KENTSEL ALAN DÜZENLEME PROJELERİ İÇİN

advertisement
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Sempozyumu, 1999
KTÜ, Trabzon
KENTSEL GELİŞTİRME PROJELERİ İÇİN
COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNİN ÖNEMİ:
TRABZON ZAĞNOS DERE HAVZASI ÖRNEĞİ
Y.Doç.Dr. Çetin CÖMERT ve Arş.Gör. H. Tahsin BOSTANCI
KTÜ Mühendislik Mimarlık Fakültesi
Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü
61080 TRABZON
internet: [email protected]
ÖZET: Kentsel geliştirme projelerinin en önemli aşamalarından biri,
düzenlenecek bölgenin mevcut durumunun saptanmasıdır. Mevcut durumun
saptanması, düzenlemeye esas oluşturacak verilerin toplanması ve analizini
içerir. Burada söz konusu olan, konumsal ve konumsal olmayan bileşenleri
içeren ve “karmaşık veri” olarak anılan coğrafi verinin toplanması, belirli
bir düzende oraganize edilmesi ve analizidir. Günümüzün Dünya’sında doğru
kararları hızla almak durumundaki “karar vericiler”in, anılan işlevleri
geleneksel araçlarla yerine getirmesi beklenemez. Bu açıdan Coğrafi Bilgi
Sistemleri (CBS), başvurulabileki en önemli araçlardan biri olarak
görünmektedir. CBS ler bugün, özellikle coğrafi verinin geleneksel araçlara
oranla çok daha doğru ve hızlı bir biçimde analizine olanak tanımaları ile
çok popülerdir. Bu çalışma, CBS erin diğer sayısız uygulama alanında
olduğu gibi kentsel alan düzenlemelerinde de önemli yararlar sağlayabileceği
noktasından hareketle yapılmıştır. Çalışmada Trabzon’un, yeniden
düzenlenmesi bugüne kadar pek çok kez gündeme gelen, Zağnos Dere havzası
örnek bölge olarak seçilmiştir. Bu alan için arzu edilen düzenleme şekli,
alanın tümüyle boşaltılarak yeşil alana dönüştürülmesi ve burada yaşayan
halk için şehrin başka bölgelerinden uygun tahsislerin yapılmasıdır. Böyle
bir düzenlemeye yönelik olarak bölgenin mevcut durumunun tesbiti için
öncelikle bir “veri tabanı tasarımı” yapılmış, ardından kadastral ve halihazır
durumu ile tapu bilgileri toplanarak ARC/INFO CBS ortamına aktarılmıştır.
Ayrıca bölgenin sosyo-ekonomik durumunu tesbit amacıyla bir anket
düzenlenmiş ve bu bilgiler de MS Access veri tabanında toplanmıştır. Daha
sonra bütün bu bilgiler ArcView CBS yazılımına aktarılarak çeşitli analizler
gerçekleştirilmiştir.
1. GİRİŞ
Ülkemizin en önemli sorunlarından biri de çarpık kentleşmedir. Belediyelerin yeni
yerleşim alanları açma ve yapılaşmayı denetimdeki acizlikleri, çarpık kentleşmenin
temel nedenlerindendir. Çarpık kentleşmenin başlıca ortaya çıkış şekillerinden olan
gecekondulaşma, çeşitli alt yapı ve buna bağlı sağlık sorunlarını beraberinde
getirmekte, Ülkemizde 2000 li yıllarda artık görmek istediğimiz modern kent
273
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Sempozyumu, 1999
KTÜ, Trabzon
görüntüsünü tümüyle bozmaktadır. Bu nedenle özellikle büyük kentlerimizde
Kentsel Geliştirme projeleri sıkça gündeme getirilmekte ve çeşitli projeler
yürütülmektedir.
Kentsel Geliştirme (KG) projelerine başlıca örneklerden biri Ankara Büyükşehir
Belediyesi’nin Dikmen Vadisi projesidir [Özbay, 1992]. Dikmen Vadisi 1957 imar
planında yeşil alan olarak korunması öngörülen, ancak daha sonraki yıllarda
gecekondulaşmanın engellenemediği, yaklaşık 250 ha lık bir bölgedir. Ankara
Büyükşehir Belediyesi’nin vadinin tekrar yeşil alana dönüştürülmesi için 1986’da
başlattığı proje, arazinin elde edilme sürecinde gecekondu sahiplerinin itirazları
üzerine kesintiye uğramış, Belediyenin bütün Ankara vadilerini düzenleme planı
kapsamında 1989 da tekrar başlamıştır.
