Hükümet Sistemi

M.Ü
ATATÜRK EĞİTİM
FAKÜLTESİ
SINIF ÖĞRETMENLİĞİ
A.B.D
HAZIRLAYAN: DEMET ATUN
20070100 4-B
TÜRKLERDE ANAYASA
HAREKETLERİ VE TÜRK
ANAYASALARI
2.1.Sened-i İttifak (1808)
2. Mahmut ile ayanlar arasında
imzalanmış bir anlaşmadır.
Amacı: Merkezi otoriteden bağımsız
hareket etmeye başlayan ayanları
devlet denetimi altına almaktır.
Anlaşmaya göre;
Ayanlar, bulundukları bölgelerde devlet adına
vergi ve asker toplayabilecekti.
Sened-i İttifak’la Osmanlı Devleti ayanların
hukuki varlığı tanınmıştır.
Padişah, ilk kez kendi otoritesi dışında bir
gücün varlığını kabul etmiştir.
Padişah’ın yetkileri ilk kez sınırlandırılmıştır.
Osmanlı tarihinde padişahın yetkisini sınırlayan
ilk girişim olması açısından
Sened-i İttifak anayasa değil fakat
anayasal bir belge niteliğindedir.
Merkezi otoritenin güçlenmesiyle 2. Mahmut
tarafından uygulamadan kalkmıştır.
2.2 Tanzimat Fermanı (1839)
(Gülhane Hattı Hümayun-u)
Osmanlı tarihinde anayasal gelişmelerin
ikincisini Tanzimat Fermanı oluşturur. Bu
fermanla padişah yetkilerini kendisi
sınırlamıştır. Mustafa Reşit Paşa tarafından
hazırlanmış, Abdülmecit tarafından ilan
edilmiştir. Osmanlı Devleti 1839 yılında
azınlık ayaklanmalarını durdurabilmek ve
Mısır sorununda (Kaval-ı Mehmet Ali Paşa
Ayaklanması) Avrupalı devletlerin desteğini
alabilmek için Tanzimat Fermanı’nı
yayımlamıştır.
Bu ferman ile ;
Hukuki eşitlik
Demokratikleşme
Hukukun üstünlüğü anlayışları
gelişmeye başlamıştır.
Fermanın Amacı: Osmanlıya bağlı bütün
vatandaşlara eşit haklar verip, Avrupa
devletlerinin Osmanlının içişlerine
karışmasını engellemektir.
Fermanın İçeriği:
Askere alma ve terhis işleri düzene
sokulacaktır. Gayr-i Müslimler de askerlik
yapacak ve askerlik vatani görevler haline
gelecektir. Kanun önünde herkes eşit olacak,
mahkemeler açık yapılacak, mahkeme kararı
olmadan kimseye ceza verilmeyecek, işkence
yapılmayacaktır.
Müsadere (mala el koyma) kaldırılarak özel
mülkiyet hakkı sağlanacaktır.
Vergiler herkesin gelirine göre alınacaktır.
Rüşvet ve iltimas (adam kayırma)
önlenecektir.
Ferman hükümlerine ve çıkarılacak kanunlara
padişah saygı gösterecektir.
Tanzimat Fermanı’yla padişah ilk
kez kanunun üstünlüğünü kabul
etmiştir.
2.3 Islahat Fermanı (1856)
Osmanlı tarihinin 3. anayasa girişimi olan
Islahat Fermanı özellikle imparatorluk bünyesi
içerisindeki gayrimüslimlere eşit haklar
verilerek ayrımcılığın kaldırılması amacıyla
çıkarılmıştır. Osmanlı devleti 1856 yılında
azınlık ayaklanmalarını bastırabilmek ve
Kırım savaşında Avrupalı devletlerin desteğini
alabilmek için Islahat Fermanını
yayımlamıştır. Bu fermanın bazı maddeleri
Tanzimat fermanını tamamlayan ve pekiştiren
niteliğe sahip iken bazı maddeleri azınlıklara
imtiyaz niteliğindedir.
