
sistematik bilgi bulunmaz.
 Peygamberlere, kitaplara, kaza ve kadere, hayır ve şerrin
Tanrıdan olduğuna ve hattâ âhiret hayatına inanmakla
ilgili kesin ifadeler Tevrat'ta yer almamaktadır.
 İman edilecekler tartışma konusudur. Örneğin Sadukiler
Tevratta yer almadığı gerekçesiyle ahirete inanmazlar.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
İnanç Esasları
İnanç Esasları
 İnanç esaslarını belirleme teşebbüsleri olmuştur.
 İlk defa Yahudi filozof İskenderiyeli Philo (M.Ö. 20M.S. 50) teşebbüs etmiştir. Onun dört maddelik iman
esasları daha çok monoteizmle ilgilidir.
 Philo'dan sonra ikinci isim Irak'taki Sura Talmud
Akademisinde başkanlık etmiş olan Rabbi Saadya
Gaon'dur (Saîd el-Feyyumî). Gaon'un sekiz maddelik
iman esasları İslâmî özellik gösterir:
 Tanrı'ın birliği, âlemin hâdisliği, vahy, ceza ve
mükafaat, yeniden dirilme ve Mesîh, Gaon'un iman
esaslarını oluşturur.
Bu bilginlerden Rambam lakaplı
Rabbi Moşe ben Maymon (Mûsâ
b. Meymûn: Maimonides: 11351204), İslam kelamından
etkilenerek Yahudîler için, 13
maddeden oluşan Yahudi
Emunot (Amentü)sünü
oluşturmuştur. Onun oluşturduğu
inanç sistemi benimsenmiş ve
günümüze kadar gelmiştir.
9.
Ünite
8
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
9.
Ünite
Emunot
Emunot
Tam bir imanla inanırım ki:
1. Tanrı, var olan her şeyi yarattı ve onlara O
hükmetmektedir.
2. Tanrı birdir ve O'ndan başka tanrı yoktur.
3. Tanrı’nın bedeni yoktur ve hiçbir şekilde tasvir
edilemez.
4. Tanrı‘nın başlangıcı yoktur ve nihayeti olmayacaktır.
5. İbadet sadece Tanrı'ya mahsustur. O'ndan başka
ibadete lâyık olan yoktur.
6. Peygamberlerin bütün sözleri doğrudur.
7. Efendimiz Musa’nın peygamberliği haktır ve o,
bütün peygamberlerin en büyüğüdür.
8. Elimizde olan Tevrat, Tanrı tarafından Musa'ya
verilenin aynıdır.
9. Tevrat değiştirilmemiştir ve gelecekte de Tanrı
başka bir Tevrat göndermeyecektir.
10. Tanrı, insanların bütün hareket ve düşüncelerini
bilir.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
Emunot
Tanrı Anlayışı
11. Tanrı, emirlerini yerine getirenleri
mükâfatlandırır, getirmeyenleri cezalandırır.
12. Tanrı, Mesîh'i (Maşiah) gönderecektir ve geciktiği
halde her gün onu bekleyeceğim.
13. Tanrı’nın bildiği bir zamanda/ Tanrı dilediği
zaman ölüleri hayata kavuşturacaktır.
•
•
•
•
•
•
•
9.
Ünite
Eski Ahitte Musa öncesi dönemde Tanrı’ya ilişkin
antropomorfik tarzda anlaşılacak ifadeler vardır.
Tanrı bir kral şeklinde tasvir edilir.
Ve bir klan Tanrısı görünümündedir.
Musa sonrası esas olan Tanrı’nın aşkınlığı ve
tekliğidir.
“Dinle ey İsrail, Tanrımız Rab tektir.” (Meşa duası)
Bu dua sinagoglarda yapılan ibadetlerde tekrarlanır.
Her gece yatmadan önce ve sabah kalkınca okunur.
Her dindar Yahudi ölüm döşeğinde bunu tekrarlar.
Şahsiyeti olan bir Tanrı’dır. İsimleri ve sıfatları vardır.
9
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Tanrı Anlayışı
Tanrı Anlayışı
YHVH MÖ 3. yy.’dan itibaren bu kelimeyi ağızlarına
pek almazlar.
