iklim bilgisi - files.eba.gov.tr

GAZİANTEP ANADOLU LİSESİ
İİK
Örneğin atmosferin %o 3'nü oluşturan CO2'in iki katına
KLLİİM
M BBİİLLG
GİİSSİİ
İklim: Geniş bir sahada, uzun yıllar devam eden,
çıkması halinde yeryüzünde sıcaklık artar. CO2'in yarıya
atmosfer olaylarının ortalamasına denir. İklimi inceleyen
düşmesi halinde yeryüzünde sıcaklık azalır.
bilime klimatoloji denir.
ATMOSFERİN KATMANLARI
Hava Durumu: Dar bir sahada, kısa süre içinde görülen
TROPOSFER:
meteorolojik olaylara denir. Hava durumunu inceleyen
Gazların %90'ı bu katmanda bulunur. Yeryüzünün hemen
bilime meteoroloji denir.
üzerindeki ilk kattır. Ekvator üzerindeki kalınlığı 17 km,
Not: Ekvator ve kutup kuşağı hariç hiçbir bölgede, hava
kutuplarda 8-10 km’dir. Bunun nedeni ise ekvatordaki hava
durumuna bakılarak iklim hakkında fikir yürütülemez.
kütlelerinin ısınarak yükselmesi, kutuplarda ise havanın
Sinoptik Harita: Her gün hava durumunu belirtmek için
ağırlaşarak inmesidir. Su buharının bulunduğu tek katmandır.
çizilen haritalardır.
Bu yüzden meteorolojik olaylar sadece bu katmandadır.
Hava Kütlesi: Atmosferin sıcaklık ve nem bakımından
Bulutların bulunduğu tek katmandır( yatay ve dikey hava
aynı özelliği gösteren geniş parçalarına denir. Örnek;
hareketleri görülür.)
Ekvator çevresinden gelen hava kütleleri sıcak-nemli iken,
STRATOSFER:
Kutup çevresinden gelen hava kütleleri soğuk –kurudur.
-Troposferden sonra 17-30 km'ler arası tabakadır.
Cephe: Farklı karakterdeki hava kütlelerinin karşılaşma
-Su buharı olmadığından iklim olayları görülmez.
-Sıcaklık her yerde aynıdır. -Yatay hava hareketleri görülür.
alanıdır. Cephe oluşumu en fazla ılıman kuşakta görülür.
ŞEMOSFER(MEZOSFER)
İklim Elemanları: Bir yerin iklimini oluşturan sıcaklık,
*Kalınlığı 30-80 km arasındadır.Ozonosfer ve kemosfer
basınç, rüzgar, nem ve yağış gibi atmosfer olaylarıdır
diye iki kısımdan oluşur.
Rasat(Gözlem): Sıcaklık, rüzgar, basınç, yağış..vb gibi
a) Ozonosfer: Bu tabakada ozon gazı bulunmaktadır.
atmosfer olaylarının aletlerle ölçülmesi yada aletsiz olarak
Güneşten gelen zararlı ultraviole ışınları, ozon gazı tarafından
gözlenmesi sonucunda tutulan kayıtlara denir.
tutulur. Bundan dolayı canlıların koruyucu katıdır.
Dünyada aynı anda yapılan gözlemler Sinoptik
b) Kemosfer: Zararlı ışınların tutulması az miktarda burada
gözlemlerdir.
da görülür. Gazların iyonlara ayrılmaya başladığı yerdir.
Türkiye saati ile 7-14-21 saatlerinde yapılır.Bu saatte
İYONOSFER:
ölçülen değerlerden ortalama değerler elde edilir.En düşük
*Kalınlığı 80-100 km arasındadır.
değerler minimum,en yüksek değerler maksimum
Gazlar ultraviyole ışınların etkisiyle iyonlara ayrılır. İyondeğerlerdir.Bunlara uç değerler yada ekstrem değerler denir.
laşma sırasında açığa çıkan enerji sıcaklığı yükselmiştir.
—Rasat için kullanılan aletler;
Radyo dalgalarını yansıtır.
Termometre: sıcaklık
Higrometre: nem
EKZOSFER:*Atmosferin en son katmanıdır
Barometre: basınç
Anemometre: rüzgâr
İKLİM ELEMANLARI
Evaporimetre: buharlaşma Nefometre: bulutluluk
1. Sıcaklık 2) Basınç 3) Rüzgarlar 4) Nem 5) Yağış
Plüviyometre: yağış miktarı
A
İklim elemanlarından sadece birinin bilinmesi ile bir bölgenin
ATTM
MO
OSSFFEER
R
iklimi hakkında fikir yürütülemez.
Yerçekiminin etkisiyle, Dünyayı çepeçevre saran gaz
SSIICCA
AK
KLLIIK
K
tabakasına denir.
Yerin ve atmosferin ısı kaynağı güneştir. Atmosfer yerden
Atmosferin Önemi
yansıyan ışınlarla ısındığı için alt katları sıcak üst katları

Güneşten gelen zararlı ışınları tutar.
soğuktur. Yükseldikçe sıcaklık her 200 metrede 1 derece

Yaşam için gerekli gazları bulundurur.
azalır.

Dünyanın aşırı ısınma ve soğumasını engeller.
Sıcaklık iklim elemanları içinde en fazla etkiye sahiptir.

Güneş ışınlarının dağılmasını sağlayarak, gölgede
*İklim elemanlarını kontrol eder, dağılış ve etkinliklerini
kalan kısımların da aydınlanmasını sağlar.
kontrol eden elemandır.

Meteorolojik olayların görülmesini sağlar.
*Yeryüzünün ve atmosferin ısınmasında magmanın etkisi

Işığı, sesi, sıcaklığı geçirir ve iletilmelerini sağlar.
yoktur.
Sıcaklık Terselmesi (Inversion)

Uzaydan gelen meteorların parçalanmasını sağlar.
Kışın soğuk ve durgun havalarda soğuk hava çökerek
ATMOSFERİN ÖZELLİKLERİ
zemine yerleşir. Sıcak hava da onun üzerinde yükselir.
 Atmosferin alt katları daha sıcaktır çünkü atmosfer yerden
Böylece yükseldikçe sıcaklık azalacağı yerde artar. Buna
yansıyan ışınlarla ısınır
denir. Bu olay kışın şehirlerde hava kirliliğini daha da artırır.
 Atmosferin kalınlığı ekvatorda fazla, kutuplarda azdır.
SICAKLIĞIN DAĞILIŞINI ETKİ EDEN FAKTÖRLER
 Ortalama kalınlığı 10.000 km'dir.
1) Güneşe Bağlı Faktörler; Yeryüzüne güneşten gelen
 Atmosferin yoğunluğu yerden yükseldikçe azalır.
enerji solar konstant ile belirlenir. Atmosferin üst sınırında 1
 Ağır gazlar alt tabakalarda, hafif gazlar üst tabakalarda
cm kareye dakikada gelen kalori miktarına solar konstant yani
toplanmıştır.
güneş sabitesi denir.
 Her zaman bulunan ve miktarı değişmeyen gazlar ;%78
Güneş sabitesi dünyanın güneşe yaklaşıp uzaklaşmasıyla değişir.
Azot,%21 Oksijen,%1 Asal gazlardır.
Dünya güneşe en yakın olduğu 03 Ocak günü güneş sabitesi artar,
 Her zaman bulunan ve miktarı değişen gazlar; Subuharı
en uzak olduğu 04 Temmuz tarihinde güneş sabitesi azalır.
ve Karbondioksittir.
Dünya güneşten gelen enerjiden tam olarak yararlanamaz.
 Her zaman bulunmayan gazlar ise Tozlar ve ozondur.
