DIŞSAL EKONOMİLER ve ÜRETİMİN ULUSLARARASI KONUMU
advertisement
DIŞSAL EKONOMİLER ve ÜRETİMİN ULUSLARARASI KONUMU (LOKASYONU) Bu sunum, Krugman, Paul, Maurice Obstfeld ve Marc Melitz, (2012), International Economics: Theory and Policy , 9/E, Pearson kitabının 7. Bölümünden Türkçe’ye çevrilerek hazırlanmıştır. 1 KAPSAM Ölçek ekonomilerinin türleri Ölçek ekonomileri ve piyasa yapısı Dışsal ekonomiler teorisi Dışsal ekonomiler ve uluslararası ticaret 2 Giriş Karşılaştırmalı üstünlüğe dayalı modellerde ölçeğe göre sabit getiri (constant returns to scale) varsayımı bulunmaktadır. Fakat ölçeğe göre artan getiri (increasing returns to scale) veya ölçek ekonomileri (economies of scale) de söz konusu olabilir. Priz örneği! 3 Tablo 1: Hipotetik Bir Endüstrideki Girdi-Çıktı İlişkisi 4 Ölçek ekonomileri yoluyla karşılıklı yarar sağlayacak bir ticaret mümkün olabilmektedir. Uluslararası ticaret her bir ülkenin sınırlı sayıda mal ve hizmet üretmesine; buna karşılık tüketimde çeşitlenmeye gitmesine yardımcı olmaktadır. Ticaret sayesinde ülkeler, her şeyi kendileri üretmek yerine, ölçek ekonomilerinin etkisinden yararlanarak etkin üretim yapma fırsatı yakalamaktadır. 5 Ölçek Ekonomileri ve Piyasa Yapısı Ölçek ekonomileri, daha büyük firmaların veya endüstrilerin daha etkin olabileceği anlamına gelmektedir. Çıktı başına maliyet, endüstrinin büyüklüğüne bağlı ise dışsal ölçek ekonomileri (external economies of scale) ortaya çıkmaktadır. Çıktı başına maliyet, bir firmanın büyüklüğüne bağlı ise içsel ölçek ekonomileri (internal economies of scale) ortaya çıkmaktadır. 6 Hem dışsal hem de içsel ölçek ekonomileri uluslararası ticaretin önemli nedenleridir. Her ikisi de endüstrilerin yapısına göre farklı etkilere sahiptirler: Ölçek ekonomilerinin tümüyle dışsal olduğu bir endüstri, genel olarak, pek çok küçük firmadan oluşmakta ve tam rekabetçi bir yapıya sahip olmaktadır. Büyük firmaların küçük firmalar karşısında bir maliyet avantajına sahip olması durumunda ortaya çıkan içsel ölçek ekonomileri ise endüstrinin aksak rekabetçi bir yapı sergilemesine neden olmaktadır. 7 Dışsal Ekonomiler Teorisi Pek çok modern endüstri örneğinde güçlü dışsal ekonomilerin varlığından söz edilebilir: Silikon Vadisi, New York’ta yatırım bankacılığı ve Hollywood’daki eğlence endüstrisi! Çin gibi gelişmekte olan ülkelerde dışsal ekonomiler imalat endüstrisinde yaygındır: Çin’deki bir şehir dünyanın iç giyim ihtiyacının çok büyük bir kısmını karşılarken; bir başka şehir neredeyse tüm çakmak ihtiyacını karşılamaktadır! Hindistan’ın önemli bir bilişim hizmetleri ihracatçısı haline gelmesinde dışsal ekonomiler önemli bir rol oynamıştır: Hindistan’daki bilişim firmaları Bangolore’da kümelenmiştir! 8 Bir endüstri üretiminin bir ya da birkaç bölgede yoğunlaşması, bireysel olarak firmalar büyümese de, endüstrinin maliyetlerini düşürebilir. Dışsal ekonomiler çıkabilmektedir:, çeşitli nedenlerle ortaya Özel ekipman ve hizmetler (Specialized equipment or services ): Silikon Vadisi! İşgücü havuzu (Labor pooling): işçi bulmada kolaylık ve ücretle çalıştırma maliyetlerinde düşüş! Bilginin yayılması (Knowledge spillovers): fikirlerin paylaşılması! 9 Dışsal ekonomilerin varlığı, endüstri büyüdükçe endüstri maliyetlerinin düşmesini sağlamaktadır. İleriye doğru azalan bir arz eğrisi (forward-falling supply curve) söz konusudur: endüstrinin çıktısı arttıkça, firmaların mallarını satmak isteyeceği fiyat düşer. Uluslararası ticaret dikkate alınmadığında, arz eğrisinin bu alışılmışın dışındaki eğimi çok da önem taşımamaktadır. 10 Dışsal Ekonomiler ve Uluslararası Ticaret Uluslararası ticaretten önce, her bir ülkenin denge fiyat ve çıktı düzeyi, ulusal arz ve talep eğrilerinin kesiştiği noktada belirlenmektedir. Dış ticaret yokken Çin’deki düğme fiyatlarının Amerika’daki düğme fiyatlarından daha düşük olduğunu varsayalım. 