Okunuşu tartışmalıdır. Hıristiyanlar “Adonai” olarak
okurlar.
El (Tekvin 35:1;49:25)
Elohim: tanrı anlamına gelir ve çoğul bir kelimedir.
Pagan tanrılar için de kullanılır. Yahudi tanrısı için
Ha-Elohim şeklinde kullanılır. Tanrı’nın yüceliğini ve
ihtişamını ifade etmek için çoğul kullanıldığı ifade
edilmektedir.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
El Şeddai (Tekvin 17:1, 28:3, 35:11, 43:14, 48:3; Çıkış 6:3)
El Bethel (Tekvin 31:13, 35:7)
El Elyon (Tekvin 14:18-20,22)
El Olam (Tekvin 21:33)
El Roi (Tekvin 16:13)
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Tanrı
Peygamber Anlayışı
•
•
•
•
•
•
•
•
 Peygamber Tanrı ile münasebeti olan ve
Yahudilerle Tanrı’nın irtibatını sağlayan kişidir.
Tanrı ezeli ve ebedidir.
Yaratıklarından ontolojik olarak farklıdır.
Oluş ve Yokuluşa tabi değildir. Değişmeden kalır.
Her şeyi bilendir.
Her şeye kadirdir.
Onun için her şey mümkündür. İmkansız yoktur.
Evren iyi olarak yaratılmıştır çünkü Tanrı “iyi”dir.
İnsanlar tanrının suretinde yaratılmışlardır
9.
Ünite
9.
Ünite
 Görevi: “Tanrı’nın insanlara yönelik iradesini
onlara ulaştırmak, onları gelecek konusunda
uyarmak, gerektiğinde gelecekte olacak olan
olayları önceden haber vermek, bu konuda
kendisine danışıldığında o konuda bilgi
vermektir.”
10
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Peygamber Anlayışı
Peygamber Anlayışı
 Peygamberlerin ismet (bilerek ve kasten günah
işlememe) sıfatı yoktur. Uygunsuz davranış
gösterebilirler. Musa’nın Mısır’dan çıkarken
İsrailoğullarına mısırlıları soymaları emrini
vermesi; Davud’un Hitti Uriya’nın karısıyla olan
münasebeti; Lut’un kızlarıyla olan ilişkisi vb.
 Kutsal kitapta Peygamberi ifade etmek için şu isimler
kullanılır:
 Nevi/Nebi: Eski Ahitte Nevi/Nebi kelimesi Tanrıyla
münasebeti olan kişiyi ifade etmek için kullanılır.
 Hozeh : gelecekten haber verme fonksiyonu olanları
 Roeh : Özel olarak rüyalarla ilgili olanlar.
 Tanrı’nın Adamı (iş ha-Elohim) : Musa için kullanılır.
 Tanrı’nın Kulu
 Haberci
 Peygamberlik erkeklere özgü değildir. Kadın
peygamberler: Nebiye Miryam (Çıkış 15/20)
Debora (Hakimler 4/4) Hulda (2 Krallar 22/14)
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Ahiret İnancı
Ahiret İnancı
• Yahudilik'te âhiret inancı, tarihî bir gelişme takip
eder. Yahudi Kutsal Kitabı'nda, Daniel Kitabına
kadar, âhiret inancı hakkında açık ifadelere pek
rastlanmaz.
• Daniel kitabında ise ebedî hayatla ilgili şu ifadeler
yer almaktadır: "Ve yerin toprağında
uyuyanlardan birçoğu, bunlar ebedî hayata ve
şunlar utanca ve ebedî nefrete uyanacaklar. Ve
anlayışlı olanlar gök kubbesinin parıltısı gibi,
birçoğunu salaha döndürenler de yıldızlar gibi
ebediyen ve daima parlayacaklar" (Daniel 12:2-3)
• İşaya'da "Senin ölülerin dirilecekler; benimkilerin
cesetleri kalkacaktır. Ey sizler, toprak içinde yatanlar,
uyanın ve terennüm edin... ve her yer ölülerini
dışarı atacak" (İşaya 26:19). şeklinde yeniden
dirilme inancına delîl sayılabilecek ifadeler vardır.
