cari işlemler dengesi ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki
advertisement
The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3676 Number: 51 , p. 539-548, Autumn III 2016 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date 01.09.2016 30.11.2016 CARİ İŞLEMLER DENGESİ VE EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ İLİŞKİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ (2003-2015) THE RELATIONSHIP BETWEEN CURRENT ACCOUNT BALANCE AND ECONOMIC GROWTH: TURKEY CASE (2003-2015) Yrd. Doç. Dr. Savaş ERDOĞAN Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Hakan ACET Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öz Cari açık, bütün ülkelerde olduğu gibi Türkiye içinde çok önemli bir makroekonomik sorun teşkil etmektedir. Ayrıca cari açığın gayri safi yurtiçi hâsıla oranına ait değerin yüksek olması kriz için öncü gösterge olarak kabul edilmektedir. Bu durumlar göz önüne alındığında cari işlemler dengesi ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki iktisat literatüründe önemli bir yer teşkil etmiştir. Bu çalışmada, ülkemiz açısından güçlü ekonomiye geçiş sonrası cari işlemler dengesi ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki çeyrek dönemler kullanılarak nedensellik ve VAR analizi yardımı ile incelenmiştir. Çalışmada kullanılan veriler çeyrek dönem olması nedeni ile mevsimsel arındırmaya tabi tutulmuştur. Ayrıca zaman serisi içermesi nedeni ile değişkenlerin durağanlığı araştırılmıştır. %5 anlamlılık düzeyinde serilerin yalın halde durağan oldukları tespit edilmiştir. VAR yöntemi uygulamadan önce gecikme uzunlukları belirlenmiştir. Gecikme uzunluklarının belirlenmesi sonrasında, etki-tepki analizi yapılmıştır. Etki tepki analizinden sonra değişkenlerde meydana gelen değişmelerin yüzde kaçının kendisinden yüzde kaçının diğer değişkenden olduğunu ortaya koymak için varyans ayrıştırması yöntemi kullanılmıştır. Varyans ayrıştırması yöntemine göre, onuncu dönemde Cari işlemler dengesi %84,6 kendisinden, %15,4’ü ise ekonomik büyümeden, aynı şekilde ekonomik büyümenin onuncu döneminde %87’si kendisinden %13’ü ise cari işlemler dengesinden kaynaklanmaktadır. Sonuç olarak ülkemiz için ekonomik büyüme ile cari işlemler dengesi arasında %10 anlamlılık düzeyinde iki taraflı bir nedensellik ilişkisinin olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca bu durum iki değişken arasındaki ilişkiyi ortaya koyan korelasyon katsayısında da kuvvetli bir şekilde ispat edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Cari İşlemler Dengesi, Ekonomik Büyüme, Etki-Tepki Analizi, Varyans Ayrıştırması, Nedensellik Testi 540 Savaş ERDOĞAN & Hakan ACET Abstract Current account deficit is one of the most significant macroeconomic issues for Turkey like all the world countries. Also, the high ratio of current account deficit to gross domestic product is accepted as a leading indicator of a crisis. Taking into account all of these, the relationship between current account balance and economic growth is an important issue for economics literature. In this study, it is analyzed the relationship between current account balance and economic growth after transition to the strong economy program for Turkey by using the quarter data with the help of VAR analysis. Due to the data used in this study is quarterly, it is seasonally adjusted. In addition, stationarity of data is examined because it involves time series. It