DIŞ TİCARETE GİRİŞ

DIŞ TİCARETE
GİRİŞ
2. Baskı
Mutlu YILMAZ
Ahmet ÖZKEN
© Bu kitabın Türkiye’deki her türlü yayın hakkı Gazi Kitabevi Tic. Ltd. Şti’ye aittir, tüm
hakları saklıdır. Kitabın tamamı veya bir kısmı 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre,
kitabı yayınlayan firmanın ve yazarlarının önceden izni olmadan elektronik, mekanik,
fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz, yayınlanamaz, depolanamaz.
Kapak Tasarımı
Yusuf Özalp
Düzenleme
Gazi Kitabevi
Baskı
ÖzBaran Ofset Matbaacılık
İvedik Org. San. Arı Sanayi Sitesi
687. Sok. No: 91/F Yenimahalle/ANKARA
(0 312) 394 45 71
Baskı Yılı
Nisan 2013
ISBN
978 - 605 - 4562 - 37 - 4
Gazi Kitabevi Tic. Ltd. Şti.
Dögol Caddesi No: 49/B Beşevler, ANKARA
Tel: (0 312) 223 77 73 – 213 32 82 • Faks: (0 312) 215 14 50
[email protected]
www.gazikitabevi.com.tr
İÇİNDEKİLER
1.1. Dış Ticaret................................................................................................ 3
1.2. İhracat ............................................................................................ 4
1.3. İthalat ............................................................................................. 5
1.4. Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) ................................................... 6
1.5. Net İhracat ..................................................................................... 7
1.6. Safi Milli Hasıla (SMH) ................................................................ 7
1.7. Milli Gelir (MG) ............................................................................ 9
1.8. Kişi Başına Düşen Gelir .............................................................. 10
1.9. Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) ............................................ 10
1.10. Nominal Milli Gelir ................................................................... 12
1.11. Reel Milli Gelir ......................................................................... 12
1.12. Dış Ticaret Hacmi ..................................................................... 13
1.13. Dış Ticaret Açığı /Dış Ticaret Fazlası ....................................... 13
1.14. Nispi Dış Ticaret Açığı.............................................................. 14
1.15. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı ............................................. 14
1.16. İhracat ve İthalatın GSMH İçindeki Payları .............................. 15
1.17. Dış Ticaret Haddi ...................................................................... 16
1.18. Mal............................................................................................. 17
1.18.1. Tüketim Malı ........................................................................... 17
1.18.2. Ara Malı .................................................................................. 17
1.18.3. Yatırım Malı ............................................................................ 17
1.19. Dış Ticaret Sistemi............................................................................... 19
vi
Mutlu YILMAZ x Ahmet ÖZKEN
1.19.1. Genel Ticaret Sistemi .............................................................. 19
1.19.2. Özel Ticaret Sistemi ................................................................ 19
1.20. Dış Ödemeler Bilançosu ...................................................................... 22
1.20.1. Dış Ödemeler Bilançosunun Ana Kalemleri ........................... 23
1.20.1.1. Cari İşlemler Hesabı ................................................. 23
1.20.1.1.1. Mal Ticareti ............................................ 23
1.20.1.1.2. Uluslararası Hizmetler Ticareti .............. 23
1.20.1.1.3. Tek Taraflı Transferler ........................... 24
1.20.1.2. Sermaye Hesabı ........................................................ 24
1.20.1.2.1. Uzun Vadeli Sermaye Hareketleri .......... 24
1.20.1.2.2. Kısa Vadeli Sermaye Hareketleri ........... 24
1.20.1.3. Resmi Rezervler Hesabı ........................................... 25
1.20.1.4. İstatistiki Hatalar (Net Hata Noksan) ....................... 25
Bölüm Özeti ................................................................................................. 26
Açıklama Soruları ......................................................................................... 28
2.1. Giriş ....................................................................................................... 33
2.2. Dış Teorilerinin Genel Kapsamı ............................................................ 33
2.3. Klasik Dış Ticaret Teorileri ................................................................... 35
2.3.1. Mutlak Üstünlükler Teorisi ......................................................... 36
2.3.2. Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi ............................................. 38
2.4. Neo Klasik Dış Ticaret Teorisi .............................................................. 39
2.4.1. Fırsat Maliyet Teorisi .................................................................. 39
2.4.2. Faktör Donatımı Teorisi .............................................................. 40
2.5. Yeni Dış Ticaret Teorileri ...................................................................... 40
2.5.1. Nitelikli İş Gücü Teorisi .............................................................. 40
2.5.2. Teknoloji Açığı Teorisi ............................................................... 41
DIŞ TİCARETE GİRİŞ
vii
2.5.3. Tercihlerde Benzerlik Teorisi ...................................................... 41