11
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
Yahudi Kutsal Metinleri (ha-Sefarim / Sifre ha-Kodeş)
Mişna İbr. “öğreti”
Yazılı
•
Yahudi geleneğindeki hukuka ilişkin görüş ve
fetvaların Rabbi Akiba ve Rabbi Yudah tarafından
toplanarak sistematik şekilde derlenmesinden
oluşan kitap.
•
Rabbi Yudah’ın derlediği Mişna, önceki Yahudi
din bilginlerinin görüş ve değerlendirmelerini de
verdikten sonra ilgili konudaki geçerli hukuki
hükmü belirtir.
• TaNaKh
Sözlü
• Mişna & Gemara
• Talmud
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Mişna İbr. “öğreti”
Gemara
•
Mişna altı ana bölümden oluşur. Bunlar: tarımla
ilgili hukuk, Şabat ve bayramlar, aile hukuku, sivil
ve ceza hukuku, tapınakla ilgili hukuk ve
kurbanlar ve temizlik hukuku
•
Sonraki dönemlerde gerek Filistin’de gerekse
Babil bölgesinde Mişna’ya çeşitli yorum ve
şerhler yazılmıştır. Bu yorum ve şerhlerden
Filistin ve Babil Gemara’sı meydana gelmiştir.
 Yahudilikte Rabbilerin Mişna’ya yaptıkları
yorumlar için kullanılan bir terim. Bunlar Filistin
ve Babil’deki Yahudi din bilginlerince çok tartışıldı
ve hem Mişna hem de Gemara, 5. yy’dan
itibaren Filistin ve Babil Talmudlarına
dönüştürüldü.
12
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
9.
Ünite
Talmud
Talmud
•
Yahudilikteki sözlü geleneği temsil eden Mişna ile
bunun yorumuna dayalı olan Gemara’yı ihtiva
eden eser.
•
Filistin Talmud’u ve Babil Talmud’u şeklinde iki
Talmud vardır. Bu her iki eser de MS 5. yy’a ait
olmakla birlikte çok önceki dönemlere ait
malzemeleri ihtiva ederler.
•
Rabbi Yudah’ın ölümü sonrası diğer Rabbilerin
Mişna’ya yaptıkları yorum, tefsir ve ilavelerden
oluşan kitap.
•
Babil Talmud’u Filistin Talmud’una göre daha
hacimlidir ve daha fazla kullanılmıştır. Yaklaşık
ikibuçuk milyon kelime ve 6000 sayfadan oluşan
Babil Talmud’unun dili Aramcadır.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Talmud
Tanakh

Kutsal Kitabın kaleme
alındığı dil İbranice’dir.
Çok az bir kısmı
Aramca’dır.

Kutsal kitapların
bugünkü şekli MS 90’da
Yemnia meclisi
tarafından belirlenmiştir.
Torah (Tevrat)
Nevi’îm
(Peygamberler
Ketuvîm (Kitaplar)
13
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
Torah (Tevrat)
Nevi’îm (Peygamberler)












Tekvin (Bereşit)
Çıkış (Şemot)
Levililer (Vayikra)
Sayılar (Bemidbar)
Tesniye (Dıvarim)
9.
Ünite
9.
Ünite
Yeşu (Yehuşua)
Hakimler (Şoftim)
Samuel I-II
Krallar I-II
İşaya (Yeshayahu)
Yeremya (Yirmiyahu)
Ezekiel (Yehezkel)
14
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Nevi’îm (Peygamberler)
Ketuvîm (Kitaplar)
 Oniki Peygamber (Şnayim / Trei Asar):
1) Şiirsel Kitaplar (Sifrei Emet)
Mezmurlar (Tehilim)
Süleyman’ın Meselleri (Mişley)
Eyub (İyov)
-Hoşea
-Amos
-Yunus (Yona)
-Nahum
-Tsefanya
-Zekerya
-Yoel
-Ovadya (Obadya)
-Mikha
-Habakkuk
-Haggay
-Malaki
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
2) Beş Tomar ( Hamesh Megillot)
Neşideler Neşidesi (Şir Ha-Şirim)
Ruth (Shavuot)
Yeremya’nın Mersiyeleri (Ekha)
Vaiz (Kohelet)
Ester (Purim)
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Ketuvîm (Kitaplar)
İbadet
3) Diğer Tarihsel Kitaplar
Daniel
Ezra – Nehemya*
• İbadet mabed merkezlidir. Mabed yıkıldığı için
kurban gibi bazı ibadetler askıya alınmıştır.
