Document

C
Cohran testi: Sürekli değişken yerine sadece 0-0,1 gibi kategoriler olduğunda
farklılığın sınanmasında kullanılan yöntem.
Ç
Çeyrek Sapma: Örneklemin yarısının dağılmış olduğu alanı gösteren sapma dağılım
ölçüsü. (Q)
Çıkrımsal (Vardamsal-Yordamsal) İstatistik: Örneklem verilerini daha büyük veri
kümeleri (evrenler) hakkında tahminler kararlar, kestirimler ve diğer genellemeleri yapmada
kullanılan istatistik çeşidi. Beş temel öğesi vardır:
1. İlgilenilen evren
2. Araştırılan bir veya birden çok değişken
3. Evrenler birimleri arasından çekilen örneklem
4. Örneklemin içerdiği bilgiye dayanılarak evren hakkında yapılan çıkarım
5. Yapılan çıkarımın güvenirliliğinin ölçülmesi
Çift taraflı:
Alternatif hipotezde eşitliğin bulunması durumu. Tarama tipi
çalışmaların sınanmasında kullanılır.
Çiftlendirilmiş (Paired/ Matched: Eşlendirilmiş) örneklem: Bir örneklemdeki her
veri değeri için ikinci örneklemde buna karşı gelen aynı kaynaktan toplanmış veri değeri ile
oluşan örneklemler
Çiftlendirilmiş (Paired/ Matched: Eşlendirilmiş) veriler: Aynı kişiden, elemandan
veya nesneden elde edilen iki veri değeri
Çift serili korelasyon katsayısı: Bir sürekli değişken ile iki kategoriye ayrılmış bir
yapay süreksiz değişken arası ilişki bulunmak istenildiğinde kullanılan katsayı. (Biseriol
Correlation Frekans Poligonu)
Çizgi grafikleri: Gruplandırılmış serilerin gösterilmesinde kullanılan grafikler.
Çubuk
grafikleri:
Nitel
verileri
frekanslarının
veye
relatif
frekansların
gösterilmesinde kullanılan her sınıf için eşit genişlikte bir çubuk çizilmesiyle oluşturulan
grafikler (histogram)
Çok modlu dağılım: Birden çok tepe noktası olan bölünme.
Çoklu belirlilik katsayısı: (Açıklanan Değişkenlik / Toplam Değişkenlik; R)
modeldeki serbest değişkenlerin toplam değişkenliğin
yüzde kaçının açıklayabildiğini
gösteren varyans.
Çoklu korelasyon katsayısı: İki bağımsız değişkenin bir bağımlı değişken üzerindeki
etkisi araştırıldığında kullanılan ilişki katsayısı.
Çoklu doğrusal regresyon: Birden çok bağımsız değişkenle bağımlı değişkenin
açıklandığı regresyon.
Çok yönlü varyans analizi: İki tane kendi arasında ikiden daha fazla kategoriye
ayrılmış süreksiz bir değişkenin gruplarını bir sürekli değişken cinsinden ortalamaları arası
farklılıkların sınanmasında kullanılan test.
D
Dağılım ölçüleri: Ortalamaların etrafında kalan değerlerin ortalamalardan ne kadar
uzağa dağıldığını gösteren değerler (değişim aralığı, çeyrekler arası aralık, çeyrek sapma,
standart sapma)
Dağılımdan bağımsız (disribition free): Evren dağılım şekli konusunda bir
varsayıma dayanmayan tahminci
Daire grafikleri: Nitel verilerin betimlenmesinde kullanılan her parça tek bir sınıfı
gösterecek şekilde çizilen grafikler.
Değişim aralığı: Xmax ve Xmin değerleri arasındaki fark.
Değişim katsayısı: 1-Gözlem değerinin ölçü birimine bağımlı olmayan değişkenlik
ölçüsü. 2- Standart sapmanın aritmetik ortalamaya oranlanmasıyla buluna değeri 100 ile
çarparak elde ettiğimiz değer.
Değişkenlik ölçüleri: bkz. Dağılma ölçüleri.
Değişken temel devreli endeks (zincirleme endeks): Hesaplanan endekste, temel
devre sürekli değişerek bir önceki dönem olan endeks.
Değişken: 1- Evrendeki bir birimin sahip olduğu özellikler. 2- Bir birey veya nesnenin
farklı değerler alabilen ölçülebilen her bir özelliği. 3- Bir durumdan bir duruma bir zamandan
bir zamana değişiklik gösteren her şey. 4- Her hangi bir değeri temsil edebilen semboller.
