AYRIMCILIK, NEFRET VE ŞİDDETİN `ÖTEKİ

AYRIMCILIK, NEFRET VE ŞİDDETİN ‘ÖTEKİ’ YANSIMASI: LGBTİ
Sinan Kızıltuğ
Bilinen tüm dünya tarihinde yaşamın cinsiyetlere göre biçimlendirildiğini görürüz. Toplumsal cinsiyet
sistemleri, kimlikleri, bu kimliklere biçilen roller ile iş bölümü toplumdan topluma ve zaman içinde değişsede
her topluluk ve toplumda bir ayrım vardır. Ataerkil sistemde bu bölünme kadın ve erkek olmak üzere iki
kategori üzerinden gerçekleşir ve erkeğin lehine işler. Bugün sosyal bilimlerde toplumsal cinsiyet olarak
kavramsallaştırılan bu tartışmalar, 18. yüzyılın “akıl ve bilime” dayalı rasyonel dünyasında az sayıda kişi
tarafından dile getirilmeye başlanmış ve daha sonraki dönemlerin hızlı sosyal dönüşümlerinde teorileştirilerek
günümüzün parçalı, çoğulcu ve farklılığı olumlayan postmodern ortamlarında erkekleri, eşcinselleri,
transseksüelleri ve "öteki"leri de kapsayarak genişlemiştir.
Günümüzde ataerkilliğin biyolojiyi temel alarak yaptığı kadın ve erkek eksenli toplumsal cinsiyet
sınıflaması mevcut olduğundan; bugüne kadar toplumda yerleşmiş ve kalıplaşmış olan kadın veya erkek
rollerine uymayan, bir anlamda genelden ‘farklı’ olarak görülen LGBTİ bireyleri bu anlayış çerçevesinde fiziksel,
duygusal ve psikolojik saldırılara maruz kalıyor. İşte tam bu noktada da ne yazık ki; yaşam hakkı ihlali denilen,
ölüme kadar varan bir tehdit ve risk LGBTİ bireyler açısından söz konusu olabiliyor.
HOMOFOBİ VE TRANSFOBİ
Eşcinsellik, bir normdan yani ‘geçerli kabul edilen bir doğrudan’ sapma olarak algılandığında homofobi
ortaya çıkıyor. Homofobi, diğer fobiler gibi bireysel bir korku olmaktan öte, eşcinsellik hakkındaki önyargılı
fikirler ve ayrımcı tutumlar nedeniyle insanların eşcinsellikten duyduğu korkuyu tanımlamakla beraber aynı
zamanda gey, lezbiyen bireylere yönelik olumsuz, korku veya nefret dolu tutum ve davranışları ifade ediyor.
Homofobi kelimesi temelde, kişinin başka bir kişide rastladığı; ‘sapık, günahkâr, ahlaksız, kaçınılması ya da yok
edilmesi gereken eşcinsellik algısı’ için kullanıyor. Transfobi ise; travesti veya transseksüellerden korkmayı ve
onlardan nefret etmeyi tanımlıyor.
Türkiye'de homofobi ve transfobi kendisini mizah yoluyla ya da yok saymanın yanı sıra ; ölüme kadar
varan psikolojik, fiziksel şiddetle de gösteriyor. Bu bağlamda dikkat çeken önemli nokta; homofobik özellikle de
transfobik zihniyetin, sebep olduğu ayrımcılık, şiddet veya cinayetler nedeniyle hiçbir vicdani sorumluluk
hissetmemesi ve hatta tüm bunlardan adeta memnunluk duymasıdır.
Aslında tüm bu bahsedilenlerin geri planında eşcinsellere ve transseksüellere yönelik önyargı ve
tutumların temelinde toplumsal yargı ve kalıpların yattığını rahatlıkla görebiliyoruz. Bu nedenle; öncelikle
yapılması gereken, homofobi ve transfobinin kaynağının araştırılması ve çözüm yöntemlerinin kaynağa yönelik
üretilmesidir. Tüm bunlara yönelik çözüm yöntemleri üretilirken ilk ve en önemli alan olarak sayılabilecek
eğitim; maalesef oldukça yetersiz kalmaktadır. Çünkü Türkiye’deki eğitim sistemi tamamen " heteronormatif "
bir yapıdadır. Yani bütün bir toplum ve kültür ‘doğallaştırılmış’, ‘idealleştirilmiş’ ve ‘normal’ varsayılan
heteroseksüel cinsel yönelim doğrultusundaki yaşam tarzı ve değerlere göre tariflenmiş; heteroseksüellik
dışında kalan cinsellikler, cinsel haller marjinalleştirilerek, sapkın kategorisine sokulup görmezden gelinmiştir.
