cevher yataklarının sınıflandırılması

CEVHER YATAKLARININ
SINIFLANDIRILMASI
•Kullanım alanlarına göre •Türemsel(Jenetik) Sınıflandırma
•Jeolojik Sınıflandırma
•Doğal Sınıflandırma
Kullanıldıkları yere göre yapılan sınıflamalar 




Yakıtlar : Kömür, Petrol, Dogal Gaz
Aşındırıcı : Korindon, Grenat
Gübreler : Potas Tuzları, Fosfatlar, Yeşil Kumlar
Kıymetli Taşlar : Elmas, Opal, Turmalin
Yapım Malzemeleri : Taş, Cam Kumu, Çimento Kayası, Kil, Asfalt
 Endüstriyel  Ham Maddeler : Grafit, Barit, Boraks, Asbest, Kükürt
 Metalik Cevherler : Demir Cevheri, Bakır Cevheri vb.......
• Cevherlerin Kullanıldığı Yere Göre Sınıflandırılması
•
Demir Demir
•
Mangenez
•
Demirli Kromit, (metalürjik) •
Demirli Alaşımlar Molibden, Nikel, Kobalt
•
Volfram, Vanadyum
•
Baz Bakır, Kurşun,Çinko, Kalay •
• METALLER •
Hafif Alüminyum
•
Magnezyum
Titanyum
•
Demirsiz •
Kıymetli Altın •
Gümüş, Platin •
Nadir Radyum
•
Berilyum • Akıcı Sıvı: Petrol •
Gaz: Tabii Gaz  METAL OLMAYANLAR 











Yakıtlar Katı Taşkömürü, Linyitler,
Bitümlü Şistler, Borat
Uranyum
Yapım Malzemeleri Kum, Çakıl, Taşlar, Çimento malzemesi,
Kükürt
Kimya Maddeleri Tuz, Kromit(Kimyasal)
Prit, Borat Gübre Maddeleri Fosfat, Potas, Nitrat
Seramik Maddeleri Kil, Silis,
Feldispat
Diğer Metal Olmayanlar
• Refrakter Maddeleri Silis, Kil,Kromit (refrakter)
• Aşındırıcı Maddeler Kumtaşı, Korindon, Elmas
•
Koruyucu Maddeler Magnezit, Asbest, Mika
•
• Boya Maddeleri Kil, Diatomit, Barit
•
Kıymetli ve Yarı Kıymetli Elmas ve diğer
Taş mücevher taşları
Lilley 1952
Von Cotta’nın (1959) yapmış olduğu sınıflama yataklanma şekillerini esas almıştır. •
•
•
1 . Düzenli Yataklar:
Katmanlar
Damarlar
Yarık Damarlar
•
•
•
Katman Damarlar
Değme Damarlar
Merceksi Damarlar
2 . Düzensiz Yataklar
Yığınlar
‐Yatay
‐ Düşey
İçermeler ( Empregnasyonlar)
• Modern sınıflamalarda cevherin kökenine ilişkin kuramlar veya cevherlerin çökelme ve oluşum ortamları esas alınmaktadır. Bu biçimde yapılmış sınıflamalar üçe ayrılır:
• Türümsel (Jenetik) Sınıflama
• Jeolojik Sınıflama
• Doğal Sınıflama TÜREMSEL (JENETİK)SINIFLAMA
• Yataklardaki Minerolojik birlik ve bu yatakların belirli kor veya tortul kayaçlarla olan petrografik ilişkileri
• Nigli Sınıflaması
• Schneiderhöhn Sınıflaması
• Lindgren Sınıflaması
Nigli Sınıflaması 1929
(Plütonik‐Volkanik)
• Nigli Sınıflamasında Derinde plütonlar ve yüzeye yakın kesimlerdeki Volkanitlerle art oluşumlucevherleri sınıflandırmıştır.
