Karbonhidrat ba**ml*l***

KARBONHIDRAT BAĞIMLILIĞI
1
Stj. Dyt. Gamze SÖNMEZ
DIYETTE KARBONHIDRAT KAYNAKLARI
Ayrıca, içerisine sükroz veya fruktoz
şurubu eklenmiş yiyecek ve içeceklerden
de karbonhidrat almaktayız.
2
Kümeli, T. Şeker Bir Zehir Mi Yoksa Beslenmemizde Mutlaka Yer Alması Gereken Bir Besin Mi? http://www.taylankumeli.com/ (20.12.2015).
ŞEKER TÜKETIMI

Amerikan Kalp Derneği,
kadınlar için max. 6,
erkekler => 9 çay kaşığı basit şekerin günlük
tüketimine izin vermektedir.

Bir Amerikalı => 22.2 çay kaşığı şeker (günlük)
3
Lustig R. The Fructose Epidemic. The Bariatrician. 2010;9:10-18.
ŞEKER TÜKETIMI





Tüm insanlar yılda 154.221 kkal basit şekerden
almaktadır.
alkolsüz içecekler,
kek, çerez
tahıllar
gıdalarda ‘’gizlenmiş şeker’
4
Lustig R. The Fructose Epidemic. The Bariatrician. 2010;9:10-18.
ŞEKER TÜKETIMI
Düşük yağlı aperatif gıdalar %59 daha az yağ
içermesine rağmen kalorileri sadece %15 daha azdır.
 Yapılan bir çalışmada; düşük yağlı granola
tüketenlerin, normal granola tüketenlere göre %35
daha az yağ aldıkları fakat daha fazla miktarda
yiyerek total kaloriyi %35 daha fazla aldıkları
görülmüştür.*

5
Iuliano J. (2011). Kıllıng Us Sweetly: How To Take Industry Out Of The FDA. Journal Of Food Law & Polıcy. 6,31.
ŞEKER TÜKETIMI

Son 16 yılda;

Sebze meyve tüketimi %42

Şeker tüketimi
%26
6
OBEZITE
1980’den beri obezite dünya çapında 2katına çıktı.
 Dünya da yetişkinlerin >%10 obez,
 Kızlardaki obezite sıklığı %15, erkek çocuklarda %18,6

7
Uzun, N. (2014). Ergenlerde Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Algılanan Ebeveyn Kontrolü ve Depresyon ile
Obezitenin ilişkisi: Obezite için Koruyucu Risk Faktörleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Aydın: Adnan Menderes
Üniversitesi SBE.
OBEZITE



Ülkemizde 15 ve daha yukarı yaştakı nüfusta;
%17 obez,
%34,8 fazla kilolu
Uzun, N. Ergenlerde Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, Algılanan Ebeveyn Kontrolü ve Depresyon ile Obezitenin
ilişkisi: Obezite için Koruyucu Risk Faktörleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi
SBE; 2014
8
FRUKTOZ VE OBEZITE
Fruktoz tüketiminden sonraki tüm mekanizmaları
karaciğer yürütür; glikoz metabolizmasında ise
sadece %20 oranında çalışır.
 Glikoz hemen enerjiye çevrilip kullanılır; fruktoz,
glycerol-3-phosphate’a çevrilerek yağ damlacıkları
şeklinde depolanmaktadır.
120 kkal glikoz tüketimi => 1 kkal yağ
120 kkal fruktoz tüketimi=>40 kkal yağ depolamaktadır

9
Lustig R. (2010). The Fructose Epidemic. The Bariatrician. 10-18.
FRUKTOZ VE OBEZITE
Glikoz tüketimi ‘istah mekanizması’nı aktive ederken
fruktoz etmez.
 Fruktoz metabolizması glikozdan ziyade etanol ile
daha benzer. (karaciğer inflamasyonu ve hastalıkları)
 Fruktoz tüketimiyle beyinde haz nöronlarının
uyarılması da söz konusudur.