Gündelik hayatın her alanında olduğu gibi eğitim alanında da okul, dershane, etüt gibi kurumlarda
heteroseksüellik dışında kalan cinsel haller baskı ve şiddete maruz bırakılmış yahut uysallaştırılarak hizaya
sokulmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda özellikle iktidar erklerine görev düşmektedir. Türkiye'de heteroseksüellik
dışında kalan cinsel hallerin maruz kaldığı baskı ve şiddete çözüm üretilmemesinin yanı sıra muhalefetten çıkan
birkaç ses haricinde, homofobik söylemlerin iktidarda dahi üretildiğini geçmişten günümüze görebiliyoruz.
Nitekim 2009 ile 2011 yılları arası dönemde Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) Kadın ve Aileden Sorumlu
Devlet Bakanı Selma Aliye Kavaf’ın; "Ben eşcinselliğin biyolojik bir bozukluk, bir hastalık olduğuna inanıyorum.
Tedavi edilmesi gereken bir şey bence. Dolayısıyla eşcinsel evliliklere de olumlu bakmıyorum. Bakanlığımızda
onlarla ilgili bir çalışma yok. Zaten bize iletilmiş bir talep de yok. Türkiye’de eşcinseller yok demiyoruz, bu vaka
var." şeklindeki ifadesi, nefret söylemi oluşturmakla birlikte toplumun ‘iktidar’ olarak kabul ettiği kesiminin
eşcinselliğe bakışını yansıtması açısından anlamlıdır.
TÜRKİYE’DE LGBTİ OLMAK VE MEDYANIN LGBTİ’LERE BAKIŞI
Türkiye'de son yıllarda LGBTİ bireylerinin toplumdaki yeri ve maruz kaldığı ayrımcılıklar en çok tartışılan
konulardan biri olmaya başlamıştır. Aynı zamanda LGBTİ bireylerinin insan hakları alanında yaşadıkları sorunlar
da ülkemizde en çok rastlanan olay haline gelmiştir. Bu durumla en çok karşı karşıya kalan bireyler geyler ile
seks işçiliği yapan transseksüeller olmuş. LGBTİ bireylerinin gündelik hayatın sosyal, kültürel, ekonomik ve
siyasal alanlarında uğradıkları ayrımcılığın yanı sıra medyada da maruz kaldıkları ötekileştirme politikası göz ardı
edilemeyecek oranda yükselmiştir. Dolayısıyla medyanın LGBTİ’ler ile ilişkisinden bahsetmeden önce
başlangıçta; nefret söylemi, özel hayatın gizliliği ilkesi, basın özgürlüğü, hak temelli habercilik, ötekileştirme,
ayrımcılık gibi birçok alan hakkında düşünmek gerekliliği doğuyor.
Medya; özellikle son 15 yıla yakın bir süreçte, LGBTİ bireylerine yönelik birçok yazılı veya görsel basın
tarafından adeta bir dışlanma ve dışlama aracı konumuna gelmiş durumda. Ancak bunun karşı kefesinde; bu
sisteme direnen sesi duyulmayanın sesi olmak ve sistematik hak ihlallerine maruz kalan LGBTİ’lerin temsiline
eleştirel bir bakış açısıyla yaklaşarak bir alternatif oluşturmak için çıkarılan Kaos GL dergisinin yanı sıra,
kaosGL.org haber portalı, Bianet LGBTİ gibi hak odaklı ve dezavantajlı gruplara yönelik habercilik bağlamında
ciddi bir deneyimin olduğunu da görmekteyiz.
