SAVAŞ ÖNCESİ DURUM
advertisement
K. Sarıöz Goeben’den Yavuz’a 3 AĞUSTOS 1914, PAZARTESİ Pazartesi gününe Messina’da giren Amiral Souchon geceyarısından hemen sonra Almanya’nın Fransa’ya ültimatom verdiği yönünde bir mesaj aldı. Bu mesaj üzerine Goeben ve Breslau 3 Ağustos Pazartesi günü sabaha karşı 01 sularında gecenin karanlığından yararlanarak Messina limanından ayrıldılar ve 17 knot sürat ile Sardunya adasının güney ucu yönünde hareket ettiler. Goeben ve Breslau batı yönünde yol alırken Toulon’da bulunan Amiral Lapeyrere Saat 01.30 sularında Paris’ten bir mesaj aldı. Bu mesajda Goeben ve Breslau kruvazörlerinin 2 Ağustos günü öğleden sonra Messina’ya geldiği ve halen orada bulunduğu bildiriliyordu. Bu haber ile rahat bir nefes alan Lapayrere sabaha karşı Saat 04 sularında Cezayir’den asker taşıyan nakliye gemilerine refakat etmek üzere filosu ile Toulon’dan ayrıldı. Lapeyrere nakliye konvoylarını aktif olarak korumayı istiyor ve güçlü filosu ile Alman gemilerinin üzerine gitmeyi arzuluyordu, ancak İngiliz donanmasının Atlantik’te Alman filosuna karşı Fransa’yı savunup savunmayacağına güvenemediği için Cezayir sahillerinden fazla uzaklaşamıyordu. Alman gemilerine karşı daha güçlü bir koruma sağlayabilmek için Amiral Lapeyrere filosunu üç gruba ayırmıştı. Bu üç grup Kuzey Afrika kıyılarındaki Oran, Cezayir ve Philipville şehirlerine doğru yola çıktılar. Goeben’in Pazar günü öğle saatlerinde Messina’ya geldiği haberi Amiral Milne’e ancak Pazartesi sabaha karşı 03 sularında ulaştı. Saat 05 sularında Troubridge Milne’den emrindeki muharebe kruvazörlerini Sicilya’nın güneyinden batıya geçirme izni istedi. Alman gemilerinin nerede olduğunu bilmeyen Milne bunu erken buldu ve Troubridge’e Messina boğazına gönderilen Chatham’dan gelecek haberleri beklemesini bildirdi. Bunun üzerine Troubridge filosunu Messina boğazının güney doğusunda konuşlandırdı. Böylece Messina boğazının güney çıkışını tutabilecek aynı zamanda Alman gemilerinin boğazın kuzeyinden çıkmaları durumunda Indomitable ve Indefatigable muharebe kruvazörleri Sicilya’nın güneyinden batıya geçebilecekti. Kuzey Afrika yolundaki Alman gemilerinde sabahın erken saatlerinde yapılan kahvaltıdan sonra Amiral Souchon Kaptan Ackermann ve Kaptan Kettner’e harekat planlarını açıkladı. Buna göre Fransız Afrika ordusunun Fransa’ya taşınmasına mani olmak üzere 4 Ağustos Salı sabahı Goeben Philipville, Breslau ise Bona limanına gidecek ve buradaki savaş ve nakliye gemileri ile sahil tesislerini imha edecekti. Bu saldırı sırasında cephane idareli kullanılacak ve sahil bataryaları ile karşılıklı düellodan kaçınılacaktı. Gemiler limana yaklaşırken alarm verilmesini önlemek üzere Rus bayrağı çekecek ancak bombardıman öncesi Rus bayrağı indirilerek Alman bayrağı çekilecekti. Bombardıman sonrası gemiler önce batı yönünde yol alacak ancak gözden kaybolduktan sonra doğuya dönerek Sardunya adasının güney ucu