artefaktlar ve artefakt giderme

ARTEFAKTLAR VE ARTEFAKT
GİDERME
Dr. Mehmet Ali Habeşoğlu
Başkent ÜTF, Göğüs Hastalıkları AD
Uyku Bozuklukları Laboratuvarı
Artefakt nedir?
 Polisomnografi kaydı sırasında herhangi bir
kanalda görülen istenmeyen elektriksel
aktivitelerdir
 Fizyolojik: Vücudun diğer organlarından
kaynaklanan biyoelektriksel aktivitelerdir
 Non-fizyolojik: Polisomnografın kendi iç devresi
veya bağlı olduğu elektrik şebekesinden
kaynaklanır
Fizyolojik artefaktlar
Non-fizyolojik artefaktlar
 Göz hareketi artefaktları
 Çevresel artefaktlar
 Kas aktivitesi artefaktları
 Kayıt cihazı kaynaklı
 Hareket artefaktları
 EKG artefaktları
 Nabız artefaktı
 Terleme artefaktları
 Solunum artefaktı
artefaktlar
 Kablo ve elektrot kaynaklı
artefaktlar
Göz hareketi artefaktları
 Genellikle frontal elektrotlarda görülür
 Vertikal göz hareketleri en fazla Fp1 ve Fp2
elektrotlarında kaydedilir
 Horizontal göz hareketleri ise en fazla F7 ve F8’e
elektrotlarında kaydedilir
 Bilateral ve simetriktir
 Karakteristik şekilli yavaş dalga aktiviteleridir
Vertikal göz hareketi
 Yukarı doğru göz hareketleri (göz kırpma, göz
kapama: Bell fenomeni) longitüdinal bipolar
montajlarda Fp1-F3 ve Fp2-F4’te aşağı doğru bir
defleksiyon yaratır.
 Aşağı doğru göz hareketleri (göz açma) aynı
elektrotlarda yukarı doğru bir defleksiyon yaratır.
Göz kırpma
Horizontal göz hareketleri
 Hasta horizontal düzlemde sola baktığında
 Fp1-F7’de yukarı doğru, F7-T3’te aşağı doğru
 Fp2-F8’de aşağı doğru, F8-T4’te yukarı doğru
 Göz hareketleri ile birlikte kas artefaktı görülebilir
(lateral rektus dikeni). Diken-dalga aktivitesi ile
karışabilir.
Lateral rektus dikenleri
Gözün deviye olduğu tarafta lateral rektus kasının
kasılması sonucunda gelişir
Kas (EMG) artefaktları
 Genellikle tekrarlayan, düşük amplitüdlü, kısa
potansiyeller
 Dalga spektrumu 15 ile 300 Hz arasında değişir
 Hastanın mutlaka hareket etmesi gerekmez: dış sıkma,
çeneyi sıkı kapatma gibi
 F3, F4, T3, T4 ve P3, P4 kanalları maseter ve temporal
kas aktivitesini,
 Posterior elektrotlar occipital, trapezius ve supraspinal
kas aktivitesini toplayabilir.
Çene kas aktivitesinin özellikle T3, T4, A1 ve A2
derivasyonlarına yansıdığı görülüyor
T7’de tek bir kas ünitesinden kaynaklanan artefakt:
Hasta gevşedikçe frekansı giderek azalıyor.
 60 Hz filtresi kas artefaktını gidermez
 Genellikle hastanın uykuya dalması ile birlikte kasları
gevşemesi ile artefakt ortadan kalkar
Yüksek frekans filtresinin kas artefaktı üzerine etkisi
Hareket artefaktları
 Baş ve vücut veya elektrot kablolarının hareketine
bağlı ortaya çıkan artefaktlardır.
 Değişken, yüksek voltajlı, asimetrik, asenkronize
yavaş dalga aktivitesine neden olur.
 Çiğneme, emme, titreme, solunum veya kardiyak
patolojiye bağlı pulsatil baş hareketlerinde ritmik
olabilir.
Çiğneme artefaktı: Yüksek frekanslı kas potansiyeller
temporalis kası kasılmasına; yavaş potansiyeller dil
hareketlerine bağlıdır (glossokinetiktir).
Elektrokardiyografik (EKG) artefaktlar
 Kalp biyoelektiriksel aktivitesinin EKG dışında




bir kanalda görülmesidir.
EEG elektrotlarının herhangi bir ven veya
arterin üzerine bağlanması sonucunda oluşur.
EKG’deki QRS sinyalleri ile uyumlu olarak
keskin defleksiyonlar oluşur.
Hızı ve sinyal paterni EKG ile uyumludur.
Birkaç kanalda görülebileceği gibi tüm PSG
kanallarında görülebilir.
EKG artefaktı
EKG artefaktını giderme/azaltma
 Referans elektrotlar olan M1 ve M2’nin bağlanma
yerlerinin değiştirilmesi
 Kulak arkasında daha yüksek seviyede yumuşak doku
yerine sert kemik doku üzerine
 Çift referans yöntemi: Elektrot kutusu (Jack box)
üzerinde atlayıcı (jumper) kablo kullanılarak M1
ve M2 birbirine bağlanarak EEG/EOG kanalları
hem M1 hem de M2’ye refere edilir
Nabız artefaktı
 Herhangi bir EEG elektrotu saçlı deri altındaki
yüzeyel arter üzerine yerleştirilirmesi durumunda
ortaya çıkar.
