DENİZ ÇEVRESİNİ KORUMAYA DAİR TÜRK DÜZENLEMESİ

DENİZ ÇEVRESİNİ KORUMAYA DAİR TÜRK DÜZENLEMESİ
Türkiye’de çevreyi koruma ve çevre sorunlarını gidermede temel alınacak önemli hukuk
prensiplerinin kabul edildiği çerçeve 1983 yılında çıkarılan 2872 sayılı Çevre Kanunu ile
çizilmiştir.  26/04/2006 tarih ve 5691 sayılı Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına
Dair Kanun ile birçok maddesi değiştirilmiştir. (RG. 13.05.2006)
Kanunun amacı: Değiştirilmiş madde 1: Bütün canlıların ortak varlığı olan çevrenin,
sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda korunmasını
sağlamaktır.
Değiştirilmiş madde 2: Eski kanundan farklı olarak çevre kavramı tanımlanmıştır. Buna
göre:
Çevre: Canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak
etkileşim içinde bulundukları biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kültürel ortamı ifade
eder. Çevre geniş algılanmıştır. Deniz hayatını kapsar.
Çevre kirliliği: Çevrede meydana gelen ve canlıların sağlığını, çevresel değerleri ve ekolojik
dengeyi bozabilecek her türlü olumsuz etkiyi ifade eder. (Kirlenmenin bir insan faaliyeti
olması unsuru açıkça belirtilmemiştir.)
Ekolojik denge: İnsan ve diğer canlıların varlık ve gelişmelerini doğal yapılarına uygun bir
şekilde sürdürebilmeleri için gerekli olan şartların bütününü ifade eder.
Alıcı ortam: Hava, su, toprak ortamları ile bu ortamlarla ilişkili ekosistemleri ifade eder.
Atık: Herhangi bir faaliyet sonucunda oluşan, çevreye atılan veya bırakılan her türlü maddeyi
ifade eder. Değişiklikten önce zararlı maddeler ifadesi yer alırken yeni düzenlemeye göre her
türlü madde ifadesiyle tanım genişletilmiştir.
Buna dayanılarak çıkarılan yönetmelikler:
- Çevre Kanununa Göre Verilecek İdarî Para Cezalarında İhlâlin Tespiti ve Ceza
Verilmesi ile Tahsili Hakkında Yönetmelik (RG. 03.04.2007-26482): Gemi ve
Deniz Araçlarına Verilecek Cezalarda Suçun Tespiti ve Cezanın Kesilmesi Usulleri ile
Kullanılacak Makbuzlara Dair Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır.
- Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (RG. 31.12.2004-25687): Bu yönetmelikle
4/9/1988 tarihli ve 19919 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Su Kirliliği Kontrolü
Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıştır.
1988 tarihli Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğine dayanılarak çıkarılmakla birlikte, yenileri
çıkarılıncaya kadar uygulanmaya devam edecek tebliğler:
a) Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Numune Alma ve Analiz Metodları Tebliği
b) Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller Tebliği
c) Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği İdari Usuller Tebliği
d) Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Suda Tehlikeli ve Zararlı Maddeler Tebliği
Çevre Kanunu madde 8: (Değişiklik yok) Her türlü atık ve artığı, çevreye zarar verecek
şekilde, ilgili yönetmeliklerde belirlenen standartlara ve yöntemlere aykırı olarak doğrudan ve
dolaylı biçimde alıcı ortama vermek, depolamak, taşımak, uzaklaştırmak ve benzeri
faaliyetlerde bulunmak yasaktır.
“Her türlü atık ve artığı, çevreye zarar verecek şekilde, ilgili yönetmeliklerde
belirlenen standartlara ve yöntemlere aykırı olarak doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama
vermek, depolamak, taşımak, uzaklaştırmak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır.
1
Kirlenme ihtimalinin bulunduğu durumlarda ilgililer kirlenmeyi önlemekle;
kirlenmenin meydana geldiği hallerde kirleten, kirlenmeyi durdurmak, kirlenmenin etkilerini
gidermek veya azaltmak için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdürler.”