• İbadet sadece Tanrı’ya yapılır.
• Toplu ibadet Sinagoglarda yapılır.
• Sinagogların standart bir şekli yoktur.
• Bütün sinagoglarda üç şey bulunur: Aron-Hakodeş
(kutsal dolap) Ner-Hatamid (devamlı yanan ışık)
ve Teva.
I – II Tarihler (Divrey Ha-Yamim)*
Yahudi nüshasında tek kitap olarak gösterilirken Hıristiyan nüshasında ayrı
ayrı kitaplar olarak gösterilir.
15
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
İbadet
İbadet
• Dolapta el yazması tevrat tomarları bulunur. NerHatamid Aron-Hakodeş’in üzerinde durur ve devamlı
yanar. Teva ise Aron Hakodeş’in önündeki kürsüdür.
Üzerine Tevrat tomarları konularak okunur.
• Sinagogta resim ve heykel bulunmaz.
• Edebe uygun kıyafet giyilir baş örtülür. Erkekler kipa
kadınlar başörtüsü kullanır.
• Kadınlar ibadete aktif olarak katılmaz. Arka tarafta yer
alırlar. Özel mahfilleri vardır.
• Reformist Yahudiler ve ortodoksinin dışındakiler de
kadınlarda ibadete iştirak ederler.
• Dua ibadetin ana unsurlarından birisidir.
• En önemli dua “Şema Yisrael” Dinle İsrail duasıdır:
• “Dinle ey İsrail!, Tanrımız Rab, tek Rab’dır. Tanrınız
Rabb’ı bütün yüreğinizle, bütün canınızla, bütün
gücünüzle seveceksiniz. Bugün size verdiğim
buyrukları aklınızda tutun. Onları çocuklarınıza
benimsetin. Evinizde otururken, yolda yürürken,
yatarken, kalkarken onlardan söz edin. Bir belirti
olarak onları ellerinize bağlayın, alın sargısı olarak
takın. Evlerinizin kapı sövelerine, kentlerinizin
kapılarına takın.”
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
Günlük İbadetler
Günlük İbadetler
• Sabah – İkindi – Akşam ibadetleri
• bu ibadetlerde dualar okunur. (Tevrat’tan, Yahudi
haham ve şairlerinden alınan dualar)
• İbadet esnasında ileri geri sallanma hareketleri
yapılır.
• İbadetin asıl rükunu “AMİDA”dır (Ayakta Durma).
• Amida esnasında sağ el hafifçe göğse vurularak
günahlardan duyulan pişmanlık ifade edilir.
• Amida sonrasında ibadete oturarak devam edilir.
•
•
•
9.
Ünite
9.
Ünite
Secde Yılbaşında (Roş Haşana) ve Kefaret
gününde (Yom Kippur) yapılan ibadette vardır.
Samirilerin ibadetinde secde asıl unsurlardan
birisidir. Namaza benzerlik gösterir.
İbadet malzemeleri: Siddur (dua kitabı) Tefilin,
Tallit ve Kipa’dır.
16
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Şofar
•
•
Yahudi dinsel objeleri arasında
önemli bir yere sahip olan ve
dinsel törenlerle önemli günlerde
çalınan bir tür boru. Şofar, koç,
keçi ya da geyik boynuzundan
yapılır; sığır boynuzu asla
kullanılmaz.
Özellikle yılbaşı ibadetinden
[Rosh Hashanah (Roşaşana/RoşHaşana)+ önce çalınır.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Tallit
•
Kenarları saçaklı üzerinde
Tevrat’tan parçaların yazılı
olduğu bir şaldır.