Dikmen Vadisi, çoğu vadinin yamaçlarında yer alan, topoğrafik durum, jeolojik yapı
ve sel durumu nedeniyle çeşitli sorunlar içeren yaklaşık 2000 gecekondu bulunmakta
idi. Ayrıca Vadi tabanından akan Dikmen Deresi gibi çevre kirliliği sorunu vardı. Sel
sorunu 1963 ten beri zaman zaman yaşanmış. 1963 te yapılan sel kapanı” ise derenin
kirliği nedeni ile bataklık haline gelmiş ve hastalık saçmaya başlamıştı. Özetle hem
fiziksel hem de insan sağlığı açısından sorunlu bir bölge olmuştu. Dolayısıyla
projede burada yaşayanların konut sorunu en öncelikli sorun olarak ele alınmıştır.
Çözüm için vadinin sırtlarında, jeolojik olarak sağlam yerlerinde belediyeye ait
konutlar yapılması ve gecekonduluların bu binalara taşınması önerilmiş ve bu da
bölgede yaşayanlarca benimsenmiştir. Ayrıca, vadi yamaçlarının ağaçlandırılması ve
şehir merkezine uzanan bir kent ormanı oluşturulması, vadi tabanının insanların
gezeceği, oturacağı vs. bir park şeklinde düzenlenmesi projede yer almıştır. Vadi iki
yakadaki yerleşim alanları arasındaki ulaşım bağlantısını sıfırladığından, biri yayalar
için olmak üzere, 5 noktada köprülü geçişler öngörülmüştür. Yeni konut tahsisi,
2981 sayılı gecekondu affı yasasına göre 10 Kasım 1985 ten önce yapılmış olan 335
gecekondu için öngörülmüş, 1985 sonrası gecekondu yapanlar ile bu alanda kiracı
olanlar için ise, Ankara’nın bir başka noktasında altyapılı arsalar düşünülmüş. Konut
yapma onlara bırakılmıştır.
Bu çalışmada ele alınan Trabzon’un Zağnos Dere havzası, Dikmen Vadisi ile benzer
özellikler taşıyan bir alandır. Zağnos Deresinin uzun süre açıktan akması nedeniyle
burada da çevre kirliliği sorunları yaşanmış, bu durum ima edilircesine bölge “Dere
Mahallesi” olarak anılmıştır. Benzer şekilde, 1990’da Trabzon’da yaşanan sel
felaketinde burası en çok etkilenen yerlerden biri olmuştur. Derenin üzerinin 1985’te
kapatılmasıyla kirlilik sorunu önemli ölçüde çözülmüş olmakla birlikte, bölgedeki
sağlık ve yaşam koşullarının hiç te iyi olmadığı bilinmektedir. Bu nedenle, bölgede
bir düzenleme yapılması zaman zaman gündeme gelmiş, alanın tümüyle boşaltılarak
yeşil alana dönüştürülmesi ve burada oturanların şehrin başka bölgelerine
yerleştirilmeleri dile getirilmiştir. Bununla birlikte, Trabzon Belediyesi’nin henüz
yürürlükte olan böyle bir projesi yoktur.
274
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Sempozyumu, 1999
KTÜ, Trabzon
Bu örneklerle karakterize edilen herhangi bir KG projesinde öncelikle, proje
hedeflerine yönelik olarak, bölgenin mevcut durumunun tesbit edilmesi gerekir;
Dikmen Vadisi örneğinde 1985 affı kapsamı dışındaki binaların, yeni konutlar için
uygun jeolojik alanların, vadi tabanında oluşturulacak park alanı için bölgenin
mevcut-sosyo ekonomik yapısının, geliştirmeden sonraki tahsisler için mal sahibi,
hissedar ve kiracıların tespit edilmesi gereği gibi. Bunlar, projenin hedeflerine de
bağlı olmakla birlikte, kapsamı oldukça geniş olabilen, konum ilintili bilgilerdir. O
nedenle toplanacak bilgilerin belirli bir düzende oraganizasyonu, hem mevcut
durumun doğru olarak tesbiti, hem de düzenlemeye yönelik çeşitli analizler için
gereklidir. Ayrıca analiz sonuçlarının belirli aşamalarda çeşitli karar mercilerine,
bölge sakinlerine çarpıcı sunumlarla pratik bir biçimde raporlanması gerekir. Bu
işlevlerin geleneksel yöntemlerle basit ve hızlı bir biçimde gerçekleştirirlmesi
olanaksızdır. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) bu açıdan geniş olanaklar sunmakta,
geleneksel yöntemlerle oldukça zor olan analizler, çok daha basit ve hızlı bir biçimde
yapılabilmekte, istenen formda rapor düzenlenebilmektedir. Bu özellikleri ile CBS
ler günümüzde “Karar Verici”lerin vazgeçilmez araçlarından biri haline gelmiştir.