Madde 9: Değiştirilmiş
h) Ülkenin deniz, yeraltı ve yerüstü su kaynaklarının ve su ürünleri istihsal alanlarının
korunarak kullanılmasının sağlanması ve kirlenmeye karşı korunması esastır. Atıksu yönetimi
ile ilgili politikaların oluşturulması ve koordinasyonunun sağlanması Bakanlığın
sorumluluğundadır. Su ürünleri istihsal alanları ile ilgili alıcı ortam standartları Tarım ve
Köyişleri Bakanlığınca belirlenir.
Denizlerde yapılacak balık çiftlikleri, hassas alan niteliğindeki kapalı koy ve körfezler
ile doğal ve arkeolojik sit alanlarında kurulamaz.
Alıcı su ortamlarına atıksu deşarjlarına ilişkin usûl ve esaslar Bakanlıkça çıkarılacak
yönetmelikle belirlenir.
Değiştirilmiş Madde 11:
Liman, tersane, gemi bakım-onarım, gemi söküm, marina gibi kıyı tesisleri; kendi tesislerinde
ve gemi ve diğer deniz araçlarında oluşan petrollü, yağlı katı atıklar ve sintine, kirli balast,
slaç, slop gibi sıvı atıklar ile evsel atıksu ve katı atıkların alınması, depolanması, taşınması ve
bertarafı ile ilgili işlemleri ve tesisleri yapmak veya yaptırmakla yükümlüdürler. Buna ilişkin
usûl ve esaslar Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.
Madde 22: Yürürlükten kalkmış.
Madde 20: Değiştirilmiş: İlgili Bölüm
ı) Bu Kanunda öngörülen yasaklara ve sınırlamalara aykırı olarak ülkenin egemenlik
alanlarındaki denizlerde ve yargılama yetkisine tâbi olan deniz yetki alanlarında ve
bunlarla bağlantılı sularda, tabiî veya sunî göller ve baraj gölleri ile akarsularda;
1) Petrol ve petrol türevleri (ham petrol, akaryakıt, sintine, slaç, slop, rafine ürün,
yağlı atık vb.) tahliyesi veya deşarjı yapan tankerlerden, bin (dahil) gros tona kadar olanlar
için gros ton başına 40 Türk Lirası, bin ilâ beşbin (dahil) gros ton arasında olanlara, bu miktar
ve ilave her gros ton başına 10 Türk Lirası, beşbin gros tondan fazla olanlara ise, yukarıdaki
miktarlar ve ilave her gros ton başına 100 Kuruş,
2) Kirli balast tahliyesi yapan tankerlerden bin (dahil) gros tona kadar olanlar için
gros ton başına 30 Türk Lirası, bin ilâ beşbin (dahil) gros ton arasında olanlara bu miktar ve
ilave her gros ton başına 6 Türk Lirası, beşbin gros tondan fazla olanlara ise, yukarıdaki
miktarlar ve ilave her gros ton başına 100 Kuruş,
3) Petrol türevleri (sintine, slaç, slop, akaryakıt, yağlı atık vb.) veya kirli balast
tahliyesi yapan gemi ve diğer deniz vasıtalarından bin gros tona kadar olanlar için gros ton
başına 20 Türk Lirası, bin ilâ beşbin (dahil) gros ton arasında olanlara bu miktar ve ilave her
gros ton başına 4 Türk Lirası, beşbin gros tondan fazla olanlara ise, yukarıdaki miktarlar ve
ilave her gros ton başına 100 Kuruş,
4) Katı atık bırakan veya evsel atıksu deşarjı yapan tanker, gemi ve diğer deniz
araçlarından bin (dahil) gros tona kadar olanlar için gros ton başına 10 Türk Lirası, bin ilâ
beşbin (dahil) gros ton arasında olanlara bu miktar ve ilave her gros ton başına 2 Türk Lirası,
beşbin gros tondan fazla olanlara ise, yukarıdaki miktarlar ve ilave her gros ton başına 40
Kuruş,
idarî para cezası verilir.