10
Lustig R. (2010). The Fructose Epidemic. The Bariatrician. 10-18.
YÜKSEK FRUKTOZLU MISIR ŞURUBU
ABD Tarım Bakanlığı ve Amerikan Kalp Derneği’nin
diyette yağın %30-40 azaltılması çalışmaları, %4055’e yükselen karbonhidrat ile sonuçlanmıştır.
 Yakın zamana kadar %50 glikoz %50 fruktoz içeren
sakkaroz kullanılırken, son zamanlarda tüm
ülkelerde %42-55 fruktoz içeren yüksek fruktozlu
mısır şurubu kullanılmaya başlanmıştır. (yüksek
lezzet, düşük maliyet)
 Fruktozda yıllık tüketim kişi başına 51.8 kg’dır.
 Ülkemizde de nişasta bazlı şekerin %55 fruktoz ,%45
glikoz formu kullanılmakta ve son yasa ile gıdalardaki
miktarı %30’a çıkarılmıştır.
Lustig R. (2010). The Fructose Epidemic. The
Bariatrician. 10-18.

11
OBEZITE ZENGIN TOPLUMLARDA MI SIK GÖRÜLÜR?
Gıda sektörünün ‘’ucuza üret çok sat’’ politikalarıyla
birlikte fruktoz tüketimi artmış ve fakir toplumlar
bağımlısı haline getirilmiştir.
 İnsanlar çok yedikleri için şişmanlamamakta, yağ
dokuları daha fazla yağ depolamaya meyilli olduğu
için şişmanlamaktadır.
 Yağ depolamada iki faktör: fruktoz
insülin

12
Fruktozla Obezite Arasındaki İlişki. https://diyetisyenesor.wordpress.com/2012/01/14 . (08.01.2016).
İNSULIN-GHRELIN-YEMEK EYLEMI
Karbonhidrat Bağımlılığı.
https://diyetisyenesor.wordpress.com/?s=karbonhidrat+ba
%C4%9F%C4%B1ml%C4%B1l%C4%B1%C4%9F%C4%B1+
.(23.12.2015).
İnsülinin iki ana işlevi : 1) kan şekerini düşürmek
2) yağ depolarını artırmak
İnsülin salınımı, glikozun hücre içine alımı veya yağ
depolarına iletimini sağlar.
Karbonhidrat tüketimi devam ederse bu işlem de
devam etmekte, çünkü yağ depolamanın
kapasitesinin sınırı yoktur.
Hücrelerin insülin duyarlılığının sınırlı olması
nedeniyle kan şekeri uzun süre yüksek seyrederse =>
insülin direnci
İnsüline cevap vermeyen hücreler dolayısıyla
pankreastan daha fazla insülin salınımı=> DM

13
İNSULIN-GIRELIN-YEMEK EYLEMI
Yapılan bir çalışmaya göre ; dışarıdan insülin verilen
bireylerin girelin seviyeleri hızla düştü.
 Girelin, aç olunmasa da yemeğin üzerine favori
yiyeceklerin tüketimine neden olabilir!!
 Kronik uykusuzluk=> aşırı girelin salınımı=> obezite

14
KARBONHIDRAT BAĞIMLILIĞI
Haftada 4 gün öğleden sonra veya gece, tatlı veya
nişastalı gıdaları aşerme,
 Haftada en az 4 kez öğleden sonra veya gece, tatlı
veya nişastalı gıdaları yeme,
 Haftada en az 4 kez bu gıdaları yedikten sonra
rahatlayan disfori ile birlikte karbonhidrat aşerme
(cho/prot=6/1)

15
King, BJ. (2013). Fat Change: The Bitter Truth About Sugar. Tls-the Tımes Lıterary Supplement. AUG 16.
5759,9-10.
KARBONHIDRAT BAĞIMLILIĞI
16
Gearhardt W. Preliminary validation of the Yale Food Addiction Scale. Appetite. 2009;52: 430–436.
KARBONHIDRAT BAĞIMLILIĞI