Dereceleme (sıralama) ölçeği: Gruplama yapılacak değişkenlerde özelliği açısından
miktar farkı olduğunda oluşturulan ölçek
Dizi: bkz. Basit seriler.
Durbin Watson Testi: Hata tahminlerinin serpilme diyagramlarının analizinde
kullanılan, regresyonda hata terimlerinin birbirinden bağımsız olup olmadıklarını tespit eden
test.
Düzeltilmiş ortalama (trimean): Aykırı uç değerleri hesaplamalar dışında bırakan
kartil ve medyana dayalı olarak hesaplanan ortalama
Düzeltilmiş Ortalama=(Q1+2xMe+Q3)/4
E
Eğilim ölçüleri: Değişik bölünmelerin birbirlerine göre uzaklıklarını belirttikleri, yer
tayin eden ölçüler.
En küçük kareler doğrusu: Regresyon tahmininde hataların kareleri toplamını
minimize eden doğruyu seçerek oluşturduğumuz doğru modeli.
Eşit aralıklı (invertal) ölçek: Ölçülen değişkenler arasındaki farkları karşılaştıran
sayıların kullanıldığı belli başlangıç ve bitiş noktasındaki mesafenin eşit aralıklarla
bölmelendirildiği sistem üzerinde değişkenlerin derecelendirildiği ölçek
Evren: bkz. Anakütle
F
F dağılımı: Normal dağılma ve aynı varyansa sahip üç ana evrenden örneklem
çekildiğinde evren ortalamalarının eşit olması durumunda çekilen örneklemler, birbirine denk
tek örneklem olarak değerlendirildiğinde ve evren varyansı ya örneklem ortalamalarının
gözlenen varyansı; aritmetik ortalama standart sapmasının karesinden yada üç örneklemin
varyanslarının ortalaması olarak tahmin edilip bu iki değer birbirine oranlandığında elde
edilen dağılım
F testi: bkz ANOVA
Friedmann testi: Sürekli değişken için kullanılacak ölçeğin güvenilir olmadığında
sıralamalar ölçeğine dönüldüğünde ortalamalar arası farkı sınamak için kullanılan test.
Frekans: Herhangi bir nitel yada nicel değişken değerinin evrende veya örneklemde
kaç kez tekrarlandığını gösteren sayı, tekrar sayısı.
Frekans dağılımı: Frekansların sayısal değerleri nasıl dağıldıklarını gösteren iki sütun
veya satırdan oluşan tablolar.
Frekansın standart hatası: Örneklem frekansının evren değerinden uzaklaşma oranı.
G
Geometrik ortalama: n kadar değerin çarpımlarının n derecede kökü
Gözlenen anlamlılık düzeyi: Test istatistiğinin hesaplanan değeri Ho’ın doğru olması
varsayımıyla bulunan değer ile kritik değerin karşılaştırılması ile elde edilen p olasılığının
anlamlılığı (buluna değer kritik değerden büyükse Ho reddedilir, küçük veya eşitse
reddedilmez )
Grafik: Gözlem sonuçlarının matematiksel ve bilimsel temellere sahip şekiller halinde
ifadesi. Grafik çiziminde ölçek, pozisyon, çizim, okuma ve yazma kuralları uygulanır.
Granger testi: İki değişken arasına nedensel bir ilişki olup olmadığını inceleyen test.
Gruplama: Bir seride birbirine yakın olan değerleri sınıflar halinde toplama işlemi.
Gruplama (sınıflama) ölçeği:
Aynı özelliğe sahip nesneleri diğer gruplardan
ayırmak için onlara bir sayma sayısı verilerek oluşturulan ölçek. Değişkenleri sadece birimleri
farklı
kategoriler
halinde
sınıflandırdığımız
ölçek.
(kategoriler
nicelleşemez,
sınıflandırılamaz)
Gruplanmış seriler: Gruplama işleminden geçirilmiş seriler
Güven aralığı: Evren parametresini belirli bir olasılıkla kapsayan aralık.
Güven düzeyleri: Güven katsayısı olasılıklarının yüzde olarak, %95 veya %99
şeklinde ifade edilmesi.
Güven katsayısı (hata payı): Tekrar ve çok sayıda aralık tahmini yapıldığında
tahmincinin evren parametresini içine alma kapsama olasılığı. (0,95 ve 0,99 en sık kullanılan
güven katsayılarıdır.)
Güven sınırları: Güven aralığının alt ve üst sınırlarına verilen ad.