2
Tehlikeli madde ve atıkların deşarjı durumunda uygulanacak idarî para cezaları, petrol
ve türevleri kategorisi esas alınarak on katı verilir.
Kirliliğin oluşmasını müteakip gemi veya deniz aracının kendi imkânları ile neden olduğu
kirliliği giderdiğinin tespit edilmesi durumunda, idarî para cezası 1/3 oranında uygulanır.
Cezanın derhal ve defaten ödenmemesi veya bu hususta yeterli teminat
gösterilmemesi halinde, gemiler ve götürülebilen diğer deniz vasıtaları en yakın liman
yetkilisine teslim edilerek seyrüseferden ve faaliyetten men edilir. Banka teminat mektubu
veya geminin bağlı olduğu kulüp sigortacısı tarafından düzenlenecek teminat mektubu
teminat olarak kabul edilir.
Yabancı devlet egemenliği altındaki sularda bu devletlerin mevzuatının Türk bayraklı
gemiler tarafından ihlali durumunda, ilgili devletin ceza uygulamaması ve Türkiye'nin
cezalandırmasını talep etmesi durumunda bu Kanun hükümleri uygulanır.
Bu bendin birinci paragrafı dışında, bu Kanun ve bu Kanun uyarınca çıkarılan
yönetmeliklere aykırı olarak ülkenin egemenlik alanındaki denizlere ve yargılama yetkisine
tâbi olan deniz yetki alanlarına, içme ve kullanma suyu sağlama amacına yönelik olmayan
sulara atık boşaltanlara 24.000 Türk Lirası idarî para cezası verilir. Yukarıda öngörülen fiilin
konutlarla ilgili olarak işlenmesi halinde her konut ve bağımsız bölüm için 600 Türk Lirası
idarî para cezası verilir. Bu cezai sorumluluk, müstakil konutlarda konutu kullanana, diğer
konutlarda ise yöneticiye aittir.
ÇCY: Madde 2
Bu Yönetmelik; Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde kalan serbest ve münhasır ekonomik
bölgeler dâhil tüm kara alanında, ülkenin egemenlik alanlarındaki denizlerde ve yargılama
yetkisine tabi olan deniz yetki alanlarında ve bunlarla bağlantılı sularda, tabii veya suni
göller ve baraj gölleri ile akarsularda 2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca uygulanacak idarî
yaptırımları kapsar.
Çevre kanunu ile ÇCY birbiri ile uyumludur.
SKKY Madde: 23
Denizlerle İlgili Kirletme Yasakları
Madde 23 — Bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesinde verilen kirletici etkileri doğuran her
türlü deniz ve kıyı suyu kullanımı ile boşaltımlar tamamen yasaklanmış veya izne
bağlanmıştır. Türkiye’nin karasularına doğrudan yapılacak deşarj ve atık boşaltımlarının
izinsiz yapılmasına getirilen yasaklama hükümleri, ülkenin ekonomik kullanım hakkı olan
sulara dışardan gelecek dolaylı etkileri de ihtiva eder. Bu tür durumlarda İdare, bu etkileri
yaratan veya yaratma tehdidini oluşturanlara karşı gerekli tedbirleri alır. Buna göre;
a) Hiç kimse gerekli izni almadıkça yukarıda belirlenmiş sulara veya bu suları
etkileyebilecek yakın sulara yasaklanmış veya izne tabi kılınmış maddeleri, Türkiye’den veya
Türkiye dışından getirerek boşaltamaz ve atamaz.
b) Türkiye’nin hükümranlık bölgesine giren denizlerde; gemi ve diğer deniz
araçlarından kaynaklanan petrol ve petrol türevli katı ve sıvı atıkların (sintine suları, kirli
balast suları, slaç, slop, yağ, çöp, pissu ve benzeri atıklar) ve bu denizler üzerindeki hava
sahasında seyreden uçakların atıklarının söz konusu denizlere boşaltılması yasaktır.
