ULU HAKAN SULTAN II. ABDULHAMİD HAN

www.dogubatiekseni.com/dergi/index.php/tid
22
Muş Alparslan Üniversitesi
ULU HAKAN
SULTAN II. ABDULHAMİD HAN
(21 Eylül 1842-10 Şubat 1918)
Tarih ve İnsan Dergisi, Yıl 1 (2017), Sayı 1 (Mayıs)
MŞÜ Tarih Araştırmaları Topluluğu
Tarih ve İnsan
Melek Meriç
Tarih Öğrencisi
S
ultan Abdulmecid’in
oğludur. Henüz 10
yaşında iken annesi Tirimüjgan
Sultan ölünce
bakımını Abdulmecid’in
diğer çocuksuz eşi Pirüste
Kadın Efendi üstlendi. Pirüste
Kadın Efendi Abdulhamid’i
kendi çocuğu gibi büyüttü.
Babasının ölümünden sonra
tahta yerine geçen amcası
Abdulaziz diğer şehzadelerle
birlikte Abdulhamit’in
eğitimiyle de yakından
ilgilendi. 1876 yılında
çıktığı Avrupa gezisinde
Abdulhamid’i de beraberinde
götürdü. Abdulhamid bu
Avrupa gezisinde Avrupa’nın
modernleşmesi ile ilgili her
şeyi gözlemlemeye başladı
ve birçok şeyi daha sonradan
tahta geçinde uygulamaya
başlayacaktır.
TAHTA ÇIKIŞI
Abdulaziz tahttan indirilerek
yerine geçen IV. Murat delilik
işaretleri göstermesi üzerine
1876’da tahttan indirildi.
Yerine II. Abdulhamid padişah
oldu ( Mithat Paşa’nın
meşrutiyeti ilan etmesi şartı
ile ). Abdulhamid orta kültürlü olmasına rağmen zeki ve
kurnaz bir adamdı. Şehzadeliği
zamanında nispeten serbest
yaşayarak yetiştiği için siyasi
konularda iyiydi.
Tahta çıktığı zaman imparatorluk karışık bir durumda
idi. Daha önceden başlamış
olan Bosna-Hersek ve Bulgaristan isyanları, Sırbistan ve
Karadağ harpleri de devam
ediyordu. Şark meselesinin
hali için İstanbul’da elçilikler
bir konferans toplanırken
Abdulhamid verdiği sözü
tutarak Kanun-i Esasi’yi ilan
ettirdi. Konferansın kararlarını
devlet erkânlarından meydana gelen meclis kabul
etmedi. Sadrazam Mithat
Paşa ayrıca padişaha vazifesini ağır bir şekilde ihtar eden
Popüler Tarih Dergisi
Muş Alparslan Üniversitesi
Abdulhamid Osmanlı
İmparatorluğu’nun 34.
padişahı ve 113. İslam halifesidir. Bunalımlı bir dönemde
tahta çıkan Abdulhamid
batıya karşı dengeci, doğuya
karşı İslamcı politikalar
izlemiş, ülke içinde monarşiyi
güçlendirmiştir.
II.Abdulhamid , diğeri
de Sultan Vahdettin (VI.
Mehmet)’dir.
Tahttan indirilen Sultan Abdulhamid Selanik’e sürgüne
gönderildi, burada Alati’ni
Köşkün de oturmaya mecbur bırakıldı. Balkan Savaşı
çıkınca da Abdulhamid
Beylerbeyi Sarayı’na getirildi
ve 10 Şubat 1918 yılında
burada vefat etti.
23
www.dogubatiekseni.com/dergi/index.php/tid
24
Muş Alparslan Üniversitesi
bir tezkere yazınca II.Abdulhamid kendisini
sadrazamlıktan azlederek sınır dışına sürgüne
etti. Bunun üzerine yine de söz verdiği üzere
seçim yaptırıp Mebusan Meclis’ini toplantıya
davet etti. Rusya’nın harp ilan etme tehlikesini önlemek için İngiltere’nin daveti üzerine
Londra’da toplanan konferansın kararlarını
Mebussan Meclisi’ne havale etti. Meclis bu
kararları ve Rus teklifini reddedince Rusya,
Romanya ile birlikte Osmanlı İmparatorluğu’na
harp ilan etti ( 93 Harbi ). Türk orduları yer yer
başarı kazanmasına rağmen, Abdulhamid bu
yenilgiyi bahane ederek meclisi süresiz olarak
kapattı. Bu döneme de istibdat dönemi denildi.