CBS lerin ilgi alanını oluşturan konum bağlantılı verinin, çok geniş bir kullanıcı
yelpazesine sahip olması nedeniyle, bu sistemlerin uygulama alanları neredeyse
sınırsızdır. Bu çalışma bu noktadan hareketle, KG projeleri için CBS lerin sunduğu
olanakların araştırılması ve ileride girişilecek böyle projeler için bu olanakların
değerlendirilmesi amacıyla yapılmıştır. Bildirinin 2. Kısmında CBS lerin, KG
projeleri bağlamında sağlayacağı yararların anlaşılmasına yardımcı olacak bir
perspektiften tanıtımı yapılmıştır. 3. Kısımda veri tabanı tasarımı ve oluşturulması
anlatılmıştır. 4. Kısımda ise oluşturulan sistemde yapılabilecek analizlere örnekler
verilmiştir.
2. COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ (CBS)
Coğrafi Bilgi Sistemlerinin (CBS) yaygın olarak kullanılan tek bir tanımı yoktur.
Farklı bakış açılarına göre değişik tanımlar yapılabilmektedir. CBS lerin oldukça
teknik bir tanımı, yazarların bu bildiriler kitabında yer alan “Turist Bilgi Sistemleri
ve Trabzon Örneği” başlıklı bildirisinde verilmiştir. Burada, CBS lerin daha
uygulama ağırlıklı bir tanımı yapılacaktır. Genel olarak CBS, konumsal veri tabanı
yönetimi için tasarlanmış yazılım ve donanım elemanlarının bir bütünü olarak
tanımlanabilir [Masry/Lee, 1988]. Burada “veri tabanı”, birbiri ile ilişkili veri
topluluğu olarak tanımlanır. Birbiri ile ilişkili veri, bir doğalgaz şebekesine, bir
mahalledeki parsellere, bir ormandaki ağaç türlerine vs. ait veri olabilir. “Veri tabanı
yönetimi” ile kastedilen, verinin veri tabanına girilmesi, depolanması, işlenmesi ve
analizi ile bir formda kullanıma sunulmasıdır. “Veri Tabanı Yönetim Sistemleri
(VTYS)” ile, bu işlevleri yerine getiren sistemler anlaşılır. Yerine getirmesi gereken
işlevler açısından CBS ler de birer VTYS olarak düşünülebilir. Dolayısıyla CBS nin
iki temel bileşeni vardır. Biri, verinin belirli bir yapı altında depolandığı veri tabanı,
diğeri ise veri tabanı yönetimi işlevlerini yerine getiren ve kullanıcıların
uygulamalarını modellendirmelerini sağlayan yazılım araçlarıdır (Şekil 1).
275
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Sempozyumu, 1999
KTÜ, Trabzon
Gerçek Dünya
CBS
Modelleme
Yazılım
Araçları
+
VT
Soyutlama
Kullanıcı
Şekil 1. CBS nin temel bileşenleri [ESRI, 1990] dan.
CBS lerin çıkış noktası, çok büyük miktarda ve karmaşık ilişkiler içeren verinin,
bilgisayar desteğinde alışılagelmiş yöntemlerden çok daha etkin bir biçimde
organizasyonu ve yönetimi olmuştur. Diğer bir anlatımla, bu tür verinin arşivlenmesi
ve güncellenmesi ile, aranan veriye erişilebilmesi, çeşitli analizlerin yapılması ve
sonuçların istenen tarzda rapor edilebilmesi gibi temel işlemlerin geleneksel yollarla
basit ve hızlı bir biçimde gerçekleştirilememesi, aynı verinin farklı kullanıcılarca
“kullanılabilir” olmaması CBS leri gerektirmiştir. Örneğin ilk CBS
gerçekleştirimlerinden biri olarak kabul edilen Kanada CBS, çok büyük miktardaki
Kanada arazi sayımı verisinin uygun bir biçimde çekip çevirilebilmesi amacıyla 1960
larda geliştirilmiştir. Arazi sayımında çok miktarda ve çeşitlilik gösteren ülke
genelindeki verinin, üstelik peryodik olarak toplanması, depolanması ve analizi
(periyotlar arası karşılaştırmalar vs.) söz konusu olduğundan, bilgisayar destekli bir
sistem gündeme gelmişti.