Bu enerjinin bir kısmı bulutlardan ve atmosferden uzaya geri
 Atmosfer saydam ve renksizdir. Ancak atmosferin
yansır. Buna albedo denir, geri kalan enerji ise yer atmosferinin
içerisinde bulunan subuharı Güneş'ten gelen ışınları bir
ısıtılmasına ve aydınlatılmasına yarar.
prizma gibi kırarak beyaz ışınların mavi görünmesine
2) Dünyanın Şekli( enlem etkisi ): Güneş ışınlarının geliş
sebep olur. Atmosferin bu mavi görünümü okyanus ve
açısı
enleme göre değişir. Ekvator çevresine dik ve dike yakın
denizlerin üzerine yansıyarak aslında renksiz olan su
açıyla,
kutuplar çevresine eğik açıyla gelir. Bu nedenle
kütlelerinin mavi görünmesine sebep olur
ekvatordan
kutuplara doğru sıcaklık azalır. Bu nedenle;
Atmosferdeki gazların oranlarının değişmesi iklim
üzerinde bir takım değişikliklere neden olur.
GAZİANTEP ANADOLU LİSESİ
- Ekvator çevresinden gelen rüzgârlar sıcaklığı artırırken,
ısınıp, geç soğur. Bir başka etkisi ise denizden esen rüzgârkutup bölgesinden gelenler sıcaklığı düşürür.
ların kışın ılıtıcı, yazın serinletici etki yapmasıdır.
- Kutuplara yakın yerden gelen okyanus akıntıları soğuk
Ilıman şartlar etkili olur. Oysa deniz etkisinden uzak
iken, Ekvatora yakın yerden gelenler sıcak su akıntısı
yerlerde hava çabuk ısınır, Çabuk soğur. Çünkü havadaki
şeklindedir.
(atmosferdeki) nem oranı (atmosfer yoğunluğu) düşüktür.
- Denizlerin sıcaklığı ve tuzluluğu kutuplara doğru azalır.
Denizellik ve Karasallığı Belirleyen Özellikler
- Tarımın yükselti sınırı, Toktağan kar sınırı (Daimi kar
1. Hava çabuk ısınıp, çabuk soğuyorsa karasal, geç ısınıp geç
sınırı), Orman üst sınırı kutuplara doğru azalır.
soğuyorsa denizel iklim şartları etkilidir.
- Akarsuların donma süresi kutuplara doğru uzar.
2. Kış erken geliyor uzun sürüyorsa karasal, geç gelip kısa
- Bitki örtüsü aralıksız kuşaklar oluşturur.
sürüyorsa denizellik etkilidir.
3)Dünya’nın Günlük Hareketleri: Güneş ışınlarının
3. Yaz ve kış arasındaki sıcaklık farkı fazlaysa karasal, azsa
düşme açısı günün saatine göre değişir. Sabah ve akşam
denizellik etkilidir.(Karasal ve denizel ortamlar arasında
saatlerinde ışınlar yatık düşer ve atmosferde daha uzun yol
sıcaklık farkı yazın en az, kışın en fazladır.)
(tutulma fazla) geçerek gelirler. Bu yüzden bu saatlerde
4. Yıllık sıcaklık farkı fazlaysa karasal, azsa denizeldir.
sıcaklık azdır. Öğle saatlerinde ışınlar dik düşer ve
5. Havadaki nem oranı fazla ise denizel, az ise karasal'dır.
atmosferde daha kısa yol izleyerek gelir sıcaklık yüksektir.
6. Yıllık ortalama yağış 500 mm kadarsa karasal, 500 mm
Ancak en yüksek sıcaklık Güneş ışınlarının en dik geldiği
fazla ise denizeldir.
12’de ölçülmez. En yüksek sıcaklık enerji birikiminin en
7. Bitki örtüsünce zengin ise denizel, fakirse karasaldır.
yüksek olduğu öğleden sonra (13 – 14) ölçülür.
8. Bitkiler geniş yapraklı ve her mevsim yeşil kalabiliyorsa
En düşük sıcaklıkta sıcaklık kaybının en fazla olduğu
denizel, iğne yapraklı ve bodur ise karasal'dır.
an ise Güneş’in doğuş anıdır (05-06).Çünkü gün boyunca
ısınan yeryüzü gece boyunca sıcaklık kaybeder.
9. Sıcaklık eksi değerlere iniyorsa karasal, eksi değerlere
4)Dünya’nın Yıllık Hareketi Ve Eksen Eğikliği:Yer
inmiyorsa denizeldir.
ekseninin sağa doğru 23 derece 27 dakika eğik olması
7)Bakı Ve Eğim: Eğimin fazla olduğu yerler Güneş
Dünya’nın Güneş’e karşı konumunun değişmesine neden
ışınlarını daha dik alırken eğimin az olduğu yerler Güneş
olur.Bu nedenle Güneş ışınları 21 Haziran’da K.Y.K , 21
ışınlarını daha eğik alır. Böylelikle eğimin fazla olduğu
Aralık’ ta G.Y.K dik düşer.Dolayısıyla yarım kürelerde
yerler fazla ısınırken, eğimin az olduğu yerler az ısınır.
farklı mevsimler ve farklı sıcaklıklar görülür.
Cisimlerin Güneş’e göre olan durumlarına bakı denir.
Ayrıca sıcaklık gecikmesinden dolayı K.Y.K’da en
Güneş’e dönük olan yamaçlar daha çok ısınır.K.Y.K’da güney
sıcak aylar karalarda Temmuz Ağustos, denizlerde eylüldür.
yamaçlar;G.Y.K’de kuzey yamaçlar daha fazla ısınır.
G.Y.K’ den sıcak aylar karalarda Ocak ve Şubat’tır, DenizGüneşe dönük yamaçlarda;
lerde mart ayıdır.
1. Güneşlenme süresi daha uzun
5)Yükseltinin Etkisi: Atmosfer yerden yansıyan ışınlarla
2. Sıcaklık daha fazla
ısındığı için alt katları sıcak, üst katları soğuktur. Yükseldik
3. Aynı tür bitkilerin olgunlaşma süresi daha kısa
çe sıcaklık 200m’de 1c derece azalır. Çünkü Troposfer
4. Ormanın (ağacın) yetişme sınırı daha yüksek
yerden yansıyan ışınlarla ısınmaktadır. Ayrıca yükseldikçe
5. Karların erime süresi daha erkendir.
nem ve yoğunluk azalmaktadır.
6.Daima (toktogon) kar sınırı yüksektir
YÜKSELTİ ARTTIKÇA NEDEN
8)Kara Ve Denizlerin Etkisi: Karalar denizlere göre daha
çabuk ve daha çok ısınırlar ve soğurlar. Denizler ise geç ısınıp
Sıcaklık azalır.
Troposfer yerden ışıma yoluyla
geç soğurlar. Bundan dolayı karalarda yazın sıcaklık çok
ısındığı için
yüksek, kışında çok düşüktür.
Yerçekimi azalır
Yerin merkezinden uzaklaştığı
Bu durumun nedenleri; kara ve denizin özgül ısı farklılığı,
için
karaların sabit denizlerin hareketli olmaları, kara ve deniz
Atmosfer kalınlığı ve Gazlar yerçekiminin etkisi ile
üzerindeki nemin farklı olması ve ışınların karalarda 40-50cm,
yoğunluğu azalır.
zeminden toplanır
denizlerde 200 metreye kadar ulaşmasıdır.
Nem azalır.
Nem ağır olduğu için zeminde
Kara ve denizlerin farklı ısınmasının sonuçları:
toplanır
 Denizler geç ısınıp geç soğur, karalar erken ısınıp erken
Basınç azalır.
Atmosfer kalınlığı ve yoğunluğu
soğur. Bu yüzden karalarda sıcaklık +70, -70 arasında
azaldığı için
oynarken, denizlerde2,+34 arasında oynar
Mekanik çözülme artar. Sıcaklık farkı arttığı için
 Karalarda en soğuk ay Ocak iken denizlerde Şubat ayıdır.
Sıcaklık farkı artar
Gazların yoğunluğu ve nem
Karalarda en sıcak ay Temmuz-Ağustos iken denizlerde
azaldığı için
eylül ayıdır.
