SİNİR SİSTEMİ

SİNİR SİSTEMİ
Dicle Aras
Sinir, sinir sistemi, yapısı ve fizyolojik sınıflaması
Sinir – Sinir sistemi fonksiyonları
Sinir sistemi vücudun tüm aktivitelerini koordine eder.
Organizmanın içinde bulunduğu duruma ortama uyumunu
sağlar.
Sinir sistemi iç veya dış ortamdan aldığı uyarıları (stimulus)
değerlendirir ve bunlara cevaplar (respons) verir.
3.9.2015
2
Sinir – Sinir sistemi fonksiyonları
Sinir sistemi ve endokrin sistem homeostasisi korumak için
sürekli birlikte çalışır.
3.9.2015
3
Sinir – Sinir sistemi fonksiyonları
Hareketlerin istemli kontrolü sağlanır.
Omurilik reflekslerinin kontrolü sağlanır.
Hafıza ve öğrenme için gerekli deneyimlerin özümsenmesi
sağlanır.
3.9.2015
4
Sinir sistemi
İç ve dış ortamdan gelen uyarılar (impulslar) reseptörler
aracılığıyla alınırlar.
Reseptörler belirli uyarıcılara karşı özelleşmiş organlardır.
Dış dünyadan alınan eksteroseptif duyular; ağrı, ıs, basınç,
dokunma, gıdıklanma, görme, işitme, koku ve tat gibi duyulardır.
3.9.2015
5
Sinir sistemi
İç organlardan alınan interoseptif duyular ise; dolgunluk,
gerginlik, açlık, susuzluk gibi organik duyulardır.
Kaslar, kirişler, eklemler, periost gibi oluşumlardan alınan derin
duyulara ise proprioseptif duyular denir.
3.9.2015
6
Sinir sistemi
Sinir sisteminin yapı ve fonksiyon birimi nöron (neuron) yani sinir
hücresidir.
Sinir sisteminde hücrelerin bir kısmı ise destek hücreleri olan
nörogliyalardır (neuroglia).
Nörogliyalar, nöronları korur, nöronların beslenmesine ve
metabolizmasına yardımcı olur.
3.9.2015
7
Sinir – Sinapslar (synapsıs) - Neuroglia
Görevleri ve özellikleri şunlardır;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
3.9.2015
Nöronları desteklemek ve korumak.
Nöral beslenmeyi sağlamak.
Nöral aktiviteye katılmak.
MSS’nin savunmasını sağlamak.
Uyarılabilme özelliği taşımazlar.
Organizmanın yaşamı boyunca mitoz bölünme özelliklerini korurlar.
8
Sinir sistemi
SS’nin temeli nöronlardır.
Birkaç milyar nöron birbiriyle farklı şekilde bağlantılar kurarak
MSS’yi oluşturur.
Hücre boyutları çok farklıdır.
3.9.2015
9
Sinir - Neuron
Neuronların görevleri şunlardır;
1. Uyarıları almak ve iletmek,
2. Bazı hücresel aktiviteleri başlatmak ve
3. Neurotransmitterleri
salgılamak.
3.9.2015
ve
diğer
bilgi
moleküllerini
sentezleyip
10
Sinir - Neuron
Bir neuron üç bölümden oluşur. Bunlar;
1. Perikaryon (gövde)
2. Akson (uzantı)
3. Dendrit (uzantı)
3.9.2015
11
Sinir - Neuron
Sinir - Neuron
Sinir - Neuron
1. Perikaryon (hücre gövdesi, soma); burada organeller ve nukleus
bulunur. Nöronların operasyon merkezidir.
Nöronun, çekirdeğini ve membran ile çevreli sitoplazmasını
içeren ana bölümüdür.
Nukleus yuvarlak, büyük, sentrik yerleşimli ve ökromatik
boyalıdır.
3.9.2015
14
Sinir - Neuron
Perikaryonda eksitatör ve inhibitör birçok sinir sonlanması vardır.
Uyarıcı özelliği vardır.