CBS lerin ilgi alanını oluşturan verinin “karmaşıklığı”, konum boyutunu da
içermesindendir. Bu nedenle CBS lerde tutulan veri, genellikle “konumsal” veri
olarak anılır. Konumsal veri hem kendi yapısı hem de içerdiği ilişkiler bakımından
karmaşıktır. Genel amaçlı VTYS ler konumsal olmayan veriye yönelik
olduklarından, CBS ler VTYS lerden farklı olarak veri girişi, işleme, analiz, sunuş
gibi temel işlevlerin hepsinde konum boyutunun getirdiği karmaşıklığın üstesinden
gelmek durumundadır. Uygulamadan bir örnekle bu durumu açıklamak gerekirse,
yalnızca tapu işlemlerinin çekip çevirilmesi genel amaçlı bir VTYS ile
başarılabilirken, bu işlemlerin kadastral durumla bütünlük içerisinde yapılabilmesi
bir CBS sistemini gerektirecektir. CBS burada parsellerin sistemde temsil edilmesi,
ifraz tevhit vs. gibi parsel işlemlerinin yapılabilmesi, bir taşkından etilenebilecek
parsellerin belirlenmesi gibi çeşitli analizlerin, işlem sonuçlarının sunumunun tapu
bilgileri ile bütünleşik olarak yapılabilmesine olanak tanımalıdır. Örneğin bir satış
işleminin ardından ekrandan o parsel seçildiğinde, parselin yeni sahibi bilgisine
erişilebilmeli, tersi yönde aynı malike ait parseller sorgulandığında elde edilecek
listede ya da ekranda seçili parseller arasında bu yeni edinilen parsel de yer
almalıdır.
276
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Sempozyumu, 1999
KTÜ, Trabzon
CBS lerin popülaritesi büyük ölçüde analiz gücünden kaynaklanmaktadır.
Geleneksel yöntemlerle çok uzun zaman alabilecek analizler çok daha basit ve hızlı
bir biçimde yapılabilmektedir. Bu nedenle CBS ler günümüzde “Karar Verici”lerin
vazgeçilmez araçlarından biri haline gelmiştir. CBS lerdeki tipik analizlere aşağıdaki
örnekler verilebilir:
 Kadastral uygulamalarda belirli koşulları sağlayan (örn. alanca imara uygun)
parsellerin belirlenmesi,
 Yeni açılacak bir yol için kamulaştırılacak parsellerin ve kamulaştırma
bedellerinin belirlenmesi,
 Şebeke (su, doğalgaz vs.) izleme sistemlerinde herhangi bir hat/vana daki arıza
durumunda etkilenecek abonelerin belirlenmesi,
 Trafik, yol durumu, uzaklık vs. gibi çeşitli etkenlere bağlı olarak, en uygun yol
güzergahlarının belirlenmesi,
 Bir deprem durumunda etkilenebilecek yol ve hastahanelerin belirlenmesi,
 Yüzey analizleri; Eğim ve bakı analizleri, en ve boy kesit çıkarma, otomatik
eşyükseklik eğrisi çizimi, görülebilirlik analizleri,
 İstatistiki analizler; Bir mahalledeki parsellerin sayısı, ortalama kat sayısı,
ortalama ve standart sapma hesapları.
 Jeolojik ve topoğrafik yapı, yollar, su kaynakları, mevcut yerleşim alanları vs. ye
uzaklık gibi çeşitli ölçütlere göre depremzedeler için çadır ya da konut alanı, katı
atık boşaltım alanı vs. gibi, belirli bir amaç için en uygun yer seçimi.
Konumsal verinin çok geniş bir kullanıcı yelpazesine sahip olması nedeniyle CBS
lerle yapılabilecek uygulama ve analizler neredeyse sınırsızdır. Bugün CBS ler
Market analizinden hassa tarıma, çok çeşitli alanlarda kullanılmakta ve her geçen
gün yaygınlaşmaktadır. CBS lerin bu gidişle yakın bir gelecekte bugünkünden çok
daha geniş bir teknik kullanıcı kesiminin en önemli masüstü araçlarından biri ve
geniş halk kitlelerinin dolaylı olarak kullanacakları sistemler haline geleceğini
söylemek çok iddialı bir tahmin olmayacaktır.
3. COĞRAFİ VERİ TABANI OLUŞTURMA
Herhangi bir CBS kurma projesinin en önemli aşamalarından biri veri tabanın
oluşturulmasıdır. Bunun için yapılacak bir gereksinim analizi ile veri tabanında hangi
bilgilerin bulunması gerektiği belirlenir. Ardından uygun veri modelleri kullanılarak
veri tabanının yapısı tanımlanır. Aşağıda bu safhalar özetlenmiştir.
