1 ağustos 1914, cumartesi
advertisement
K. Sarıöz Goeben’den Yavuz’a 1 AĞUSTOS 1914, CUMARTESİ Amiral Souchon 29 Temmuz günü henüz onarımları tamamlanmamış Goeben ile Pola’dan Trieste’ye geçmiş ve 30 Temmuz günü buradan güneye hareket etmişti. 1 Ağustos sabahı Adriyatik’te yol alan Souchon önünde kritik günler olabileceğini biliyor bu yüzden Brindisi’de kömür ikmali yapmayı planlıyordu. İkmal işlemlerini ayarlamak üzere Durazzo açıklarında Arnavutluk prensi Wilhelm zu Wied yönetimine destek veren Uluslararası filoda yer alan Breslau 31 Temmuz sabahı Brindisi’ye hareket etti. Bu arada Birindisi’ye doğru hareket eden Goeben’de onarım çalışmaları devam ediyordu. Halen gemide mevcut 24 kazandan üçü çalışmadığından gemi ancak 18 knot sürat yapabilecek durumdaydı. 1 Ağustos Cumartesi sabahı Brindisi’ye gelen Breslau ikmal işlemlerini tamamlamak üzere Karl Dönitz (II. Dünya savaşının ünlü amirali) isimli genç subayı limana bıraktı ve güneye Messina’ya doğru yoluna devam etti. Messina limanı Almanya, Avusturya-Macaristan ve İtalyan deniz kuvvetleri tarafından muhtemel bir savaşta toplanma noktası olarak belirlenmişti. Almanya’nın 31 Temmuz gece yarısı Rusya’ya ültimatom vermesi üzerine savaşın kaçınılmazlığını fark eden İngiliz ve Fransız kabineleri Cumartesi sabahı acilen toplandı. İngiliz kabinesinde çoğunluk savaşa girmeme taraftarı olmakla beraber, kabinenin kilit elemanları olan Başbakan Asquith, Dışişleri Bakanı Grey ve özellikle Birinci Donanma Lordu Churchill savaştan kaçamayacaklarını ve buna göre bir an önce hazırlıklar yapılması gerektiğini savunuyorlardı. Churchill İngiliz donanmasının derhal seferber edilmesi için izin talep ettiyse de bu kabine tarafından kabul edilmedi. Almanya’nın verdiği ültimatom Rusya’da panik yaratmıştı. Rusya için tek kurtuluş yolu müttefiki olan Fransa’nın da savaşa girmesi ve böylece Almanya’nın iki cephede birden savaşmak zorunda kalması görülüyordu. St Petersburg’dan gelen emir çerçevesinde Paris’teki Rus elçisi Isvolsky Sabah karşı 02’de uyumakta olan Fransa Devlet Başkanı Poincare’yi ziyaret etti ve kendisine 1892 yılında iki ülke arasında imzalanan ittifak anlaşması gereği Almanya’nın Rusya’ya saldırması durumunda savaşa girmeleri gerektiğini hatırlattı. Aynı saatlerde Rus askeri ataşesi de Fransa Savaş Bakanı Messimy’ye aynı hatırlatmayı yapıyordu 1 Ağustos sabahı Saat 08’de kabine toplantısı öncesi General Joffre Savaş Bakanı Messimy’ye gelerek acilen seferberlik ilan edilmesi gerektiğini bildirdi. Bunu kabine toplantısında görüşüleceğini bildiren Messimy’ye Joffre engeç Saat 16’da seferberlik ilan edilmesi gerektiği aksi takdirde bir günlük gecikmenin Alman ordusunun Fransız topraklarına 15-20 km derinlikte girmesine yol açacağını açıladı. Saat 09’da toplanan Fransız kabine toplantısı sürerken Alman elçisi Baron von Schoen Saat 11’de ültimatomun süresi son ermeden iki saat önce Fransa başbakanı ve dışişleri bakanı Viviani’yi ziyaret ederek Fransa’nın Alman-Rus savaşında ne yapacağını sordu. Bu soruya Fransa’nın kendi çıkarları doğrultusunda davranacağı yanıtını veren Viviani toplatıya geri döndü ve Fransız kabinesi olumlu bir gelişme 45 K. Sarıöz Goeben’den Yavuz’a görülmemesi durumunda öğleden sonra 16 itibari ile geçerli olmak üzere seferberlik ilan edilmesi kararı aldı. Saat 15.30’da Savaş Bakanı Messimy seferberlik emrini imzalayarak General Joffre’e teslim etti. Saat 16’da Paris sokaklarında ilk seferberlik posterleri asılmaya başlamıştı. Bütün Avrupa başkentlerinde kritik saatlerin yaşandığı 1 Ağustos sabahı İstanbul’da