Türkiye’de medyanın sık sık taraflı, önyargılı ve ayrımcı bir dil kullandığına tanık oluyoruz. Haberlerde,
özellikle de manşetler ve haber başlıklarında kullanılan provokatif, ırkçı, homofobik, transfobik, cinsiyetçi ve
ayrımcı dil, toplumda düşmanlık ve ayrımcılık duyguları tetikleyen, kalıp yargıları güçlendiren birer araca
dönüşüyor. Her ne kadar evrensel ve ulusal gazetecilik ilkeleri, hatta bazı medya kuruluşlarının kendi gruplarının
yayınladığı basın etik ilkeleri bulunsa da birçok haber ürünü bu ilkeleri ihlal edebiliyor. Böylesi bir dilin
kullanılması ise toplumda huzursuzluk ve savunmasız gruplara yönelik yaygın bir önyargının yerleşmesine yol
açıyor. Hedef alınan kişi ve gruplar ise tedirginleşip sessizleşirken, bu kışkırtıcı ve hedef gösterici dil kullanımı
zaman zaman düşmanlaştırılan ve marjinalleştirilen grupların üyeleri ya da mekanlarına yönelik saldırılarla
sonuçlanabiliyor. Dolayısıyla ayrımcılığa ve ötekileştirmeye yönelik kullanılan dil ve bunun sonucunda ortaya
çıkan nefret söyleminin temelinde önyargılar, ırkçılık, yabancı korkusu ya da düşmanlığı, tarafgirlik, ayrımcılık,
cinsiyetçilik, homofobi ve transfobi yatıyor. Kültürel kimlikler ve grup özellikleri gibi unsurlar da nefret
söyleminin kullanılmasını etkilemekle beraber farklı olana tahammülsüzlük gibi koşullarda, nefret dili yükseliyor
ve etkisini daha da arttırıyor.
Oysa liberal kuramda dördüncü kuvvet olarak adlandırılan medya; iktidarın karşısında ondan bağımsız
olarak konumlanan ve objektif, doğru, gerçek bir biçimde haber üreten en etkin mecra olarak görülür. Buradan
şu sonucu çıkarabiliriz: Medyanın ürettiği haber metinlerinde çeşitliliği, farklılığı, hoşgörüyü öne çıkarmaya gücü
olduğu kadar, çatışmayı sıradanlaştırma ve yayma konusunda da son derece etkili ve yönlendirici olabilir.
Medya sorumsuz veya dikkatsiz davranırsa, ırkçılığı ve kişilerin birbirine karşı nefret duyguları üretmesini
tetikleyebilir, besleyebilir ve güçlendirebilir. Ancak en kötüsü de bu tür tutumları mevcut iktidarın görüş ve
söylemlerini sıklıkla kullanarak meşrulaştırıp haklı çıkarabilir.
İNTERNETTE LGBTİ’LERE DÖNÜK NEFRET SÖYLEMİ
LGBTİ bireyler gündelik hayatın sosyal alanının bir ayağı olan internette de birçok önyargıya ve
ayrımcılığa dayanan uygulamalarla ve söylemlerle karşı karşıya kalıyor. Buna en iyi örneği, yakın zamanda 400
bin üyesi olan LGBTİ arkadaşlık sitesi "SheMaleTurk.com" web sitesinin beşinci kez erişime engellenmesi teşkil
etti. 17 Mart Cuma tarihinden beri erişime kapalı olan sitenin neden engellendiğine dair gerekçe ise
gösterilmedi. Gey, lezbiyen ve biseksüellerin arkadaşlık sitesi gabile.com ve lezbiyen arkadaşlık sitesi lezce.com
web siteleri de daha önce ikişer kez erişime engellenmişti.
Medya izleme gruplarının raporlarına göre, LGBTİ’lere yönelik nefret söylemi ülke gündemine bağlı
kalmaksızın sürekli olarak, özellikle muhafazakâr medyada kendine yer bulabilmektedir. Bu şekilde ayrımcı
yaklaşımı benimseyen medya mecraları; LGBTİ olmayı ‘hastalık’ , ‘sapkınlık’, ‘suç’, ‘günah’, ‘anormallik’ şeklinde
tanımlamakta ve LGBTİ’leri ötekileştiren, marjinalleştiren, aşağılayan, hakaret eden veya LGBTİ olmayı başka
gruplara hakaret etmek için kullanan haberler üretmektedir. Haber sitelerinde ise engellenmeyen ya da
müdahale edilmeyen homofobik ve transfobik zihniyetin ürettiği ve yazdığı okur yorumları da eklendiğinde,
LGBTİ’leri hedef alan nefret söyleminin sayı bakımından ciddi boyutlarda olduğu söylenebilir.