Fermanın Amaçları:
Osmanlıyı çöküşten kurtarmak,
Kırım Savaşı’ndan sonra toplanan Paris
Barış Konferansı’nda azınlık haklarıyla
ilgili kararlar alınmasını önlemek,
Avrupalı devletlerin Osmanlının içişlerine
karışmasını engellemek,
Tanzimat Fermanı’nın eksiklerini
tamamlamak,
Azınlıkların Osmanlıya olan bağlılığını
arttırmak.
Fermanın İçeriği:
Azınlıklar, devlet memuru ve il genel meclislerine üye
olabileceklerdir.
Herkes şirket ve banka türü ticari kurumlar açabilecektir.
Mahkemeler açık yapılacak, herkes kendi dinine göre
yemin edebilecektir.
Cizye (gayrimüslimlerin ödediği askerlik vergisi)
kaldırılacak, azınlıklar için bedelli askerlik uygulaması
getirilecektir.
Gayrimüslimlere din ve mezhep özgürlüğü tanınacak;
tapınak, hastane ve okullarda onarım yapmalarına izin
verilecektir.
Yabancılar, ülkenin her yerinde bedelini ödemek
koşuluyla mülk sahibi olabilecektir.
Azınlıklar, Türk okullarında okuyabilecek, kendi
dillerinde öğretim yapan okullar açabilecektir.
Islahat Fermanı’yla din farkı gözetilmeksizin
bütün vatandaşlar eşit haklara sahip
olmuşlardır. Ancak azınlıklara verilen bu
geniş haklar Osmanlı Devleti’nin dağılmasını
hızlandırmıştır. Diğer yandan Müslüman
halkın memnuniyetsizliği artmıştır.
Fermanlar hukuk devletine geçişin ilk
adımlarıdır. İlk defa padişahın yetkilerini
sınırlayan bir hukuki belge ortaya
konulmuştur.
Fermanlarda yer alan hükümler padişahın
takdirine bağlı olduğundan ve bunları
koruyucu hukuki mekanizmalar
öngörülmediğinden etkili olamamışlardır.
TÜRK
ANAYASALARI
1876 Kanun-i
Esasi
(1.Meşrutiyet)
1921
Anayasası
(Teşkilat-ı
Esasiye)
HÜKÜMET
SİSTEMİ:
Meşruti Monarşi
Çift meclisli yapı
HÜKÜMET
SİSTEMİ:
Meclis Hükümeti
Tek meclisli yapı
1924
Anayasası
1961
Anayasası
1982
Anayasası
HÜKÜMET
SİSTEMİ:
Karma sistem
Tek meclisli yapı
HÜKÜMET
SİSTEMİ:
Parlamenter
sistem
İki meclisli yapı
HÜKÜMET
SİSTEMİ:
Parlamenter
sistem
Tek meclisli yapı
2.4. 1876 KANUN-İ ESASİ
(1. MEŞRUTİYET)
İlk Osmanlı anayasası olan Kanun-i
Esasi, 23 Aralık 1876 tarihinde ilan
edilmiştir. Prusya ve Belçika
Anayasaları esas alınmıştır. 2.
Abdülhamit’in Anayasayı kabulü ile
meşrutiyet yönetimine geçilmiştir.
Meşrutiyet’in Özelliği:
Türk tarihinde ilk kez anayasa
yürürlülüğe girmiştir.
Osmanlı tarihinde ilk kez meclis
(parlamento) açılmış ve halka temsil
hakkı verilmiştir.
Kanun-i Esasi’nin Özellikleri:
Yasama yetkisi Meclis-i Umumi adı verilen parlamentoya verilmiştir.
Parlamento, Meclis-i Mebusan ve Meclis-i Ayan olmak üzere iki
meclisten oluşuyordu.
Meclis-i Ayan padişah tarafından, Meclis-i Mebusan ise 4 yılda bir
yapılan seçimlerle Osmanlı erkekleri tarafından seçilecektir.
Ayan meclisi üyeleri padişah tarafından ölünceye kadar tayin
edilebilecektir.
Yürütme yetkisi, padişahın başkanlığındaki Bakanlar Kurulu’na
(Heyet-i Vükela) verilmiştir.