3
c) Kıyı sularının kirlenmesinin önlenmesi için sahillerin kum bandı üzerinde veya
burayı etkileyecek yakınlıkta inşa edilen fosseptikler sızdırmasız olmalı ve oluşan atıksu
arıtma tesisi ya da kanalizasyon sistemine verilmelidir.
d) Petrol ve türevlerini işleyen, doldurup- boşaltan, depolayan işletmeler kaza sonucu
ve istenmeyen özel durumlar nedeniyle su ortamlarına petrol boşalması ihtimali göz önünde
bulundurularak, gerekli petrolle mücadele örgütü, ekipman ve malzemesini her an hazır
bulundurmakla yükümlüdürler.
e) Kaza nedeniyle yangın tehlikesinin bulunduğu durumlar hariç olmak üzere,
Bakanlığın uygun görüşü alınmadan su ortamına dağılmış petrolün dibe çöktürülmesi veya
kimyasal dispersant kullanılarak seyreltilmesi yasaktır.
f) Hafriyat artıkları, moloz, arıtma ve proses artığı çamurlar ve benzeri atıkların
bertaraf amacıyla deniz ve kıyı sularına boşaltımı yasaktır.
g) Balıkçılıkla ilgili olarak yapılan, su ürünleri ekimi ve balık, sünger ve diğer su
ürünleri kalıntılarının geri boşaltımı ve buna benzer işlemlerin liman, koy ve körfezlerde
Bakanlığın uygun görüşü alınmadan yapılması yasaktır.
h) Kıyı-açık denizlerde su ürünleri yetiştiriciliği ve buna bağlı olarak yer belirleme
çalışmaları ile ilgili olarak Bakanlığın görüşünün alınması zorunludur.
ÇCY: Kirletici madde tanımı yok.
SKKY: Madde 6:
Suların Korunacağı Kirletici Etkenler
Madde 6 — Alıcı su ortamlarında evsel, endüstriyel, tarımsal, deniz trafiği ve benzeri
kaynaklardan dolayı kirlenmeye neden olan başlıca etkenler aşağıda belirtilmiştir.
a) Fekal atıklar,
b) Organik atıklar,
c) Kimyasal Atıklar, (EKLENMİŞ)
d) Aşırı üretim artışına neden olan besin maddelerinin, alıcı ortamın dengesini
bozacak şekilde aşırı boşaltımı,
e) Atık ısı,
f) Radyoaktif atıklar,
g) Denizden dibinden taranan malzeme, çamur, çöp ve hafriyat artıklarının ve benzeri
atıkların boşaltımı,
h) Gemi ve diğer deniz araçlarından kaynaklanan petrol türevli katı ve sıvı atıklar
(sintine suyu, kirli balast, slaç, slop, yağ ve benzeri atıklar),
ı) Yukarıda sayılanların dışında kalan Tehlikeli ve Zararlı Maddeler Tebliğinde sınır
değerler getirilen maddeler.
ÇCY: Ceza vermeye yetkili amirler aynı şekilde belirtilmemiş.
Madde 5-6.
Bakanlıkta idarî para cezası verme yetkisi
MADDE 5 – (1) Kanunda belirtilen ihlaller için idarî para cezası; Bakanlık merkez
teşkilatında Çevre Yönetimi Genel Müdürü, Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama
Genel Müdürü ile Doğa Koruma ve Millî Parklar Genel Müdürü, taşra teşkilatında ise Çevre
ve Orman İl Müdürü tarafından verilir.
Bakanlık dışında idarî para cezası verme yetkisi
MADDE 6 – (1) Kanunun 12 nci maddesinin birinci fıkrası uyarınca yetki devri
yapıldığında; ihlaller için İdarî Yaptırım Kararı düzenlemek suretiyle idarî para cezası verme
yetkisi yetki devri yapılan kurum veya kuruluşlar tarafından kullanılır.