2.5.4. Ölçek Ekonomileri Teorisi .......................................................... 42
2.5.5. Monopolcü Rekabet Teorisi ........................................................ 42
2.5.6. Ürün Dönemleri Teorisi .............................................................. 44
Bölüm Özeti ................................................................................................. 45
Açıklama Soruları ......................................................................................... 47
3.1. Giriş ....................................................................................................... 51
3.2. Dış Ticaret Politikası Tanımı ve Kapsamı ............................................. 51
3.3. Dış Ticaret Politikalarının Amaçları ...................................................... 53
3.4. Dış Ticaret Politikasının Araçları .......................................................... 54
3.4.1. Gümrük Tarifeleri........................................................................ 54
3.4.1.1. Gümrük Tariflerinin Amaçları ve İşlevleri ..................... 55
3.4.1.2. Gümrük Tarifelerinin Ayrımı ......................................... 56
3.4.1.2.1. Spesifik Gümrük Vergileri ............................. 56
3.4.1.2.2. Advolarem Gümrük Vergileri ........................ 57
3.4.1.2.3. Karma Gümrük Vergileri ............................... 57
3.4.2. Tarife Dışı Engeller ..................................................................... 58
3.4.2.1. Miktar Kısıtlamaları ....................................................... 58
3.4.2.1.1. İthalat Kotaları ................................................ 58
3.4.2.1.2. İthalat Yasakları ............................................. 60
3.4.2.1.3. Döviz Kontrolü /Kambiyo Denetimi .............. 60
3.4.2.1.4. Çoklu Kur Sistemi .......................................... 60
3.4.3. Sübvansiyonlar ............................................................................ 61
3.4.3.1. İhracat Sübvansiyonları .................................................. 61
3.4.3.2. İç Piyasaya Yönelik Sektörlerdeki Sübvansiyonlar ........ 62
3.4.4. İhracat ve İthalat Vergileri ........................................................... 62
viii
Mutlu YILMAZ x Ahmet ÖZKEN
3.4.4.1. İthalat Vergileri............................................................... 63
3.4.4.2. İhracat Vergileri .............................................................. 63
3.4.5. Yeni Korumacılık Modelleri ....................................................... 64
3.4.5.1. Gönüllü İhracat Kısıtlamaları ......................................... 64
3.4.5.2. Sağlık, Güvenlik, Çevre Standartları ve İdari
Düzenlemeler .................................................................. 65
3.4.5.3. Kamu İhaleleri ve Hükümetlerin Satın Alma
Politikaları ...................................................................... 66
3.5. Dış Ticarette Korumacılık...................................................................... 66
Bölüm Özeti .................................................................................................. 68
Açıklama Soruları ......................................................................................... 70
4.1. Giriş ....................................................................................................... 73
4.2. Dış Ticarette Ulusal Kuruluşlar ............................................................. 73
4.2.1. Ekonomi Bakanlığı ..................................................................... 73
4.2.2. Gümrük Müsteşarlığı ................................................................... 73
4.2.3. Türkiye İhracatçılar Meclisi ........................................................ 74
4.2.4. İhracatçılar Birliği ....................................................................... 74
4.2.5. Türk EXIM Bank......................................................................... 74
4.2.6. Sanayi ve Ticaret Odaları ............................................................ 74
4.2.7. Diğer Kuruluşlar .......................................................................... 75
4.3. Uluslararası Kuruluşları Anlamak İçin Gerekli Kavramlar ................... 75
4.3.1. Küreselleşme ve Bölgeselleşme .................................................. 76
4.3.2. Ekonomik Entegrasyonlar (Bütünleşmeler) ................................ 77
4.3.2.1.Ekonomik Bütünleşme Aşamaları ................................... 78
4.3.2.1.1. Serbest Ticaret Bölgesi ................................... 78
DIŞ TİCARETE GİRİŞ
ix
4.3.2.1.2. Gümrük Birliği ............................................... 78
4.3.2.1.3. Ortak Pazar ..................................................... 78
4.3.2.1.4. Ekonomik Birlik ............................................. 79
4.3.2.1.5. Siyasi Birlik .................................................... 79
4.4. Uluslararası Ticareti Düzenleyen ve Kolaylaştıran Kuruluşlar ............. 80
4.4.1. GATT (General Agreement of Tariffs and Trade) ...................... 80
4.4.1.1. En Çok Kayrılan Ülke ve Ulusal Muamele
Yapmama Prensibi .......................................................... 81
4.4.1.2. Dış Ticaret Korumalarının Tarifelerle Yapılaması ......... 81
4.4.1.3. Tarifelerin İndirim Bağlayıcılığı ve Karşılıklı
Olması............................................................................. 82
4.4.1.4. GATT ’ın Haksız Rekabet Prensipleri ............................ 82
4.4.1.5. GATTI’ın Arabuluculuk Görevi ve Prensibi ................. 83