Alman büyükelçiliğinde harbiye nazırı ve başkomutan vekili Enver Paşa, Alman büyükelçisi Wangenheim ve Alman ıslah heyeti başkanı Liman von Sanders ile durum değerlendirmesi yapıyordu. Bu üçlüyü en çok düşündüren konu Bulgaristan’ın tavrının henüz belli olmayışı idi. Enver Paşa Almanya yanında savaşa girmeye hazır ve kararlıydı ancak henüz rengini belli etmeyen Bulgaristan’ın İngiltere-Fransa-Rusya tarafında savaşa girmesinden çekiniyordu. Öğleye doğru Avusturya-Macaristan büyükelçisi Pallavicini, Wangenheim’a Rus Karadeniz filosunun İstanbul boğazına bir saldırı planladığını haber verdi. Bunun üzerine Wangenheim Berlin’e bir mesaj çekerek Akdeniz’de bulunan Goeben’in Osmanlı donanmasını takviye etmesi ile Rusya’nın kontrol altında tutulmasının mümkün olabileceğini bildirdi. Bu mesaj 2 Ağustos’ta Alman donanma komutanlığı karargahında değerlendirildi ancak Alman donanma kurmayları henüz Goeben’in Atlantik’te daha yararlı olabileceğini düşünmekteydi. TRIESTE POLA Br es lau Go eb en BRINDISI TARANTO MESSINA 1 Ağustos Cumartesi sabahı Goeben ve Breslau kruvazörleri Adriyatik’te 46 K. Sarıöz Goeben’den Yavuz’a Aynı günün sabahı İngiltere’de Newcastle’daki Armstrong tersanesinde Osmanlı donanması için inşa edilmekte olan Sultan Osman muharebe gemisinin eksik 12 pusluk toplarından birisi yerine monte edildi. Gemi artık teslime hazır hale gelmiş sayılırdı. Reşit Paşa gemisi ile Newcastle’a gelmiş olan Rauf Bey gemiyi bir an önce teslim almak ve Osmanlı sancağı çekerek İstanbul’a doğru yola çıkmak istiyordu. Ancak Rauf Bey Churchill’in girişimleri ile gemiye el konması kararı alındığını ve bu kararın tersane yetkililerine bildirildiğini bilmiyordu. Tersane yetkilileri inşa halindeki gemilerin askeri sorumlusu olan Yüzbaşı Power’a geminin son taksidinin ödenmek üzere olduğunu ve Rauf Bey’in öğleden sonra gemiye Osmanlı sancağı çekmek istediğini bildirdiler. Bunun üzerine Power tersane yetkililerine iki mektup verdi. Mektuplardan birincisi Sultan Osman gemisinin Osmanlı mürettebata teslim edilmemesi talimatını bildiriyor, ikincisi ise bunu önlemek üzere Yüzbaşı Power’ın güç kullanma yetkisine sahip olduğunu açıklıyordu. Sultan Osman muharebe gemisinin teslim edilmemesinin tek yasal dayanağı olarak geminin ödenmesi gereken son taksidi kalmıştı. Maliye Nazırı Cavid Bey’in karşı çıkmasına rağmen 800.000 sterlin tutarında bu taksit İngiliz bankasına yatırıldı ve bu durum saat 14.30’da tersane tarafından teyit edildi. Bu haber üzerine tersane yetkililerinden biri derhal gemiye giderek Rauf Bey’i buldu ve kendisini tersane müdürünün özel ofisine davet etti. Power durumun Rauf Bey’e gemide açıklanmasını riskli bulmuştu. Rauf Bey’e durum açıklandı ve İngiliz Donanma Komutanlığı’nın mektupları gösterildi. Bunun üzerine Rauf Bey derhal Londra’daki Osmanlı büyükelçisi Tevfik Paşa’ya telefon açtı ve durumu bildirdi. Tevfik Paşa derhal İngiliz Dışişleri Bakanlığı’na gitti ve müsteşar Nicolson’dan açıklama istedi. Nicolson Avrupa’daki gerginlikler nedeniyle gemiye geçici olarak el konduğunu söyledi. Tevfik Paşa gemiye ödenen 3 milyon sterlini hatırlatınca Nicolson bu paranın iade edileceğini ancak henüz ne zaman iade edileceğinin belli olmadığını söyledi. Almanya’nın Rusya’ya verdiği ültimatomun süresi öğle saatlerinde doldu ve Rusya tarafından hiçbir yanıt gelmemesi üzerine saat 13’de Alman hükümeti St Petersburg’daki elçisi Kont Friedrich von Pourtales’e Saat 17 itibari ile Rusya’ya savaş ilan edildiğini bildiren telgrafı gönderdi. Diğer taraftan Almanya’nın Fransa’ya tarafsız kalacağının