3.1 Gereksinim Analizi
Gereksinim analizi, herhangi bir veri tabanı oluşturma işleminde ilk aşamadır. Bu
aşamada, veri tabanının oluşturulma amacı ve gerçekleştirilmek istenen uygulama ve
analizlere göre, veri tabanında hangi bilgilerin bulunması gerektiğine karar verilir.
Bu çalışmaya konu olan, sorunlu bir yerleşim alanının yeniden düzenlenmesine
yönelik bir projede, veri tabanı içeriğinin, gerçekleştirilecek düzenlemenin amaç ve
277
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Sempozyumu, 1999
KTÜ, Trabzon
kapsamına göre belirlenmesi gerekir. Henüz yürürlükte böyle bir proje
olmadığından, bu çalışmada bölgenin yeniden düzenlenmesine temel oluşturacak
içerikte bir veri tabanı için bir gereksinim analizi yapılmıştır. Analiz sonuçları
aşağıdaki gibi özetlenebilir:
 Parsellerle ilgili her türlü tapu ve kadastro bilgileri,
 Kat mülkiyetine girmiş ve girmemiş olan binalar,
 Cins değişikliği yapılmamış yerler (örn. tapuda cinsi “arsa” görünen binalar),
 İmara uygun olmayan parseller,
 Üzerinde birden fazla bina olan parseller,
 Birden çok parsele düşen binalar,
 Binalardaki kat, daire sayıları,
 Dairelerde oturanların sayısı,
 Dairelerde oturanların evsahibi ya da kiracı olma durumları
 Ailelerin ortalama gelir/gider düzeyleri,
belirlenebilmelidir.
3.2 Kavramsal Veri Tabanı Tasarımı
VT tasarımında önce Varlık-İlişki (Vİ) modeli kullanılarak gereksinim analizi
sonuçlarına göre VT nin yapısı tanımlanmıştır. Vİ modelinde temel kavramlar
Varlık, İlişki tipi ve özniteliklerdir. Varlıklar tek başına bir varoluş ifade eden
şeylerdir. Öznitelikler ise tek başlarına anlamsız, varlıklarla birlikte anlam kazanan
değerlerdir. Örneğin Şekil 2. de PARSEL, parsel tipindeki varlıkları
tanımlamaktadır. Buna göre, her parselin bir parsel-nosu, alanı vs. gibi öznitelikleri
vardır. İlişki tipleri ise varlıklar arasındaki ilişkileri karakterize etmek için gereklidir.
Şekil .. de PARSEL ve MALİK varlıkları arasından AİTTİR ilişkisi vardır. Buna
göre her parselin bir maliki vardır. Vİ modelinde ilişki tipleri için ilişkinin
“derecesi”, yani böyle bir ilişkinin ne kadar sayıda varlık arasında olabileceği
belirtilir. Buna göre Şekil .. deki AİTTİR ilişkisi her parselin birden çok maliki
olabileceğini, tersi yönde bir malikin de birden çok parseli olabilir. Böyle bir ilişki
(M:N “M ye N” okunur) bir ilişkidir. Buna karşın her DAİRE de bir AİLE
oturduğundan, OTURUR ilişkisi (1:1) bir ilişkidir. Vİ modelinde varlıklar gibi, ilişki
tiplerinin de öznitelikleri vardır. Böylece varlıklar arasındaki ilişkilerin daha ayrıntılı
olarak tanımlanması sağlanır. Örneğin AİTTİR ilişkisinin “hisse” özniteliği, bir
parsel malikinin parseldeki hissesini belirtmek için gereklidir. Vİ modelindeki VT
tanımı standart sembollerle ifade edilir ve “Vİ diyagramı” olarak anılır. Dolayısıyla
Vİ diyagramı, VT de hangi varlıkların bulunduğunun, bunların özelliklerinin ve
aralarındaki ilişkilerin standart bir dilde ifadesidir. Şekil 2. de, VT nin Vİ diyagramı
görülmektedir.
