Roma Tarihine Giris

ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-IV
8.Ders
Dr. İsmail BAYTAK
Eski BATI
Roma Cumhuriyeti Son Dönemleri
ve Hellenistik Krallıklar
HELLENİSTİK KRALLIKLAR
Ptolemaioslar
Seleukoslar
Antigonoslar
MISIR
ÖNASYA
MAKEDONYA-YUNAN
IPSOS SAVAŞI M.Ö.301
"Krallar ya da Generaller Savaşı"
Büyük İskender'in ölümünden sonra ardılları olan komutanları (Diodoklar) arasında
Frigya'ya bağlı İpsos'ta yapılan çarpışmadır. İmparatorluk parçalanmaktadır.
MÖ 302'de Trakya kralı Lysimakhos, Babil kralı I. Selevkos Nikator, Mısır kralı I.
Ptolemaios ve Makedonya kralı Kassandros'un kuvvetleri Anadolu'da I. Antigonos
Monophtalmos ve oğlu I. Demetrios Poliorketes'e karşı harekete geçti.
Selevkos ile Lysimakhos'un birlikleri Antigonos'un 70 bin yaya ve 10 bin atlıdan
oluşan kuvvetlerinden sayıca biraz azdı, ama müttefiklerin fil üstünlüğü belirleyici
oldu. Antigonos öldürüldü, Demetrios kaçtı. Anadolu Lysimakhos'a bağlı topraklara
katıldı.
Lysimakhos
TRAKYA-ANADOLU-MAKEDONYA
Ptolemaioslar
General I.Ptolemaios tar. M.Ö.321 de kurulmuştur.
Mısır ve çevresi Firavun
Seleukoslar ile mücadele içindeler TİCARET
VII.Kleopatra-Jül Sezar-Gn. Pompeius Magnus
M.Antonius-Evlatlık Octavianus
Actium savaşı ile son bulmuştur.
Seleukoslar
General I.Seleukos tar. M.Ö.321 de kurulmuştur.
Mezopotamya-Suriye-Filistin-İran-Anadolu-Türkmenistan-Afganistan ve çevresi
M.Ö. 301 İpsos savaşı ile Anadolu topraklarını alır.
M.Ö. 281 Kurupedion Savaşı ile Batı Anadolu ve Trakya’yı topraklarına katar.
I.Antiokhos dön. Ege Denizinden Hindistan’a kadar….
Pontos-Bithynia-Galatia-Baktria-Kappadokia-Attalid(Bergama) krallıkları kur…
III.Antiokhos dön. En parlak dönemdir.
M.Ö. 198 Panyum Savaşı ile Mısır ve çevresi alınmış.
M.Ö. 188 Apameia Barışı ile Torosların kuzeyindeki tüm toprakları kaybeder.
Part devleti ve Ermenilerin saldırıları ile zayıflar.
M.Ö. 63 de Gen.Pompeius Magnus tar. yıkılır.
Antigonoslar
Antipatros… Kassandros…Antigonos ve oğlu demetrios
M.Ö. 301 İpsos savaşı ile Antigonos ve Demetrios dönemi biter.
M.Ö. 277 II.Antigonos Gonatas geçer.
Seleukos ittifakı
M.Ö. 215 V.Philippos dön. Roma-Makedonya Savaşları
Kartaca ittifakı
M.Ö.146 Makedonya Roma Eyaleti olur.
ANADOLUDA KURULAN HELLENİSTİK KRALLIKLAR
Pergamon Krallığı
Bithynia Krallığı
Pontos Krallığı
Kappadokia Krallığı
Kommagene Krallığı
Galatia Krallığı
Armenia Krallığı
KAPPADOKIA KRALIĞI:
Toroslar-Aksaray-Malatya-Doğu Karadeniz
Nevşehir-Aksaray-Niğde-kayseri-Kırşehir
Kızılırmak ve Fırat arası
B.İskender döneminde Sabiktas tar. Kurulur.
Ariarathes dön. En parlak dönemidir.
M.Ö.85 yıllarında Roma’ya katılır ve kısa zaman sonra Eyalet olur.
KOMMAGENE KRALIĞI:
Adıyaman-Maraş-Antep
Seleukos sonrası bağımsız olmuştur.
M.Ö.69-34 I.Antiokhos dön. En parlak dönemdir.
M.S.72 ‘de Roma eyaleti olmuştur.
ARMENİA KRALIĞI:
URARTU kültürü
M.Ö. 66 Roma hakimiyeti
M.S.114 Trajan dön. EYALET olur.