Yargı yetkisi ise, Şer-i Mahkemeler ve Nizamiye Mahkemelerince
yürütülecektir. Şer-i Mahkemeler İslam hukukunun uygulandığı
anlaşmazlıkları, Nizamiye Mahkemeleri Batı kökenli kanunların
uygulandığı uyuşmazlıkları karara bağlamaktır.
Hükümet padişaha karşı sorumlu olacaktır.
Padişah gerekli gördüğünde meclisi açıp kapatabilecektir. (113.
madde)
Padişah, devlet güvenliğini bozduğu gerekçesiyle polis araştırması
yaptırabilecek ve suçlu görülenleri sürgüne gönderebilecektir.
Kanun-i Esasi ile düzenlenen temel
hak ve hürriyetler şunlardır:
Vatandaşlık hakkı, kişi hürriyeti, kişi
güvenliği, ibadet hürriyeti, dilekçe hakkı,
öğretim hürriyeti, mali güce göre vergi
hürriyeti, kanuni hâkim güvencesi,
vergilerin kanuniliği ilkesi, müsadere ve
angarya yasağı.
“Kanun-i Esasi’yle Osmanlı halkı ilk kez
sınırlı da olsa yönetime katılma şansına
sahip oldu. Ancak padişah yine de ulusal
iradenin üzerinde bir güce sahipti.
2. Meşrutiyet’in İlanı:
2. Abdülhamit, 14.02.1878 tarihinde
Osmanlı-Rus Savaşı’nı bahane ederek
Meclisi kapatmıştır. 1908 yılında İttihak
Terakki Cemiyeti’nin baskısı sonucu
Meşrutiyet yeniden ilan edildi. Böylece
2. Meşrutiyet dönemi başladı. 2.
Abdülhamit 1909’da tahttan indirildi.
Anayasa’da önemli değişiklikler yapıldı.
1909 Yılında Anayasa’da (Kanun-i Esasi’de)
Yapılan Değişiklikler Şunlardır:
Hükümet, padişaha değil meclise karşı
sorumlu hale getirilmiştir.
Padişahın yetkileri sınırlandırılmıştır.
Padişahın sürgüne gönderme yetkisi
kaldırılmıştır.
Padişahın meclisi açma-kapatma yetkisi
zorlaştırılmıştır. Sansür yasağı kaldırılmıştır.
Cemiyet (parti) kurma hakkı getirilerek, çok
partili hayata geçiş sağlanmıştır.
2.5. 1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasi)
23 Nisan 1920’de toplanan Büyük Millet
Meclisi, hilafet ve saltanat makamlarını
kabul eden Kanun-i Esasi’yi reddederek,
millet egemenliğini kabul etti.
Hükümet Sistemi: Meclis hükümeti
(yasama ve yürütme organları,
yasamada toplanır.)
Meclis hükümeti sisteminde meclisin üstünlüğü
benimsenmiştir. Devlet başkanı yoktur. Çünkü henüz
devlet rejimi kurulmamıştır.
‘’Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.’’ İlkesinin kabul
edilmesiyle Cumhuriyetin dayanağı olan milli egemenlik
ilkesi benimsenmiştir.
Kuvvetler Birliği ilkesi kabul edilmiştir. (Yasama ve
yürütme görevi meclise aittir.) Yargıyla ilgili bir hüküm
getirilmemiştir.
Seçimlerin 2 yılda bir yapılması karara bağlanmıştır.
Seçmen yaşı 18 olarak kabul edilmiştir.
Çift dereceli seçim sistemi benimsenmiştir.
Hak ve özgürlüklere yer verilmemiştir.
Çift dereceli seçim sisteminde halk doğrudan doğruya
sandığa gidip oy kullanmaz. Önce milletvekilini seçecek
olan temsilcileri seçer. Seçtiği temsilciler kullandıkları oy
ile milletvekillerini seçer.
1921 Anayasası’nın en önemli yeniliği
‘’Milli Egemenlik’’ ilkesinin
benimsenmesidir.
1921 Anayasası tek yumuşak anayasa
niteliğindedir.