%25 şeker içeren diyetle beslenmeye alıştırılan fareler,
şeker diyetten çıkarılınca madde bağımlılarının
gösterdiği belirtileri gösterdiler. su-, kokain ve şeker
üçlüsü ile tanıştırılan farelerin %94’ü şekeri tercih
etti.
17
King, BJ. (2013). Fat Change: The Bitter Truth About Sugar. Tls-the Tımes Lıterary Supplement. AUG 16.
5759,9-10.
KARBONHIDRAT BAĞIMLILIĞI
Sıçanlara yağ enjekte edildiğinde, daha fazla yağ
tükettikleri görülmüş, daha çok yemenin daha çok
istemek anlamına geldiği kanısına varılmıştır. Kötü
yemenin ardındaki iradeye hakim olamama davranışı
bu şekilde açıklanmaktadır.
 Şekerli ve yağlı kafeterya gıdalarına günde 1 saat
erişimi olan sıçanlarda tüm gün boyunca bu saati
bekledikleri ve 1 saat içinde tıkınırcasına yeme
davranışı sergiledikleri, elektrik şok ile tehdit
edildiğinde bile yemeye devam ettikleri görülmüştür.

18
King, BJ. (2013). Fat Change: The Bitter Truth About Sugar. Tls-the Tımes Lıterary Supplement. AUG 16.
5759,9-10
KARBONHIDRAT BAĞIMLILIĞI
Bir grup deney hayvanlarının, şeker ve yağa sınırsız
erişimde obez oldukları görülmüştür.
 Sınırsız patates cips ile beslenen sıçanlarda enerji
alımı ve beslenme ile ilişkili lokomotor aktivitenin
yüksek olduğu saptandı. Sınırlamadan sonra patates
cips verildiğinde ise beyin ödül sisteminde ciddi
aktivite artışı olduğu saptandı.
 Son davranışsal çalışmalarda, her gıda maddesine
bağımlılık geliştirilmediği; yüksek yağlı,
karbonhidratlı ve tuzlu gıdaların hedonik hiperfaji
için itici güç olduğu saptandı. Bağımlılığın
oluşabilmesi için tekrarlanan, kesintili ve aşırı
tüketim gerekmektedir.

Beil, L. (2012). The Snack Food Trap. 160,19.
44-47.
19
MOTIVASYON SISTEMI
Homeostatik
sistem
Hedonik
Sistem
Deneyimleri beyinde depolayan bölge ‘’limbik sistem’’dir.
 Dopamin, ödül sistemini aktive eden ana nörotransmitter
 Seratonin,GABA, dopamin, asetilkolin, kannabioid,
glutamat ve Nucleus Accumbens dopamin salınımı sağlar.
Bu alanda bir bozulma :Ödül Eksikliği Sendromu

20
MOTIVASYON SISTEMI

Glikoz ve sükrozdan zengin gıdalar NA’te aşırı
dopamin salınımına neden olmaktadır. NA’ten
Ventral Tegmental Alan’a dopamin salgılanması, ne
kadar besinin mideye alınacağına, davranışsal ve
metabolik ihtiyaçların ne kadarla karşılanacağına
karar verir.
21
MOTIVASYON SISTEMI

Beyinde dopamin sinyalizasyonu için D1 ve D2
kanalları vardır.

D2 reseptörü azlığı, yokluğu veya katabolizması :
Glikoz, afyon, nikotin, kumar, seks, uyuşturucu, aşırı
internet gibi dopamin salgılatıcı madde ya da
davranışlar
Yeme hazzı daha az hissedileceği için daha çok yemek
yeme


22
MOTIVASYON SISTEMI
PET taramaları araştırmalarına göre obez bireylerde,
tıpkı madde bağımlılarınınki gibi D2 reseptörleri yok!

Farelerde D2 reseptör azlığının daha çok yağlı ve
karbonhidratlı diyet tüketimine neden olduğu
görülmüştür.
Beil, L. (2012). The Snack Food Trap. 160,19.
44-47.