GALATIA KRALIĞI:
Keltler M.Ö. 278 Ankara ve Çevresi
Tektosoglar
Tolistoboglar
Trokhmeler
Roma Egemenliği ve M.Ö. 1. yy Eyalet
Galat Kralı Amyntas'ın MÖ 25 yılında ölmesinin ardından Roma İmparatoru
Augustus tarafından düzenlenen Roma eyaleti.
BITHYNIA KRALIĞI:
Thrak kökenli Bithyniler
Lidya-Pers egemenlikleri sonrası M.Ö. 4. yy’da bağımsızlık alırlar.
I.Nikomedes en parlak dönemdir.(M.Ö.279-255)
Nikomedia-İzmit
IV. Nikomedes son kraldır.
Toprakları vasiyet yolu ile Roma’ya aktarır.
PONTUS KRALIĞI:
Pers soyundan gelen Mithradates I adındaki bir prens tarafından İPSOS
savaşından (M .Ö 300 ) kısa bir süre sonra muhtemelen M.Ö 298 yılında
Anadolu’nun Karadeniz kıyılarında , Sinope’nin güneyinde Olgasis (Ilgaz) dağlarının
güney eteklerinde, Kimiata şehri dolaylarında kuruldu.
Kısa zamanda hakimiyet alanını Hallys(Kızılırmak) İris’e (Yeşilırmak) kadar
genişletti.
Başkent Amesia’dır. Sinope-Trapezus
En önemli kralları Mithradates I , Farhakes I , Mithradetes V ve Mithradetes VI
Eupator Dionysos ’ dur.
Pontos krallığının başlangıçtaki tarihi hakkında bilgilerimiz fazla değildir. Krallıkla
ilgili en fazla bilgi Mithradates VI zamanına aittir. Krallığın Mithradates VI
zamanında kısa bir krallık, Batı Anadolu ve Yunanistan ‘ a kadar genişlemiştir.
Roma ile 3 büyük savaş yapmış, Pompeius’a yenilmesi üzerine (M.Ö 64) Roma
idaresi altına girmiş ve Roma eyaleti olmuştur. ( Daha önce Sulla ‘yı yener.)
Krallarından Farnakes zamanında Sinope şehrinin zapt edildiği (M.Ö 183) görülür.
Roma Generali Pompeius (M.Ö 64) de Bitinya ile birleştirilip bir Roma eyaleti
haline ( Bitinya-Roma) dönüşür.
MİTHRADATES SAVAŞLARI
Roma, M.Ö. 133’ten itibaren Küçük Asya’da toprak sahibi olmuştu. Fakat bu
tarihten çok daha önce bu ülkenin sorunlarıyla (Roma) ilgilenmiştir. Onun
siyasetinin ana amacı, doğuda bulunan Helenistik krallıkları ve mahalli devletleri
yıpratmak, parçalamak ve sonrada onların topraklarına sahip olmaktır. İşte Roma,
takip ettiği bu siyaset ve ayrıca hakim olduğu topraklarda yarattığı hoşnutsuzluk
sebebiyle pek çok yerde sevilmiyordu.
Onun siyasetinden memnun olmayanlardan biri de, Karadeniz’in güney sahilinde
kurulmuş olan Pontos devletinin bu devirdeki kralı olan Mithradates VI (Eupator) idi.
Mithradates kısa zamanda Küçük Asya’da en güçlü devlet haline gelmişti. Bitinya
sorunundan dolayı, Roma ile Mithradates’in arası açılmıştır. Zaten Roma’ya karşı
savaşa hazır olan Pontos kralı için bu bir bahane teşkil etmiştir.
VI. Mithridates'in üç savaşından birincisi.
Temel amacı Roma İmparatorluğu'nun Anadoluya yayılmasını durdurmaktır.
Mithridates ile IV. Nicomedes Bithynia (Asya Marmara Bölgesi) Kralı,
arasındaki Kapadokya'yı kontrol edebilme gerginliği ile başlamıştır.
I.MİTHRADATES SAVAŞI(M.Ö. 88-85) :
Mithradates, M.Ö. 88’de Roma’nın Vasali olan Kapadokya’ya yaptığı bir hücumla
savaşı başlattı. Burada Roma ordularını yok eden Mithradates, daha sonra batıya
doğru ilerleyerek, bütün Anadolu’yu ele geçirmiştir.