is found that at %5 level of significance, data is stationary at level. Lag lengths are specified before implying VAR method. After lag lengths specified, Impulse-Response Analysis is conducted. After Impulse-Response Analysis, Variance Decomposition Method is used in order to decide how many percent of change arise from itself and how many percent of change arise from other variables. According to Variance Decomposition Method, tenth term current account balance is arise from itself 84,6 percent and from economic growth 15,4 percent. Likewise, tenth term economic growth is arise from itself 87 percent and from current account balance 13 percent. According to the result of analysis, it is find that there is a bidirectional causality between economic growth and current account balance for Turkey at 10% significance level. Also, the relationship between variables is proved strongly with the correlation coefficient. Keywords: Current Account Balance, Economic Growth, Impulse Response Analysis, Variance Decomposition, Causality Test GİRİŞ Cari işlemler dengesi hesabı çoğu ülkelerde olduğu gibi, ülkemiz açısından en önemli ekonomik göstergelerin başında gelmektedir. Özellikle 1980’li yıllarda başlayıp, 1990’lı yıllarda hız kazanan liberal ve küresel akımlar, ülkemizin dış âlem ile olan ilişkilerinin hızlanması ve gelişmesine yol açmıştır. Gelişmekte olan ülkeler kategorisinde olan ülkemizde büyük oranda ithalata dayalı olması sebebiyle ekonomik büyüme, cari işlemler hesabını ciddi derecede düzensizleştirmektedir. Bu sebeple cari açık uzun yıllar boyunca ülkemiz açısından bir kırılganlık haline gelmiş ve kronik bir durum almıştır. Ayrıca iktisat literatüründe cari açığın gayri safi yurtiçi hâsıla içindeki payı %5 düzeylerini aşması hali bir kriz öngörüsü olarak kabul görmektedir. Bu ifadelerden de anlaşılacağı üzere cari işlemler dengesi ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiye ait çalışmalar ülkemiz açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmada, güçlü ekonomiye geçiş programı sonrası Türkiye ekonomisi üzerine cari işlemler dengesi ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki ekonometrik bir analiz yardımı ile incelenecektir. 1. Türkiye’de Cari İşlemler Dengesinin Gelişimi ve Ekonomik Büyüme İlişkisi Cari açık kavramı, bir ülkedeki üretilen mal ve hizmet değerlerinin ticaret yaptığı başka ülkede üretilen mal ve hizmet değerlerinden daha az olması durumunu teşkil etmektedir. Ülkemiz açısından özellikle ithalat kompozisyonu bakımından ara mallar oldukça önemli bir yer teşkil etmektedir. Özellikle ara malları ithalatının imalat sanayinde kullanılması nedeniyle ekonomik büyümeye yol açmaktadır. Bu durum ekonomimiz de hem ithalata dayalı bir büyümenin söz konusu olmasına hem de cari işlemler açığının artmasına yol açmaktadır. Türkiye’de cari açık ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi görmek için aşağıdaki grafiği incelemekte yarar vardır. Ülkemizde ekonomik büyümenin artış gösterdiği yıllarda cari açık paralel bir şekilde artış gösterdiği, ekonomik büyümenin soğuduğu yıllarda veya kriz dönemlerinde ise cari açıkta bir daralmanın olduğu görülmektedir. Ekonomik Cari İşlemler Dengesi ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği (2003-2015) büyüme oranının yüksek olduğu yıllarda, ithalat rakamlarının da yüksek olması büyümenin ithalata dayalı olmasına, bu durumun 541 ise o dönem ya da izleyen