4.4.1.6. GATT Görüşmeleri......................................................... 83
4.4.2. Dünya Ticaret Örgütü / World Trade Organization .................... 85
4.4.3. Milletlerarası Ticaret Odası /International Chamber of
Commerce ............................................................................... 86
4.5. Dünyadaki Ekonomik Bütünleşme/İşbirlikleri ...................................... 88
4.5.1. Coğrafi Temele Dayanan Ekonomik İşbirlikleri ......................... 88
4.5.1.1. Avrupa Kıtası.................................................................. 88
4.5.1.1.1. Avrupa Birliği / EU ........................................ 88
4.5.1.1.2. Avrupa Serbest Ticaret İşbirliği / EFTA ........ 90
4.5.1.2. Amerika Kıtası................................................................ 91
4.5.1.2.1. Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi /
NAFTA........................................................... 91
4.5.1.2.2. Güney Amerika Ortak Pazarı /
MERCOSUR .................................................. 91
4.5.1.3. Asya Kıtası ..................................................................... 91
4.5.1.3.1. Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği / ASEAN .. 91
4.5.1.3.2. Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği / APEC ....... 92
x
Mutlu YILMAZ x Ahmet ÖZKEN
4.5.2. Coğrafi Temele Dayanmayan Ekonomik İşbirlikleri .................. 92
4.5.2.1. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü / OECD .......... 92
4.5.2.2. Petrol İhraç Eden Ülkeler Teşkilatı / OPEC ................... 93
4.5.2.3. İslam Konferansı Örgütü / OIC ...................................... 93
4.5.2.4. Bağımsız Devletler Topluluğu / CIS .............................. 94
4.5.2.5. Sekizler Grubu / G8 ........................................................ 94
4.5.2.6. Gelişen Sekizler / D8 ...................................................... 94
4.5.2.7. Yirmiler Grubu / G20 ..................................................... 94
Bölüm Özeti ................................................................................................. 96
Açıklama Soruları ......................................................................................... 98
5.1. Dış Ticarette Teslim Şekilleri .............................................................. 103
5.1.1. Incoterms’in Tanımı ve Tarihi ................................................... 104
5.1.2. Incoterms® 2010 yapısı .............................................................. 105
5.1.2.1. Tüm Taşıma Kurallarını Kapsayan Kurallar ................ 106
5.1.2.1.1. EXW ............................................................. 106
5.1.2.1.2. FCA .............................................................. 107
5.1.2.1.3. CPT............................................................... 107
5.1.2.1.4. CIP ................................................................ 108
5.1.2.1.5. DAT .............................................................. 108
5.1.2.1.6. DAP .............................................................. 109
5.1.2.1.7. DDP .............................................................. 109
5.1.2.2. Deniz ve İç Su Taşımalarına Özgü Kurallar ................. 109
5.1.2.2.1. FAS............................................................... 109
5.1.2.2.2. FOB .............................................................. 110
5.1.2.2.3. CFR .............................................................. 110
DIŞ TİCARETE GİRİŞ
xi
5.1.2.2.4. CIF ................................................................ 110
5.2. Dış Ticarette Para Esasına Dayanan Ödeme Şekilleri ......................... 111
5.2.1. Peşin Ödeme .............................................................................. 112
5.2.2. Mal Mukabili Ödeme ................................................................ 113
5.2.3. Vesaik Mukabili Ödeme ............................................................ 114
5.2.4. Kabul Kredili Ödeme ................................................................ 116
5.2.5. Akreditif .................................................................................... 117
5.2.5.1. Akreditif Çeşitleri ......................................................... 118
5.2.5.1.1. Teyitsiz Akreditif ......................................... 118
5.2.5.1.2. Teyitli Akreditif ............................................ 119
5.2.5.1.3. Geri Dönülemez Akreditif ............................ 119
5.2.5.1.4. Görüldüğünde Ödemeli Akreditif................. 119
5.2.5.1.5. Vadeli Akreditif ............................................ 119
5.2.5.1.6. Kabul Kredili Akreditif ................................ 119
5.2.5.1.7. İştira Akreditif .............................................. 119
5.2.5.1.8. Kırmızı Şartlı Akreditif ................................ 119
5.2.5.1.9. Yeşil Şartlı Akreditif .................................... 120
5.2.5.1.10. Devredilebilir Akreditif .............................. 120
5.2.5.1.11. Karşılıklı Akreditif ..................................... 120
5.2.5.1.12. Yenilenebilen / Rotatif Akreditif ................ 120
5.2.5.1.13. Teminat Akreditif ....................................... 120
5.3. Dış Ticarette Para Esasına Dayanmayan Ödeme Şekilleri .................. 121
5.3.1. Karşılıklı Ticaret Çeşitleri ......................................................... 121
5.3.1.1. Takas............................................................................. 121
5.3.1.2. Kliring........................................................................... 122