VT tasarımında daha sonra İlişkisel Veri Modeli (İVM) kullanılarak, ilişkisel VT
tasarımı yapılmıştır. İVM de temel kavram “tablo” dur. Bir tablo satır ve sütunlardan
oluşur. İlişkisel bir VT de varlıklar, öznitelikler ve ilişkilere ait bütün veriler
278
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Sempozyumu, 1999
KTÜ, Trabzon
tablolarda bulunur. Tablo sütunlarında varlık ve ilişki tipi öznitelikleri yer alır. Her
bir varlığa ait veri ise tablonun ayrı bir satırını oluşturur. Bir varlığa ait veri birden
çok tabloda bulunabilir. Veri tekrarının önlenmesi, veri fazlalığının kontrolü ve veri
kazanımının hızlı olabilmesi için, tabloların, “Normal Formlar” olarak bilinen, belirli
formlara uyması gerekir. İlişkisel VT tasarımında, bu formları belirleyen kurallara
göre bir “Normlandırma” yapılarak VT de bulunması gereken tablolar ve içerikleri
(öznitelikler) belirlenir. Şekil 3. te İlişkisel VT tasarımı sonuçları, yani VT nin
yapısınin İVM deki ifadesi görülmektedir. Şekil 3. te altı çizili değerler “anahtar”
değerlerdir. Anahtarlar her satırı tek analamlı olarak tanımlayan ve tablolar arasında
“gezinme” olanağı sağlayan değerlerdir. Anahtar bir ya da daha çok öznitelik
değerinden oluşabilir. Örneğin VT de iki maliğin ad, soyad, baba adının aynı
olabilme olasılığı nedeniyle bunların hiç biri anahtar olarak tek başına yeterli
değildir. Bu durumda bu değerlerin üçü birden anahtar olabilir. VT de herhangi iki
kullanıcı için bu üçünün aynı olmaması da garanti edilemezse o zaman, iki malik için
aynı olma olasılığı bulunmayan bir değer (örn “vergi-nosu” gibi) kullanılmalıdır.
İlişkisel bir VT de bir varlığa ait veri çeşitli tablolara dağılmış olabileceğinden,
anahtarlar son derece önemlidir.
3.3 Verilerin Veri Tabanına aktarılması
Bu çalışma için Zağnos Dere Havzası’nın Maraş Caddesi’nden Zağnos Köprüsü’ne
kadar uzanan kısmı esas alınmıştır. Konumsal verinin veri tabanına aktarılması için
önce, bölgenin kadastral ve halihazır haritaları AutoCAD R.13 ortamında
sayısallaştırılarak Parsel ve Bina katmanları oluşturulmuştur. Daha sonra bu
katmanlar Arc/Info 7.02 CBS ortamına aktarılarak topolojileri kurulmuştur. Şekil..
deki ilişkisel veri tabanı şemasının gerektirdiği öznitelik bilgileri ise, Trabzon Tapu
Sicil Müdürlüğü ve bölgede yapılan anketlerden elde edilerek MS Access VTYS
yazılımına aktarılmıştır. Son olarak Arc/Info ve MS Access ortamındaki tüm veriler
ArcView 3.01 ortamına aktarılarak ilişkilendirilmiş ve çeşitli analizlere hazır hale
getirilmiştir.
Herhangi bir CBS kurmada, veri tabanının oluşturulması en önemli aşamadır. Çünkü
ancak bundan sonra, veri tabanı kapsamı ve eldeki CBS yeteneklerinin elverdiği
ölçüde, çeşitli analizler yapılabilir. Ülkemizde çoğunlukla olduğu gibi, KG
projelerinde de veri tabanını oluşturulmasında tapu ve kadastro verisinde sıkça dile
getirilen tutarsızlıklara bağlı sorunlar yaşanması beklenebilir. Bu çalışmada da böyle
olmuş, tecavüzlü binalar, güncel olmayan veriler vs. gibi sorunlarla karşılaşılmıştır.
Ancak, bu çalışmanın ilgi alanı bu sorunlar olmadığından, bunların üzerinde ayrıca
durulmamıştır.
279
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Sempozyumu, 1999
280
KTÜ, Trabzon
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Sempozyumu, 1999
TAŞINMAZ
Taşınmaz No
Cinsi
PARSEL
Pafta Ada Parsel
BİNA
Bina No
Taşınmaz No Mahalle
Taşınmaz No
BAĞIMSIZ-BÖLÜM
Taşınmaz No
Kat Sayısı
MALİK
Ad
Soyad
DAİRE
Bina No
Daire No
Otur. Say.
Tapu Alanı
Daire Sayısı
Bina No
Cinsi
Soyad
Baba-adı
PARSEL-HİSSE
Taşınmaz
Ad
No
AİLE
Daire
No
KTÜ, Trabzon
Baba-adı
Çalış.
Say.
Eğitim
Cinsi
Arsa Payı
Hisse
Adres
Kira Bedeli
Sosyal
Güvence
Sayfa
Bina _Cinsi
D.tarih
Mülkiyet
Cilt
Edinme
Sebebi
Telf.
Mahalle Şikayeti
Düzenlemeye Konut
Tepki
şikayeti
Şekil 3. İlişkisel VT Şeması.