TBMM Dönemi’nde Cumhuriyet’in ilanıyla
1921 Anayasası’nda şu değişiklikler
yapılmıştır:
‘’Türkiye Devleti’nin rejimi Cumhuriyet’tir.’’
maddesi anayasaya girmiştir.
Cumhurbaşkanının TBMM içinden ve TBMM
üyeleri tarafından seçilmesi kararı alınmıştır.
Aynı kişi tekrar Cumhurbaşkanı
seçilebilecektir.
Başbakan, Cumhurbaşkanınca TBMM üyeleri
arasından seçilecektir.
Devletin başkanı Cumhurbaşkanı’dır.
Cumhurbaşkanlığı süresinin 4 yıl olması
karara bağlanmıştır.
2.6 1924 ANAYASASI
Hükümet Sistemi: Karma Sistem (yasama ve
yürütme organları, yasamada toplanır.)
Karma Hükümet Sistemi, Meclis Hükümeti Sistemi ve
Parlamenter Hükümet Sistemi arasındaki süreç
demektir.
Çoğunlukçu demokrasi anlayışı benimsenmiştir.
1928’de, ‘’Devlet’in dini İslam’dır’’ hükmü çıkartılmıştır.
1930’da kadınlar, yerel seçimlerde seçme, 1934’te
genel seçimlerde seçme-seçilme hakkını almışlardır.
1931’de seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarılmıştır,
seçimlerin 4 yılda bir yapılması karara bağlanmıştır.
1937’de, laiklik dâhil altı ilke anayasaya girmiştir.
‘’Devlet’in yönetim şekli Cumhuriyet’tir.’’ Maddesinin
değiştirilmesi yasaklanmıştır.
1946’dan itibaren çok partili siyasi hayata geçilmiş; tek
dereceli seçim sistemi benimsenmiştir.
1924 Anayasa’sı hem tek partili
dönemde hem de çok partili dönemde
uygulanan ve Türkiye Cumhuriyeti’nin
en uzun süre yürürlülükte kalan
anayasasıdır. (36 yıl)
2.7 1961 ANAYASASI:
27 Mayıs 1960 askeri ihtilali
sonucunda oluşturulan Kurucu Meclis
(Milli Birlik Komitesi ve Temsilciler
Meclisi) tarafından hazırlanıp,
halkoyuna sunularak kabul edilmiştir.
Hükümet Sistemi: Parlamenter
Sistem, Kabine Sistemi
Yasama yetkisi, Millet Meclis ve Cumhuriyet Senatosu
tarafından bölüşülmüştür. Çift meclisli anayasadır.
İlk kez güçler ayrılığı ilkesi benimsemiştir. Yasama
yetkisi, Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu’na;
yürütme yetkisi, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu’na;
yargı yetkisi ise bağımsız mahkemelere verilmiştir.
Temel hak ve özgürlüklerin en ayrıntılı biçimde
düzenlendiği anayasadır.
Herkese önceden izin almadan dernek kurma hakkı,
işçilere ve kamu çalışanlara sendika kurma hakkı ile
toplu sözleşme ve grev gibi çeşitli haklar verilmiştir.
Çoğulculuk ilkesi benimsenmiştir.
‘’Sosyal Devlet’’ ilkesi ilk kez bu anayasada yer almıştır.
Bunun yanı sıra ‘’Hukuk Devleti, Demokratik Devlet,
İnsan Haklarına Dayalı Devlet’’ ilkeleri bu anayasada
yer almıştır.
Anayasa Mahkemesi kurulmuştur.
Hâkimler Yüksek Kurulu kurulmuştur.
1961 Anayasası, 1971 ve 1973 yılında askerlerin
müdahalesiyle ciddi değişikliklere uğramıştır. Bu
değişiklikler:
Bakanlar Kurulu’na kanun hükmünde kararname
çıkarma yetkisi verilerek yürütme güçlendirilmiştir.
Üniversite özerkliği azaltılmıştır.
TRT’nin özerkliği kaldırılmıştır.
Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ile Devlet Güvenlik
Mahkemesi kurularak yargı denetimine sınırlama
getirilmiştir.(Devlet Güvenlik Mahkemeleri 2004’te
kaldırılmış; Devlet Güvenlik Mahkemelerinin görev
alanına giren davalara Ağır Ceza Mahkemeleri’ne
bırakılmıştır.)