5.3.1.3. Karşı Satın Alma .......................................................... 124
5.3.1.4. Switch /Üçlü Ticaret ..................................................... 125
5.3.1.5. Swap / Değiş Tokuş ...................................................... 127
5.3.1.6. Buy - Back / Geri Satın Alma ....................................... 128
xii
Mutlu YILMAZ x Ahmet ÖZKEN
5.3.1.7. Buy – Sell / (Satın Al- Sat) ........................................... 129
5.3.1.8. Off- Set / Dengeleme .................................................... 129
5.3.1.9. Fason İmalat ................................................................. 130
Bölüm Özeti ............................................................................................... 132
Açıklama Soruları ....................................................................................... 134
6.1. İhracata Giriş........................................................................................ 139
6.2. İhracat ve İhracatçı............................................................................... 139
6.3. İhracatın Ülkeye ve Firmalara Faydaları ............................................. 140
6.4. İhracatta Taraflar.................................................................................. 142
6.5. İhracat Süreci ....................................................................................... 142
6.5.1. İhracatın Gerçekleşme Öncesi Süreç ......................................... 143
6.5.2. İhracatın Gerçekleşme Süreci .................................................... 145
6.6. İhracat Çeşitleri .................................................................................... 148
6.6.1. İhracat Mevzuatına Göre İhracat Çeşitleri ................................. 148
6.6.1.1. Özellik Arz Etmeyen İhracat ........................................ 148
6.6.1.2. Özelliği Olan İhracat .................................................... 149
6.6.1.2.1. Kayda Bağlı İhracat ...................................... 149
6.6.1.2.2. Ön İzne Bağlı İhracat .................................... 149
6.6.1.2.3. Konsinye İhracat ........................................... 149
6.6.1.2.4. Bedelli İhracat............................................... 149
6.6.1.2.5. Bedelsiz İhracat ............................................ 149
6.6.1.2.6. Hariçte İşleme Rejimi Kapsamında
Yapılan İhracat .............................................. 149
6.6.1.2.7. Kiralama Yoluyla Yapılan İhracat ................ 150
6.6.1.2.8. Dâhilde İşleme Yoluyla Yapılan İhracat ...... 150
6.6.1.2.9. Müteahhitlik Hizmeti Kapsamında
Yapılan İhracat ............................................. 150
DIŞ TİCARETE GİRİŞ
xiii
6.6.1.2.10. Takas ya da Bağlı Muamele Yoluyla
Yapılan İhracat ........................................... 150
6.6.1.2.11. Serbest Bölgelere Yapılan İhracat .............. 150
6.6.2. İhracat Yapılan Ülkeye Göre İhracat Çeşitleri .......................... 151
6.6.2.1. Avrupa Birliği Üyesi Ülkelere Göre Yapılan İhracat ... 151
6.6.2.2. Serbest Ticaret Anlaşması İmzalanan Ülkelere
Yapılan İhracat ............................................................. 152
6.6.2.3. GSP Kapsamında Türkiye’ye Taviz Uygulayan
Ülkelere İhracat ............................................................ 152
6.6.3. İhraç Edilen Ürüne Göre İhracat ............................................... 152
6.6.3.1. İhracat Sürecinde Üründeki Standarda Göre İhracat .... 153
6.6.3.2. Bitki ve Bitkisel Ürünlerin İhracatı .............................. 153
6.6.3.3. Hayvansal Ürünlerin İhracatı........................................ 154
6.6.3.4. Analiz Gerektiren Ürünlerin İhracatı ............................ 154
6.6.4. Uluslararası Pazarlara Giriş Metoduna Göre İhracat Çeşitleri .. 155
6.6.4.1. Dolaylı İhracat .............................................................. 156
6.6.4.1.1. İhracat Acenteleri.......................................... 156
6.6.4.1.2. Piggyback İhracat ......................................... 157
6.6.4.1.3. İhracat Yönetim Şirketleri ............................ 157
6.6.4.1.4. İhracat Konsorsiyumları ............................... 158
6.6.4.2. Doğrudan İhracat .......................................................... 158
6.6.4.2.1. Yurtdışı Satış Bürosu / Şirketi ...................... 159
6.6.4.2.2. Yurtdışı Satış Temsilcileri ............................ 159
6.6.4.2.3. Acenteler ....................................................... 159
6.6.4.2.4. Distribütör ve Bayiler ................................... 160
6.6.4.2.5. İthalatçılar ve Toptancılar ............................. 161
6.6.4.2.6. Perakendeciler............................................... 161
6.6.4.2.7. Nihai (Son) Tüketiciler ................................. 162
Bölüm Özet ................................................................................................. 163
Açıklama Soruları ....................................................................................... 165
xiv
Mutlu YILMAZ x Ahmet ÖZKEN
7.1. İthalata Giriş ........................................................................................ 169
7.2. İthalatın Kavramsal Açıklaması ........................................................... 169
7.3. Ülkeler Neden İthalat Yaparlar ............................................................ 170
7.4. İthalatta Taraflar .................................................................................. 172
7.5. İthalat Süreci ........................................................................................ 172