Sıcaklık ve nem oranın
 Kara ve deniz meltemleri meydana gelir.
Bitki türü azalır
azalması
 Denizler karalara göre kışın ılık,yazın serin olduğun dan
6)Atmosfer’in Nem Derecesi: Havadaki nem ısınmayı ve
denizlerden gelen rüzgarlar kışın ılık yazın serindir.
soğumayı azaltır. Günlük sıcaklık farkının fazla olmasının
 Kuzey yarımküre Güney yarımküreden –2 derece daha
önler. Nemin fazla olduğu bölgelerde ısınma ve soğuma
sıcaktır.
yavaş, az olduğu bölgelerde hızlı olarak gerçekleşir. Kışın
 Kuzey yarımküre’deki sıcak kuşak Güney yarımküreden
bulutsuz günlerde hava çok soğuk olur.
daha geniştir.
-- Bulutlu günlerde sıcaklık farkları azalır.
9)Deniz Akıntıları: Ekvator’dan kutuplara giden akıntılar
--- Nemli hava, kuru havaya göre geç ısınır ve geç soğur.
sıcaklığı arttırırken, kutuplardan gelenler sıcaklığı azaltırlar.
Denizellik Ve Karasallık: Bir bölgenin denize yakın
Akıntılar sayesinde kıtaların 50,70 derece enlemleri arasındaki
ya da uzak olması iklimini etkiler. Denizler geç ısınıp
batı kıyıları doğu kıyılarından sıcaktır. Akıntılar sıcaklık
geç soğur. Çünkü ısı iletkenlikleri zayıftır. Böylece deniz
kuşaklarının genişliğini etkilediği için sıcaklık kuşaklarının
etkisi altında bulunan (denize yakın) yerlerde de hava geç
genişliği enleme uymaz.
GAZİANTEP ANADOLU LİSESİ
Termik Ekvatorun yer Ekvator'undan sapmalar
6.Termik ekvator daha çok K.Y.K’den geçer.Çünkü kuzeyde
göstermesinin nedenlerinden biri okyanus akıntılarıdır.
karalar,güneyde denizler çoktur.Termik Ekvator en sıcak
Sıcaksu akıntıları:
Soğuksu akıntıları:
noktaları birleştiren çizgidir.
-- Gulfstream
-- Labrador
Dünya Ocak İzoterm Haritası:
-- Alaska
Kaliforniya
1- Dünya’da en soğuk yerler kış mevsiminin yaşandığı
- Brezilya
-- Humbolt -- Benguela
K.Y.K’ de en sıcak yerler ise yaz mevsiminin yaşandığı
-- Kroşiva
-- Oyoşivo
G.Y.K’ dedir.
2- K.Y.K’de denizler karalardan daha sıcaktır.
60° Kuzey enleminin Ocak ayı ortalama sıcaklığı 3- K.Y.K’de en soğuk bölgeler Sibirya, Kanada ve
16°C iken, Kuzeybatı Avrupa kıyılarının Ocak ayı
Granland’ın kuzey tarafıdır. Bu durumun nedenleri
ortalama sıcaklığı +2, +3 °C dir. Bunun nedeni Golf—
karasallık ve enlemdir.
setream sıcak su akıntısıdır. Aynı enlemdeki Kanada'nın
4- İzoterm eğrileri özellikle K.Y.K’da paralellerle uygunluk
doğu kıyılarının Ocak ayı ortalaması -20°C, -25 °C
göstermez. Bunun nedeni karaların fazla yer kaplaması ve
dir. Bunun nedeni labrador soğuk su, akıntısıdır.
okyanus akıntılarının etkisidir.
10) Rüzgarın Etkisi: Rüzgarlar geldikleri yerin
Dünya Temmuz İzoterm Haritası:
sıcaklıklarını ulaştıkları yerlere taşırlar. Enlem faktöründen
1- İzotermlerin uzanışı paralellerin uzanışına daha çok
dolayı K.Y.K’ de güneyden esen, G.Y.K’ de ise kuzeyden
uymaktadır. G.Y.K’de bu durum daha belirgindir.
esen rüzgarlar hava sıcaklığını yükseltir.Denizden karaya
2- Dünya’nın en sıcak yerleri K.Y.K’de 15-40 derce
esen rüzgarlar ise yazın serinletici,kışın ılıtıcı rol oynar.
enlemler arasındadır.
11)Bitki Örtüsünün Etkisi: Ormanlar yazın serin, kışın
3- Termik ekvatorun tamamı K.Y.K’dedir.
ılık olur. Çünkü orman toprağın nemini korur. Böylece
4- K.Y.K’de izoterm eğrileri karalar üzerinde kuzeye
ormanlık alanlarda günlük sıcaklık farkı az, çıplak alanlarda
denizler üzerinde güneye doğru uzanır(kara ve denizlerin
ise çok olur.
farklı ısınması)
Yeryüzünde sıcaklığın dağılışı:
Yıllık Sıcaklık Farkları:
Yeryüzünde sıcaklık her yerde aynı değildir. Bunda daha
En sıcak ve en soğuk ayların ortalama sıcaklık
çok enlem, kara ve denizlerin dağılışı ve yükseltinin etkisi
dereceleri arasındaki farka, yıllık sıcaklık farkı denir.
vardır. Yeryüzünde Güneş ışınlarının düşme açısına bağlı
İzoterm anblitüd haritası,
olarak matematik iklim kuşakları oluşmuştur. Sıcaklık
a)En yüksek sıcaklık farkı, orta kuşak karalarının iç
kuşakları ise kara deniz dağılışı, okyanus akıntıları, yükselti,
kesimlerinde ve çöllerde görülür.
nemlilik gibi diğer etmenlerin etkisiyle oluşmuştur.
b)En düşük sıcaklık farkı, Ekvator çevresinde ve
K.Y.K’de ılıman ve sıcak kuşağın daha geniş yer kaplaması
Okyanuslarda görülür.
karaların fazla yer kaplamasındandır.
c)Orta kuşakta karaların batı kıyılarında yıllık fark az,
A) Sıcak Kuşak: Sıcaklık ortalaması 20 derecenin
doğu kıyılarında fazladır.
üstündedir. Sıcaklık farkı azdır.
B) Ilıman Kuşak: Yıllık sıcaklık ortalaması 20-10 derece
H
HAAVVAA BBAASSIIN
NC
CII
arasındadır. Karaların batı kesimlerinde yıllık sıcaklık farkı
Basınç: Atmosferdeki gazların ağırlığına denir. Barometre ile ölçülür.
az, iç kesimlerinde ise fazladır.
Yüksek Basınç (antisiklon)
C) Soğuk Kuşak: En yüksek sıcaklık ortalaması 10
Normal B: 45 enlemde 0m’de ölçülen basınç =1013 mb
derecenin altındadır.
Alçak Basınç (siklon)

İZOTERM HARİTALARI
Basıncın
dağılımını
gösteren
eğrilere
izobar
eğrisi
denir.
Sıcaklığın Dünya üzerinde dağılışını gösteren haritalara
Basınca Etki Eden Faktörler
denir. İzotermler aynı sıcaklıktaki noktaların birleştirilmesi
1
SICAKLIK:
ile elde edilir. Bunlara eş sıcaklık eğrileri denir. İzoterm
 Isınan hava yükselir böylece yeryüzüne uyguladığı basınç azalır.
haritaları gerçek izoterm ve indirgenmiş izoterm haritaları
 Soğuyan hava ağırlaşır ve alçalır. Yeryüzüne uyguladığı basınç artar.
olarak iki şekilde çizilir.
--Gerçek izoterm haritaları yeryüzünde ölçülen gerçek
sıcaklık değerlerine göre çizilir.
--İndirgenmiş izoterm haritaları, yeryüzündeki
yükseltiler yok sayılarak elde edilen değerlerle çizilir.(her
yer 0 metre) İndirgenmiş izoterm haritasında yükseltinin
etkisi ortadan kaldırılmıştır.