17
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Tefillin
•
İçinde “Şema Yisrael” duasının
yazılı olduğu iki kutu ve bir deri
kayıştan ibarettir. Cumartesi
dışındaki sabah ibadetlerinde
erkekler usulüne uygun olarak
sol kol ve alınlarına bağlarlar.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Kipa
• Takke benzeri bir
başörtüsü: erkekler
başını örtmek için
kullanır.
18
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
9.
Ünite
MEZUZA
•
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
MEZUZA
Yahudilerin evlerine girişte, kapı arkasına özel bir
kılıf içerisine rulo halinde sararak koydukları deri
üzerine yazılmış kutsal metinler. Eve her girişte
buna dokunmak ve sonra elin dokunan
kısımlarını öpmek günlük ibadetler arasında yer
alır.
9.
Ünite
Kutsal Gün ve Bayramlar (Şabat / Sebt günü)
•
Cuma günü ikindi vaktinde başlar Cumartesi
akşamı sona erer.
•
Cuma akşamı bütün dindar Yahudiler sinagog’a
giderler.
•
İbadet sonrası evlere gidilir ve anne/evin hanımı
mumu yakar.
Mezuza kutuları
19
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
9.
Ünite
Kutsal Gün ve Bayramlar (Şabat / Sebt günü)
Rosh Hashanah
•
Sofrada güzel bir yemek yenir, şarkı ve ilahiler
söylenir.
•
Yılbaşı ibadeti *Rosh Hashanah (Roşaşana / Roş
Haşana)+
•
Balık en gözde yemektir.
•
•
Dindar ortodoks Yahudilerde Şabat boyunca ateş
yakmak, elektrikli alet kullanmak, telefon, araba
vb. şeyler kullanmak yasaktır. Dindar bir Yahudi o
gün hiçbir iş yapmaz
Yılbaşı ibrani takviminin 7. ayı olan Tişri’nin ilk
günü kutlanıyor. Bu da 19 Eylülden bir gece
öncesine tekabul ediyor.
•
İbrani takviminde günler güneş battığında
değişiyor ve bir sonraki gün olmuş oluyor.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Rosh Hashanah
Rosh Hashanah
•
18 Eylül güneş batımı esnasında dua okunur ve şofar
çalınır. çıkardığı ses ile kötülükler kovulur.
• Evde şarkılı dualı müzikli ufak kutlamalar yapılır.
•
2011 yılının Yahudi takvimine göre karşılığı 5772.
•
RoşAşana, Şofar Çalma Günü ya da Yargı Günü
şeklinde de adlandırılır.
•
Yahudiler, bu günde Tanrı’nın insanları yargıladığına
ve gelecekteki kaderlerini belirlediğine inanırlar.
• Roşaşana yılın ilk bayramıdır. Çünkü bu
bayramdan sonra birçok yas bayramı devam eder
tarih sıralamasına göre.
• Roşaşana masasında genellikle ballı elma reçeli
bulunur.
20
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
Yom Kippur (Kefaret Günü)
Yom Kippur (Kefaret Günü)
•
RoşAşana’dan sonraki 10 gün pişmanlık dönemi
olarak adlandırılır ve bu süre zarfında
günahlarından pişman olup tövbe edenlerin
bağışlanacağına inanılır.
•
•
10 günlük tövbe zamanının sonundaki kefaret
günüdür. Roşaşana’da insanın bir yıllık kaderi
belirlenir ve Yom Kippur’da son şekli verilerek
mühürlenir.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
9.
Ünite
10 gün boyunca geçen yılda neler yapıldığı
düşünülerek günahlar affedilmesi için dua edilir.
9. günün akşamında 25 saat sürecek oruç tutulur.
Bu şekilde yeni yıla günahlardan arınmış bir
şekilde ve bir daha günah işlememek için dua
edilerek girilmiş olur. Eskiden bunun baş rahip
tarafından tapınakta yapıldığı söylenir.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Yom Kippur (Kefaret Günü)
Sukkot (Çardaklar bayramı, Tabernacle)
•
• Yahudilikte Kipor’dan beş gün sonra, Tişri ayının 15.