7.5.1. İthalatın Gerçekleşme Öncesi Süreç .......................................... 173
7.5.2. İthalatın Gerçekleşme Süreci ..................................................... 175
7.6. İthalat Çeşitleri ..................................................................................... 177
7.6.1. Bedelsiz İthalat .......................................................................... 178
7.6.2. Bedelli İthalat ............................................................................ 178
7.6.3. Kati (Kesin) İthalat .................................................................... 178
7.6.4. Geçici İthalat ............................................................................. 179
7.6.4.1. Kiralama Yoluyla Gerçekleşen İthalat.......................... 179
7.6.4.2. Dahilde İşleme Rejimi Kapsamında Yapılan İthalat .... 180
7.7. İthalatta Vergilendirme ........................................................................ 181
7.7.1. Gümrük Vergileri ...................................................................... 181
7.7.2. Katma Değer Vergisi ................................................................. 182
7.7.3. Özel Tüketim Vergisi ................................................................ 182
7.7.4. İthalatta Alınan Diğer Fon ve Vergiler ...................................... 182
Bölüm Özeti ............................................................................................... 183
Açıklama Soruları ....................................................................................... 185
8.1. Giriş ..................................................................................................... 189
8.2. Faturalar ............................................................................................... 190
DIŞ TİCARETE GİRİŞ
xv
8.2.1. Türkçe Fatura............................................................................. 191
8.2.2. Yabancı Fatura........................................................................... 193
8.2.3. İhraç Kayıtlı Fatura.................................................................... 195
8.2.4. Konsolosluk Faturası ................................................................. 196
8.2.5. Tasdikli Fatura ........................................................................... 196
8.2.6. Özel Fatura ................................................................................ 197
8.3. Gümrük Beyannamesi.......................................................................... 197
8.4. Dolaşım Belgeleri ................................................................................ 199
8.4.1. A.TR Belgesi ............................................................................. 199
8.4.2. EUR MED ................................................................................. 199
8.4.3. EUR.1.Belgesi ........................................................................... 200
8.4.4. INF 2 Belgesi ............................................................................. 200
8.5. Menşe Belgeleri ................................................................................... 201
8.5.1. Menşe Şahadetnamesi ............................................................... 201
8.5.2. Form A ...................................................................................... 201
8.6. Yükleme Belgeleri ............................................................................... 202
8.6.1. Yükleme Notası ......................................................................... 202
8.6.2. Koli Listesi ................................................................................ 202
8.6.3. Çeki Listesi ................................................................................ 202
8.7. Taşıma Belgeleri .................................................................................. 203
8.7.1. Karayolu Taşıma Belgesi (CMR) .............................................. 203
8.7.2. Havayolu Taşıma Belgesi (AWB) ............................................. 204
8.7.3. Demiryolu Taşıma Belgesi (CIM) ............................................. 204
8.7.4. Denizyolu Taşıma Belgesi (B/L ) .............................................. 204
8.7.5. Diğer Taşıma Belgeleri.............................................................. 205
8.7.5.1. Nakliyeci Makbuzu....................................................... 205
8.7.5.2. FIATA Belgeleri ........................................................... 205
8.7.5.3. Paket Postası Makbuzu ................................................. 205
8.7.5.4. TIR Karnesi .................................................................. 205
xvi
Mutlu YILMAZ x Ahmet ÖZKEN
8.8. Dış Ticarette Kullanılan Diğer Belgeler .............................................. 206
8.8.1. Hayvan İhracatına İlişkin Sağlık Raporu................................... 206
8.8.2. Bitki Sağlık Sertifikası .............................................................. 207
8.8.3. Veteriner Belgesi ....................................................................... 207
8.8.4. Borsa Tescil Beyannamesi ........................................................ 207
8.8.5. Helal Belgesi ............................................................................. 207
8.8.6. Koşer Sertifikası ........................................................................ 208
8.8.7. Kontrol Belgesi .......................................................................... 208