dönemlerde cari açığın artmasına yol açmaktadır. Grafik 1. Türkiye’nin Ekonomik Büyüme Hızı ve Cari İşlemler Dengesinin GSYİH İçindeki Payı (%) (2003-2015) Aşağıdaki iki eksenli grafikte, cari işlemler dengesi ile gayri safi yurtiçi hâsıla değerlerine baktığımızda GSYİH değerlerindeki artış gözlendiği dönemlerden cari açığında arttığı, buna karşılık azalma gösterdiğinde ise cari açığın azaldığı görülmektedir. Ayrıca iki değişken arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için korelasyon katsayısına baktığımızda, ters yönde ve yüzde 82 şeklinde hesaplandığı ve yüksek düzeyde birbirini etkiledikleri görülmektedir. Ters yönde olması cari açığın ödemeler bilançosunda eksi olarak ifade edilmesinden kaynaklanmaktadır. Grafik 2. 2003 Sonrası Türkiye’de GSYİH ve Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) 542 Savaş ERDOĞAN & Hakan ACET 2. Literatür Taraması: Cari işlemler hesabı ile Ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi ortaya koyan çalışmalar, gerek ülkemizde gerekse diğer ülkelerde literatüre kazandırılmış konuların başında gelmektedir. İktisat literatüründe ekonomik büyüme ile cari işlemler dengesi arasındaki ilişkiye ait önde gelen ampirik çalışmalar özet olarak aşağıda belirtilmiştir. Telatar ve Terzi’nin (2009) yapmış olduğu 1991 – 2005 yıllarına ait çeyrek dönemleri kapsayan cari işlemler dengesi ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiye ait çalışmada ,Granger nedensellik testi ve VAR analizi yapılmıştır. Sonuçta büyüme oranından cari işlemler dengesine doğru tek taraflı bir nedenselliğin olduğu ortaya konmuştur. Yalçınkaya ve Temelli’nin (2014) yapmış olduğu çalışmada, ekonomik büyüme cari işlemler arasındaki ilişki 1992- 2013 yılları arasında BRICS(Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, Güney Afrika Cumhuriyeti) ve MINT(Meksika, Endonezya, Nijerya, Türkiye) ülkeler için panel veri çerçevesinde analiz edilmiştir. Araştırmanın sonucunda hem BRICS hem de MINT ülkeleri için kısa ve uzun dönemde cari işlemler dengesi üzerinde önemli derecede etkili olduğu, ekonomik büyüme hızı değiştikçe cari işlemler dengesinin de ülkelere göre açık veya fazla verecek şekilde değiştiği tespit edilmiştir. Ayrıca Türkiye’ninde içinde bulunduğu MINT ülkelerinde cari işlemler açığının uzun dönemde sürdürülebilir büyüme hızlarının istikrarlılığı üzerinde önemli bir sorun olduğu ortaya çıkmıştır. Kostakoğlu ve Dibo’nun (2011) yapmış olduğu çalışmada ise, 1991 – 2010 yıllarına ait cari işlemler dengesi/GSYİH oranı ve GSYH’deki yüzdesel değişmeler kullanılmıştır. VAR analizi sonucunda GSYH’deki olumlu gelişmelerin cari açıkları tetiklediği şeklinde ortaya konulmuştur. Akçay ve Erataş’ın yapmış olduğu BRICT ülkeleri üzerine çalışmada 1993 – 2011 yıllarına ait veriler panel veri analizi ile incelenmiştir. Sonuçta uzun dönemde cari işlem- lerden ekonomik büyümeye doğru bir nedensellik ilişkisinin olduğu görülmüştür. Yılmaz ve Akıncı’nın (2011) yapmış olduğu çalışmada, 1980 – 2010 dönemi için iktisadi büyüme ve cari işlemler dengesi arasındaki ilişki ele alınmıştır. Analizde cari işlemler dengesi ve gayri safi yurtiçi hâsıla olmak üzere iki değişken yer almıştır. Söz konusu olan değişkenlerin eşbütünleşik olduğu ortaya konulmuş ve nedensellik ilişkisi ise gayri safi yurtiçi hasıladan cari işlemler dengesine doğru tek yönlü olarak bulunmuştur. Songur ve Yaman’ın (2013) yapmış olduğu çalışmada 10 ülkenin 1981- 2010 dönemi