cümlenin ögeleri - Kolayturkcedebiyat

CÜMLENİN ÖGELERİ
Ögeler temel ve yardımcı ögeler olmak üzere ikiye
ayrılır.
1.Temel Ögeler: Yüklem, Özne
2. Yardımcı Ögeler: Nesne, Dolaylı Tümleç,Zarf
TümleCİ,Edat Tümleci
Cümlenin ögelerini bulurken şunlara dikkat etmeliyiz:
1-cümlenin tamamı okunmadan yüklem bulunmaz
2-her zaman özne başta yüklem sonda olacak diye bir
şart yoktur
3-bütün sorular yükleme sorulur
4-cümlenin ögeleri bulunurken sıralama şöyle
olmalı:yüklem-özne-nesne (buna Y-Ö-N kuralı
diyoruz,bu sıralama değişirse özellikle özne ile nesneyi
karıştırabiliriz)
5-birleşik sözcükler,deyimler ,ikilemeler ayrılmaz
1)Belirtili Nesne
i(ı,u,ü) hal ekini alan (isim şeklindeki) nesnedir.b. nesneyi
bulmak için Yükleme kimi, neyi soruları sorulur
Ben,senin beni sevebilme ihtimalini sevdim.
Ayıkla pirincin taşını.
2)Belirtisiz Nesne
i (ı,u,ü) hal ekini almayan nesnedir. b.siz nesneyi bulmak
için yükleme ne sorusu sorulur
Bu yörede kızlarımız kilim dokur.
Kadın kendine bir elbise almış.
DOLAYLI TÜMLEÇ
Yüklemin bildirdiği işin yerini belirten ögedir Dolaylı
tümleç olan öğe mutlaka –e/-de/-den hal eklerinden birini
alır.D.tümleci bulmak için yükleme şu sorular sorulur :
Nereye,nerede,nereden,
Kime,kimde,kimden
YÜKLEM :
Cümlede işi, hareketi, yargıyı bildiren ögedir,genellikle
cümlenin sonunda
olur,yüklem her zaman cümlenin
sonunda olmaz ayrıca sadece fiiller yüklem olmaz
Neye,neyde ,neyden
İstanbul u dinliyorum
Sakla samanı
Halit,sınıfın en çalışkan öğrencisiydi
Beni arayan sendin
Buluşma yerine hemen gelmiş.
Ağlamayan çocuğa meme verilmez.
Bir havuz kenarında yan yana oturmuşuz.
Eskicinin sesi sokağın başından duyuluyordu.
İhtiyar,bütün mirasını karısına bırakmıştı.
ÖZNE
Yüklemin bildirdiği işi yapan ögedir. Özneyi bulmak için
yükleme kim, ne soruları sorulur
.
*Seyirciler fotoğraf sergisini çok beğendi.
*Ben bu yüzden yalnızlığa hasretim .
*Keskin bir rüzgar eser şimdi dağlardan.
Not: Yüklemi edilgen fiillerle kurulan cümlelerin gerçek
öznesi yoktur.
*Yemekten sonra erkenden yatıldı.
*Okula kadar yüründü.
*Kahvaltıda çaylar içildi.
*Akşam geç saate kadar derse çalışıldı.
Gizli özne:Cümlede özne yazılı değildir ama yükleme
bakarak özneyi bulabiliriz
(ben) Okula gittim (kim gitti)
g.özne
Sözde Özne: Yüklemi edilgen fiil olan cümlelerde nesne
olan öge özne olarak kullanılır.
sınıf temizlendi.
s.özne edilgen fiil
(sınıfı kimin temizlediği-özne-belli değil ama temizlenen
sınıf)
Düğün için yemekler yapıldı
s.özne edilgen fiil
NESNE
Öznenin yaptığı işten etkilenen ögedir, ikiye ayrılır:
Benim sevgi kokan çiçeklerime kimse zarar veremez.
Tebeşir kireçten yapılır.
Not: e,de,den ekini alan her kelime dolaylı tümleç
değildir.