3.9.2015
15
Sinir - Neuron
2. Akson (sinir impulsunu diğer hücrelere ileten uzantı); tek ve
uzun olan sinir lifidir.
İmpulsu hücre gövdesinden diğer bir nörona, kasa veya beze
götürür.
3.9.2015
16
Sinir - Neuron
Bir sinir hücresinin yalnızca bir aksonu bulunur.
Ancak akson daha küçük dallara ayrılarak diğer
hücrelerinde, kaslarda veya organlarda sonlanabilir.
sinir
Aksonların boyu birkaç milimetreden bir metreye kadar farklılık
gösterebilir.
3.9.2015
17
Sinir - Neuron
Akson; distal kısmı dallanmış ve genişlemiştir. Buraya sinaptik
yumru adı verilir.
Bu yumru nörotransmitter (neurotransmitter) salgılar.
Bu salgı kimyasal bir maddedir ve impulsu bir nörondan diğerine
iletir.
3.9.2015
18
Sinir - Neuron
Periferik sinir sistemine ait nöronların aksonları içte myelin kılıf,
dışta hücresel kılıf (schwann) ile sarılıdır.
Hücresel kılıf sinir hücresi yaralanmalarında önemli rol oynar.
Yalnızca schwann hücrelerinin çevrelediği aksonlar travma
sonrası rejenere olabilirler.
3.9.2015
19
Sinir - Neuron
Büyük sinir lifleri (iskelet kaslarını uyaranlar gibi),
akson miyelin kılıfı ile çevrilidir. Miyelin kılıf, büyük
oranda yağ ve proteinden oluşur.
Myelin beyaz ve yağlıdır. Elektrik izolasyonu çok
iyidir ve sinir impulsunu çok hızlı taşır.
Miyelin kılıf içeren sinir liflerine miyelinli,
medullalı sinir lifi denir.
3.9.2015
20
Sinir - Neuron
Miyelin kılıfı sinir lifi boyunca devamlı değildir. Kesintilere
uğrayarak sinir lifini segmentlere ayırır. Bu kesinti yerlerine
Ranvier boğumu denir.
3.9.2015
21
Sinir - Neuron
Myelin kılıfı aksonu çevredeki dokulardan izole eder ve sinirdeki
uyarı iletimini hızlandırır, çünkü myelinli sinirlerde uyarı bir
boğumdan diğerine sıçrayıcı tarzda iletilir.
Myelinsiz sinirlerde ileti hızı 0.25 m/sn iken myelinli sinirlerde
100 m/sn olabilir.
3.9.2015
22
Sinir - Neuron
3.9.2015
23
Sinir - Neuron
Beynin beyaz cevheri (substantia alba) ve omuriliğin beyaz
cevheri myelin sayesinde beyaz renkte görülür.
3.9.2015
24
Sinir - Neuron
3. Dendrit (uyarıları almak için özelleşmiş çok sayıdaki uzantı);
hücre gövdesinden çıkan, bir veya birden fazla olabilen kısa
liflerdir.
Periferden hücre gövdesine impuls getirirler. Reseptör görevi
yaparlar.
3.9.2015
25
Sinir - Nervus
Sinir (nervus); bağ dokusu ile sarılmış aksonlar demetidir.
Sinir hücresinin gövdesi ve aksonun başlangıç kısmı gruplar
halinde birleştiğinde oluşan yapıya gangliyon (ganglion) denir.
Gangliyonların çoğu omuriliğin dışına yerleşmişlerdir.
3.9.2015
26
Sinir - Nervus
Santral sinir sisteminde akson demetlerine sinir yerine traktus
(tractus) denir.
Santral sinir sisteminde gangliyonlara nukleus (nucleus) adı
verilir.
3.9.2015
27
Sinir – Uzantılarına göre neuronlar
Nöronlar uzantılarının sayılarına göre dörde ayrılırlar. Bunlar;
1. Unipolar nöron; nöron gövdesinden tek uzantı çıkar.
2. Bipolar nöron; nöron gövdesinden bir akson bir dendrit çıkar.
3.9.2015
28
Sinir – Uzantılarına göre neuronlar
3.9.2015
29
Sinir – Uzantılarına göre neuronlar
3. Multipolar nöron; nöron gövdesinden bir akson birden çok
dendrit çıkar.