verilerinden yola çıkarak cari işlemler dengesi ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki panel eşbütünleşme ve panel vektör hata düzeltme modelleri ile test edilmiştir. Sonuç ele alınan ülkelerde seriler arasında uzun dönemde bir eşbütünleşme ilişkisinin olduğuna işaret ederken, uzun dönemde cari işlemlerden ekonomik büyümeye doğru pozitif ve ekonomik büyümeden cari işlemlere doğru negatif bir nedenselliğin olduğu görülmüştür. Şit ve Alancıoğlunu’nun (2016) yapmış oldukları çalışmalarında, 1980 – 2014 yıllarına ait GSYİH ve cari işlemler verileri kullanılarak VAR analizi yapılmıştır. Çalışma sonucunda her iki değişken arasında çift yönlü nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir. Ayrıca etki-tepki analizi sonucunda cari açığın ekonomik büyümeyi olumsuz etkilediği ve ekonomik büyümenin de cari açıkta artışa yol açtığı sonucuna ulaşılmıştır. Bayraktutan ve Demirtaş’ın (2011) yılında yapmış olduğu çalışmada, 19 gelişmekte olan ülkenin 1980-2006 dönemi verilerinden yararlanılarak cari açığın belirleyicileri panel veri analizi yöntemi ile araştırılmıştır. Sonuç olarak bu ülkelerde büyüme oranı, yatırımlar ve kamu harcamalarındaki artışın cari açığı arttırdığı, dış ticaret hadlerindeki iyileşme, dışa açıklık oranı, dünyadaki ekonomik büyüme oranı ve dünya faiz oranlarındaki artışın ise cari işlemler açığını azalttığı şeklinde elde edilmiştir. Erbaykal’ın (2007) yapmış olduğu ça- Cari İşlemler Dengesi ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği (2003-2015) lışmada, Türkiye’nin 1987:01 ve 2006:03 dönemlerine ait GSYİH, reel efektif döviz kuru, ve cari işlemler dengesi verileri kullanılarak cari açığın nedensellik boyutu incelenmiştir. Test sonuçlarında hem ekonomik büyüme hem de döviz kuru cari açığın nedenidir. Ayrıca cari açıktan ekonomik büyümeye ve döviz kuruna doğru bir nedensellik bulunamamıştır. Yurdakul ve Uçar’ın (2015) Türkiye’ye ait 1991: 10 -2014: 02 dönemleri arasında cari işlemler açığı ve ekonomik büyüme verileri yardımı ile Granger nedensellik ve VAR analizi yapılmıştır. Nedensellik testi sonucu iki değişken arasında karşılıklı bir ilişki direkt olarak bulunamamıştır. Ayrıca varyans ayrıştırmasına göre, onuncu dönemde cari işlemler açığının %46,75 kendisi tarafından, geri kalan %53,25’i ise ekonomik büyüme tarafında kaynaklandığı ortaya konulmuştur. Lebe, Kayhan, Adıgüzel ve Yiğit’in (2009) çalışmasında, Romanya ve Türkiye ekonomileri kıyaslanmış ve 1997:q2-2007:q3 çeyrek dönem verileri kullanılmıştır. Çalışma sonucunda, her iki ülkede de ekonomik büyümedeki değişkenlik cari işlemler açığının en önemli sebebi elde edilmiştir. Yamaçlı’nın (2015) yapmış olduğu çalışmada, ekonomik büyüme oranı ile seçilmiş makroekonomik göstergeler arasındaki ilişki 1987- 2010 dönemleri arasında bağıl duyarlılık analizi ile ele alınmıştır. Sonuçta cari açıktaki değişmeler ile ekonomik büyüme arasında, 1991, 1994, 2001 ve 2008-2009 dönemleri dı- 543 şında, bağıl duyarlılığın zayıf olduğu ortaya çıkmıştır. 3. Veri Seti Bu çalışmada 2003 – 2015 yılları arasında çeyrek dönemleri içeren her iki değişkene ait 52 adet gözlemkullanılmıştır. Kullanılan veriler Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası internet veri tabanından temin edilmiştir. Çalışmada, Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla değerleri sabit olarak ele alınarak büyüme rakamları (EB) hesaplanmıştır. Ayrıca cari işlemler hesabı ile gayri safi yurtiçi hâsıla (CİH) değerleri dolar kuruna çevrilmiş ve oranlanarak cari işlemler hesabının GSYİH içindeki oransal değeri şeklinde ele alınmıştır. Her iki makroekonomik değişken verileri, çeyrek dönem olması sebebi ile mevsimsel arındırmaya tabi tutularak, ekonometrikuygulamaya dâhil edilmiştir. 