Günü kutlanan bir bayram. Eski Ahit’e (Lev. 23:39-40)
dayandırılan bu bayram, İsrailoğullarının Mısır’daki
kölelik yaşantısından kurtulmaları anısına kutlanır.
•
Bu günü Yahudiler genellikle sinagoglarda
ibadetle geçirirler. Bu günde günahların
bağışlanması için topluca dua edilir. Bağışlanma
Günü akşamında şofar çalınmasıyla oruç sona
erdirilir.
Kefaret Günü acil olanlar dışında hiçbir iş
yapılmaz. İsrail’de hayat durur: gazeteler çıkmaz,
TV’ler yayın yapmaz. Herkes ibadet ve tövbeyle
meşgul olur.
• Rivayete göre Musa önderliğinde Mısır’dan kurtulan
İsrailoğulları, bir müddet çöllerde dolaşıp durmuşlar,
bu arada bulabildikleri çalı çırpılarla çardak şeklinde
yaptıkları barınaklar altında yaşamışlardır. Sukkot, bu
durumu temsil eden bir hatırlama ve eğlence
festivalidir.
21
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
Sukkot (Çardaklar bayramı, Tabernacle)
Simha Tora: Tevrat’ın Hatim Bayramı
• Bu bayram için bir çardak (Suka) hazırlanır. Çardağın
üzeri dallarla kapatıldıktan sonra her çeşit meyveyle
donatılır.
• Bayramın 7 günü ve gecesi boyunca erkeklerin burada
yiyip içmeleri ve geceleri burada uyumaları şarttır.
Sukanın dışında yemek ya da uyumak yasaktır.
• Kadınlar için böyle zorlayıcı bir durum yoktur.
Sukot’un ilk 2 günü dinlenme günleri niteliğinde
olduğundan herhangi bir iş yapılmaz. Bunu izleyen 4
gün ise çeşitli dua ve ayinlerin yapıldığı Hol Ha Moed
günleridir.
•
•
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
•
•
9.
Sukkot’un hemen ertesi gün kutlanır.
Bu günde Tora’nın okunuşu tamamlanır ve 13
yaşından küçük çocuklara bir ağızdan Kol
Hanearim duası okutturulur.
Ayrıca bu günde, Sefer Toralar yerlerinden
alınarak cemaat arasında dolaştırılır. Bu günün
bitiminde bayram için hazırlanan çardaklar
sökülür.
Tora tomarları kucaklanarak Sinagogtaki Teva’nın
(kürsü) etrafında dans edilir.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
Hanuka
Hanuka
•
•
•
•
IV. Antiochus zamanındaki Kudüs Mabedinin
yeniden takdisindeki bir mucizenin hatırası
anısına Yahudilerce kutlanan bayram.
Yedi kollu şamdanın bir günlük yağla sekiz gün
yanması anısına kutlanır.
MÖ 148’te Judas Makkabis (Yahuda Makkabi)
önderliğinde Makkabiler, tapınağı kirleten
Yunanlıları yendiler ve tapınak yeniden
temizlenerek kutsandı.
•
9.
Ünite
9.
Ünite
İbrani takvimine göre Kislev ayının 25. gününden
başlayarak sekiz gün süren bu bayram, her gün
sekiz kollu şamdanda (Hanukiya) kandiller ya da
mumlar yakmak suretiyle kutlanır.
Yakılan kandiller nedeniyle bu bayrama Kandiller
Bayramı da denilir.
22
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Pesah (Fısıh, Passover)
•
•
•
•
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
9.
Ünite
Seder yemeği : Passoverde yenilen özel yemek
İsrailoğullarının Mısır topraklarından çıkışının anısına
bir çeşit bahar festivali olarak kutlanan ve İbrani
takvimine göre Nisan’ın 15’ine denk düşen bir Yahudi
bayramı.
Pesah bayramı, İsrail’deki Yahudilerce 7 gün,
diğerlerince 8 gün boyunca kutlanır.
Pesah süresince evlerde mayalı hamur ya da
mayalanabilecek türden olan yiyecekler kullanılmaz.