İnd.sıc.= gerçek sıcaklık + ( yükseklik / 200)
--İzoterm haritaları yeryüzünde sıcaklığın eşit olarak
dağılmadığını göstermektedir.
Dünya Yıllık İzoterm Haritası İncelendiğinde Şu
Sonuçlar Çıkar;
1.Sıcaklık Ekvator’dan kutuplara doğru azalmaktadır.
2.En yüksek sıcaklıklar dönenceler çevresinde görülür.
3.K.Y.K’de sıcaklık farkları büyüktür(karalar daha fazla)
4.K.Y.K’de sıcaklık daha yüksektir(karalar daha fazla)
İzoterm eğrileri G.Y.K’de parallere uygunluk
gösterir(denizler daha fazla)
5.K.Y.K’de yüksek enlemlerde karaların batı kesimleri doğu
kesimlerinden daha sıcaktır(gulfstrem)
2 YÜKSELTİ:
Yükseldikçe havanın kalınlığı ve yoğun gazların miktarı
azaldığı için basınç azalır. ( 10,5 metrede 1 mb düşer )
3 YER ÇEKİMİ :
Yerçekimi arttıkça basınçta artar. Basınç ekvatorda az,
kutuplarda fazladır.
4 YOĞUNLUK :
1 nolu kapta gazların miktarı fazla olduğundan yoğunluk
fazladır. Yoğunluğun artması basıncı arttırır.
GAZİANTEP ANADOLU LİSESİ
Rüzgârın Yönü; Bulunduğumuz yere göre rüzgârın geldiği
yöne rüzgar yönü denir.
5 MEVSİMLER :
 Rüzgârın Yönünü Etkileyen Faktörler;
 Yazın KYK’de karalarda sıcaklık nedeniyle A.B.
1. Basınç merkezinin yeri
Denizlerde Y.B. alanı görülür.
2. Dünyanın günlük hareketi
6 DİNAMİK ETMENLER :
3. Yer şekillerinin uzanışı
 Dünyanın ekseni etrafında dönmesinden ötürü 30
4. Dünyanın yörünge hareketi
Enlemlerinde alçalıcı hava hareketleri yüzünden hava
Bir yerde rüzgârın yıl içinde en fazla estiği yön o yerdeki
Sıcak olmasına rağmen ( Antisiklon ) YB; 60 enlemlerde
yeryüzü şekillerinin uzanış yönüne bağlıdır.
de farklı hava kütlelerinin karşılaşıp sıcak havanın
Rüzgârın frekansı; Rüzgârın belli bir sürede esiş sayısını
yükselmesi ile AB alanı oluşur.
belirler.
Rüzgârgülü bölgenin belirli sürelerde aldığı rüzgâr
Oluşumlarına Göre Basınçlar
yönlerini gösterir.
Termik Basınçlar (0-90)
Dinamik Basınçlar (30-60)
- Isınma ve soğumayla
- Dünyanın günlük
(dünyanın şekl.)
hareketiyle
- Termik AB sıcak
- Dinamik YB sıcak
çekirdekli siklon
çekirdekli antisiklon
- Termik YB soğuk
- Dinamik AB soğuk
çekirdekli antisiklon
çekirdekli siklon
YERYÜZÜNDEKİ RÜZGÂRLAR
Basınç Alanlarının Özellikleri
► SÜREKLİ RÜZGÂRLAR:
Hava hareketi her zaman YB’dan  AD’doğrudur
Alizeler; 30 DYB alanlarından ekvatordaki TAB alanına
AB 
doğru esen rüzgârlardır.
 Yükselici hava hareketi vardır.
 Rüzgârlar arasında en düzenli ve sürekli esenidir.
 Hava hareketi çevreden merkeze doğrudur.
 Kıtaların doğu kesimlerine yağış bırakırlar.
 Yıllık yağısı fazla olan yerler.
 Ticaret rüzgârları olarak bilinirler.
 Gökyüzü kapalı-bulutlu
 Okyanus akıntılarının oluşumunu sağlarlar.
 Yerin ısı kaybı azdır. Sıcaklık farkı az.
 Ters alizeler 30° enlemlerde kuraklığa neden olurlar.
Batı Rüzgârları:
 Bitki örtüsü gürdür.
YB 
 30° DYB alanlarından 60° DAB alanları arasında eser.
 Orta kuşakta karaların batısına yağış bırakır.
 Alçalıcı hava hareketi vardır.
 Ilıman okyanus ikliminin oluşmasına neden olurlar.
 Hava hareketi merkezden çevreye doğrudur.
 En az yağışlı yerler x- Gök yüzü açık.
 Türkiye’de etkili olan sürekli rüzgârlardır.( ??? )
Kutup Rüzgârları:
 Yerin ısı kaybı fazla. Sıcaklık farkı fazladır.
Bitki örtüsü cılızdır.
 90° TYB alanlarından 60° DAB alanlarına doğru esen
RÜZGÂRLAR
rüzgârlardır. Estikçe ısınan rüzgârlardır.
YB’dan AB’a doğru meydana gelen hava hareketine
 Kutup rüzgârlarının oluşturduğu yağışa Kutbi Cephe
rüzgar denir. Rüzgârı oluşturan temel faktör Basınç Farkıdır.
Yağışı denir.
Rüzgârın hızı; Hava kütlesinin bir saniyede kaç metre
►DEVİRLİ (MEVSİMLİK) RÜZGÂRLAR:
ilerlediğini ifade eder. Anemometre rüzgârın hızını ölçer.
Kara ve denizlerin mevsimden mevsime farklı ısınıp
Rüzgarın Hızını Etkileyen Faktörler
soğumalarından doğan devirli rüzgârlardır. G.D. Asya’da,
 Merkezler arasındaki basınç farklılığı; basınç farkı
Avusturalya’da, Gine Körfezinde, Meksika Körfezinde ve
arttıkça rüzgârın hızı da artar.
Orta Amerika’da görülür.
A) Yaz Musonu:
 İki basınç merkezi arasındaki mesafe; mesafe az ise
Yazın karalar çabuk ısınır. Alçak basınç alanı ile kaplanır.
rüzgâr şiddetli eser.
Denizler de daha serin olduğu için yüksek basınç alanı
 Yeryüzü şekilleri ve sürtünme; rüzgârlar dağlar
durumundadır. Rüzgârlar böylece denizlerden karaya eser. Bu
arasında, vadilerde ve boğazlarda hızlı eserler.
nedenle yaz musonu estiği karaya yağış bırakır.
 Yeryüzünde yükseldikçe rüzgârın hızı artar.
B) Kış musonu:
 Rüzgarın hızı arttıkça ;
Kışın karalar daha soğuk YB alanı, denizler serin AB alanı
1. Buharlaşma artar,
3-Toprak erozyonu artar,
durumundadır.
Bu nedenle rüzgârlar karadan denize doğru
2. Dalga yükseltisi artar, 4- Nisbi nem azalır.
eser.
(Endonezya,
Japonya, Filipin ada.) Yağış bırakır.
Rüzgârın Sapması; Dünyanın batıdan doğuya doğru
Not:
6
ayda
bir
yön
değiştirir.
dönmesinden dolayı rüzgârlar KYK’de hareket yönünün
Yaz musonu
Kış musonu
sağına, GYK’de hareket yönünün soluna sapar.
 Rüzgârı saptıran bu güce koriyolis etkisi denir.
 Koriyolis etkisi ekvatordan kutuplara doğru artar.
Rüzgârın Sıcaklığı ve Nemliliği;
 Karadan esenler; Yazın sıcak, kurudur. (bağıl nemi
düşüktür) Kısın soğuk, kurudur.
 Denizden esenler; Yazın serin, nemlidir. (Bağıl nemi
►YEREL RÜZGÂRLAR:
artırır)Kışın ılık, nemlidir.