4. Bulgular Mevsimsel etkiden arındırılmış olan serilerin ilerdeki aşamada yapılacak olan nedensellik testi ve VAR analizi için kullanabilir olması için DickeyFullar (1979) tarafından geliştirilen bgeçmeden önce değişkenlerin durağanlığının araştırılması gerekmektedir. Zaman serilerinin durağanlığı genişletilmiş Dickey Fuller Testi (ADF) yardımı ile araştırılmıştır. Buna göre aşağıdaki tabloya bakıldığında her iki serinin yalın hallerinde %5 anlamlılık düzeyinde durağan olduğu görülmüştür. İrim kök testine başvurulmuştur (Kargı, 2013:876) Tablo 1. CİH ve EB Değişkenleri İçin ADF Birim Kök Testi Sonuçları En Uygun GecikDeğişkenler ADF değeri me -3,1268 2 CİH (-2,9224)* -6,0036 0 EB (-2,9199)* *Parantez İçindeki değer %5 Anlamlılık Düzeyinde McKinnonKritik değeridir. 544 Savaş ERDOĞAN & Hakan ACET Çalışmada kullanılan verilere VAR modeli uygulamadan öncesi gecikme uzunluğunun belirlenmesi gerekmektedir. Ekonometrik paket programı yardımı ile Akaiki Bilgi Kriteri, SchwarzBilgi Kriteri ve HannanQuinn Bilgi Kriteri sonuçlarına göre en uygun gecikme sayısının bir olduğu ortaya çıkmıştır. Response to Cholesky One S.D. Innovations ± 2 S.E. Response of CIH to CIH Response of CIH to EB 1.5 1.5 1.0 1.0 0.5 0.5 0.0 0.0 -0.5 -0.5 -1.0 -1.0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 Response of EB to CIH 4 5 6 7 8 9 10 8 9 10 Response of EB to EB 3 3 2 2 1 1 0 0 -1 -1 -2 -2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 Grafik 3. Etki – Tepki Analizi Sonuçları Uygun gecikme sayısının tespit edilmesinden sonra değişkenler arasında etkitepki analizi yapılmıştır. Grafik 3’e göre, Cari İşlemler Dengesinde (CİH) meydana gelen bir standart sapmalık şoka, Ekonomik büyümenin (EB) tepkisi ilk dönemde negatif olmuş, sonrasında ise pozitife dönmüş ve beşinci dönemden itibaren sönmeye başlamıştır. Ekonomik büyümede (EB) meydana gelen bir birimlik standart sapmalık şoka ise cari işlemler hesabı ilk dönemden itibaren negatif yönde ve giderek sönen bir etki ile karşı karşıya kalmıştır. Tablo 2. CİH Değişkeni için Varyans Ayrıştırması Sonuçları Period S.E. CIH EB 1 1.221469 100.0000 0.000000 2 1.704917 92.14597 7.854035 3 1.943433 87.94477 12.05523 4 2.051297 2.097528 86.03121 85.19600 13.96879 14.80400 Cari İşlemler Dengesi ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği (2003-2015) 545 5 6 2.116676 84.84256 15.15744 7 2.124433 84.69673 15.30327 8 2.127531 84.63769 15.36231 9 2.128758 84.61410 15.38590 10 2.129240 84.60476 15.39524 Etki tepki analizinden sonra değişkenlerde meydana gelen değişmelerin yüzde kaçının kendisinden, yüzde kaçının diğer değişkenler tarafından açıklandığını ortaya koyan Varyans Ayrıştırması analizi yapılmıştır. Tablo 2’de cari işlemler değişkeni için elde edilen varyans ayrıştırması sonuçları verilmiştir. Bu sonuçlara göre, cari işlemler değiş- kenin ikinci dönemde %92’si kendisinden kaynaklanırken, geriye kalan %7,85’i ise Ekonomik büyümeden kaynaklanmaktadır. Sonraki dönemlerde ise ekonomik büyümenin cari işlemler dengesini açıklama oranı giderek artış göstermiş ve %15 civarında gerçekleşmiştir. Tablo 3. EB Değişkeni için Varyans