Diğer taraftan sosyal medyada nefret söylemi örnekleri ile doludur. Örneğin birkaç yıl önce cinsiyet
değiştirme ameliyatı olan oyuncu Rüzgar Erkoçlar’ın durumu, Ekşi Sözlük’te “Rüzgar Erkoçlar” başlığı altında ele
alınmıştır. Buradaki bazı ifadeler olayı insan hakları temelinde ele alırken, bazı ifadeler nefret söylemi
içermektedir. Twitter’da açılan #rüzgarerkoclar etiketinde ise bir birey üzerinden adeta tüm LGBTİ’lere yönelik
hakaret ve nefret söylemi örneklerine rastlanmıştır. Bunların pek çoğunun esprili içerik üretmek adına
kullanılması dikkat çekicidir. Mesela, her iki sosyal medya ortamında da cinsiyetçi dil; sözü edilen kişinin
‘yakışıklı’lığı ya da cinsiyet kimliği üzerinden alay edilerek sıkça vurgulanmıştır. Bundan yaklaşık iki hafta önce de
Mabel Matiz’e bir takipçisi sosyal medya hesabından cinsel yönelimi hakkında “Topsun falan ama bikaç şarkın
güzel…” şeklinde çirkin sözler söylemiştir.
Tüm bunlara karşın internet ortamları LGBTİ’lere yönelik nefret cinayetleri konusunda farkındalık
yaratmak için olumlu bir zemin de olmuştur. Örneğin, Temmuz 2013 boyunca Gaye, Dora, Doğa, Özge isimli 4
trans bireyin öldürülmesi nedeniyle Twitter’da "#transcinayetlerinedurde, #transfobioldurur,
#transcinayetlerinesescikar,#transcinayetleripolitiktir" etiketleri açılmıştır. Yine 2008’de babası tarafından
öldürülen gey Ahmet Yıldız’ın davasının olduğu Temmuz 2013’de #nefretcinayetlerinedurde etiketi altında
paylaşımlar yapılmıştır.
Selin Berghan’ın; ‘Lubunya-Transseksüel Kimlik ve Beden’ adlı kitabında yer verdiği transseksüel
görüşmeciler, medyayla ilgili sorulara verdikleri cevaplarda bir yandan çizilen transseksüel imajının yanlış
olduğunu belirtip bundan şikâyet ederken; medyanın kendilerini ‘dehşet saçan’, ‘olay çıkaran’, ‘saldırgan’,
‘zararlı’, ‘kavgacı’ olarak yansıtıp hayli olumsuz bir transseksüel imajı sunarak, toplum tarafından
dışlanmalarında çok büyük bir paya sahip olduğunu belirtmişlerdir. Dolayısıyla buradan hareketle bu tarz bir
zihniyete ya da görüşe mensup bir medya organı için LGBTİ bireyler medyada bir ‘sorun’ olarak algılanır ve
haber sunumları ise magazinsel, önyargılı hatta alaycı ve kışkırtıcı olarak nitelendirilebilir.
Günümüz medyasında eleştirel, hak odaklı habercilik ve muhalif olarak kendisini konumlandıran birkaç
medya organı hariç; ana akım medya olarak da adlandırılan medya mecralarında LGBTİ bireyler haberlere
yalnızca cinsel yönelimleri nedeniyle konu olmakta, haber söylemlerinde adil bir dil kullanılmamakta, LGBTİ
bireylerle ilgili haber söylemleri ya ‘aşırı temsil’ ya ‘eksik temsil’ ya da ‘yanlış temsil’ yoluyla kurulmaktadır.