rotasında buluşacaklardı. Bu sıralarda Goeben ve Breslau’ı arayan HMS Chatham sabah saat 07.30 sularında Messina boğazından geçti ancak Alman gemileri yaklaşık 6 saat önce hareket etmişti. Alman gemilerinin Messina’dan ayrıldığının belli olması üzerine Amiral Milne Chatham’a boğazdan kuzeye çıkmasını, Sicilya’nın kuzey doğusundan dolaşarak batıya yönelmesini ve yoluna çıkabilecek ticaret gemilerinden Alman gemileri 57 K. Sarıöz Goeben’den Yavuz’a hakkında bilgi toplamasını emretti. Amiral Milne ayrıca Amiral Troubridge’e Adriyatik çıkışını kollamak üzere Gloucester hafif kruvazörü ile sekiz destroyer bırakmasını ve diğer gemilerle batıya yönelmesini bildirdi. 3 Ağustos günü Londra’da şahane bir yaz sabahı olarak başladı. Normalde banka tatili olarak adlandırılan bu tatil günlerinde Londra halkı güney sahillerine akın ederken Avrupa’da başlayacağı kesinleşen savaş nedeniyle neredeyse tüm Londra meydanlarda ve ana caddelerde toplanmıştı. Kalabalık o kadar fazla idi ki Londra caddelerinden araba ile geçmek olanaksız hale gelmişti. Halk sabah toplanan kabineden çıkacak kararı beklerken Saat 11 civarında Belçika’nın 6 tümenlik küçük ordusu ile Almanya’ya karşı koyacağı haberi Londra’ya ulaştı. Belçika’nın genç kralı Albert Almanya karşısında kararlı bir tutum izlemiş ve ordusunun başkomutanlığını üstlenmişti. Bu haber savaşı önlemek için yapılabilecekleri tartışan kabinedeki havayı tamamen değiştirdi. Aynı gün Osmanlı hükümeti tarafsızlığını ilan ederken aynı zamanda genel seferberlik ilan edildi ve Meclis-i Mebusan üç ay sonra davetsiz toplanmak üzere dağıldı. 3 Ağustos günü İngiltere Churchill’in açıklaması ile Osmanlı donanması için İngiltere’de inşa edilmekte olan Sultan Osman-ı Evvel ve Reşadiye isimli gemilere el koyduğunu açıkladı. Bu haber üzerine Sadrazam Halim Paşa ve Dahiliye Nazırı Talat Bey İngiltere büyükelçiliğine vekalet eden maslahatgüzar Beaumont’u çağırtarak Sultan Osman’a el konması olayının Osmanlı devletine karşı düşmanca bir hareket olduğunu bildirdiler. Beaumont buna karşın bu hareketin sadece Osmanlı hükümetine karşı değil İngiliz tersanelerinde savaş gemisi inşa ettiren tüm ülkelere uygulandığını belirtti. Talat Bey gemi için ödenen paranın borç alındığını ve bu borca karşılık devletin % 20 faiz ödediğini anlatarak ve bu zararın nasıl tazmin edileceğini sordu. Beaumont doğal olarak bu konuda fazla bilgi ve yetki sahibi değildi ve sadece durumu İngiliz Dışişleri Bakanlığı’na ileteceğini söyleyebildi. Beaumont İngiliz Dışişleri Bakanlığı’na çektiği mesajda kendisinin çok zor durumda kaldığını belirtti. Özellikle Churchill’in katı tutumu nedeniyle İngiltere hükümeti el koyduğu Osmanlı gemilerinin paralarını geri ödemek konusunda da hiçbir olumlu yaklaşım sergilemiyordu. Bu haksız tutumu desteklemek üzere İngiliz Dışişleri Bakanlığı Sultan Osman ile Reşadiye gemilerinin aynı koşullarda değerlendirilemeyeceği, çünkü Sultan Osman’ın