Ayrıştırması Sonuçları Period S.E. CIH EB 1 2.028169 9.066970 90.93303 2 2.080730 9.073393 90.92661 3 2.099855 10.72053 89.27947 4 2.117508 11.92589 88.07411 5 2.128167 12.54283 87.45717 6 2.133397 12.81995 87.18005 7 2.135714 12.93703 87.06297 8 2.136687 12.98491 87.01509 9 2.137083 13.00412 86.99588 10 2.137241 13.01174 86.98826 546 Savaş ERDOĞAN & Hakan ACET Ekonomik büyüme verilerine ait varyans ayrıştırması sonuçları ise Tablo 3’de verilmiştir. Bu verilere göre, Ekonomik büyüme değişkeni birinci dönemde Yaklaşık olarak %91’i kendisinden kaynaklanmakta iken, %9’u ise cari işlemler dengesindeki değerlerden kaynaklanmaktadır. Son dönem ise sırası ile bu oran yaklaşık olarak %87 ve %13 olmuştur. Tablo 4’te her iki değişkene ait VAR’a dayalı Granger nedensellik testi sonuçları bulunmaktadır. Bu sonuçlara göre her iki değişken arasında %10 anlamlılık düzeyinde çift taraflı bir nedensellik ilişkisi söz konusu olmaktadır. Yani ekonomik büyüme cari işlemler dengesi üzerinde etkili iken, cari işlemler dengesi de ekonomik büyüme üzerine etkili olmaktadır. Bu durum varyans ayrıştırması sonuçlarını da desteklemektedir. Tablo 4. CİH ve EB için Granger Nedensellik Testi (Wald) Sonuçları Bağımlı Değişken: CIH Excluded Chi-sq df Prob. 1 0.0016 1 0.0016 df Prob. 1 0.0791 1 0.0791 9.9708 EB 4 9.9708 All 4 Bağımlı Değişken: EB Excluded Chi-sq 3.0837 CIH 5 All 5 3.0837 SONUÇ Ülkemizde 1980’li yıllarda başlayıp 1990’lı yıllarda hız kazanan liberal ve küresel akımlar dışarıdan gelen sermaye akımlarını arttırmıştır. Ayrıca bu dönemlerde ülkemizin dış ticaret hacminde bir artış meydana gelmesine neden olmuştur. Dış ticaret hacminde, ithalat rakamlarının ihracat rakamlarından daha hızlı artış göstermesi ülkemiz açısından cari açığa neden olmuştur. Aynı şekilde cari açık verdiğimiz bu dönemlerde ekonomik büyüme rakamlarının da artış göstermesi dikkat çekmiştir. İki değişkenin eşanlı olarak hareket etmesi, bu konu hakkında çok sayıda çalışmaya da vesile olmuştur. Cari işlemler dengesi ile ekonomik büyüme arasındaki bu çalışmada veri seti olarak güçlü ekonomiye geçiş sonrası dönem olan 2003 – 2015 dönemleri esas alınmıştır. Bu dönemlerdeki veriler üçer aylık dönemler olarak ve mevsimsel düzeltme yapılarak ele alınmıştır. Verilerin zaman serisi olması nedeni ile durağanlığın araştırılması gerekmektedir. Verilerin durağan olup olmadığı genişletilmiş Dickey Fuller testi ile yapılmış ve her iki değişkeninde yalın hallerinde %5 anlamlı- Cari İşlemler Dengesi ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği (2003-2015) lık düzeyinde durağan olduğu ortaya konmuştur. Durağanlık sonrası etki-tepki analizi yapılmıştır. Bu analiz öncesi VAR yöntemine göre en uygun gecikme sayısının bir olarak belirlenmiştir. Bu gecikme düzeyine göre, cari işlemler dengesinde meydana gelen bir standart sapmalık etkiye karşılık ekonomik büyümenin ilk başlarda negatif daha sonrasında ise pozitif tepki verdiği görülmüştür. Ekonomik büyümedeki bir standart sapmalık etkiye karşılık ise cari işlemler dengesi ilk dönemden itibaren negatif yönde ve giderek sönme eğiliminde tepki göstermiştir. Ayrıca değişkenlerde meydana gelen değişmelerin yüzde kaçının kendisinden ve yüzde kaçının diğer değişkenlerden olduğunu ortaya koymak için varyans ayrıştırması yöntemi kullanılmıştır. Bu yönteme göre, onuncu dönemde cari işlemler dengesi %84,6 kendisinden, geriye kalan %15,4’ü ise ekonomik büyümeden kaynaklandığı