8.8.8. Gözetim Belgesi ........................................................................ 208
8.8.9. CITES Belgesi ........................................................................... 208
8.8.10. Analiz Raporu Gerektiren Ürünler İçin Ekspertiz Raporu ...... 209
8.8.10.1. Halı Ekspertiz Raporu ............................................... 209
8.8.10.2. Hediyelik Eşya İhracatında Ekspertiz Raporu .......... 209
8.8.10.3. Lületaşı İhracatında Ekspertiz Raporu ...................... 209
8.8.11. Boykot/Kara Liste Sertifikası .................................................. 210
8.8.12. ATA Karnesi ........................................................................... 210
8.8.13. İmalatçı Analiz Belgesi ........................................................... 212
8.8.14. Tedarikçi Beyanı ..................................................................... 212
8.8.15. Radyasyon Analiz Belgesi ....................................................... 212
8.8.16. Sigorta Poliçesi ........................................................................ 213
Bölüm Özeti ............................................................................................... 214
Açıklama Soruları ....................................................................................... 216
9.1. Gümrük Uygulamalarına Giriş ............................................................ 219
9.2. Türkiye’de Gümrük Mevzuatı ............................................................. 219
9.3. Gümrük Mevzuatına Bağlı Kavramlar................................................. 220
DIŞ TİCARETE GİRİŞ
xvii
9.4. Gümrükçe Onaylanmış İşlem ve Kullanımlar ..................................... 225
9.4.1. Eşyanın Serbest Bölgeye Girmesi ............................................. 226
9.4.2. Eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesi Dışına Yeniden İhracı ......... 227
9.4.3. Eşyanın İmhası ve Gümrüğe Terk Edilmesi .............................. 227
9.4.4. Eşyanın Bir Gümrük Rejimine Tabi Olması ............................. 228
9.5. Gümrük İdarelerinde Firmaların Hakları ............................................. 228
9.5.1. Temsil Hakkı ............................................................................. 229
9.5.2. Karar İsteme Hakkı.................................................................... 230
9.5.3. İtiraz Hakkı ................................................................................ 230
9.5.4. Bilgi İsteme Hakkı ..................................................................... 231
9.5.5. Küşat Hakkı ............................................................................... 232
9.6. Gümrük Rejimleri ................................................................................ 232
9.6.1. Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi .................................. 232
9.6.2. Gümrük Antrepo Rejimi ............................................................ 233
9.6.3. Dahilde İşleme Rejimi ............................................................... 233
9.6.4. Hariçte İşleme Rejimi ................................................................ 234
9.6.5. Geçici İthalat Rejimi.................................................................. 234
9.6.6. Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi .................................................. 234
9.6.7. İhracat Rejimi ............................................................................ 235
9.6.8. Transit Rejimi ............................................................................ 235
9.6.9. Gümrük Rejimlerinin Tasnifi .................................................... 236
9.7. Gümrüklerde Muayene ........................................................................ 237
9.7.1. Sarı Hat ...................................................................................... 237
9.7.2. Kırmızı Hat ................................................................................ 237
9.7.3. Mavi Hat .................................................................................... 238
9.8. Dış Ticarette Gümrükleme Süreci ....................................................... 238
9.8.1. İhracat Gümrükleme Süreci ....................................................... 238
9.8.2. İthalat Gümrükleme Süreci........................................................ 239
Bölüm Özeti ............................................................................................... 241
Açıklama Soruları ....................................................................................... 243
xviii
Mutlu YILMAZ x Ahmet ÖZKEN
10.1. Giriş ................................................................................................... 247
10.2. Kavramsal İçerik ................................................................................ 247
10.2.1. Kambiyo ................................................................................. 247
10.2.2. Kambiyo Kontrolü ................................................................. 248
10.2.3. Kambiyo Mevzuatı................................................................. 249
10.3. Türkiye’de Kambiyo Mevzuatının Tarihçesi ..................................... 249
10.4. Türkiye’de Kambiyo Mevzuatının Yasal Düzenlemesi ..................... 251
10.4.1. Kambiyo Mevzuatı ve 32 Sayılı Karar .................................. 253
10.4.2. Kambiyo Mevzuatında İhracat İşlemlerine İlişkin Esaslar .... 258
10.4.3. Kambiyo Mevzuatında İthalat İşlemlerine İlişkin Esaslar ..... 260
10.4.4. Kambiyo Mevzuatında Görünmeyen İşlemlere İlişkin