Yerel rüzgârların etki alanı dar, esiş süreleri kısa ve kısa
 Yüksek enlemlerden esenler; soğuk olur
zamanda birbirinin ters yönünde eserler.
 Alçak enlemlerden esenler; sıcak olur
GAZİANTEP ANADOLU LİSESİ
A) Meltemler:
 Günlük sıcaklık ve basınç farklarından oluşurlar.
 Sabah ve akşam hızlı eserler.
 Etki alanları dardır. 4. Yağış oluşturmazlar
■ Deniz ve Kara Meltemleri: Gündüz karalar AB alanı,
denizler serin YB alanı durumundadırlar. Bu nedenle
rüzgâr denizden karaya doğrudur. Gece bu durumun
tam tersidir.
■ Vadi ve Dağ Meltemleri:






B) Sıcak Yerel Rüzgârlar:
Fön Rüzgârı: Bir yamaçta yükselen hava kütlesinin
diğer yamaçta alçalmasıyla oluşan rüzgârdır.
Yamaçtan inen hava kuru olduğundan 100m’de 1C°
sıcaklık artar. İsviçre’de Alplerde, Türkiye’de
Karadeniz ve Toroslar’da görülür.
Sirokko : Cezayir, Tunus, İspanya ve İtalya’da
Hamsin : Mısır ve Libya’da
Samyeli (Samum) : G.doğu Anadolu’da
Lodos: Ülkemizde güneybatıdan eser. Nemlidir
Kıble : Ülkemizde Güneyden esen sıcak rüzgarlardır.
CSoğuk Yerel Rüzgarlar :
 Mistral : Fransa’da
 Bora : Dalmaçya kıyılarında
 Kriwetz : Romanya’da
 Poyraz : Ülkemizde kuzeydoğudan
 Yıldız : Ülkemizde kuzeyden
 Karayel : Ülkemizde kuzeybatıdan (kuru rüzgar)
▀ Tropikal Siklonlar :
1. Tayfun : Asya’da Hint ve Büyük Okyanus kıyılarında
2. Hurricane : Meksika Körfezi’nde
3. Tornade : Orta Amerika’da
NEMLİLİK VE YAĞIŞ
Atmosferdeki su buharına hava nemliliği denir. Nemlilik
Higrometre denilen aletle ölçülür. m³/gr olarak ifade edilir.
Buharlaşma : Yeryüzündeki suların belli bir sıcaklıkta su
zerrecikleri halinde atmosfere geçmesidir.
Buharlaşmanın gerçekleşmesi için gerekli şartlar ;
1. Sıcaklık : Sıcaklık arttıkça buharlaşma artar.
2. Su Yüzeyi : Su Yüzeyi genişledikçe buharlaşma miktarı
artar.
3. Bağıl nem : Bağıl nem düştükçe nem açığı büyür,
buharlaşma artar.
4. Basınç : Hava basıncı arttıkça buharlaşma azalır.
5. Hava Kütlelerinin Hareketi : Durgun havada buharlaşma
gerçekleşmez. Yükselici havada buharlaşma artar.
Rüzgarın hızı arttıkça buharlaşma o kadar çok olur.
 Ülkemizde en fazla buharlaşma G.D.Anadolu’da görülür.
Mutlak Nem :
1m³ hava içindeki su buharının gram cinsinden değeridir.
Havadaki mevcut su buharı miktarıdır.
► Denizden uzaklaştıkça, yerden yükseldikçe, kutuplara
gidildikçe mutlak nem azalır.
► Sıcaklık arttıkça havanın su buharı alma yeteneği artar
yani mutlak nem artar.
► Mutlak nem; gündüz çok gece azdır. Yazın çok kışın azdır.
Ormanda çok stepte azdır.
Maksimum Nem:
Belirli bir sıcaklıkta havanın alabileceği en fazla nem
miktarıdır. Hava ısındıkça hacmi genişler. Hacmi genişlediği
için nem alma kabiliyeti artar. Sıcak havanın maksimum nemi
daha yüksektir.
Maksimum Nem
1m³ Hava
-30C°
0,4 gr
1m³ Hava
0C°
4,8 gr
1m³ Hava
30C°
29,4 gr
Bağıl Nem :
Havada su buharının oranıdır. Yani bir hava içinde bulunan
nemin, bu havada bulunabilecek en yüksek neme oranıdır.
Mutlak Nem
Bağıl nem (nisbi) = ‫ • ־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־‬100
Maksimum Nem
► Bağıl nem sıcaklıkla ters orantılıdır.
Bir hava kütlesinin sıcaklığı artınca hacmi genişlediği için
nisbi nemi azalır.
►Bağıl Nem ile mutlak nem doğru orantılıdır.
Not: Bağıl nem; ekvatorda, denizlerde fazladır.
 Gündüzden → Geceye
 Yazdan → kışa
Artar
 Çöllerde, kıtaların iç kesimleri (yaz) Bağıl nem azalır.
Not: Mutlak nem miktarı maksimum nem miktarına eşit
olursa, hava doyma noktasına ulaşır ve nisbi nemi %100 olur.
YOĞUNLAŞMA
Atmosferdeki su buharının su veya buz haline geçmesine
denir. Yoğunlaşmaya neden sıcaklığın azalmasıdır.
 Yoğunlaşmanın olması için Bağıl nemin 100’ü aşması
gerekir.
 Yoğunlaşmayı engelleyen faktör hava sıcaklığının
artmasıdır.
GAZİANTEP ANADOLU LİSESİ
3) Cephe Yağışı
Yoğunlaşma Türleri
1 SİS: Havanın yerden soğumasıyla meydana gelir. Sis,
bulutun yeryüzüne yakın olanıdır.



2 BULUT : Havanın Yükselerek soğumasıyla meydana
gelir.
Kümülüs : Dikey yönde hızlı yükselim sonucunda meydana
gelir. Sağnak yağışlara neden olur.
Stratüs : Yatay hava hareketinin yavaş yavaş yükselmesiyle
oluşur. Çiselti yağışlarına neden olur.
Sirüs : En yüksekteki saydam, tüy gibi bulutlardır.
YAĞIŞLAR
Havadaki su buharının soğuyarak su haline gelmesidir.
Bunun için de havadaki bağıl nemin doyma noktasına
ulaşması gerekir. (%100)
► Havanın yükselerek soğuması = yağış
► Havanın doyma noktasına ulaşması = yağış
Yağış Biçimleri
A) Yerde Yoğunlaşma Biçimindeki Yağışlar
 Çiğ : Havadaki su buharının soğuk zeminlere çarpıp su
damlacıkları şeklinde yoğunlaşmasıdır.
 Kırağı : Çok soğuk zeminler üzerinde su buharının buz
kristalleri şeklinde yoğunlaşmasıdır.
 Kırç : Çok soğuk zeminler üzerinde yoğunlaşma
sonucunda oluşan buz kristalleridir.
B) Havada Yoğunlaşma Biçimindeki Yağışlar
 Yağmur : Bulutlardaki su zerreciklerinin birleşip su
damlaları halinde yeryüzüne düşmesidir.
 Kar : Eksi derecelerdeki bulutlardan buz kristallerinin
yer yüzüne düşmesidir.
 Dolu : Kümülüs bulutları içersindeki su
damlacıklarının donup buz taneleri halini almasıdır.
Yağış Şekilleri :
1) Yamaç Yağışları (Orografik) :
2) Konveksiyon Yağışlar :


Türkiye’de
İç Anadolu
Bölgesinde
Görülür.
Ekvatoral
bölgelerde
görülür.
Türkiye’de kış mevsiminde görülür.
Dünyada 60° enlemlerde fazladır.
Türkiye her mevsimi yağışlı orta kuşak ikliminde yer
alır.
 Yazları kurak, kışları yağış, Akdeniz ikliminin
etkisindedir.
 En çok yağışlar kıyılarda görülür.
 En az yağışlar Tuz Gölü ve Iğdır Ovası gibi çukur
yerlerde gör.