23
MOTIVASYON SISTEMI

Psikiyatrik bozukluğu olan hastaların, konsantre
sakaroz solüsyonlara daha yüksek hedonik tepki
oluşturduğu gözlenmiştir.
Ventura T., Santander J., Torres R., Contreras A. M. (2014).
Neurobiologic basis of craving for carbohydrates.
Nutrition. 30,252–256
Obez bireylerde somatosensorial yanıt daha fazla
 D2 reseptör azlığı ile birlikte daha fazla yiyecek
alımına sebep olmakta
 Azalmış D2 reseptör yanıtı => prefrontal korteks
etkinliğinde azalma (alkol ve madde bağımlılığı
bulguları ile benzer)

24
MOTIVASYON SISTEMI

İnsan genetik mekanizması da tatlı tadının hedonik
yanıtını yükseltir. Tatlı tadının hedonik tepkilerini
açıklayan mekanizmalar :
1)
TAS1R3 geninde polimorfizmler
Opioid sistem : Tatlı tadı daha çok alan bireylerde
daha çok duyarlılık, azalmış D2 reseptör yanıtı ve
lezzetli gıdanın daha çok tüketimi
2)
25
DUYGUSAL DÜZENLEYICI OLARAK YEME
Yemenin olumsuz duygulanımlarını azaltıp olumlu
duygulanımları artırdığını düşünen ergenlerin 3 yıllık
izleniminde, böyle bir düşüncesi olmayanlara göre
karbonhidratlı gıdalara karşı daha çok tıkınırcasına
yeme sendromu geçirdikleri saptanmıştır.
 Anksiyete karşısında normal veya zayıf bireylerin
daha az yedikleri, kilolu veya obez bireylerin ise daha
fazla yedikleri saptanmıştır. Yani, obezite
patogenezinde dürtüsellik önem arz etmektedir.

26
DUYGUSAL DÜZENLEYICI OLARAK YEME

Akut stres esnasında salgılanan kortikotropin iştahı
azaltır. Fakat kortizolün kalıcı etkileri enerji
seviyelerini artırarak daha çok yemeye sebep olur
Dişi Rhesus maymunlarında sürekli akut strese
maruz kaldıklarında serum kortizolde artışla birlikte
daha çok karbonhidrat tükettikleri saptanmıştır.
Stres, yeme niteliği ve niceliğini
değiştirmektedir.
Iuliano J. (2011). Kıllıng Us Sweetly: How To Take
Industry Out Of The FDA. Journal Of Food Law &
Polıcy. 6,31.

27
DUYGUSAL DÜZENLEYICI OLARAK YEME
Seratonin, moral ve iştah düzenleyicisidir. Stres
durumunda kortizol ve beta endorfin artınca
seratonin de artar. Bu artışı HPA (hipotalamushipofiz-adrenalin) ekseni düzenler.
 Anksiyete sürekli devam ederse seratonin öncüsü
triptofan tükenmekte ve seratonin sentezi kapasitesi
aşılmaktadır.

28
DUYGUSAL DÜZENLEYICI OLARAK YEME
Tüm bu bulgulara rağmen duygusal yeme hemen duygu durumunu
düzeltirken, seratonin sentezlenmesi için en az 60 dakika geçmelidir!
Iuliano J. (2011). Kıllıng Us Sweetly: How To Take Industry
Out Of The FDA. Journal Of Food Law & Polıcy. 6,31.
Beyin seratonin yüksek karbonhidratlı diyette artar.
 Bu durum karbonhidrat bağımlılığı veya afektif
duygudurum bozukluğu olan hastalarda gözlenirken
normal bireylerde gözlenmez.
 Anksiyeteli sıçanlara seratonin enjekte edildiğinde
kompulsif yemenin azaldığı görülmüştür.

29
GENETIK MEKANIZMA
•Artmış obezite riski
•Yeme bozukluğu riski
Iuliano J. (2011). Kıllıng Us Sweetly: How To Take Industry
Out Of The FDA. Journal Of Food Law & Polıcy. 6,31.
DRD2 geni A1 alleli taşıyan bireylerde D2 reseptörü
daha az, A allellinin bulunması da yenilik arayışı,
ödül sistemi ile ilişkili bulunmuştur.
 A1 alleli bulunan kişiler daha çok karbonhidrat
aşerme ve yemekle ilgili daha çok vakit harcama
davranışlarında bulunur.