Bergama’yı (Pergamon) kendisine başkent yapar ve M.Ö. 88 yılını yeni bir tarih
başlangıcı (Era) olarak kabul eder. Bu arada esir ettiği Romalı vali Aquilius’un
boğazına eritilmiş altın akıttırır. Romalılara karşı büyük bir kinle davranan
Mithradates, Efesos’da iken, verdiği gizli emirle, bir gecede Asia eyaletinde mevcut
bulunan 80.000 Romalıyı öldürttü.
Fakat O, Küçük Asya ile yetinmedi. Donanması ile Karadeniz’den başka Ege
Denizi’ne de hakim oldu ve Yunanistan’a kuvvet göndermek hatasında bulundu.
Roma Consulü Sulla, M.Ö. 87’de Yunanistan’a geçti ve Pontos ordusunu Haironeia
ve Orkhemenos’da yenerek, bütün Yunanistan’a hakim oldu. Böylece Pontos
kuvvetlerine karşı başarı kazanan Romalılar, Ege Denizi’ni ve Küçük Asya’nın
batısını yeniden ellerine geçirdiler. Durumun aleyhine döndüğünü gören
Mithradates, barış istedi.
M.Ö. 85 yılında Sulla ile Mithradates arasında yazılı olmayan Dardanos Barışı
yapıldı. Buna göre Mithradates, savaştan önceki topraklarına sahip olacaktı.
Sulla’nın İtalya’ya dönmesi için 70 gemi verecekti. Ayrıca Sulla’ya savaş tazminatı
ödeyecekti.
Barıştan sonra Sula, bir süre daha Yunanistan ve Küçük Asya’da kaldı. Asia
eyaletindeki şehirlerden ağır vergiler topladı. Böylece bu şehirleri cezalandırırken,
aynı zamanda İtalya’daki yapılan iç savaş için gerekli parayı sağlamış oluyordu.
II.MİTHRADATES SAVAŞI(M.Ö. 83-82) :
Sulla’nın Asia eyaleti valisi Murena’nın, Mithradates’in topraklarına saldırmasıyla
yeni bir savaş başlamıştır.
Önceleri Roma kuvvetlerine karşı koymayan Pontos kralı, Sulla’ya gönderdiği
elçilerin gelmesi gecikince savaşa karar verir. Murena’yı bozguna uğratır. Sonuçta,
Sulla’nın Roma valisine savaşı durdurmasını emretmesiyle savaş sona erdi.
Sulla Roma’da duruma hakim olunca M.Ö. 82 yılında kendisine taraftar yeni bir vali
olarak Sertorios’u atar.
Sertorios, Pontos kralı Mithradates VI ile bir anlaşma yapmıştır (M.Ö. 71).
Buna göre Mithradates 40 gemi ile 3000 talent verecekti.
Sertorios ise Mithradates’e Küçük Asya’dan istediği yerleri verecek, ordusunu
yetiştirmek için Romalı subaylar gönderecek.
III.MİTHRADATES SAVAŞI (M.Ö. 74-64) :
II. Mithradates Savaşı’ndan sonra Pontos krallığı iyice güçlenmiştir. Bitinya kralı
Nikomedes IV, ölürken topraklarını Roma’ya bırakmıştır (M.Ö. 74). Mithradates, bu
sırada ölen kralın kendisine sığınan bir oğlu namına Bitinya’yı zapt eder.
Bu sırada consul bulunan L.Lucullus, Pontos kralına karşı yapılacak savaşın
komutanı olmuştur. Lucullus uyguladığı strateji ile Küçük Asya’da Mithradates’in
ordusunu adım adım takip etmiş, karada ve denizde başarılar sağlamıştır.
M.Ö. 70-69 kışını geçirdiği Asia eyaletinde savaşlar sırasında şehirlerin bozulan
ekonomik durumlarını düzeltmek için çalışmalar yapmıştır. M.Ö. 69 baharında,
tekrar Pontos krallığı topraklarına saldıran Lucullus, Mithradates’i kesin bir yenilgiye
uğratamamıştır. Bu arada, onun Asia eyaletine uyguladığı ekonomik tedbirlerden
dolayı, Küçük Asya’da yararları zedelenen birçok Aristokratın düşmanlığını
kazanmıştı. Bu kişiler, Roma’da etkin rol oynadılar ve onun görevden alınmasını
sağladılar. Lucullus’un yerine, korsanlara karşı başarı sağlayan Pompeius
atanmıştır (M.Ö. 66).