En Yağışlı Mevsimler
Karadeniz ► Sonbahar
Akdeniz-Ege-Marmara ► Kış
İç Anadolu ► İlkbahar
Erzurum-Kars ► Yaz
NOT: Bu özette yer alan konular mutlaka derste çok dikkatli
dinlenilmeli, farklı kaynaklarla karşılaştırma yapılmalıdır.
Dikkatsizlikten veya sehven yapılan hatalar giderilmelidir.
NEMLİLİK VE YAĞIŞ
Atmosfer içindeki su buharına nem denir.Nem Higrometre
denilen aletle ölçülür ve gr olarak ifade edilir. Atmosfer içindeki
su buharı üç şekilde ifade edilir.
Mutlak Nem : 1 m³ hava içerisinde bulunan su buharının gr
olarak ağırlığına mutlak nem denir. Mutlak Nem sıcaklık ve
buharlaşmanın çok olduğu ekvatoral bölgede çok, soğuk kutup
bölgeleri ve yüksek dağlarda azdır.
Maksimum Nem (Doyma noktası) : 1 m³ havanın belli
sıcaklıkta taşıyabileceği en fazla nem miktarına denir. Sı-caklığa
bağlı olarak değişir.Sıcaklık ile max. Nem doğru orantılıdır.
Sıcaklık artıkça maksimum nem oranı da artar. Sıcaklık azalınca
max. Nem oranı da azalır.(0 °C de 4,85 gr,10°C de 7,50gr,20 °C
de 14,40 gr v.b gibi)
Bağıl Nem (Nisbi nem) : Mutlak nemin maksimum neme
oranına bağıl nem denir.yüzde(%)olarak ifade edilir.
Bağıl nem: Mutlak nem x 100 /Maksimum nem Bağıl nem
sıcaklık ile ters orantılıdır.Sıcaklık artınca bağıl nem azalır.
Sıcaklık azalınca bağıl nem artar.Bağıl nem çöllerde az,
Ekvatoral Bölgede çoktur.
YOĞUNLAŞMA :
Havadaki su buharının tekrar sıvı yada katı hale dönüşmesine
yoğunlaşma denir. Yoğunlaşmanın oluşması için havanın nem
bakımından doyma noktasını geçmesi gerekir.Yani bağıl nem %
100 ü geçmelidir.Örneğin 1m³ hava-nın 10 °C sıcaklıkta
maksimum nem oranı 7,50 gr dır.0 °C de ise 4,85gr dır.Buna
göre10 °C de doymuş olan hava-nın sıcaklığı 0 °C ye düşerse
doyma noktası aşılmış olur.Arta kalan 7,50-4,85=2,65 gr nem
yoğunlaşır. Yoğunlaş-manın gerçekleşebilmesi için hava
kütlesinin soğuması ve yoğunlaşma çekirdeklerinin bulunması
gerekir.
Bulut : Yoğunlaşma sonucunda çok küçük su taneciklerinin
bir araya gelmesiyle bulutlar oluşur.Bulutlar oluştukları
yüksekliklerine göre yüksek,orta yükseklikteki ve alçak bulutlar
olarak sınıflandırılır. Yağış getiren bulutlara da nimbus adı
verilir. Yüksek bulutlar pek yağış getirmezler.Bulutluluk;
GAZİANTEP ANADOLU LİSESİ
gökyüzünün bulutlarla kaplı olma oranına denir. Bulutluluk
TÜRKİYE’DE İKLİM ELEMANLARI
nefometre denilen araçla ölçülür.
Türkiyede çok çeşitli iklimler görülür.Bu durumun
Sis : Yeryüzüne çok yakın oluşmuş yada yeryüzüne çökmüş
sebepleri;
bulutlardır.Sisler daha seyrektir. Kışın Yakıt dumanlarıyla
1- Üç tarafının denizlerle çevrili olması, 2- Yükseltinin
karışınca koyu renk alırlar.Bunlara da pus denir.
fazla olması, 3- Ilıman iklim kuşağında yer alması, 4YAĞIŞ TÜRLERİ :
Yer şekillerinin çeşitlilik göstermesi, 5- Kuzeyinde ve
Yoğunlaşma sonucu havadaki su buharının katı veya sıvı
güneyinde dağların denize paralel olması.
olarak tekrar yeryüzüne dönmesine yağış denir.
A- SICAKLIK
1- Çiy : Su buharının soğuk zeminler üzerinde, su
Türkiyede sıcaklık, kıyılarda enlem faktörüne,İç
tanecikleri şeklinde yoğunlaşmasıyla oluşur.
kısımlarda ise karasallık,yükselti ve yer şekilleri
2- Kırağı : Su buharının soğuk cisimler üzerinde 0 °C den
faktörüne bağlıdır.
düşük sıcaklıklarda kristaller şeklinde yoğunlaşmasıyla
1- Türkiyede Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı :
oluşur.Son bahar ve kış başlarında çok görülür.
 Kıyı kuşakları iç kısımlardan daha sıcaktır.Bunda
3- Kırç : Su buharının soğuk cisimler üzerinde 0 °C den
denizin etkisi vardır.Ayrıca iç kısımların soğuk
düşük sıcaklıklarda kristaller şeklinde yoğunlaşarak buz
olmasında yükselti ve karasallığın etkisi vardır.
tabakası haline gelmesiyle oluşur.Kırağıdan farkı
 İç kısımlarda sıcaklık batıdan doğuya doğru
kristallerin birikerek buz tabakası oluşturmasıdır.
azalır.Bu durumun sebebi yükselti ve karasallıktır.
4- Yağmur
:Bulutları
oluşturan,su
taneciklerinin
 En yüksek ortalama sıcaklıklar G.D.Anadolu
büyümesiyle oluşan su damlalarıdır.Yoğunlaşmanın
Bölgesi güneyi ve Akdeniz kıyılarında görülür.
devam etmesiyle ağırlığı artan su damlaları yağış
 En düşük sıcaklıklar Kuzeydoğu Anadolu
şeklinde yere düşerler.
(Erzurum Kars çevresi) da görülür.
5- Kar : Su buharının yükseklerde 0°C altında yavaş yavaş
2- Türkiyede Temmuz Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı :
yoğunlaşmasıyla oluşan buz kristalleri yere düşer. Bu
 Bölgeler arasında sıcaklık farkı azdır.
tür yağışlara kar denir.
 En düşük sıcaklıklar Kuzeydoğu Anadolu da
6- Dolu : Su buharının yükseklerde 0°C altında aniden
görülür.
yoğunlaşmasıyla oluşan buz parçacıkları yere düşer. Bu
 En yüksek sıcaklıklar Güney Anadolu Bölgesinde
tür yağışlara dolu denir.
daha sonra Akadeniz ve Ege Kıyılarında görülür.
Bir yere Düşen yağış miktarı Plüviyometre denilen aletle
3- Türkiyede Ocak Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı :
ölçülür.Toplam yağışın mevsimlere dağılışına ise Yağış
 Kıyılarla iç bölgeler arasında sıcaklık farkı fazladır.
rejimi denir.Yeryüzünde aynı oranda yağış alan noktaların
 En yüksek sıcaklıklar Akdeniz kıyı kesiminde
birleştirilmesiyle eş yağış eğrileri (izoyet) elde edilir.
görülür.
HAVA KÜTLESİ VE CEPHE :

En düşük sıcaklıklar Kuzeydoğu Anadoluda
Hava Kütlesi : Atmosferin sıcaklık ve nem bakımından aynı
görülür.