1. Plütonik veya intrüsif
A. Ortomagmatik •
•
•
•
•
Elmas, Platin‐Krom
Titanyum‐Demir‐Nikel‐Bakır
B. Pnömatolitik‐Pegmatitik
Ağır Metaller‐Toprak Alkaliler‐Fosfor‐Titanyum
Silisyum‐Alkaliler‐Fluor‐Bor‐Kalay‐Molibden‐Volfram
Turmalin‐Kuvars C. Hidrotermal
Demir‐Bakır‐Altın‐Arsenik
Kurşun‐Çinko‐Gümüş
Nikel‐Kobalt‐Arsenik‐Gümüş
Karbonat‐Oksit‐Sülfat‐Flüorid
2. Volkanik veya Ekstrüsif
•
Kalay‐Gümüş‐Bizmut
•
Ağır Metaller
•
Altın‐Gümüş
•
Atimon‐Civa
•
Nabit Bakır
•
Denizel Volkanik ve Biyokimyasal Çökelmeler
Schneiderhöhn Sınıflaması
• Akışkan haldeki cevherin özelliğine • Mineral birliğine
• Derinde ve yüzeyde oluşmasına • Çökelme tipine
• Gang ve Yan Kayaca göre 1. İntrüsif ve Likit‐Magmatik Yataklar
2. Pnömatolitik Yataklar
Pegmatit Damarları
Pnömatolitik Damarlar ve İçirmeler
Kontak Pnömatolitik Ornatımlar
3. Hidrotermal Yataklar
Altın ve Gümüş Birlikleri
Pirit ve Bakır Birlikleri
Kurşun‐Gümüş‐Çinko Birlikleri
Gümüş‐Kobalt‐Nikel‐Bizmut‐Uranyum Birlikleri
Kalay‐Gümüş‐Volfram‐Bizmut Birlikleri
Antimon‐Civa‐Arsenik‐Selenyum Birlikleri
Sülfür Olmayan Birlikler
Metal Olmayan Birlikler
3. Hidrotermal Yataklar
• Altın ve Gümüş Birlikleri
•
•
•
•
•
•
•
•
1. Hipabisal (Derin) Birlikler
a. Katatermal altınlı kuvars damarları
b. Silikatlı kayaçlarda altınlı içirmeler
c. Karbonatlı kayaçlarda altınlı ornatımlar
d. Mezotermal altın‐kurşun‐selenyum yatakları
2. Yarı Volkanik (Yüzeye Yakın) Birlikler
a. Epitermal propilitli altınlı kuvars ve gümüşlü altın damarları
b. Epitermal altın tellür damarları
c. Epitermal altın selenyum damarları
d. Alünitli altın yatakları
e. Epitermal gümüş yatakları
Lindgren Sınıflaması
• Bu Sınıflamada Ardoluşumlu Yataklar,
• Oluş ısısı ve derinliğin foksiyonu
• Isıbasınç değişimi
• I. Yığışımın kimyasal olaylarla gerçekleştiği yataklar (Isı ve basınç çok geniş sınırlar içindedir.)
• A. Magma içinde ayrışmalarla oluşmuş
• B. Kayalar içine yerleşmiş
• 1. Kayaca yabancı maddelerin girmesiyle oluşan yığışımlar (Ardoluşumlu)
• 2. Bizzat bir jeolojik kütle içinde bulunup da sonradan oluşa gelen yığışımlar
• C. Yüzey suları içinde oluşma yataklar
• C. Yüzey suları içinde oluşma yataklar
•II Yığışımın mekanik olaylarla gerçekleştiği yataklar.
Lingren Sınıflaması
I. Yığışımın kimyasal olaylarla gerçekleştiği yataklar (Isı ve basınç çok geniş sınırlar içindedir.)
A. Magma içinde ayrışmalarla oluşmuş.
• 1. Magmatik yataklar (Magmatik salgı yatakları). Isı: 700‐1500 C, basınç: çok yüksek.
• 2. Pegmatitler. Isı: çok yüksek‐orta, basınç: çok yüksek.
B. Kayalar içine yerleşmiş.
• 1. Kayaca yabancı maddelerin girmesiyle oluşan yığışımlar (Ardoluşumlu)
A. Kor kayaç yerleşmesine bağlı yataklar.
• i. Doğrudan magmatik gaz yayılımları ile.