H
Ham veri: Her hangi bir istatistiksel işlem görmemiş veriler.
Harmonik ortalama: Toplam frekansın her değerin tersinin toplamına oranı; hız,
fiyat, verimlilik hesaplamalarında kullanılan ortalama.
Hata payı: bkz. Güven katsayısı
Hata terimlerini analizi: bkz. Durbin Watson Testi
Hataların kareleri ortalaması: Öngörülen ve gerçek değerler arasındaki farkların
kareli ortalaması.
Hataların kareleri toplamı: Bir serpilme diyagramındaki veri noktalarının doğrusal
regresyon denkleminden olan sapmaların (gerçek y değerleri) ile doğru üzerinde yer alan
teorik () değerleri arasındaki farklar.
Hipergeometrik
tesadüfi
değişken:
Süreksiz
gerçek
değişkenlerin
olasılık
dağılımlarında kullanılan aşağıdaki özellikleri taşıyan değişkendir.
-
hipergeometrik tesadüfi değişken x, n birim çektiğimizde başarı sayısıdır.
Hipotez testi: (Ho Null Hipotezi) evren parametrelerine ilişkin değerleri eşitlik
halinde ifade eden anlamlılık testi.
Kabul edilmesi evrende böyle bir ilişki olmadığını
gösterir. Reddi durumunda ilişki vardır şeklindeki H1 hipotezi kurulur.
Histogram: Nicel verileri gösterilmesinde kullanılan; dikey eksene frekansların, yatay
eksene verilerin sınıflarının yerleştirildiği her sınıfın kendi frekansı kadar yükselen
dörtgenlerden oluşan grafikler.
Ho testi: bkz Hipotez testi
Iİ
İkinci grup tamamlayıcı testler: Grupları homojen çıkmaması durumunda ANOVA
değerleri için kullanılan testler (Dunlet, Tomhones... vb)
İkinci kortil(Q2): medyan; Y50.; Bütün değerlerin alttan ve üstten yarısını bırakan
değer.
İlişki: Değişkenler arasındaki neden sonuç durumlarının istatistiki değerlendirilmesi
(korelasyon)
İlişki tanımları:
1. Deterministik İlişki: Bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkenlerdeki değişkenliği
açıklamak için gerekli ve yeterli olduğu ilişki durumu.
2. Stokastik İlişki: Bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkenlerdeki değişkenliği
açıklamak için gerekli ancak gereksiz olduğu durumlarda denklemde geriye açıklanamayan
bir hata payı kalan ilişki durumu.
3. Birlikte Değişme: Değişkenlerin hangilerinin neden hangilerinin sonuç olduğunun
bulunmadığı yalnızca değişkenlerin birlikte değiştiklerini arttıklarını veya azaldıklarını
bulabildiğimiz ilişki durumu.
İlişkili grup t testi: Bir testin güvenirliliğinin sınanmasında veya deneysel çalışma
modelinde büyük örneklemede bir sürekli değişkenin aynı grup üzerinde farklı zamanlarda
uygulanan testlerin sonuçları arasındaki farkı tespit etmek için kullanılan tekniktir.
İlişkisiz grup t testi: Büyük örneklem için iki kategoriye ayrılmış bir süreksiz
değişken (bağımsız değişken) ile bir sürekli değişkenin (bağımlı değişken) aritmetik
ortalamaları arası farkın test edilmesinde kullanılan yöntem.
İstatistik: 1- Bir örneklemden hesaplanan özet değer, 2- örneklemden elde edilen
değer.
İstatistiksel anlamlılık: 1- Bir farkın bulunduğu konusunda yeterli verinin
toplanması. 2- Örneklem verilerinin uygun istatistiki yöntemlerle sınandıktan sonra evren
parametresini ifade etme yeterliliği.
İstatistiksel hata: Örnekleme yaparken oluşan rast geleliğin sağlanamadığı durumlar
yada ortalamaları evren ortalamasıyla karşılaştırdığımızda ortaya fark oluştuğu durumlar.
İstatistiksel hipotez: Bir rassal değişkenin olasılık dağılımına ilişki ifadesi.
İstatistiksel hipotez testleri: Ho ve alternatifi H1 şeklinde çiftler halinde ifade edilen
Ho hipotezi için evren parametresine ait değerleri eşitlik halinde; H1 hipotezi için aynı
parametrenin değerlerini eşitsizlik, büyük veya küçük olarak ifade eden istatistiksel hipotez
değerlendirmeleri.