özellik gösteren büyük parçalarına denir.Hava Kütlesi

Batıdan doğuya gidildikçe sıcaklıklar hızla
oluşum alanına göre isim alır.Denizel,Karasal,Kutupsal ve
düşer.(Karasallık ve Yükseltinin etkisi)
Ekvatoral hava kütlesi gibi.Farklı özellikteki hava kütleNot:
Günlük
ve mevsimlik sıcaklık farkları kıyılarımızda
lerini birbirinden ayıran sınıra Cephe denir.Cepheler bir
az, iç kısımlarda ise fazladır.
yerin iklimi üzerinde etkilidir. Karşılaşan hava kütlelerin B- BASINÇ VE RÜZGARLAR:
den sıcak olan, Soğuk hava kütlesinin üzerine
BASINÇ:Türkiye’de mevsimlere, deniz ve karalara ve
yükselir.Soğuk olan ise sıcak olanın altına girer.
yerel ısınma farklarına bağlı olarak oluşan basınç
OLUŞUM NEDENLERİNE GÖRE YAĞIŞLAR :
merkezle-rinin yanısıra Ülkemizde dışında oluşan ve
1- Yamaç Yağışları (Oroğrafik yağışlar) : Nemli Hava
ülkemizi etkileyen basınç merkezleride bulunmaktadır.
Kütlelerinin, yatay yönde hareket ederken dağ
A-Sibirya Yüksek Basıncı : Sibirya üzerinde
yamaçları-na çarparak yükselmesi ve soğuması sonucu
oluşur.Ülkemizi kışın etkiler.Soğuk ve kar getirir.60°
oluşan yağışlardır.Dünya da en çok G.D.Asya da,
enlemi çevresin-de oluşmasına rağmen Soğumadan
ülkemizde ise Torosların ve Karadeniz dağlarının
oluştuğu için termik kökenlidir.
denize bakan yamaçlarında bu tür yağışlar görülür.
B- Asor Yüksek Basıncı : Asor adaları çevresinde 30°
2- Yükselim(Konveksiyonel) Yağışlar :Güneşli ve
enleminde oluşan dinamik kökenli bir basınç merkezidir.
rüzgarsız günlerde ısınan hava yükselerek soğur.Belli
Ül-kemizi yıl boyunca etkiler.Fakat en çok kışın
bir yük-seltiden sonra nem yoğunlaşarak yağış meydana
etkilidir.Sibirya YB ile birleşirse izlanda AB etkili olamaz
gelir.Dünyada en çok Ekvatoral bölgede,Ülkemizde ise
kışlar soğuk sert ve kar yağışlı geçer.
İç Anadolu Bölgesinde İlk bahar mevsiminde
C- Basra Alçak Basıncı : Basra körfezi çevresinde aşırı
görülür.(Halk arasında kırk ikindi yağışları denir.)
ısınmasıyla oluşur.Ülkemizi en çok yazın etkiler.Özellikle
3- Cephe (Frontal) Yağışlar : Sıcak ve soğuk hava
Akdeniz ve G.D.Anadolu bölgesinde samyeli
kütlelerinin karşılaşma alanlarında oluşan yağışlardır.
rüzgarlarıyla etkili olur. Havadaki nemi kurutarak sıcaklık
Dünya-da En çok 60° enlemler çevresinde,Ülkemizde
ve buhar-laşmayı artırır.30°enlemi çevresinde olmasına
ise kışın görülen kar yağışları genelde bu şekilde
rağmen termik kökenli A.B alanıdır.
oluşur.
D- İzlanda Alçak Basıncı :İzlanda üzerinde oluşur ve
YAĞIŞLARIN YERYÜZÜNE DAĞILIŞI :
ülkemizi kışın ve ilk baharda etkiler.Kışın etkili
1- En yağışlı Bölgeler : Ekvatoral Bölge,Muson bölgesi ve
olduğunda kışlar ılık kısa ve yağmurlu geçer.60° enlem
orta kuşak karalarının batı kıyıları.
çevresinde dinamik kökenli bir Alçak basınç merkezidir.
2- En Kurak Bölgeler : Dönenceler civarı, çevresine göre
RÜZGARLAR:Ülkemizde günlük sıcaklık farklarından
alçakta kalmış yerler,Kutup çevreleri ve orta kuşak
kaynaklanan meltemler görülür.Ayrıca Soğuk ve sıcak
karalarının dağlarla çevrili iç kısımları.
yerel rüzgarlarda görülür.Genelde kuzzeyden esenler
soğuk güneyden esenler sıcak yerel rüzgarlardır.
GAZİANTEP ANADOLU LİSESİ
A-Soğuk Yerel Rüzgarlar :
Karayel : K.batıdan soğuk ve kuru olarak esen
rüzgardır.Kışın Marmara ve B.Karadenizde sıcaklığı
düşürürler.
Yıldız : Kuzeyden esen soğuk ve nemli
rüzgarlardır.Karadeniz dağlarına yağış bırakır.
Poyraz : K.Doğudan esen soğuk ve kuru
rüzgarlardır.Kışın kar yağışlarına neden olur.yazın
serinleticidir.
B- Sıcak Yerel Rüzgarlar :
Lodos : G.Batıdan esen sıcak ve nemli
rüzgarlardır.Marmara,Akdeniz ve Ege Bölgelerinde
etkilidir.Yağışlara neden olur.Kışın etkili olunca kar
erimelerine neden olur.
Kıble : Güneyden eser.Kıyı kesimlerde nemli ve sıcak
eser.iç kesimlere sıcak ve kuru olarak eser.
Kesişleme (Samyeli) :G.Doğudan sıcak ve kuru olarak
eser.Ülkemizde G.D.Anadolu bölgesinde çok
etkilidir.Bu bölgenin yazın en sıcak bölge olmasında
etkisi vardır.
C- NEMLİLİK VE YAĞIŞ :
Ülkemizde yağış dağılışı çeşitlilik gösterir.Bu duruma
etki eden faktörler; denizellik,karasallık,yükselti ve
dağların uzanış yönüdür.Ülkemizde yağış dağılışı
incelendiğinde şu sonuçlara ulaşılır;
 En yağışlı yerler(1000mm den fazla); kıyılardaki
yüksek dağlık kesimlerdir.Özellikle kuzey ve
güneydeki deniz kıyıları.Doğu ve Batı Karadeniz
bölümleri ile bazı batı ve Doğu Anadolu
dağlarının yüksek kesimleri.
 En az yağış alan yerler (500 mm altında); İç
Anadolu,G.D.Anadolu ve D.Anadolunun çukur
yerleridir.
 Orta derecede yağış alan yerler(500-1000mm
arası) Akdeniz,Ege,Marmara,Orta
Karadeniz,Doğu Anadolu ve İç Anadolunun
kuzey kesimleri.
 Yağışın mevsimlere dağılımı(Yağış rejimi)
bakımından bölgeler arasında önemli farklılıklar
vardır.Karadeniz Bölgesi her mevsim yağışlı.
diğer bölgelerde kurak ve yağışlı dönemler
vardır.Genelde kurak dönem yazdır.
 Karadeniz ve Akdenizin kıyılarında dağalrın
denize bakan yamaçlarında oroğrafik, İç
Anadoluda konveksi-yonel, Kış mevsiminde
cephesel yağışlar görülür.
 Ülkemizin en Kurak yeri Tuz Gölü ve Iğdır Ovası
(250 mm),En yağışlı yer Doğu Karadeniz(Rize
2400mm).
 Görülen yağışlar genelde yağmur şeklindedir.
Kışın ise özellikle karasallığın etkili olduğu iç
kısımlarda kar yağışları görülür.Bahar mevsimin
de ise zaman zaman dolu yağışları görülebilir.
 Deniz kıyılarında nemlilik fazla iken iç kısımlarda
nem miktarı azdır.
YERYÜZÜNDE GÖRÜLEN BAŞLICA İKLİM
TİPLERİ VE DOĞAL BİTKİ ÖRTÜSÜ
Benzer iklim özellikleri gösteren ve yüzlerce km³ lik
sahaları etkileyen büyük iklim gruplarına
Makroklima denir.Makroklima iklim alanlarında
bazen sınırları küçük olan va benzer özellikleri
yönüyle makroklimanın özelliklerinden ayrılan
küçük bölgeler vardır ki bunlara da mikroklima
denir.