4. OLUŞTURULAN SİSTEMDE ÇEŞİTLİ ANALİZLER
Bir CBS, veri tabanının oluşturulması ile analizler için hazır hale gelir. Bir CBS de
yapılabilecek analizlerin bir sınıflaması 2. Kısımda verilmişti. Bu kısımda analizler
Bina, Parsel, Malik, Aile, Daire sorgulamaları olarak sınıflanmıştır.
4.1 Binalarla ilgili sorgulamalar
Binalara yönelik sorgulamalar binalardaki kat ve daire adetleri, dairelerin kat
mülkiyetine geçip geçmedikleri, kaçak binalar tespit edilebilir. Yapılabilecek
sorgulamalardan bazıları şunlardır:
281
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Sempozyumu, 1999
KTÜ, Trabzon
 Kat adedine göre sorgulamalar (örn. kat adedi 4 ve daha çok olan binalar
– şekil 4.)
 Daire adedine göre sorgulamalar Örn. 10 dan az dire içeren bina sayısı)
 Tapuda cinsi “bağımsız bölüm” olan binalar
 Tapuda cinsi arsa görünen taşınmazlar
Şekil 4. kat adedi 4 ve daha çok olan binalar
4.2 Parsellerle ilgili sorgulamalar
Parsellere yönelik sorgulamalar parsellerle ilgili çeşitli bilgilere ulaşılmasını sağlar.
Parsel malikleri, parsellerin hisseli olup olmadığı, hisseli iseler hisse sahipleri ve
payları, cins tahihi yapılmamış parseller vs. ile ilgili bilgiler elde edilebilir. Ayrıca
yeniden düzenleme sonucundaki alan tahsisleri, kamulaştırma bedellerinin tespitinde
parsel sorgulamalarına gerek vardır. Yapılabilecek sorgulamalardan bazıları
şunlardır:

Alan değeri üzerinden çeşitli sorgulamalar (alanı 500 m2 den büyük parseller)

Pafta, ada, parsel nolarına göre parselin diğer bilgilerinin elde edilmesi,
ekranda görüntülenmesi,

Hisseli parseller ve hisse sahipleri (Şekil 5.).

Üzerinde tek bina bulunan parseller,

Üzerinde birden çok bina bulunan parseller,
282
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Sempozyumu, 1999
KTÜ, Trabzon
Şekil 5. Hisseli parseller ve hisse sahipleri
4.3 Maliklerle ilgili sorgulamalar
Kat mülkiyeti ve parsel malikleri ile her türlü bilgi malik ad, soyad, baba adı
verilerek ya da diğer tablolar üzerinden yapılacak sorgulamalarla elde edilebilir. Örn.
verilen bir parsel için hisse sahiplerine ait bilgiler elde edilebilir. Maliklerle ilgili
sorgulamalar yeniden düzenlemede yapılacak tahsisler açısından önem taşımaktadır.
Yapılabilecek sorgulamalardan bazıları şunlardır:
 Ad, soyad, baba-adı verilen bir malike ait taşınmazlar,
 Kat mülkiyetine geçmiş taşınmaz sahipleri,
 Hisseli taşınmazlarda hisse sahipleri,
 Hissesiz taşınmaz sahipleri (Şekil 5.).
4.4 Aile ve Daire bilgilerine yönelik sorgulamalar
Aile ve daire bilgileri ile ilgili sorgulamalar, mevcut sosyo-ekonomik yapının
belirlenmesi için kullanılabilir. Yapılabilecek sorgulamalardan bazıları şunlardır:
 Kira bedeline göre çeşitli sorgulamalar (örn. kirası 20 milyondan fazla olan
daireler)
 Oturdukları daire ve mahalleden şikayeti olanların sayısı,
 Mülkiyeti oturana ait olmayan daire sayısı,
 Bölgedeki ortalama gelir düzeyi,
 Sosyal güvencesi olan aileler,
283
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Sempozyumu, 1999
KTÜ, Trabzon
4.5 Analizlerde Üçüncü Boyutun Kullanılması
ArcView 3.1 yazılımının 3D Analyst modülü kullanılarak 3D yüzey oluşturma,
Canlandırma ve analizler yapılabilir. 3D Analyst arazinin yüzey modeli üzerinde
çalışır. Yüzey modelleri Grid ve TIN olmak üzere, iki farklı yöntemle yükseklik,
sıcaklık vs. gibi istenen türde veri için oluşturulabilir. Yüzey modeli oluşturulduktan
sonra çeşitli yüzey analizleri yapılabilir [ESRI, 1997]. Örnek vermek gerekirse eğim
ve bakı haritaları oluşturma, eşyükseklik eğrilerinin üretimi, profil çıkarma, toprak
kayması hatlarının belirlenmesi, yüzey alanı, hacim, yarma ve dolgu hesapları,
görülebilirlik analizleri yapılabilir. Ayrıca 3D canlandırma oluşturulabilir.