• a. Volkanik olaylardan. Süblimatlar, fümeroller. Isı: 100‐600 C, basınç: atmosfer‐orta
• b. Orta derinlikteki yığışımlar (Mezotermal yataklar). Isı: 500‐800 C, basınç: çok yüksek.
• ii.Magmatik gazlarla yüklü yukarıya çıkışlı sıcak sularla.
• a. Çok derinde yahutta yüksek ısı ve basınç altındaki yığışımlar (Hipotermal yataklar). Isı: 300‐500 C, basınç: çok yüksek.
• b. Orta drinlikteki yığışımlar (Mezotermal yataklar). Isı: 200‐300 C, basınç: yüksek.
• c. Az derinlikteki yığışımlar (Epitermal yataklar). Isı: 50‐200 C, basınç: orta
• d. Hemen hemen seyreltik eriyiklerden oluşma yığışımlar (Teletermal yataklar). Isı ve basınç düşük.
• e. Sığ derinliklerde fakat yüksek ısıdaki yığışımlar (Ksenotermal yataklar). Isı: yüksek‐düşük, basınç: orta‐atmosferik.
B. Kor kayaç olaylarından bağımsız yataklar. Orta veya az derinde dış kökenli suların dolaşımı ile. Isı: 100 C üzerinde, basınç: orta.
2. Bizzat bir jeolojik kütle içinde bulunup da sonradan oluşa gelen yığışımlar.
• a. Dinamik ve bölgesel başkalaşım ile oluşan yığışımlar. Isı: 400 C üzerinde, basınç: yüksek.
• b. Derin dolaşımlı yeraltı suyu etkisiyle oluşma yığışımlar. Isı: 0‐100 C, basınç: orta.
• c. Yüzeyde veya yüzeye yakın ayrışma ile oluşma kalıntı yığışımlar. Isı: 0‐100 C, basınç: orta‐atmosferik.
C. Yüzey suları içinde oluşma yataklar
1. Eriyiklerin birbirlerine etkisi ile. Isı: 0 – 70 C basınç : orta
a. Anorganik reaksiyonlarla b. Organi reaksiyonlarla
2. Çözeltilerin buharlaşmasıyla
II Yığışımın mekanik olaylarla gerçekleştiği yataklar.
Rauguin jeoloji sınıflaması
• Magmatik yataklar
• Kontakt yataklar
• Peribatolitik yataklar
• Volkanik yataklar
• Yeraltı sularının derinde dolaşımı ile oluşmuş yataklar
• Sedimanter olmayan epikontinantal yataklar
• Alüvyoner yataklar
• Lagünel yataklar
DOĞAL SINIFLAMA
• Doğal Sınıflamanın Temelini Yatak Tipi Kavramı Oluşturmaktadır. • Yatak Tipi : Jeolojik ve mineralojik nitelikleri ve onları çevreleyen yan kayacın özellikleri ile belirlenmektedir. Yatak Tiplerinin saptanmasında Gerekli olan veriler:
•
• Doğrudan Yataklara İlişkin Özellikler
•
•
•
•
Parajenez ve Süksesyonu
Yüzeysel Ayrışması
Derin Kökenli ve yüzey kökenli cevherin kimyasal bileşim ve tenörleri
Cevher veya metal rezervi. Tenör ile rezerv arasındaki bağlantı.
• yatakları çevreleyen oluşuklukların özellikleri:
•
•
•
•
•
Yan kayacın litolojisi ve stratigrafisi, kontaklarda ayrışması. Yan kayaç yapısı ile ilişkili olarak yatak şekli
Yakında plütonik veya volkanik kayaç varlığı zonlanma durumu
Yatağın yaşı ve bölgenin jeolojik tarihçesi • Yüzeysel Ayrışmalara bağlı maden yatakları
• Tortulaşma ve tortul kayaçlara bağlı maden yatakları
• Bazik ve ultra bazik taneli kayaçlara bağlı maden yatakları
• Granit ve Granitleşmeye bağlı yataklar
• Volkanizma ve yarı volkanik kayaçlara bağlı maden yatakları
• Başkalaşım ve Başkalaşmış serilere bağlı maden yatakları
Maden Yataklarında Denge Diyagramları ve Doğal Denge Sistemleri