Pompeius, Lucullus’un iyice yıprattığı Pontos ordularına karşı başarılı harekat
uygulamış ve Küçük Asya’daki Pontos topraklarını zapt etmiştir. M.Ö. 64
Mithradates Savaşları Sonrası Pompeius’un Faaliyetleri:
- Bu yeni alınan yerlerde birçok yeni şehirler kuran Pompeius, Küçük Asya’da idari
birtakım düzenlemelerde de bulunmuştur.
- Bitinya-Pontos çifte eyaletini kurmuştur.
- Galat Prensi Deitaros’a kral unvanıyla birlikte, bazı topraklar vermiştir.
- Ariobarzanes’in Kapadokya krallığını tanımıştır.
- M.Ö. 64’de güneye inen Pompeius, Lucullus tarafından yeni bir statüye
kavuşturulan Suriye’de Seleukosların son kralı Antiokhes XIII’ü görevinden
uzaklaştırdı ve bütün Suriye’nin dahil olduğu Suriye Eyaleti’ni kurdu(M.Ö. 63).
- Filistin’i de Roma’ya vergi veren bölgeler arasına sokarak, Roma’nın sınırlarını
Mısır kapılarına kadar genişletir.
- II.Farnakes’i Kırım ve çevresine kral yaparak, Roma’nın nüfusunun bu bölgede
de yayılmasını sağladı(M.Ö. 63).
- Pompeius, kısa bir sürede doğuda Roma sınırlarını Euphrates’e kadar
genişletmiş oldu.
Kırım yarımadasında büyük bir teşebbüse girişen Mithradates, Kırım’dan hareketle,
Roma idaresinden memnun olmayan kavimlerden toplayacağı ordularla Kuzey
İtalya’ya saldırmak düşüncesinde idi. Fakat onun bu büyük teşebbüsü, bu bölgede
bulunan Grek şehirlerince benimsenmedi. Kendisine bizzat oğlu Farnakes’inde
karşı çıkması üzerine büyük kral intihar etti.
BERGAMA KRALIĞI:
Küçük Asya tarihinde önemli bir rol oynayan Bergama Krallığının temelleri
Filetairos tarafından atılmıştır.
Bergama Lysimakhos’un tahkimli şehirlerinden biriydi. Bu bakımdan kralın devlet
hazinesi burada Paphlagonialı bir subay olan Filetairos tarafından korunmaktaydı.
Lysimakhos’un Kurupedion’da M.Ö 281‘de ölümün
den sonra Filetoiros ismen Selevkos’a bağlı
görünmekle birlikte bu devletin her tarafından
başlayan karışıklıklar sebebiyle Bergama da
bağımsız bir kral gibi hareket etmekteydi.
PHİLETAİROS İÖ 343- 282/263
PERGAMON KUMANDANI
LYSIMACHOS 9000 TALENT
278/76 GALAT ZAFERİ
Filetairos M.Ö.281-263
I.Eumenes M.Ö.261-241
I.Attalos M.Ö.241-197
II.Eumenes M.Ö.197-159
II.Attalos M.Ö.159-138
III.Attalos M.Ö.138-133
Attalos I, Galatlara karşı iki büyük zafer kazanarak kral unvanını aldı. Ayrıca o,
Selevkos Devleti içindeki mücadelelerden yararlanarak Küçük Asya ‘nın Toroslara
kadar uzanan kesime sahip oldu. Fakat bu hakimiyet sürekli olamadı. Selevkoslar’ın
tahtına geçen Antiokhos III (M.Ö 223-187) tarafından Küçük Asya valisi olarak
görevlendiren Akhaios tarafından kaybedilen bu yerler kısa zamanda geri alıp M.Ö
220 yılında Bergama toprakları sadece Bergama şehrinden ibaret kalmıştı. Bu
devletle ilgili gelişmeler Roma’nın doğuya yayılması sırasında tekrar alınacaktır.
PHILETAIROS İÖ 274-263
EUMENES I İÖ 263-241
EUMENES I
ATTALOS I İÖ 241-198
PhILETAIROS’UN YEĞENİ, EUMENES I’İN
KUZENİ
EUMENES II İÖ 197-159
ATTALOS II İÖ 159-139
DOĞU FRİZ
DOĞU FRİZ
DOĞU FRİZ
DOĞU FRİZ
GÜNEY FRİZ
GÜNEY FRİZ
GÜNEY FRİZ
KUZEY FRİZ
KUZEY FRİZ
KUZEY FRİZ
KLOTHO -ANTHROPOS