4. Psödounipolar nöron; nöron gövdesinden tek uzantı çıkar.
Ancak bu uzantı daha sonra ‘’T’’ şeklinde ikiye ayrılır.
3.9.2015
30
Sinir – Uzantılarına göre neuronlar
3.9.2015
31
Sinir – Fonksiyonlarına göre neuronlar
Nöronlar fonksiyonlarına göre de üç grupta incelenirler. Bunlar;
1. Motor nöronlar,
2. Duyu nöronları ve
3. İnter nöronlardır.
3.9.2015
32
Sinir – Fonksiyonlarına göre neuronlar
1. Motor (efferent) nöronlar; santral sinir sisteminde merkezde
oluşan motor uyarıları organlara iletirler.
Kas hücreleri, endokrin ve ekzokrin bezler gibi effektör organları
kontrol ederler.
3.9.2015
33
Sinir – Fonksiyonlarına göre neuronlar
2. Duyu (afferent) nöronları; periferdeki reseptörlerden aldıkları
duyu impulslarını santral sinir sistemindeki duyu merkezlerine
taşırlar.
3.9.2015
34
Sinir – Fonksiyonlarına göre neuronlar
3. İnter nöronlar; nöronlar arasındaki bağlantıyı ve iletişimi
sağlayan nöronlardır.
3.9.2015
35
Sinir – Sinapslar (synapsıs)
İki neuron arasındaki bağlantıya sinaps denir.
Sinapslar bir nörondan diğerine uyarı iletirler.
3.9.2015
36
Sinir – Sinapslar (synapsıs)
Sinir impulsunun iletildiği özelleşmiş yapılardır.
Nöronların veya diğer efektör hücrenin membran potansiyelini
değiştirerek işlev görür.
3.9.2015
37
Sinir – Sinapslar (synapsıs)
Sinapslar;
Akso-dendrit; aksonla dendrit arasında,
Akso-somatik; aksonla soma arasında,
Akso-aksonik; iki akson arasında veya
Dendro-dendrit; iki dendrit arasında olabilir.
3.9.2015
38
Sinir – Sinapslar (synapsıs)
3.9.2015
39
Sinir – Sinapslar (synapsıs)
Sinaptik düğümler, bilginin nöronlar arasında taşınmasında
önemli rol oynarlar.
Uyarıyı sinapsa getiren ilk nöron Pre-sinaptik, diğeri ise Postsinaptik nöron adını alır.
3.9.2015
40
Sinir – Sinapslar (synapsıs)
3.9.2015
41
Sinir – Sinapslar (synapsıs)
Sinapslarda impuls iletimi elektriksel veya kimyasal yollarla olur.
Elektriksel sinapslarda impuls iletimi çok daha hızlıdır.
Kimyasal sinapslarda
aracılığıyla gerçekleşir.
3.9.2015
impuls
iletimi
nörotransmitterler
42
Sinir – Sinapslar (synapsıs)
Presinaptik membran; sitoplazması mitokondri, sinaptik vezikül
içerir.
Sinaptik veziküllerde nörotransmitter bulunur.
Bu veziküller genellikle somada yapılır.
3.9.2015
43
Sinir – Sinapslar (synapsıs)
Aksiyon potansiyeli presinaptik membrana ulaşınca voltaj kapılı
Ca2+ kanalları açılır.
Kalsiyum hücre içine girer. Sinaptik veziküller presinaptik
membran ile kaynaşır ve nörotransmitter ekzositoz ile sinaps
aralığına verilir.
3.9.2015
44
Sinir – Sinapslar (synapsıs)
Postsinaptik membran;
kalınlaşmış bölümüdür.
postsinaptik
hücre
membranının
Nörotransmitter reseptörlerini taşır.