parasının Osmanlı hükümeti tarafından (çoğu dış borç olmak üzere) ödendiği buna karşın Reşadiye’nin parasının ise Donanma Cemiyeti vasıtasıyla halk tarafından toplanmış olduğu görüşünü öne sürüyordu. Bu görüşe göre halktan toplanan paralara karşı verilmiş senetler nedeniyle Reşadiye’nin parasını Osmanlı hükümeti talep edemezdi. Pazartesi İngiltere’de tatil olmasına rağmen İngiliz Dışişleri Bakanı Grey, Avrupa’da başlayan savaş nedeniyle çok yoğun bir gün geçirdi. İstanbul’da Beaumont’tan gelen bir haber Osmanlı hükümetinin seferberlik faaliyetlerini başlattığını bildiriyordu. Grey Osmanlı hükümetine bir telgraf çekerek Osmanlı savaş gemilerine el konmasından dolayı üzgün olduğunu ve savaş nedeniyle bu davranışlarının mazur 58 K. Sarıöz Goeben’den Yavuz’a görülmesini istedi. Grey ayrıca Roma’daki İngiliz büyükelçisinden Goeben’in kömür ikmali ile bilgileri toplamasını istedi. Fransız elçisi ile de görüşen Grey kendisine Alman donanmasının Kuzey denizi, Atlas okyanusu veya Manş denizinde Fransız gemi veya limanlarına karşı bir harekat gerçekleştirmeye cesaret edemeyeceğini böyle bir durumda İngiliz donanmasının müdahale edeceğinden kuşku duymamasını söyledi ve güvence verdi. Saat 12.50’de Amiral Milne’e gelen Churchill imzalı mesajda Avusturya-Macaristan filosunun hareketlerini kontrol altında tutmak üzere Adriyatik denizi çıkışını kollaması gerektiği hatırlatılıyor ancak asıl hedefinin Goeben olduğu belirtiliyordu. Almanya ile savaşa girme olasılığı çok yüksek olduğundan Churchill Alman gemilerinin mutlaka izlenmesini istiyordu. Saat 15’te Avam Kamarası’na gitmek üzere Dışişleri Bakanlığı binasından çıkan İngiliz Dışişleri Bakanı Edward Grey coşkun bir kalabalık arasından güçlükle yürüyerek Parlamento binasına geldi ve milletvekilleri ve diplomatlar tarafından tamamen doldurulmuş salonda tarihi bir konuşma yaptı. Parlamento 1893 yılında beri ilk kez eksiksiz olarak toplanmış ve bazı milletvekilleri koridorlara konan sandalyelere oturmak zorunda kalmıştı. Diplomatlar locası da Alman ve AvusturyaMacaristan büyükelçileri dışında tamamen dolu idi. 1 saat 15 dakika süren konuşmasında Grey Avrupa’da barışın korunamayacağının ortaya çıktığını ve İngiltere’nin Atlantik kıyılarını kendisine emanet etmiş olan Fransa’ya tarafsızlığına teminat vermiş olduğu Belçika’ya ihanet edemeyeceğini anlattı. Sık sık coşkun alkışlarla kesilen konuşma ile Grey İngiltere’yi savaşa girmeye hazırlamış oldu. Grey’in tarihi konuşmasını yaptığı sırada henüz Avusturya-Macaristan ve İtalyan filolarının nasıl davranacağı bilinmediğinden Amiral Milne Adriyatik çıkışının sadece Gloucester hafif kruvazörüne bırakılmayacağı düşüncesiyle öğleden sonra Defence zırhlı kruvazöründeki Troubridge’e diğer zırhlı kruvazörler ile Adriyatik çıkışına gitmesi emrini verdi. Alman gemilerini aramak üzere Kaptan Kennedy komutasındaki Indomitable ve Kaptan Sowerby komutasındaki Indefatigable