4
SUÇUN TESPİTİ:
MADDE 7 – (1) Kanunda belirtilen yükümlülüklerin ilgililerce yerine getirilip
getirilmediğinin tespiti için Bakanlık merkez veya taşra teşkilatı ile Bakanlıkça yetki verilmiş
kurum veya kuruluşların yetkili makamı tarafından usulüne uygun olarak iki veya daha fazla
kişiden meydana gelen çevre denetim ekibi görevlendirilir.
(2) Gemilerin sebep olduğu ihlallerin tespiti için, Bakanlıkça yetki verilmiş kurum ve
kuruluşların yetkili makamı tarafından konunun uzmanı iki veya daha fazla kişiden
meydana gelen çevre denetim ekibi görevlendirilir. Denizlerde idarî para cezası vermeye
yetkili kurum veya kuruluşların yetkili oldukları alanlarda sürekli olarak havadan, karadan ve
denizden kontrol ve izleme yapmaları, kontrol, izleme ve haberleşme için gerekli her türlü
tedbiri almaları esastır.
Belirli bir prosedür izlenerek yapılır.
*Tüzel veya gerçek kişilerin ihbarları bu tespitte etkili olabilmektedir. Ancak bu kişilerin
ihbarlarında kesin kanıt olmadan bu kişilerce işlem yapılması mümkün olmamaktadır.
Çevre denetim ekibinin görevleri
MADDE 8 – (1) Planlı ya da plansız/ani denetimlerde veya ihbar, şikâyet üzerine ya da
herhangi bir nedenle çevre kirliliğinin ve/veya bozulmanın ortaya çıkması durumunda
görevlendirilen çevre denetim ekibi. DENETİM
a) Denetim mahalline, özellikle ihbar, şikâyet ya da kirliliğin ve/veya bozulmanın
görüldüğü durumlarda en seri şekilde olay yerine ulaşmak,
b) Çevre mevzuatı çerçevesinde; denetimi gerçekleştirmek ve çevre kirliliğinin ve/veya
ihlalin nedenini belirlemek,
c) Gerekli görülmesi hâlinde; ölçüm ekipmanı bulunması durumunda ölçüm yapmak,
ölçüm ekipmanının olmaması veya yeterli olmaması durumunda ilgili mevzuatta belirtilen
esaslar çerçevesinde ölçümler/analizler için numune almak ya da aldırmak,
ç) Alınan numuneleri mevzuatta belirtilen zaman içinde yetkilendirilmiş laboratuvarlara
teslim etmek/göndermek,
d) Eğer mümkün ise, ihlali fotoğraf, film ya da video çekimi, hava fotoğrafı, uydu
görüntüsü ile belirlemek,
e) Durum tespitine ve/veya ihlaline ilişkin, yapılan işlemleri denetim/Tespit Tutanağı ile
belirlemek,
f) Düzenlenen tutanak, varsa fotoğraflar, filmler, video kasetleri, hava fotoğrafları, uydu
görüntüleri, numunelere ilişkin analiz sonuçları, ilgili dokümanlar ile denetim raporlarını
bağlı bulunduğu idarî para cezası vermeye yetkili makama/amirlere teslim etmek,
ile görevlidir.
Suçun tespiti bakımından:
a. Kirleten geminin olay mahallinde bulunması
b. Kirleten geminin kirlenme mahallinden uzaklaşıp karasularımız, serbest ve münhasır
ekonomik bölgeler içerisinde bulunması
c. Kirleten geminin kirlenme mahallinden uzaklaşıp, karasularımızın, münhasır ekonomik
bölge veya serbest bölgelerin dışında bulunması durumlarına göre ayrım yapılarak
düzenlenmiştir.