11 Şekil 1: Ticaretten Önce Dışsal Ekonomiler 12 Ülkeler düğme ticaretine başlarsa ne olur? Amerika’da düğme endüstrisi daralırken, Çin’de düğme endüstrisi gelişir. Süreç kendi kendini besler: Çin’de endüstrinin çıktı düzeyi arttıkça maliyetleri daha da düşer. Amerika’da ise endüstrinin üretimi daraldıkça maliyetler de artar. Sonuçta, tüm düğme üretimi Çin’de yapılacaktır. 13 Üretimdeki bu yoğunlaşma fiyatları nasıl etkiler? Ticaret öncesinde Çin’de düğme fiyatları Amerika’dakinden daha düşüktü. Çin’in arz eğrisi ileriye doğru azalan özellikte olduğundan ticaret sonucunda artan üretim, düğme fiyatlarını ticaretten önceki fiyatının da altına düşürmüştür. Ticaret fiyatın, ticaret öncesindeki fiyattan da daha düşük olmasına yol açmaktadır! 14 Artan getiri dikkate alınmadığında modellerin etkileri çok farklıdır. Standart ticaret modelinde nispi sonucunda yakınsamaktadırlar. fiyatlar, ticaretin Eğer ticaretten önce yurt ülkede kumaş nispi olarak daha ucuzsa ve dış ülkede de nispi olarak daha pahalıysa, ticaret sonrasında yurt ülkede kumaşın fiyatı artarken dış ülkede düşecektir. Dışsal ekonomilerin varlığı durumunda ise fiyatlar ticaretin etkisiyle her yerde düşmektedir. 15 Şekil 2: Ticaret ve Fiyatlar 16 Bir ülkenin daha düşük fiyata üretim yapması şeklindeki başlangıç avantajının kaynağı ne olabilir? Bir olasılık, teknoloji ve doğal kaynak farklılıklarına bağlı karşılaştırmalı üstünlük olabilir. Dışsal ekonomilerin varlığı durumunda, ticaret tarihsel nedenlerden de kaynaklanabilir: Belli endüstrilerde büyük üreticiler olarak başlayan ülkeler, farklı bir ülke potansiyel olarak daha ucuza üretse bile büyük üreticiler olarak kalma eğilimindedirler. 19. yüzyılda bir genç tarafından düğün hediyesi olarak hazırlanan bir püsküllü battaniye, Dalton, Georgia çevresinde halı üreticilerinin kümelenmesi sonucunu doğurmuştur. Silikon Vadisi, varlığını buradaki bir garajda iş kuran Hewlett ve Packard isimli iki Stanford mezununa borçludur. 17 Vietnam’ın maliyet eğrisinin Çin’in maliyet eğrisinin altında olduğunu çünkü Vietnam’da ücretlerin Çin’dekinden daha düşük olduğunu varsayalım. Herhangi bir üretim düzeyinde Vietnam Çin’den daha ucuza düğme üretecektir. Bu durumda Vietnam’ın tüm dünya piyasalarına düğme arz edeceği düşünülebilir. Eğer Çin yeterli bir başlangıç düzeyine sahipse, bu her zaman böyle olmayabilir. Doğru ülkenin ilgili malı üreteceğinin bir garantisi yoktur. Bu, dışsal ekonomilere bağlıdır. 18 Şekil 3: Başlangıç Avantajının Önemi 19 Dışsal ekonomilere dayalı ticaretin, ulusal refah üzerindeki etkisi belirsizdir. Dışsal ekonomilerin olduğu endüstrilerde üretimin yoğunlaşması dünya ekonomilerine kazanç sağlayacaktır. Ülke ticaret öncesine kıyasla ticaret sonrasında refah kaybına da uğrayabilir: bir ülke ithalat için ödeme yapmaktansa iç pazarı için her şeyi üreterek refahını artırıyor da olabilir. Tayland’ın daha ucuza saat ürettiğini ancak İsviçre’nin bir başlangıç avantajına sahip olduğunu düşünelim. Bu durumda ticaret öncesinde Tayland’da saat fiyatı daha düşüktür. Dolayısıyla ticaret Tayland’ın saat endüstrisini dış rekabetten korumasını özendirerek refahını olumsuz yönde etkileyebilir. Peki Tayland otarşiye yönelirse ne olur? 20 Yine de endüstrilerin yoğunlaşmasının sağlayacağı kazançlar dünya ekonomilerine yarar sağlayacaktır. Bu durumdan kazanç sağlamaya çalışan her bir ülke ticari anlaşmazlıklara da neden olabilir. Her şeye rağmen, dışsal ekonomilerin olduğu endüstrilerin belli bir yerde yoğunlaşması dünya ekonomileri için daha olumlu sonuçlar vermektedir. 21 Şekil 4: Dışsal Ekonomiler ve Ticaretin Yol Açtığı Kayıplar 22 Referans KRUGMAN, Paul, Maurice OBSTFELD ve Marc MELITZ, (2012), International Economics: Theory and Policy , 9/E, Pearson. 23