görevlendirildi. Daha kıdemli olan Kaptan Kennedy komutasındaki bu iki gemilik filo saat 15.15’te Troubridge’in filosundan ayrıldı ve batıya yöneldi İngilizler Souchon’un Fransız nakliye gemilerine saldırmak üzere batıya gittiğini düşünüyordu. Milne’e ulaşan bir haber bir Alman ikmal gemisinin Mayorka’da bulunduğunu bildirdi. Milne bu haberi Cebelitarık’tan kaçmaya çalışacak Alman gemilerinin Mayorka’da kömür ikmali yapacağı şeklinde yorumladı. Plana göre Indomitable ve Indefatigable 14 knot hız ile Sicilya’nın batısında Goeben ve Breslau’ı arayacaktı. Sürpriz bir saldırı olasılığına karşı gemiler birbirinden fazla ayrılmayacak ve tüm kazanlar yanar durumda olacaktı. Bu arada sabah saatlerinde Messina boğazından geçen Chatham Sicilya’nın kuzey batı ucundan batıya doğru hareket ediyordu. Amiral Milne müttefiki olan Fransız Amiral Lapeyrere ile telsiz teması kuramıyordu. Bu nedenle öğleden sonra Dublin hafif kruvazörünü en yakın Fransız deniz üssü 59 K. Sarıöz Goeben’den Yavuz’a olan Bizerta’ya gönderdi. Dublin Lapeyrere’ye iletilmek üzere Milne’in mesajını taşımaktaydı. Almanya’nın Fransa’ya verdiği ültimatomun süresi 18.15’de dolacaktı ancak Saat 18 sularında Viviani’yi ziyaret eden Amerikan büyükelçisi Myron Herrick Alman büyükelçisi von Schoen’in kendisinden çıkacak savaş süresince Alman çıkarlarını gözetmesini rica ettiğini bildirdi. Bu ziyaretten hemen sonra Başbakan’a gelen von Schoen Fransız birliklerinin sınırı ihlallerini sürdürdüğünü iddia etti ve Almanya’nın savaş ilan etmekten başka çaresi kalmadığını bildirdi. Souchon Pazartesi akşamı Sicilya’nın batısında iken saat 18.45 sularında Almanya’nın Fransa’ya savaş açtığını öğrendi. Gönderilen mesajda Souchon’a Cezayir’deki Fransız limanlarını bombalaması emrediliyordu. Bu mesajın alınmasından hemen sonra Goeben ve Breslau ayrıldılar. Goeben, Philipville (bugünkü Skikda) şehrine Breslau ise Bona (bugünkü Annaba) limanına doğru yollarına devam ettiler. Almanya ile Osmanlı devleti arasında bir ittifak anlaşması imzalandığı haberi Pazartesi öğleye doğru Berlin’de duyuldu. Bu haber üzerine Alman Deniz Kuvvetleri Komutanı Amiral Tirpitz’in baskısıyla Alman Deniz Kuvvetleri Kurmay Başkanı Amiral von Pohl Goeben ve Breslau’ın İstanbul’a gitmesi fikrine razı oldu. Durumdan Kaiser Wilhelm bilgilendirildi ve Alman Dışişleri Bakanlığı’ndan Wangenheim’a saat 19.30 sularında Goeben ve Breslau’ın yakında İstanbul’a geleceğini, buna göre hazırlık yapmasını bildiren bir mesaj gönderildi. Londra’daki donanma karargahında Souchon’un Mayorka’da kömür ikmali yaptıktan sonra Cebelitarık’ı geçerek Almanya’ya döneceği olasılığı kuvvet kazanıyordu. Bu nedenle Cebelitarık’taki üs uyarıldı ve 18.30’da Milne’e bir mesaj gönderilerek Indomitable ve Indefatigable muhabere kruvazörlerinin azami hızla Cebelitarık’a gönderilmesi emredildi. Milne bu mesajı derhal kıdemli komutan sıfatıyla Indomitable muhabere kruvazörünün komutanı