Şekil 6. Arazinin topoğrafik yapı ve kat adetlerine göre oluşturulmuş 3D görüntüsü
Bunun için önce, kadastral harita üzerinden eşyükseklik eğrileri sayısallaştırılarak
arazinin yüzey modeli oluşturulmuştur. Bu yüzey modeli yükseklik verisine
dayandığından, geleneksel olarak “Sayısal Yükseklik Modeli (SYM)” adıyla
anılmıştır. Daha sonra binaların kat adetleri ve kat yüksekliği bilgileri de eklenerek
arazinin üç boyutlu görüntüsü elde edilmiştir (Şekil 6. ). Üç boyutlu görüntü
kullanılmasıyla yukarıda anılan sorgulamalardan bazılarının sonuçları daha çarpıcı
bir biçimde görüntülenebilir. Bu, KG projelerinin teknik olmayan kesimlere
anlatılması açısından yararlı olacaktır. Kuşkusuz şekil 6. daki görüntü görsel açıdan,
şekil 4. tekinden daha zengindir. Ayrıca 3D görüntü için bir SYM oluşturulmuş
284
Yerel Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Sempozyumu, 1999
KTÜ, Trabzon
olduğundan, çeşitli yüzey analizleri yapılabilir. Örneğin havza tabanında
oluşturulacak bir parkın projelendirmesinde gerekebilecek çeşitli yarma-dolgu
hesapları, eğim, bakı analizleri vs. bu SYM üzerinden yapılabilir. Bununla birlikte
ArcView 3D Analyst’in Sağladığı “3D görüntü” gerçek bir 3D yapıya
dayanmadığından, grafik üzerinden kat ya da daire bazında sorgulama
yapılamamaktadır.
5. SONUÇ
KG projeleri, en önemli problemlerinden biri çarpık kentleşme olan Ülkemizde sıkça
gündeme gelmektedir. Bu tür projeler, kapsamı oldukça geniş olabilen, konum ilintili
bilgiler gerektirir. KG projelerinde toplanan bilgilerin belirli bir yapı altında
organize edilmesi, bölgede mevcut durumun doğru olarak tesbiti, düzenlemeye
yönelik çeşitli analizler ve analiz sonuçlarının istenen tarzda raporlanması gibi temel
işlevler içerir. Geleneksel yöntemlerle bu işlevlerin, basit ve hızlı bir biçimde yerine
getirilmesi olanaksızdır. CBS ler, KG projeleri gibi konum bilgisine dayalı,
neredeyse sınırsız uygulama alanında, bu açıdan geniş olanaklar sunmakta, örneğin
geleneksel yöntemlerle oldukça zor olan analizler, çok daha basit ve hızlı bir biçimde
yapılabilmekte, istenen formda rapor düzenlenebilmektedir. KG projeleri için CBS
lerin sunduğu olanakların araştırılması amacıyla gerçekleştirilen bu çalışmada,
Trabzon Zağnos Dere Havzası uygulama alanı olarak seçilmiştir. Genel bir KG
projesine yönelik bir gereksinim analizi ve veri tabanı tasarımının ardından, bölgenin
sınırlı bir kesimi için tapu ve kadastro bilgileri ile sosyo-ekonomik yapıyı tesbite
yönelik bir anketle elde edilen bilgiler, ArcView 3.01 ortamında toplanmış ve çeşitli
analizler yapılmıştır. Sonuç olarak KG projelerinde CBS kullanımının özellikle,
çeşitli analizlerin basitçe yapılabilmesi, sonuçların istenen formda raporlanabilmesi,
oluşturulan veri tabanının ilgilenen kurum ve organizasyonlarca da kullanılabilir
olması açısından çok önemli yararlar sağlayabileceği görülmüştür.
KAYNAKLAR
ESRI (1990) Understanding GIS The ARC/INFO Method, Environmental Systems
Research Institude, Inc.
ESRI (1997) ArcView 3D Analyst, Environmental Systems Research Institude, Inc.
Masry, S.E., Lee Y.C. (1988) An Introduction to Digital Mapping, University of
New Brunswick, Department of Surveying Engineering, Canada.
Özbay, A. (1992) Dikmen Vadisi ve Kültür Köprüsü Üzerine, Yapı Dergisi,
No:126, s. 68-76.
285
Download