garantisi olarak Toul ve Verdun müstahkem mevkilerini Almanya’ya devretmesi yönünde verdiği ültimatomun süresi de Saat 13’de doldu ve beş dakika sonra Fransız Dışişleri Bakanlığı’na giden Alman Büyükelçisi Baron Von Schoen Fransa’nın kendi menfaatleri doğrultusunda hareket edeceği cevabını aldı. Savaşın kaçınılmazlığını gören Fransız hükümeti daat 15.30’da genel seferberlik ilan etti ve Toulon’daki Amiral Lapeyrere’e ertesi gün filosu ile denize açılması emri verildi. Saat 17’de Kayzer II. Wilhelm genel seferberlik kararını imzaladı. Sarayın önünde toplanan kalabalık Rusya’nın cevabını ve savaş çıkıp çıkmayacağını bekliyordu. 17.05’de saray kapısına gelen bir polis memurunun seferberlik kararını açıklaması ile toplanan kalabalık büyük bir coşku ile milli marşlarını söyledi ve savaş kararını 47 K. Sarıöz Goeben’den Yavuz’a duyurmak ve Rus casusu olduklarından şüphelendikleri kişileri linç etmek üzere sokaklara dağıldılar. Akşamüstü Goeben kömür ikmali yapmak üzere Brindisi’ye geldi ancak İtalya hükümeti bu sırada tarafsızlığını ilan etmek üzere olduğundan Brindisi’deki deniz durumunun olumsuzluğunu bahane ederek kömür ikmal talebini reddetti. Gerekli kömürü alabilmek için Souchon bölgedeki Alman ikmal gemilerinin Messina’da toplanmalarını emreden bir mesaj gönderdi. Güneye devam eden Goeben Taranto körfezinde Breslau ile buluştu. Souchon kendisine verilen talimat gereği Messina’da kömür ikmali yaptıktan sonra Cezayir’deki Fransız koloni limanlarına saldıracak ve daha sonra Goeben ve Breslau Kuzey Atlantik’e çıkarak Alman ana filosuna katılacaktı. Akşam saat 19 sularında St Petersburg’daki Alman elçisi Kont Friedrich von Pourtales Rus Dışişleri Bakanı Sazanov’a Almanya’nın Rusya’ya savaş ilan ettiğini bildirdi. Böylece 1. Dünya savaşı resmen başlamış oldu. Aynı saatlerde Alman 16. Tümeni Lüksemburg’a girerek savaşın ilk fiili harekatını gerçekleştirdi. Souchon akşam saatlerinde Almanya’nın Rusya’ya savaş ilan ettiğini ve yakında Fransa’ya da savaş ilan edeceğini bildiren bir mesaj aldı. Churchill de akşam yemeği sırasında Almanya’nın Rusya’ya savaş ilan ettiği haberini almıştı. Bu haber üzerine derhal başbakanlığa giden Churchill, Asquith’ten donanmayı seferberlik durumuna getirme izni aldı. Cumartesi gecesi Malta’da toplanan İngiliz gemilerinde zamana karşı savaş hazırlıkları yapılıyor, tüm ahşap ve yanıcı malzemeler sökülüyordu. Amiral Milne’e gelen son rapor Alman gemilerinin Brindisi’de kömür ikmali yaptığı şeklindeydi. Oysa Brindisi’de kömür ikmali yapamayan Goeben Cumartesi akşamı güneye hareket ederek Taranto körfezinde Breslau ile buluştu ve gece boyunca Messina’ya doğru hareket etti. Bu arada aynı gece İstanbul’da Harbiye Nazırı Enver Paşa, Dahiliye Nazırı Talat Bey ve Meclis-i Mebusan Reisi Halil Bey Sadrazam Said Halim Paşa’nın Yeniköy’deki yalısında buluştu. Bu toplantıda Almanya ile yapılacak ittifak anlaşmasının son detayları tartışılıyordu. Gecenin geç saatlerinde Maliye Nazırı Cavid Bey başka bir konuda Sadrazam’ı görmek üzere yalıya geldi. Toplantıdan kuşkulanan Cavid Bey’e yemin ettirildi ve ittifak anlaşması anlatıldı. Ancak Cavid Bey Almanya ile ittifakın Osmanlı devletinin sonu olacağını düşünüyordu. 48 K. Sarıöz Goeben’den Yavuz’a TRIESTE POLA BRINDISI lau es Br G oe be n TARANTO MESSINA 1 Ağustos Cumartesi akşamı Goeben ve Breslau Taranto körfezinde İngiliz kabinesinin şahinleri: Başbakan Asquith, Dışişleri Bakanı Grey ve Birinci Donanma Lordu Churchill 49 K. Sarıöz Goeben’den Yavuz’a 1 Ağustos günü Sultan Osman’ın 12 pusluk topu monte ediliyor 50