Nörotransmitter reseptöre bağlanınca iyon kanalları açılır ve bazı
iyonlar hücre içine girer.
3.9.2015
45
Sinir – Sinapslar (synapsıs)
Bir stimulus postsinaptik membranda depolarizasyona neden
oluyor ve aksiyon potansiyelini başlatıyorsa eksitatör (uyarıcı)
olarak adlandırılır.
Postsinaptik potansiyel hiperpolarizasyona neden oluyorsa
inhibitör (baskılayıcı) postsinaptik potansiyel olarak adlandırılır.
3.9.2015
46
Sinir – Sinapslar (synapsıs)
Bir nöronun ateşlenmesi için gerekli minimal elektrik düzeyine
uyarı eşiği denir.
Hiperpolarite, dinlenik membran potansiyelini kuvvetlendirerek
aksiyon potansiyelinin oluşmasını engeller.
3.9.2015
47
Sinir – Sinapslar (synapsıs)
Yeterli Na+ iyonunun hücre içine geçişi aksiyon potansiyeli
oluşturur.
K+ ve Cl- iyonları ise istirahat membran potansiyelini artırır.
Yani hiperpolarite oluşur ve nöronun uyarılması engellenir.
3.9.2015
48
Sinir – Sinapslar (synapsıs) - Neurotransmitter
Sinyal molekülleridir.
İki sinir hücresi arasındaki bağlantıyı sağlayan kimyasal bir
maddedir.
Presinaptik bölgede sentezlenir ve veziküllerde depolanır.
Elektrik uyarısı geldiğinde parçalanan vezikülden ekzositoz
yoluyla sinaptik aralığa gider.
3.9.2015
49
Sinir – Sinapslar (synapsıs) - Neurotransmitter
Yeni nörotransmitter sentezi için O sistemi tarafından üretilen
ATP’ye ihtiyaç duyulduğundan sinaptik düğümlerde mitokondri
de bulunur.
Nörotransmetter
sentezlenmelidir.
3.9.2015
az
miktarda
depo
edildiğinden
sürekli
50
Sinir – Sinapslar (synapsıs) - Neurotransmitter
Postsinaptik membranda özgül reseptörlere bağlanan
nörotransmitterler uyarıcı veya inhibitör etki oluştururlar.
Gamma amino bütirik asidin (GABA), taurin, alanin ve glycine
inhibitör nörotransmitterlerdir.
Glutamik ve asparik
nörotransmitterlerdir.
3.9.2015
asitler
ise
uyarıcı
etkisi
olan
51
Sinir – Sinapslar (synapsıs) – Sumasyonlar
Sinaptik aralığa gelen her stimulus tek başına post-sinaptik
nöronu etkileyecek kadar kuvvetli olmayabilir.
Ancak birçok pre-sinaptik terminalden aynı anda veya kısa bir
süre içerisinde arka arkaya alınan stimuluslar birikir ve postsinaptik nöronda eksitasyon veya inhibasyona neden olurlar.
3.9.2015
52
Sinir – Sinapslar (synapsıs) – Sumasyonlar
Birçok stimulusun bu toplu etkisine spatial (çok sayıda uyarı)
sumasyon denir.
Ayrıca aynı pre-snaptik terminalden 15 sn aralılarla deşarj
oluşturmaya yeterli uyarılar gelirse ve bunlar sayıca çok fazla ve
yeteri kadar kuvvetliyse aksiyon potansiyeli (sinir uyarısı) oluşur.
3.9.2015
53
Sinir – Sinapslar (synapsıs) – Sumasyonlar
Buna da temporal (dalga) sumasyon denir.
3.9.2015
54
Sinir Sistemi – Morfolojik Sınıflama
Sinir sistemi iki ana bölümde incelenmektedir. Bunlar;
1. Santral (Merkezi) sinir sistemi (systema nervosum centrale) ve
2. Periferik sinir sistemi (systema nervosum perifericum) olarak iki ana
gruba ayrılır.
3.9.2015
55
Sinir sistemi – Fizyolojik Sınıflama