Kaptan Kennedy’ye aktardı. Bu emir üzerine Indomitable ve Indefatigable hızlarını 22 knota çıkardılar. Gemilerin durumu bundan daha yüksek bir hıza imkan vermiyordu. Saat 18.30’da Inflexible ile Malta’dan ayrılan Milne’e gelen Paris Deniz Ataşesi kaynaklı bir mesaj Toulon’daki Fransız filosunun Goeben’i aramak ve ertesi sabah hareket edecek nakliye gemilerine refakat etmek üzere sabah saatlerinde denize açıldığını bildiriyordu. Fransız filosu üç grup halinde Kuzey Afrika’ya doğru yol alıyordu. Philipville’e giden birinci grupta 6 Danton sınıfı yarı dreadnought, birer zırhlı kruvazör ve destroyer filotillası yer alıyordu. Cezayir limanına yönelen ikinci grupta Amiral Lapeyrere’nin sancak gemisi Courbet ile eski tip muharebe gemileri ile bir zırhlı kruvazör filotillası ve 12 destroyer bulunuyordu. Oran’a giden üçüncü grup ise ihtiyat filosu görevi görüyordu. Böylece Akdeniz’de birbirini kollayan üç filo; Amiral Milne komutasındaki İngiliz filosu, Amiral Lapeyrere komutasındaki Fransız filosu ve Amiral Souchon komutasındaki Alman filosu birbirlerinden habersiz bir şekilde kesişen bir rota üzerinde hereket ediyordu. Amiral Souchon için bir Fransız filosu ile karşılaşmak 60 K. Sarıöz Goeben’den Yavuz’a daha büyük bir olasılıktı. Bu durumda iki ülke arasındaki savaş durumu nedeniyle çatışma kaçınılmazdı. Ancak henüz Almanya ve İngiltere arasında savaş ilan edilmediği için İngiliz gemileri ile karşılaşma durumunda ne olacağı belirsizdi. Souchon ayrıca elindeki iki gemi ile Akdeniz’e hakim olamayacağını çok iyi biliyordu. Elindeki en iyi seçenek Fransa’nın Afrika limanlarını bombardıman ederek Fransız birliklerinin Avrupa’ya taşınmasını engellemek veya geciktirmek ve bu harekattan sonra Atlantik’e çıkarak bir şekilde Almanya’ya dönmekti. İngiliz filosu karşısında sayıca çok eksik olan Almanya donanması için Goeben ve Breslau çok değerli idi. Ancak bu planın ne derece başarılı olacağı belirsizdi. Çünkü güçlü Franszı filosu Akdeniz’e çıkışı kapatacaktı. Diğer taraftan Cebelitarık güçlü bir İngiliz filosu tarafından tutulmuştu. Atlantik zaten İngiliz donanmasının elindeydi. Souchon için elindeki gemileri sağ salim Almanya’ya ulaştırmak çok zayıf bir olasılık olarak gözüküyordu. Akdeniz’in diğer çıkış noktası olan Süveyş kanalı da tamamen İngiltere kontrolü altındaydı. Ayrıca Hint okyanusu cazip bir hareket sahası değildi. Gelişen olaylar bambaşka bir seçeneği ortaya çıkaracaktı. Goeben MESSINA Breslau PHILIPVILLE BIZERTE BONA MALTA Pazartesi öğleden sonra Alman ve İngiliz gemilerinin konumu Pazartesi sabahı Alman gemilerinin Messina’dan ayrıldığını keşfeden HMS Chatham hafif kruvazörü ve komutanı Kaptan Drury Lowe 61 K. Sarıöz Goeben’den Yavuz’a Kaiser Wilhelm, Amiral Tirpitz ve Amiral von Pohl Amiral Souchon’un ana ikmal gemisi haline gelen General yolcu gemisi Fransız Donanma Komutanı Amiral Lapeyrere ve Fransız donanmasının ana üssü Toulon limanı 62