Esaslar .................................................................................... 261
10.4.5. Kambiyo Mevzuatında Sermaye Hareketleri ......................... 262
10.4.6. Kambiyo Mevzuatında Menkul Kıymetler ............................ 262
10.4.7. Kambiyo Mevzuatında Gayri Menkul Kıymetler .................. 263
10.5. Kambiyo Mevzuatında Düzenlenen Belgeler .................................... 263
10.5.1. Döviz Alım Belgesi / DAB .................................................... 264
10.5.2. Döviz Satım Belgesi / DSB.................................................... 265
10.5.3. Türk Parası Transfer Belgesi / TPTB ..................................... 266
10.5.4. Döviz Beyan Tutanağı / DBT ................................................ 266
Bölüm Özeti ............................................................................................... 268
Açıklama Soruları ....................................................................................... 270
DIŞ TİCARETE GİRİŞ
xix
11.1. Giriş ................................................................................................... 275
11.2. Uluslararası Taşımacılık ve Teslim Şekilleri ..................................... 275
11.3. Dış Ticarette Taşımacılığı Etkileyen Faktörler .................................. 277
11.4. Uluslararası Taşımacılık Sözleşmeleri ............................................... 278
11.5. Taşıma Modlarına Göre Dış Ticarette Taşımacılık............................ 279
11.5.1. Denizyolu Taşımacılığı .......................................................... 279
11.5.1.1. Denizyolunda Kullanılan Konşimento Çeşitleri ..... 280
11.5.1.2. Denizyolu Taşımacılığında Kullanılan
Kavramlar................................................................ 282
11.5.2. Karayolu Taşımacılığı ............................................................ 285
11.5.3. Demiryolu Taşımacılığı ......................................................... 286
11.5.4. Havayolu Taşımacılığı ........................................................... 286
Bölüm Özeti ............................................................................................... 287
Açıklama Soruları ....................................................................................... 289
Kaynakça .................................................................................................... 325
xx
Mutlu YILMAZ x Ahmet ÖZKEN
TABLOLAR LİSTESİ
TABLO 1: Temsili İhracat İthalat Tablosu................................................... 7
TABLO 2: Türkiye’nin Yıllar İtibariyle Dış Ticaret Hacmi ...................... 13
TABLO 3: Türkiye’nin Yıllar İtibariyle Dış Ticaret Açığı ....................... 14
TABLO 4: Türkiye’nin Yıllar İtibarıyla İhracatın İthalatı Karşılama
Oranı ......................................................................................... 15
TABLO 5: Türkiye’nin Yıllar İtibarıyla İhracatın İthalatı Karşılama
Oranı ......................................................................................... 15
TABLO 6: Türkiye’nin İhracatının BEC Sınıflamasına Göre
Dağılımı .................................................................................... 18
TABLO 7: Türkiye’nin İthalatının BEC Sınıflamasına Göre Dağılımı...... 18
TABLO 8: İthalat Açısından Dış Ticaret İstatistiklerinin Genel ve
Özel Ticarete Göre Tasnifi. ...................................................... 20
TABLO 9: İhracat Açısından Dış Ticaret İstatistiklerinin Genel ve
Özel Ticarete Göre Tasnifi. ...................................................... 21
TABLO 10: Mutlak Üstünlükler Teorisi. .................................................... 37
TABLO 11: Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi ......................................... 38
TABLO 12: Fırsat Maliyet Teorisi .............................................................. 39
TABLO 13: Incoterms® 2010 Gruplandırma Yapısı .................................. 105
TABLO 14: Incoterms® 2010 Maliyet Açısından İlişki Tablosu ............... 111
TABLO 15: Türkiye’deki 1567 Sayılı Kanuna Bağlı Olarak Çıkan
Kararların Tarihçesi ............................................................... 250
TABLO 16: Kambiyo Mevzuatını Oluşturan Yasal Düzenleme ve Bu
Düzenlemeyi Oluşturan Kurumlar. ........................................ 252
TABLO 17: İlgili Kambiyo Müdürlüklerine Bağlı Olan İller. .................. 253
TABLO 18: T.C. Merkez Bankası Tarafından Belirlenen Konvertibl
Paralar .................................................................................... 258
TABLO 19: Teslim Şekilleri ve Navlun İlişkisi ........................................ 276
TABLO 20: Incoterms® 2010 Gruplandırma Yapısı ve Taşıma
Metotları ................................................................................. 277
DIŞ TİCARETE GİRİŞ
xxi
ŞEKİLLER LİSTESİ
ŞEKİL 1: GSMH ve GSYİH arasındaki fark................................................ 11
ŞEKİL 2: Peşin Ödeme ............................................................................... 113
ŞEKİL 3: Mal Mukabili Ödeme ................................................................. 114
ŞEKİL 4: Vesaik Mukabili Ödeme ............................................................. 115
ŞEKİL 5: Kabul Kredili Ödeme ................................................................. 116
ŞEKİL 6: Akreditif Açılış Süreci................................................................ 118
ŞEKİL 7: Takas ......................................................................................... 122