Bu iş haftaya biter
Zarf tümleci
Gürültüden uyuyamadık
Zarf tümleci
ZARF TÜMLECİ
Yüklemin zamanını ,durumunu ,miktarını,yönünü ve
nedenini belirten ögelerdir.z.tümlecini bulabilmek
için yükleme ne zaman,nasıl,ne kadar,neden soruları
sorulur.
Geçen sene bu dersi hiç sevmiyordum.
Çocuk koşa koşa geldi
Öğlen çok yedi
Sıcaktan
tüm ekinler yanmıştı
Cümlede Vurgu
UYARI: Yön isimleri yalın halde zarf tümleci
olurlar.Belirtme durum eki (-i) alırsa belirtilinesne,-e/-de/den,hal ekini alırsa dolaylı tümleç olur.
* Hizmetçi,içeriyi iyice süpürsün.
Cümlenin
en
önemli
öğesi
yüklemdir.
Vurgu
yüklemden önceki ögenin üzerindedir.
Öğretmen
not: ”İçeri,dışarı,aşağı,yukarı,ileri,geri,öte ,beri”gibi
yer yön sözcükleri zarf tümleci olarak kullanılır,bu
sözcükler ek alırsa dolaylı tümleç olur.
vurgulu)
Adam yavaşça içeri girdi.
z.tümleci
Bir süre sonra içeriden bir ses geldi.
d.tümleç
Öğretmen
EDAT TÜMLECİ
vurgulu)
Öğretmen
bugün
okulda beni aramış. (nesne
bugün
beni okulda aramış. (dolaylı
tümleç vurgulu)
okulda
beni bugün aramış. (zarf
tümleci vurgulu)
Bugün
“İle ,için,göre” gibi edatlarla yapılan
ögedir;araç,amaç,birliktelik,neden vb. belirtir,edat
tümlecini bulabilmek için yükleme Ne
ile,kiminle,niçin soruları sorulur
okulda
beni öğretmen aramış. (özne
Not: cümlede “mi” soru kelimesi ve “de” bağlacı
kullanılmışsa
“mi”
ve
“de”
cümle
vurgusunu
kendilerinden önceki kelimeye alır.
Çalışmak için yurt dışına gitmiş.
Öğretmen de beni aramış.
Bu tatlıyı senin için ayırdım.
Öğretmen mi beni aramış?
Yaralıyı hastaneye ambulansla götürmüşler.
Bu yaz Bodrum’a ailesiyle gidecek
Bana göre bu iş olmaz.
Not: Cümlede
Not:bazı kaynaklar edat tümlecini zarf tümleci olarak kabul
ediyor,eğer testin seçeneklerinde edat tümleci yoksa bunları
zarf tümleci olarak işaretleyebilirsiniz.
soru
anlamı
taşıyan
kelime
kullanılmışsa vurgu bu kelimelerdedir.
Çocuklar nerede beni görmüşler.
Not:
-cümlenin ögelerini bulmak için sorduğumuz sorular
aynı ögedir
yöneliktir.
da
-Kim yapmış?
özne
-Babam yapmış.
özne
-Nereye gidiyorsun?
d.tümleç
Okula gidiyorum
d.tümleç
o kimdi
yüklem
o annemdi
yüklem
-Hitaplar,ünlemler ve bağlaçlar;öğe
unsurlardır)
Arkadaşlar, beni dinler misiniz?
Hitap sözcüğü
Geleceğiz; fakat çok kalmayacağız.
bağlaç
Eyvah,çocuk düştü.
ünlem
Ara Söz
Ara söz kendinden önceki ögeyi açıklar,cümleden
çıkarılınca cümlenin anlamı bozulmaz,iki virgülün ya
da kısa çizginin arasında gösterilir.(ara söz bir öge
değildir)
Hakan ,uzun boylu çocuk, derse girmedi.
Bazı ara sözler kendinden önceki öge hakkında bilgi
vermez
Pazartesi ,hiç istemesem de, okula gideceğim
değildir (cümle dışı