görülmektedir. Aynı şekilde ekonomik büyümenin onuncu dönemde %87’si kendisinden geriye kalan %13’ü ise cari işlemler dengesinde kaynaklandığı görülmektedir. Her iki değişkendeki bu etkileşim aynı şekilde korelasyon katsayısına bakıldığında da ortaya konmaktadır. Nitekim yüzde 82 olana bu katsayı ters yönde ve kuvvetli olarak hesaplanmıştır. Yani buradan anlaşılacağı üzere, ülkemizde ekonomik büyüme ile cari açık arasında karşılıklı bir nedenselliğin olduğu ortaya çıkmaktadır. Ülkemizde ekonomik büyüme/cari açık arttığında, cari açık/ekonomik büyüme artmaktadır. KAYNAKÇA Akçay, A. Ö. & Erataş, F. (2012). Cari Açık ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Panel Nedensellik testi Analizi Ekseninde Değerlendirilmesi, http://teacongress.org/papers2012/AK CAY-ERATAS.pdf adresinden 20.08.2016 tarihinde erişildi. Bayraktutan, Y. & Demirtaş, I. (2011). Gelişmekte Olan Ülkelerde Cari Açığın Belirleyicileri: Panel Veri Analizi, Kocaeli 547 Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 1-28. Dıckey, D. A. & Fuller, W. A. (1979). Distribution of the Estimators of Autoregressive Time Series with a Unit Root, Journal of the American Statistical Association, 74, 427-431. Erbaykal, E. (2007). Türkiye’de Ekonomik Büyüme ve Döviz Kuru Cari Açık Üzerinde etkili midir? Bir Nedensellik Analizi, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3/6, 81-88. Kostakoğlu, S. F. & Dibo, M. (2011). Türkiye’de Cari Açık ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin VAR Yöntemi ile Analizi, Anadolu International Conference in Economics II, 15-17 Haziran 2011, Eskişehir. Kargı, B. (2013). Bütçe Büyüklüğü/Performansı ve Büyüme Verileri: Türkiye Üzerine (2000:01 - 2012:03) Zaman Serileri Analizi, The Journal of Academic Social Science Studies, 6/4, 863-893. Lebe, F., Kayhan, & S., Adıgüzel, U. & Yiğit, B. (2009). The Empirical Analysis of The Effects of Economic Growth and Exchange Rate on Current Account Deficit: Romania and Turkey Samples, Journal of Applied Quantitative Methods, 4/1, 69-81. Songur, M. & Yaman, D. (2013). Gelişmekte Olan Ülkelerde İşlemler Dengesi ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki: Panel Veri Analizi, Maliye Dergisi, 164, 220-232. Sürekçi Yamaçlı, D. (2015). The Relative Sensitivities Analysis Between The Economic Growth Rate and Selected Macroeconomic Variables: Turkey Case, International Journal of Economic and Administrative Studies, 8/15, 381396. Şit, M. & Alancıoğlu, E. (2016). Türkiye’de Cari İşlemler Dengesi ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki: VAR Ana- 548 Savaş ERDOĞAN & Hakan ACET lizi, ASSAM Uluslararası Dergi, 3/5, 523. TC Kalkınma Bakanlığı Özel İhtisas Komisyonu (2014). Türkiye’de Cari İşlemler Açığı, Onuncu Kalkınma Planı (20142018). Telatar, O. M. & Terzi, H. (2009). Türkiye’de Ekonomik Büyüme ve Cari İşlemler Dengesi İlişkisi, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23/2, 119-134. Yalçınkaya, Ö. & Temelli, F. (2014). Ekonomik Büyüme İle Cari İşlemler Dengesi Arasındaki İlişki: BRICS ve MINT (1992-2013), Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19/4, 201-224. Yılmaz, Ö. & Akıncı, M. (2011). İktisadi Büyüme ile cari İşlemler Bilançosu Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15/2, 363-377. Yurdakul, F. & Uçar, B. (2015). The Relationship between Current Deficit and Economic Growth: An Empirical Study on Turkey, Procedia Economics and Finance, 26, 101-108.