5
CEZA UYGULAMASI:
Gemilere verilecek idarî para cezalarının ödeme şekli ve süresi
MADDE 21 – (1) Kanunda belirtilen ihlallere neden olan gemilere verilen idarî para
cezası derhâl ve defaten ödenir. Cezanın derhâl ve defaten ödenmemesi hâlinde; kirleten gemi
yetkilisi, sahibi, işleteni, kiracısı, sigortacısı, acentesi veya ilgili kuruluşundan teminat
göstermesi istenir. Teminat olarak, banka/katılım bankası teminat mektubu veya geminin
bağlı olduğu kulüp sigortacısı tarafından düzenlenecek teminat mektubu teminat olarak kabul
edilir.
(2) Kirliliğin oluşmasını müteakip geminin neden olduğu kirliliği kendi imkânları ile
giderdiği tespit edildiği takdirde, idarî para cezası üçte bir oranında uygulanır.
Gemilere verilecek idarî para cezasının ödenmesinde teminat gösterilmemesi
MADDE 22 – (1) Kanunda belirtilen ihlallere neden olan gemilere verilen idarî para
cezalarının derhâl ve defaten ödenmemesi veya bu hususta yeterli teminat gösterilmemesi
hâlinde gemiler idarî para cezası vermeye yetkili mercinin talebi üzerine yetkili makam
tarafından en yakın liman yetkilisine teslim edilerek seyrüseferden ve faaliyetten men edilir.
(2) Kendi makineleri ile tahrik edilemeyen deniz vasıtaları hakkında gerekli zabıt
tutularak durum en yakın sahildar il veya ilçe merkezindeki savcılığa intikal ettirilir.
(3) Yabancı bir geminin seyrüsefer veya faaliyetten men edilmesi hâlinde ilgili liman
başkanlıklarınca, bunların bayrak devletine veya ait olduğu devlete uygun vasıtalarla, alınan
tedbirler ve verilen cezalar hakkında gecikmeksizin bilgi verilir.
Karasuları içerisinde idarî para cezasına ilişkin işlemler
MADDE 23 – (1) Kirleten geminin kirlenen mahalden uzaklaşıp karasuları, münhasır
ekonomik bölge veya serbest bölgeler içerisinde bulunduğu durumlarda, kirleten gemi için
belirlenen idarî para cezasına ilişkin işlemler, durumun bildirildiği mahallin idarî para cezası
vermeye yetkili amirleri tarafından bu Yönetmeliğin 21 inci ve 22 nci maddelerinde belirtilen
usullere uygun olarak yapılır.
Karasuları dışında idarî para cezasına ilişkin işlemler
MADDE 24 – (1) Kirleten geminin kirlenme mahallinden uzaklaşıp karasularımızın,
münhasır ekonomik bölge veya serbest bölgelerin dışında bulunduğu durumlarda, idarî ceza
vermeye yetkili kurumların amirleri, Dışişleri Bakanlığı ve yurt dışındaki ilgili
temsilciliklerimiz kanalı ile ihlalin tespitine ve belirlenen idarî para cezasına ilişkin bilgileri
kirleten geminin bayrak veya ait olduğu devletine bildirirler ve idarî para cezasının
kirletenden tahsil edilerek ödenmesini talep ederler.
(2) İdarî para cezasının ödenmemesi hâlinde kirleten aleyhinde Türk Mahkemelerinde
dava açılır.
MADDE 25 – (1) Seyrüseferden men edilen veya savcılığa teslim edilen gemiler
hakkında verilen idarî para cezasının bir aylık süre içinde ödenmemesi, teminat
gösterilmemesi ve İdarî Yaptırım Kararının kesinleşmesi hâlinde, idarî para cezası 21/7/1953
tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre
tahsil edilir.
Gemilerin uğraksız geçişleri
MADDE 26 – (1) Karasularımızdan yapılan uğraksız geçişlerde kirlenmeye sebebiyet
veren gemi veya deniz vasıtalarına, yetkililerin ihlalin tespiti için gerekli süreyi beklemek
istememeleri durumunda, idarî para cezasının ödenmesi veya teminat gösterilmesi üzerine
seferlerine devam izni verilir.
6