A- SICAK İKLİMLER : 1- Ekvatoral
2Tropikal(Savan) 3- Muson 4- Çöl iklimi
B- ILIMAN İKLİMLER : 1- Akdeniz
2Okyanusal
3- Karasal 4-Step iklimi
C- SOĞUK İKLİMLER : 1-Tundra (Kutupaltı) 2Kutup iklimi
SICAK İKLİMLER
1-Ekvatoral İklim : Ekvator ve çevresinde, 0° - 10°
Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür.
Yıllık Ort. Sıcaklık : 25°C civarındadır. Yıllık Sıcaklık
Farkı : 2-3°C yi geçmez. Yıllık yağış miktarı : 2000
mm den fazladır.Yağış rejimi : Her mevsim
yağışlıdır.Ekinoks tarihlerinde yağışlar maksimuma
çıkar. Doğal Bitki Örtüsü : Gür ve geniş yapraklı
ormanlardır.
Görüldüğü yerler: Amazon ve
Kongo havzası,G.D.Asya adaları.
2- Tropikal İklim : 10°-20° Kuzey ve Güney enlemleri
arasında görülür.Ayrıca Ekvatoral iklim bölgesindede
yüksek yerlerde görülür.Yıllık ortalama sıcaklık 20°C
civarındadır.Yıllık Sıcaklık Farkı: 4-5 °C dir.Yıllık
yağış miktarı : 1000-2000 mm arasındadır.Yağış
rejimi : Yazlar yağışlı kışlar kuraktır.Doğal Bitki
örtüsü Yüksek boylu ve gür otlardan oluşan
savanlardır.Görüldüğü yerler :
Sudan,Çad,Nijerya,Mali,Bolivya gibi yerlerdir.
3- Muson İklimi : Muson rüzgarlarının etki
alanlarında görülür.Yıllık ort.Sıcaklık : 15-20°C
dolayındadır. Yıllık sıcaklık Farkı 10°C kadardır.Yıllık
ort. Yağış 2000 mm civarındadır.Yağış Rejimi;
Yazları yağışlı,kışlar kuraktır. Muson iklim bölgesi
için Bölgeler arasında farklılıklar vardır.Bunun
nedeni yükselti ve enlemdir. Doğal bitki örtüsü :
Muson
ormanlarıdır.yer
yer
savanlara
da
rastlanır.Görüldüğü yerler :Güney,G.Doğu ve Doğu
Asya.
4- Çöl İklimi(Sıcak ve kurak iklim) :Sıcaklık ve yağış
dağılışı düzensizdir.Yağış 250 mm altındadır. Ve
genelde sağanak yağışlar görülür.Günlük sıcaklık
farkı : 40-50°C yi bulur.Doğal bitki örtüsü bazı
kurakçıl bitkiler ve kaktüstür.Dönenceler civarı,Asya
ve K.Amerikanın iç kısımları,G.Amerikanın güneyi ve
Avustralya’da görülür. Dünyadaki başlıca Çöller ;
B.Sahra,Necef,Gobi,Taklamakan,Kalahari,Arizona,N
amib,ve Gibson dur.
ILIMAN İKLİMLER
1- Akdeniz İklimi : Genel olarak 30°-40° enlemleri
arasında görülür.Yazları sıcak ve kurak kışları ılık ve
yağışlıdır.Yıllık
Ort.
Sıcaklık
:
15-20°C
civarındadır.Yıllık sıcaklık farkı : 18°C kadardır.Yıllık
yağış Miktarı 600 – 1000 mm arasında değişir.Doğal
Bitki
örtüsü
makidir.Bu
iklim
:
Akdeniz
Çevresinde,Güney Portekiz, Afrika’nın güneyindeki
kap
bölgesi,Avustralya’nın
G.Batısı
ve
G.Doğusu,Orta Şili ve Kaliforniya da görülür.
2-Okyanusal İklim : Genel olarak Orta Kuşak
karalarının batı kıyılarında görülür.Her mevsim
ılımandır. Yıllık sıcaklık Ortalaması;15°C Yıllık
sıcaklık
Farkı:
10°C
dir.Yıllık
yağış
Ortalaması:1500mm dir.Doğal Bitki örtüsü yayvan ve
iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlardır.Avrupa
ve Kanada’nın batı kıyılarında görülür.
3-Karasal İklim : Genel olarak Orta kuşaktaki
karaların iç kısımlarında deniz etkisine uzak
bölgelerde görülür. Kışlar çok soğuk ve uzun
geçer,yazlar ise sıcak geçer.Yıllık ort. Sıcaklık : 510°C civarındadır. Yıllık Sıcaklık Farkı ise 20-40°C
GAZİANTEP ANADOLU LİSESİ
kadardır.Yıllık yağış Miktarı: 500-600 mm dir.En
fazla yağış yazın en az kışın görülür. Doğal Bitki
örtüsü
İğne
yapraklı
ağaçlardan
oluşan
ormanlardır(Tayga).Sibirya ve Kanada da görülür.
4-Step İklimi(Yarı kurak İklim) : Bir geçiş iklimi
özelliği gösterir.Savan İklimi -Çöl İklimi, Çöl Akdeniz iklimi ve Akdeniz – Karasal iklim
arasındaki
geçiş
bölgelerinde
görülür.Step
ikliminde sıcaklık farkı fazladır.(15-30°C) Yağış
300-500 mm arasındadır.Step ikliminde En fazla
yağış ilk baharda en az yağış ta yazın düşer. Bitki
örtüsü bozkırdır.30°- 50° enlemlerdeki çöller
etrafında da görülür.
SOĞUK İKLİMLER
1-Tundra İklimi : Genel olarak 65-80°Kuzey
enlemleri
arasında
görülür.Sıcaklık
çok
düşüktür.(En sıcak ay 10°C yi geçmez).Yıllık
Sıcaklık farkı ise 65°C bulur.Yıllık yağış 200-250
mm kadardır.En fazla yağış yazın düşer. Doğal
Bitki
Örtüsü;Çalı
ve
yosunlardan
oluşan
tundralardır.Tundra İklimi Avrupa’nın kuzeyi,Kuzey
Sibirya,Kuzey Kanada,Grönland adası kıyılarında
görülür.
2-Kutup İklimi : Karlar ve buzullarla kaplı Kutup
bölgelerinde
görülür.Sıcaklık
ortalaması
yıl
boyunca 0°C nin altındadır.Yıllık sıcaklık farkı
30°C civarındadır.Yağışlar son derece az ve kar
şeklindedir. Ortalama yağış 200 mm civarındadır.
Bitki örtüsü yoktur.Antarktika,K.Kutbu ve Grön
land’ın iç kısımlarında görülür. (Soğuk çöl)
İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ İLİŞKİSİ
İklim ve bitki örtüsü arasında sıkı bir ilişki
vardır.Kutup iklimi dışında bütün iklim bölgelerinin
kendine has bir bitki örtüsü vardır.Bitki örtüleri
Ekvatordan kutuplara gidildikçe ve Yükselere
çıkıldıkça kuşaklar oluşturarak
sıralanırlar.Ekvatordan kutuplara doğru; geniş
yapraklı,Karışık ve iğne yapraklı ormanlar şeklinde
kuşaklar oluştururlar.Yükseklere çıkıldıkça ise
sıcaklık ve nem azaldığı için bitki örtüsü
seyrekleşir.dağ zirvelerinde dağ çayırları
görülür.Daha yüksek yerlerde ise buzullar yada
çıplak kayalıklar vardır.Yükseklere çıkıldıkça bitki
toplulukları;Geniş yapraklı,Karma,İğne yapraklı
ormanlar ve dağ çayırlarıdır.Dağların güneşe
bakan yamaçlarında bitkilerin olgunlaşma süreleri
daha kısadır.
NOT: Ormanların tahrip edilmesiyle ortaya çıkan
bozkırlara Antropojen bozkır denir.
NOT: Türkiyede Akdeniz,Karadeniz ve Karasal
iklimler görülür.