Memurların sendika kurma hakları ellerinden alınmıştır.
2.8 1982 ANAYASASI
1982 Anayasası, 1961 Anayasası gibi
askeri darbe sonucunda oluşmuştur.
Yine bir kurucu meclis (Milli Güvenlik
Konseyi ve Danışma Meclisi) tarafından
hazırlanmış ve halk oyuna sunularak
kabul edilmiştir.
Hükümet Sistemi: Parlamenter sistem,
Kabine sistemi
Kazuistik (her şeyi kuralla çözme
yöntemi, ayrıntıcı) bir Anayasadır.
En ‘’sert’’
anayasamızdır.(Değiştirilmesi
kanunlardan çok daha zordur.)
Yürütme organı güçlendirilmiştir.
Siyasi kararlar almadaki zorlukları
giderici hükümler getirmiştir.
Bu hükümler şunlardır:
Cumhurbaşkanının TBMM seçimlerini
yenileme yetkisi vardır.
Toplantı yeter sayısı, üye tamsayısının en
az üçte biri; karar yeter sayısı, katılanların
salt çoğunluğudur. (Bu çoğunluk üye
sayısının ¼’ünden bir fazla olmak
zorundadır.)
Siyasi parti grupları en az 20
milletvekilinden oluşur.
1995 yılında anayasada değişiklikler
yapılmıştır:
12 Eylül 1980 askeri darbesini öven
cümleler çıkartılmıştır.
Seçme ve siyasi partilere üye olma yaşı
18’e indirilmiştir.
Sendikaların siyaset yapma yasağı
kaldırılmıştır.
Milletvekili sayısı 550’ye çıkarılmıştır.
Kamu çalışanlarının sendika kurmalarına
izin verilmiştir.
1982 Anayasasının Başlangıç Metni
1982 Anayasası’nın 2. maddesi ile
‘’Başlangıcı’’ bölümündeki ‘’temel
ilkeler’’ değiştirilemez ve
değiştirilmeleri teklif dahi edilemez
hükümler haline gelmiştir.
Başlangıç İlkeleri
Atatürk İlke ve İnkılâplarına Bağlılık
Atatürk Medeniyetçiliği
Atatürk Milliyetçiliği
Çağdaş Medeniyet Düzeyine Ulaşma Azmi
Milli Egemenlik
Anayasanın ve Hukukun Üstünlüğü
Özgürlükçü Demokrasi
Doğal Haklar
Türk Varlığının Devleti ve Milletiyle Bölünmezliği
Sosyal Adalet ve Eşitlik
İnsan Onurunun Korunması ve Kişinin Maddi ve Manevi
Varlığının Korunması
Laiklik
Devletin Temel Nitelikleri
a. Demokratik Devlet
Demokratik Devletin unsurları şunlardır:
Egemenliğin bir kişi, zümre veya sınıf tarafından,
belli sınıfların yararına kullanılmaması
Serbest ve genel oya dayalı ve düzenli
aralıklarla tekrarlanan seçimlerin yapılması
Seçmenlere birden fazla alternatif sunulması
Serbestçe örgütlenmiş siyasi partiler arasında
eşit şartlarda yürütülen iktidar yarışının olması
Temel hak ve özgürlüklerin güvence altına
alınması
b. Laik Devlet
Laik Devletin öğeleri şunlardır:
Resmi bir devlet dininin bulunmaması
Din ve mezhep ayrımının yapılmaması
Devlet yönetiminin din kurallarına dayalı
olmaması
Din kurumları ile devlet kurumlarının birbirinden
ayrılmış olması
Din hizmetlerinin de bir kamu hizmeti olarak
kabul edilmesi
Başbakan’a bağlı Diyanet İşleri Başkanlığı genel
idare içinde yer alır.
c. Hukuk Devleti
Vatandaş haklarının hukuki güvence
altına alındığı ve devletin eylem ve
işlemlerinin hukuk kurallarına bağlı
olarak yürütüldüğü devlet düzenine
hukuk devleti denir .