Bu bayramın birinci ve yedinci günleri Yom Tov
olarak kabul edilir. Bu günlerde iş yapılması yasaktır.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
9.
Ünite
Şavuot (Haftalar Bayramı, Pentakost)
HAC
•
•
Sukkot, Fısıh ve Şavuot bayramları aynı zamanda
hac zamanıdır.
•
Yahudiler her sene bu bayramlarda (yılda üç kez)
Kudüs’e hacca gitmek zorundadırlar.
•
Süleyman mabedi yıkık olduğu için günümüzde
hac yapılmamaktadır.
•
•
•
Tevrat’ın Tanrı tarafından Yahudilerine verilişi
kutlanır.
Haziran ve Temmuz aylarında kutlanır.
Yahudi geleneğindeki en eski bayramlardan
birisidir.
Şavuot, toplanan ilk mahsulden bir kısmının
tanrıya sunulduğu bir çeşit hasat festivali olarak
kutlanan bir festivaldir.
23
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
9.
Ünite
Kurban / Takdime / Sunu
Kurban / Takdime / Sunu
•
Kurban hayvanları sığır, koyun, kuzu, keçi nadiren
güvercin ve kumru.
•
Mabed’in yıkılmasından sonra (MS 70) mabed
ayakta olmadığı gerekçesiyle Rabbilerce
uygulamadan kaldırılmıştır.
•
Şarap ve ekmek gibi hayvanların dışında
takdimeler de sunulur.
•
Eski Ahit’te çocuk kurbanında da söz edilir.
(Tekvin 22:2) Musa şeriatında yasaklanmış
olmasına karşın (Levililer 18:21) Kral Ahaz’ın
oğlunu (II.Krallar 16:3) ve Yeftah’ın kızını
(Hakimler 11:30-31) kurban ettiği görülmektedir.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
Oruç (Tsvm)
Oruç (Tsvm)
•
•
•
•
•
İbranice “tsvm/oruç” kelimesi Torah’da geçmez.
Nefsin alçaltılması ifadesi oruç olarak kabul
edilmiştir.
Oruç, Tanrı ile bozulan ilişkilerin düzeltilmesinin
birkaç yolundan birisidir.
Kutsal Kitap’ta Yom Kippur/Kefaret Günü
orucunun tutulması emredilir.
Felaket zamanlarında oruç tutmak gelenek halini
almıştır.
•
9.
Ünite
Babil sürgününden sonra resmi oruçlar
konulmuştur.
İki tür oruç vardır:
A) Büyük Oruç: Bir önceki gün batımında başlar
sonraki gün akşama kadar devam eder (Yom Kippur
orucu gibi).
B) Küçük Oruç: Gündüz saatleriyle sınırlı oruçlar.
24
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
9.
Ünite
Semboller: Magen Davıd / Davud Yıldızı
•
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Semboller: Menora
Yahudiliğin sembolü olan iç
içe girmiş iki eşkenar
üçgenden oluşan altı köşeli
yıldız. Bu sembolün
Davud’un ismini ya da Dev
Golyat’a karşı savaşırken
kalkanının üzerinde
bulunan altıgen işaretini
ifade ettiğine inanılır.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
MENORA
•
Yahudilikte ışığı,
yaratılışı, tanrısal
nitelikleri ya da hayat
ağacını simgeleyen
dinsel bir sembol olarak
kullanılan 7 kollu
şamdan
"Saf altından bir şamdan yap. Ayağı, gövdesi dövme
altın olsun. Çanak, tomurcuk ve çiçek motifleri
kendinden olsun.
Şamdan üç kolu bir yanda, üç kolu öteki yanda
olmak üzere altı kollu olacak. Her kolda badem
çiçeğini andıran üç çanak, tomurcuk ve çiçek motifi
bulunacak. Altı kol da aynı olacak.
25
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
MENORA
MENORA
Şamdanın gövdesinde badem çiçeğini andıran dört
çanak, tomurcuk ve çiçek motifi olacak.