Dolayısıyla LGBTİ’lerin var olma ve kendilerini ifade etme hakları görmezden gelinmektedir. LGBTİ bireylere
yönelik haberlerde en önemli nokta, travestilerin ve transseksüellerin ‘eğlence sektörü’ ya da ‘seks işçiliği’ ile
ilişkilendiriliyor olmasıdır. Bu ilişkilendirme ; toplumda LGBTİ bireylere yönelik var olan olumsuz algıyı beslemek
anlamına gelmekle birlikte, heteroseksüelizmin mevcut otorite tarafından ‘onaylanan’ ve dahası ‘olması
gereken’ olarak tanımlanan bir unsur olduğunun medya aracılığıyla meşruiyet kazanması demektir.
PEKİ LGBTİ İÇERİKLİ HABERLER ÜRETİRKEN MEDYA VE ÇALIŞANLAR NE YAPMALI, NELERE DİKKAT
ETMELİ?
Tüm bu anlatılanlardan yola çıkarak medya çalışanları haberlerini üretirken; cinsiyet, cinsel yönelim ve
cinsiyet kimliği ayrımcılığına karşı farkındalığın geniş bir tabana yayılması sürecinde, önemli bir rol
oynadıklarının bilincinde olmalıdırlar. Cinsel yönelimleri ve cinsiyet kimlikleri nedeniyle ayrımcılığa maruz kalan
lezbiyen, gey, biseksüel, trans ve intersekslerin sorunlarına daha fazla ilgi gösterip, LGBTİ odaklı hak haberciliği
alanına yönelmelidirler. Dolayısıyla LGBTİ’lerin bedenlerinin cinsel çağrışımlar yaratacak biçimde, gereksizce
görselleştirilmesinin önüne geçmeli ve salt cinsel nesneler olarak algılanmalarına izin vermemelidirler. Medya
çalışanları ve özellikle muhabirler LGBTİ konusuna yetkin ve hakim olmalı, kavramları iyi bilmelidir. Bu hakimiyet
; onları haberi oluştururken dilin içine yerleşmiş bir cinsi ya da cinsel yönelimi/cinsiyet kimliğini diğeri karşısında
aşağılayan cinsiyetçi, homofobik, bifobik ve transfobik sözcük ve söylemlerin dönüştürülmesi konusunda duyarlı
hale getirir. Medya çalışanları yanlı sözcük ve terimleri kullanmaktan kesinlikle kaçınmalı, yerine eşitlikçi bir
söylemi geliştirmek için çaba göstermelidir. Kısacası salt LGBTİ'lerle alakalı içeriklerde değil; medyadaki her
türlü içerikte, cinsiyetleri, cinsel yönelimleri ve cinsiyet kimlikleri ne olursa olsun, farklı yaş, görüntü, fikir, görev
ve rollere sahip insanların sunumunda, gelenekler, alışkanlıklar, cinsiyetçi, homofobik ve transfobik kalıp
yargılar dışına çıkılması konusunda gereken özeni göstermelidirler.
KAYNAKÇA:
http://www.kaosgldernegi.org/resim/yayin/dl/medyadalgbt.pdf
Medyada LGBT’lere Yönelik Nefret Söylemi Broşürü (Kaos GL ve Pembe Hayat Derneği)
http://bianet.org/bianet/lgbti/161312-medya-lgbti-bireylerin-yaninda-durmali
http://iletisimdergi.maltepe.edu.tr/article/viewFile/1099000026/1099000020 (Maltepe Üniversitesi-İletişim
Fakültesi Dergisi 2015 Bahar / NEFRET SÖYLEMİ VE YENİ MEDYA Zeynep Burcu Vardal (Yrd. Doç. Dr. Yeni Yüzyıl
Üniversitesi, İletişim Fakültesi, [email protected])
http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=14031207
http://bianet.org/kadin/lgbti/184689-lgbti-arkadaslik-sitesine-yine-erisim-engeli (Çiçek Tahaoğlu İstanbul - BİA
Haber Merkezi 21 Mart 2017, Salı)
http://gzone.com.tr/mabel-matizden-hayraninin-homofobik-hakaretine-kapak-gibi-cevap/
Lubunya- Transseksüel Kimlik ve Beden /Selin Berghan