 Elektrot ne kadar gevşek bağlanmışsa elektrot-
jel bağlantısını o kadar etkiler.
 Nabız artefaktı genellikle bir kanalda görülür,
düzenli olarak tekrarlayan hafif sinüzoidal ya da
üçgen şeklinde olur.
 Artefaktı gidermek için elektrotun yerinin
değiştirilmesi gerekir.
Nabız artefaktı
Terleme artafaktı
 Terleme sonucunda
 Deri empadansında artış
 Elektrot ve deri arasında kimyasal tepkime
 EEG/EOG kanallarında görülür
 Genellikle birden fazla kanal etkilenir
 Karmaşık, asimetrik, yüksek voltajlı yavaş dalga
aktivitesi
 Yavaş dalga aktivitesi ile karıştırılabilir
Terleme artefaktının giderilmesi
 Hastanın terlemesini önleme
 Cildi kurutarak elektrotların yeniden bağlanması
 Düşük frekans filtresi terleme artefaktını
giderebilir ancak yavaş dalga aktivitesini
baskılayarak skorlamayı güçleştirir
Terleme artefaktı
Solunum artefaktı
 Solunumla birlikte başın hareket etmesi sonucu ortaya
çıkan solunum ile senkronize yavaş dalga aktivitesidir.
 Gerçekte bir hareket artefaktıdır.
 Solunum hareketi ile senkron olması ter artefaktından
ayırmada yardımcı olabilir.
 Genellikle hastanın üstüne yattığı taraftaki elektrotlarda
olur: Örn. Sol yan yatışta M1 derivasyonu
 Pozisyon değişikliği ile ilgili EEG eletrotun üzerindeki
gerginliğin azalması da artefaktı düzeltebilir.
Non-fizyolojik artefaktlar
Çevresel elektirik kaynakları
 Elektirik şebekesi veya ortamdaki cep telefonu,
televizyon, radyo, monitör…
 Bir veya birkaç kanalda görülebildiği gibi genellikle
tüm elektrotlarda izlenir
 Yüksek empedanslı kablolarda (>5 Ohm) daha sık
görülür
 Çözüm: Artefakt yapan cihazların mümkünse prizden
çıkarılması veya kayıt odasından uzaklaştırılması
60 Hz (50 Hz) artefaktı
 Cihazın toprak hattı bağlantısında kesinti veya arıza,
cihazın güç kaynağında veya elektirik devrelerinde
olan arızalar 60 Hz’lik girişim artefaktına neden olur.
 Herhangi bir eletrotun elektrot kutusuna hatalı
bağlanması, yerinden çıkması ya da elektrot kutusu
ile polisomnograf arasında herhangi bir yerde bağlantı
sorunu olması durumunda da ortaya çıkabilir
60 Hz (50Hz) artefaktını gidermek için
 Kabloların empedansı kontrol edilmeli< 5 Kohm
 Kablolar katlanmışsa düzeltilmeli
 Elektrotların doğru bağlanıp bağlanmadığı kontrol
edilmeli
 Elektrotlara tekrar jel konulabilir veya tamamen
değiştirilebilir
 Herşeye rağmen düzelmiyorsa 60 Hz Çentikli (Notch)
filtresi aktifleştirilebilir
60 Hz Artefakt
6060HZ astefakt
Elektrot «popping»
 Elektrotun deri ile temasının kesintiye uğraması
 İyi bağlanmaması
 Jelinin kuruması
 Vücut hareketleri ile birlikte ( karın/göğüs hareketi) elektrot
kablosunun elektrot kutusuna temasının kesilmesi
 Hastanın elektrot üstüne yatması sonucunda gelişmişse:
pozisyon değişikliği ile düzelebilir
 İlgili elektrotun kaydında, aniden yüksek amplitüdlü
defleksiyonlar şeklinde görülür
Elektrot «popping»
 Çözüm:
 Elektrota jel koymak
 Elektrotu değiştirmek
 Kayıtın sırasında sorun giderilememişse alternatif
referans elektrotlar üzerinden skorlama yapılmalı
Artefaktları en düşük düzeyde tutmak için
gereken genel kurallar
 Kayıt yapılacak odada mümkün olduğunca az elektronik
eşya olmalı
 Kayıt yapılan mekan olabildiğince izole olmalı
 Kablolar gereğinden uzun olmamalı
 Elektrot yapıştırılacak bölge iyi temizlenmeli
 Elektrot yapıştırılırken yeterince jel kullanılmalı ve iyi tespit
edilmeli
 Elektrot empedansları düşük tutulmalı
 Gerekirse filtre kullanılmalı
Kaliteli bir kayıt ve doğru skorlama için..
 Kayıt sırasında, artefaktlar teknisyen tarafından
fark edilip ve olabildiğince düzeltilmeli
 Giderilemeyen artefaktlar hekim tarafından
tanınmalı ve skorlama sırasında göz önünde
bulundurulmalıdır.