Hukuk devletinde bulunması gereken özellikler
şunlardır:
Yasama işlemlerinin yargısal denetime tabi olması
İdari işlemlerinin yargısal denetime tabi olması
Yargı bağımsızlığı
Kanuni hakim güvencesi
Temel hakların güvence altına alınması
Yasaların genel olması
Yasaların anayasaya uygunluğu
Hukukun genel ilkelerine bağlılık
Kuvvetler ayrılığının benimsenmesi
10. anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı
İdarenin işlemlerinin belirliliği
İdarenin mali sorumluluğu
d. 1982 Anayasasında Atatürk Milliyetçiliği
Atatürk’ün Milliyetçilik Anlayışı:
Irkçılığı reddeder.
Saldırganlığa ve şovenizme karşıdır.
Milliyetçiliği reddeden akımlara karşıdır.
Sınıf kavramı yoktur.
Akılcıdır.
Çağdaştır.
Demokratik ve insanidir.
Barışçıdır.
Birleştiricidir.
Laiktir.
e. Sosyal Devlet
Devletin, sosyal barışı ve sosyal adaleti sağlamak
amacıyla sosyal ve ekonomik hayata aktif
müdahalesini gerekli gören devlet anlayışına sosyal
devlet (refah devleti) denir.
Bu anlamda Sosyal Devlet denilince:
Herkese, insan haysiyetine yakışır asgari bir hayat
düzeyi sağlamaya yönelik tedbirler almak,
Herkese çalışma imkânı sağlamak,
Çalışanların insanca yaşamasını sağlayacak bir ücret
elde etmelerini sağlamak,
Çalışamayacak durumda olanları çeşitli sosyal
güvenlik tedbirleriyle korumak,
İşsizliği önlemek,
Çalışanları ve işsizleri korumak,
Vergi sisteminde adaleti sağlamak gerekir.
Sosyal Devletin Amaçları Şunlardır:
Ulusal geliri arttırmak
Ulusal gelirin adaletli dağılımını
sağlamak
Özgürlüklerin gerçekleşmesi için
maddi olanak sağlamak
Fırsat eşitliğinin sağlanması
f. İnsan Haklarına Saygılı Devlet
Devletin, kişilerin insan olmaktan dolayı
sahip oldukları temel hak ve hürriyetlerden
yararlanmalarını engelleyen unsurları
ortadan kaldırmasıdır.
1982 Anayasası’na göre herkes; kişiliğine
bağlı, dokunulmaz, devredilmez,
vazgeçilmez hak ve hürriyetlere sahiptir.
KPSS DE ÇIKMIŞ SORULAR
1. 1961 Anayasasına ilişkin aşağıdakilerden hangisi
söylenemez?
A. Sosyal devlet anlayışını benimsemiştir.
B. 1971-1973 dönemlerinde değişikliğe uğramış ve TRT’nin özerkliği
kaldırılmıştır.
C. ‘’Çoğunlukçu’’ demokrasi anlayışından ‘’çoğulcu’’ demokrasiye
geçiş vardır.
D. Parlamenter sistemi benimsemiştir.
E. En uzun süre yürürlülükte kalan anayasasıdır.
2. 1921 anayasasıyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
yanlıştır?
A. Ulusal egemenliği benimsemiştir.
B. Meclis hükümeti sistemini benimsemiştir.
C. Çerçeve anayasa niteliğindedir.
D. Güçler ayrılığını benimsemiştir.
E. Tek yumuşak anayasadır.
3. Türk Anayasa tarihinde ilk yazılı anayasa hangi yıl kabul
edilmiştir?
A. 1808
B. 1839
C. 1876
D. 1921
E. 1924
4. Türkiye’de laiklik ilkesi Anayasa’ya ne zaman girmiştir?
A. 1921 Anayasası’nda 29 Ekim 1923 tarihinde yapılan
değişiklikle
B. 1924 Anayasası’nın kabul edilmesiyle
C. 1924 Anayasası’nda, 1934 yılında yapılan değişiklikle
D. 1924 Anayasası’nda, 1937 yılında yapılan değişiklikle
E. 1961 Anayasası’nın kabul edilmesiyle