ŞEKİL 8: Kliring ....................................................................................... 123
ŞEKİL 9: Karşı Satın Alma ....................................................................... 124
ŞEKİL 10: Karşı Satın Alma ve Switch İlişkisi.......................................... 125
ŞEKİL 11: Switch (Üçlü Ticaret) .............................................................. 126
ŞEKİL 12: Swap. ........................................................................................ 127
ŞEKİL 13: Buy – Back ............................................................................... 128
ŞEKİL 14: Buy – Sell ................................................................................ 129
ŞEKİL 15: İhracat Süreci ........................................................................... 143
ŞEKİL 16: İhracatın Gerçekleşme Öncesi Süreç ........................................ 143
ŞEKİL 17: İhracatın Geçekleşme Süreci .................................................... 145
ŞEKİL 18: İhracat Çeşitleri ....................................................................... 148
ŞEKİL 19: İhracat Yapılan Ülkeye Göre İhracat Çeşitleri ........................ 151
ŞEKİL 20: Uluslararası Pazarlara Giriş Metoduna Göre İhracat
Çeşitleri .................................................................................... 155
ŞEKİL 21: Dolaylı İhracat .......................................................................... 156
ŞEKİL 22: Doğrudan İhracat ..................................................................... 158
ŞEKİL 23: İthalat Süreci. ........................................................................... 173
ŞEKİL 24: İthalatın Gerçekleşme Öncesi Süreç. ........................................ 173
ŞEKİL 25: İthalatın Gerçekleşeme Süreci .................................................. 176
ŞEKİL 26: İthalatın Çeşitleri ..................................................................... 177
ŞEKİL 27: Geçici İthalat ........................................................................... 179
ŞEKİL 28: İhracatta Fatura Çeşitleri ......................................................... 190
ŞEKİL 29: Gümrüklerde Muayene Süreci .................................................. 237
ŞEKİL 30: Kambiyoda Kavramsal İçerik ................................................... 247
xxii
Mutlu YILMAZ x Ahmet ÖZKEN
EKLER LİSTESİ
EK 1. İhracı Yasak Mallar Listesi............................................................... 291
EK 2. İhracı Ön İzne Bağlı Ürünler Listesi ................................................ 292
EK 3. İhracı Kayda Bağlı Ürünler Listesi ................................................... 296
EK 4. Türkçe Fatura (Boş) .......................................................................... 297
EK 5. Türkçe Fatura (Dolu) ........................................................................ 298
EK 6. Yabancı Fatura (Boş) ........................................................................ 299
EK 7. Yabacı Fatura (Dolu) ........................................................................ 300
EK 8. Gümrük Beyannamesi (Boş) ............................................................ 301
EK 9. Gümrük Beyannamesi (Dolu) ........................................................... 302
EK 10. A.TR (Boş) ..................................................................................... 303
EK 11. A.TR (Dolu) ................................................................................... 304
EK 12. A.TR (Dolu) ................................................................................... 305
EK 13. EUR-MED (Boş) ............................................................................ 306
EK 14. EUR-MED (Dolu) .......................................................................... 307
EK 15. EUR.1 (Boş) ................................................................................... 308
EK 16. EUR.1 (Dolu) ................................................................................. 309
EK 17. EUR.1 (Dolu) ................................................................................. 310
EK 18. Menşe Şahadetnamesi (Boş) ........................................................... 311
EK 19. Menşe Şahadetnamesi (Dolu) ......................................................... 312
EK 20. Form A (Boş) .................................................................................. 313
EK 21. Form A (Dolu) ................................................................................ 314
EK 22. Yükleme Notası (Boş) .................................................................... 315
EK 23. Yükleme Notası (Dolu) .................................................................. 316
EK 24. Deniz Yolu Konşimentosu (Boş).................................................... 317
EK 25. Deniz Yolu Konşimentosu (Dolu) .................................................. 318
EK 26. Bitki Sağlık Sertifikası ................................................................... 319
EK 27. Kontrol Belgesi (Boş) ..................................................................... 320
EK 28. Kontrol Belgesi (Dolu) ................................................................... 321
EK 29. Döviz Alım Belgesi ........................................................................ 322
EK 30. Döviz Satım Belgesi ....................................................................... 323
EK 31. Türk Parası Transfer Belgesi .......................................................... 324