J
K
Kantiller: Bir seriyi frekans yönünden dört, on veya yüz parçaya bölen merkezi
yığılma ölçüleri. Persontiller- yüzdelikler.
Kartiller: Bir seriyi dört eşit parçaya bölen değerler. (Q1-Q2-Q3)
Kartillerarası fark: Q3-Q1 değeri
Kendal’ın konkordans ilişki katsayısı: İkiden fazla sıralanmış değişken olduğu
durumlarda bu değişkenler arası ilişki hesaplanmasında kullanılan nonparametrik teknik.
Kısmi korelasyon katsayısı: Var olan üç değişkenden bir tanesini kontrol altında
tutup diğer iki tanesi arası ilişkiye bakıldığında kullanılan ilişki katsayısı.
Ki kare dağılımı: Parametresi serbestlik derecesi olan t dağılımına benzer dağılım.
Ki kare test istatistiği: Gözlenen frekanslarla teorik frekanslar arasındaki farkların
karelerinin teorik frekanslara bölünmesiyle elde edilen değerlerden hesaplanan; elde edilen
değerlerin serbestlik derecelerine göre hesaplanmış olan kritik değerleri ile karşılaştırılmasıyla
elde edilen istatistik yöntemi.
Ki kare () bağımsızlık testi: Nitel değişkenler arasındaki etkileşimi araştırmakta
kullanılan genellikle kontinenç tablolarına uygulanan testlerdir. Bağımsız değişkenin bağımlı
değişkene anlamlı düzeyde bağımlı olup olmadığının sınandığı durumlarda kullanılır.
Ki kare uygunluk testi: (1)Gerçek hayattan örnekleme tamsayım ile elde edilen bir
veri grubunun hangi teorik dağılıma uyduğunun bulunmasında. (2) Bir örneklemin teorik bir
dağılım ile veya geçmiş yıllarda belirlenmiş olan bir dağılımla karşılaştırılmasında, (3) tek bir
örneklemin tek bir evrenin dağılımınauygun olup olmadığının belirlenmesinde kullanılan;
serbestlik derecesi, sınıf sayısında dağılımın parametre sayısı çıkarılarak elde edilen testtir.
Kolmogorov-Simirnov
tek örneklem uygunluk testi: Çekilen örneklemin sözü
edilen dağılıma sahip ana kütleden gelip gelmediğinin araştırıldığı test istatistiği. Teorik
dağılım altında geçerli olan kümülatif frekans dağılımını, gözlenen verilerin kümülatif frekans
dağılım ile karşılaştırır. İki kümülatif dağılım arasındaki en büyük sapma en büyük mutlak
fark olarak belirlenir ve test istatistiği olarak kullanılır.
Kontenjans tablosu: Sayma verilerini iki boyutlu bir tabloda ikji değişkene göre satır
ve sütunlarla oluşturulmuş tablo. Genellikle ki kare testleriyle test edilirler.
Kontinenci tablosu: bkz. Kontenjans tablosu
Korelasyon: bkz İlişki
Korelasyon katsayısı: İstatistikte değişkenler arasındaki ilişkinin derecesi.
Kovarvans: İki değişkenin ayrı objelerine ait değerlerinin bu değişkenlere ait
aritmetik ortalamalarından farklarının çarpımlarının aritmetik ortalaması.
Kritik değer: İstatistiksel hipotez sınanmasında red bölgesinin sınırında bulunan
değer.
Kruskall-Wallis testi: Kendi içinde (+)veya(-) çarpıklaşan yada küçük örneklemlerde
ikiden fazla kategoriye ayrılmış bir süreksiz değişkenin bir sürekli değişken açısından
aritmetik ortalaması farklılıklarının sınanmasında kullanılan yöntem.
Küçük örneklem: Eleman sayısı (n) 30’dan küçük olan örneklemler.
Küme örneklemesi: Elde bir çerçeve bulunmadan yapılan örnekleme.
Kümülasyon (yığmalı frekans): Frekansların bir biri ardına toplanması işlemi
Kümülatif seri: Yığılmalı frekans dağılımı ile elde edilen seri.
L
Levenes test: 1- İki ilişkisiz grup sürekli değişken puanlarının varyanslarının
homojenliğinin (standart sapma çakışıklığının) test edilmesinde kullanılan test. 2- büyük
varyansın küçük varyansa oranı.
Lilliefors testi: Nonparametrik normalite testidir. Örneklem tahmin edilmesi gereken
bilinmeyen parametreler olduğundan Kolmogorov-Simirnov testi yerine kullanılır.
M