30
GENETIK MEKANIZMA
Iuliano J. (2011). Kıllıng Us Sweetly: How To Take Industry
Out Of The FDA. Journal Of Food Law & Polıcy. 6,31.
Dopamin D4 reseptör geni
Blumialı kadınlarda
yaşam boyu artmış BKI riski
 DAT (dopamin taşıyıcısı) geninde bozulma
lezzetli gıda tüketimi ve enerji alımında artış
 COMT geni ekstrasinaptik dopamin parçalanmasını
düzenler. COMT Met alleli
madde kullanım
bozuklukları ve ödüle duyarlılık
 Seratonin taşıyıcı genin S alleli L alleline göre strese
duyarlı ve duygusal yemeye bağlı daha çok genotip
vermektedir.

31
ÇÖZÜM VE ÖNERILER




Dengeli, düzenli ve yeterli beslenmek bu konudaki altın
standarttır.
Az ve sık beslenme ile kan şekeri regülasyonu
sağlanmalıdır.
Düzenli uyku siklusu sağlanarak girelin kontrolü
sağlanmalıdır.
Evde, çantada, sık bulunulan yerde aşırı karbonhidratlı
gıda bulundurulmamalı; açken gıda alışverişine
gidilmemelidir.
32
ÇÖZÜM VE ÖNERILER
Tatlandırıcılı yiyecek ve içecekler de iştah
mekanizmasında fruktoz benzeri etkileri nedeniyle
sınırlanmalıdır.
 Aşırı karbonhidratlı gıda aşerildiğinde bireyin
kendine ‘bedeninin buna ne kadar ihtiyacı olduğu’
sorarak, kendini düşünmeye yönlendirmesi gıdayı
tüketmekten vazgeçmesi konusunda yardımcı
olabilir.

33
ÇÖZÜM VE ÖNERILER
Karbonhidrat bağımlılığında da madde
bağımlılığındaki gibi bağımlı olunan madde
tamamen sınırlandırılmalıdır.
 Gıdaların duygusal açlığı doyurmak amacıyla değil,
fiziksel açlığı doyurmak amacıyla kullanıldığı
konusunda birey düşünce yapısını değiştirmelidir.
Zorlanıyorsa profesyonel yardım alabilir.

34
ÇÖZÜM VE ÖNERILER



Aşırı karbonhidrat tüketiminin nedeni hormonal olsa bile
birey oto-kontrolünü sağladığı sürece durumla başa
çıkabilmek mümkündür.
Kendine daha çok zaman ayırmak, daha sosyal olmak,
meditasyon yapmak gibi stres ve negatif duygu durum
azaltıcı faktörler devreye girebilir.
Spor yapmak stres azaltıcı, insülin direncini azaltıcı ve
hücrelerin insüline cevabını artıcı bir faktör olduğu için
önerilebilir.
35
ÇÖZÜM VE ÖNERILER
Duygu ve düşüncelerin rahatça anlatılabildiği günlük
tuttulabilir.
 Farkındalığı artırmak için yeme günlüğü tutulabilir.
Aşırı karbonhidratlı gıdayı yeme zamanı, miktarı,
cinsi ve yerken hissettiği duygular açıkça yazılır.
 Yaşam deneyimi arttıkça alışkanlık değişiminde
zorluklar göz önüne alındığında çocuklara beslenme
eğitimi ve iyi örnek olma konuları üzerinde daha çok
düşünülmelidir. Kantinlerde, okul yuvalarında daha
sağlıklı gıdalar yer almalıdır.

36
ÇÖZÜM VE ÖNERILER
Besin endüstrisinin yanlış gıda politikalarından
vazgeçerek sağlığı artırıcı yönde faaliyetlerde
bulunması adına hükümet daha çok önlemler
almalıdır.
 Reklam, pano vb. aracılığıyla yüksek karbonhidratlı
gıda alımı özendirilmemelidir.
 Naltrekson, nalokson ve buprenorfin gibi opioid
reseptörler üzerine etkiyen ilaçlar kullanılabilir.
 Dopaminerjik replasman tedavisi veya seratonin
enjekte uygulaması yapılabilir.
 Genetik yatkınlığı olan bireylerde anksiyete ve
olumsuz duygulanımlarla başa çıkma mekanizmaları
öğretilmeli.

37
Teşekkür Ederim..
Stj. Dyt. Gamze Sönmez.
38