Şamdandan yükselen ilk iki kolun, ikinci iki kolun,
üçüncü iki kolun altında kendinden birer tomurcuk
bulunacak. Toplam altı kol olacak. Tomurcukları,
kolları tek parça olan şamdan saf dövme altından
olacak. "Şamdan için yedi kandil yap; kandiller
karşısını aydınlatacak biçimde yerleştirilsin.
Fitil maşaları, tablaları saf altından olacak. Bütün
takımları içinde olmak üzere şamdana bir talant saf
altın harcanacak. Her şeyi dağda sana gösterilen
örneğe göre yapmaya özen göster.“ (Çıkış 25:31-40)
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
MENORA
9.
Ünite
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Hanukiya
Sekiz gün süren Hanuka
bayramı, her gün sekiz
kollu şamdanda
(Hanukiya) kandiller ya
da mumlar yakmak
suretiyle kutlanır.
26
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
Bazı Özel Uygulama ve İnançları
Bazı Özel Uygulama ve İnançları
•
•
•
•
•
Talmud’a göre erkek çocuk doğuran bir kadın 7;
kız çocuk doğuran ise 14 gün temiz kabul
edilmez.
Erkek çocuk doğuran kadın 33 gün; kız çocuk
doğuran 66 gün mabet alanına giremez.
(Reformistler bunları uygulamaz.)
Her Yahudiye mutlaka İbranice bir isim verilir.
Erkekler hala sinagoglarda Tanrıya “kendilerini
kadın olarak yaratmadığı için” dua ederler.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
•
•
•
9.
Çocuk aldırmak dini bir suçtur. Lakin zorunlu
hallerde ihlal edilebilir.
Büyük ve geniş aile olmak son derece önemlidir.
Çok sayıda çocuk sahibi olmak tavsiye edilir.
Organ bağışlanmasına cevaz verilmez. Ancak
almak caizdir.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
Sünnet (Brit-Mila)
Bar Mitzva / Bat Mitzva
•
•
•
•
•
•
•
Bütün erkek çocuklar mutlaka sünnet edilir.
Sünnet genellikle doğumun 8.gününde icra edilir.
Sünnet olmak Tanrı’yla yapılan ahdin bir işareti
olarak kabul edilir.
Çocuklara isim sünnet esnasında verilir.
Her sünnet olanın Sünnet annesi ve sünnet
babası bir de sandak’ı (kirve’si) vardır.
Kızlar sünnet edilmez.
9.
Ünite
9.
Ünite
13 yaşından gün almış her Yahudi erkeği ve 12
yaşından gün almış her Yahudi genç kızı Bar/Bat
Mitzva telakki edilir.
27
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
Ünite
9.
Ünite
Evlilik
•
•
•
•
•
•
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Evlilik
•
•
•
•
•
•
Evlenmek dinin en önemli gereklerinden birisidir.
Bekarlık asla tavsiye edilmez.
Nişanlılık (Eruşin ya da Kiduşin) sonrasında da
evlilik (Hupa) gerçekleştirilir.
Düğün töreninde (Nisuin) Evlilik Sözleşmesi
(Ketubah) hazırlanır.
Evlilik kutsaması 10 yetişkin erkeğin huzurunda
okunur.
Ensest, zina evlilikleri ve Gentileyle evlilik kesin
olarak yasaktır.
YAHUDİLİK(JUDAISM) I
9.
Ünite
Ketubah Örnekleri
Zina yoluyla doğan çocuklar (mamzer) zina yoluyla
doğmuş olanlarla evlenirler. Bu yasak 10 nesil devam
eder.
Erkek birden fazla kadınla evlenebilir.
11. yy.’da Avrupa Yahudileri poligamiyi yasaklamıştır.
Gerekli hallerde boşanılabilir.
Boşama erkek tarafından gerçekleştirilir.
Günümüzde boşanma dini mahkemelerce
gerçekleştirilir. Koca karısını boşadığına dair iki şahit
önünde beyanda bulunur ve hazırlanan boşanma
kağıdını imzalayarak kadına verir.
28
TEŞEKKÜRLER
Doç. Dr. Cengiz BATUK
İlahiyat Fakültesi / Dinler
Tarihi Anabilim Dalı
[email protected]
29