İstanbul kapılarına kadar gelen Ruslarla çok ağır
şartlarda Ayastefanos ( Yeşilköy ) Anlaşmasını
imzalamak zorunda kaldı ( 3 Mart 1878 ). Bu
anlaşmaya göre:
Büyük bir Bulgaristan Krallığı kurulacaktı.
Sırbistan, Karadağ, Romanya bağımsız olacaktı.
Bosna-Hersek’e özerklik verilecekti.
Kars, Ardahan, Batum, Doğubeyazıt Rusya’ya
bırakılacaktı.
Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş tazminatı
ödeyecekti.
Tarih ve İnsan Dergisi, Yıl 1 (2017), Sayı 1 (Mayıs)
Girit’de ve Ermenilerin bulunduğu yerlerde
ıslahatlar yapacaktı.
Rusya bu antlaşmayla Panslavizm politikasında
başarılı olmuş, Bulgaristan üzerinden Ege
Denizi’ne ulaşma imkânı elde etmiştir.
Rusya’nın Balkanlarda güçlenmesinden
rahatsız olan Avrupa devletleri Ayastefanos Antlaşması’nı ortadan kaldıran Berlin
Antlaşmasını imzaladılar. Bu antlaşmayı hafifletmek bahanesi ile Berlin’de toplanan 2.
Konferansta Balkan devletlerinin Osmanlılarda
aldıkları bazı yerler ve imtiyazlar verildiyse de
harbe girilmemiştir.
Memleket içerisinde idaresini bildiği gibi
devam ettirmek isteyen Abdulhamid o sırada
Abdulaziz’in intihar etmeyip öldürülmüş olduğu
iddiasını ileri sürerek, Yıldız’da bir mahkeme
kurdu. Mithat Paşa ile Damat Mahmut ve
Damat Nuri Paşaları bu mahkemede mahkûm
ettirdi. Ölüm cezasını sürgüne çevirerek bunları
sürdürdü. Nuri Paşa yolda öldü. Mithat ve
Mahmut Paşaları da 1883 yılında hapsedilmiş
oldukları Taif zindanında boğdurttu. Kısa bir zaman sonra dış felaketler ve oldu bittiler birbirini
MŞÜ Tarih Araştırmaları Topluluğu
Tarih ve İnsan
kovalamaya başladı. Fransızlar 1887’de Tunus’u, İngilizler 1882’de Mısır’ı Bulgarlar da 1885 Doğu
Rumeli Vilayetini işgal ettiler. Yunanistan 1897 de Girit’teki isyan yardımına kalkınca savaş ilan
edildi. Bu savaş başarıyla neticelenmesine rağmen büyük devletlerin baskısıyla Girit bağımsızlığına
kavuştu. İçteki baskı idaresi ve dışarıdaki başarısızlıklar memleket içindeki memnun olmayanları
bir araya getirip gizliden gizliye İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin propagandası Makedonya’daki
subaylar arasında yayıldı. Padişah Kanun-i Esasi’yi 2. defa ilan etmek zorunda kaldı, yalnız bu hürriyet havası fazla uzun sürmedi. Avusturya, Macaristan, Bosna-Hersek tamamen ilhak edildi. Girit
Yunanistan’a katıldı, Bulgaristan hürriyetini ilan etti. 13 Nisan 1909’da 31 Mart Vakası adı verilen
“din elden gidiyor” bahanesi ile bir ayaklanma oldu.
İ
31 MART OLAYI ( 13 Nisan 1909 )
Popüler Tarih Dergisi
Muş Alparslan Üniversitesi
ttihat ve Terakki karşıtı yazılar yazan Serbest Gazetesi’nin yazarı Hasan Fehmi’nin
ölümüyle isyan başladı. Meşrutiyet yönetimini istemeyen İttihat ve Terakki muhalif
taraflarca çıkarılmıştır. İsyanda en etkili grup olan Avcı Taburları’dır. Taksim Kışlası’ndaki
Avcı Taburları’na bağlı askerler ayaklanma çıkararak, ülkenin şeriata göre yönetilmesini
istemişlerdir. Dönemin hükümeti ( Hüseyin Hilmi Paşa ) isyancılarla uzlaşma yoluna gidince,
hükümet üyeleri tek tek istifa etmiş, yeni kabineyi de Tevfik Paşa kurmuştur. İsyan, Selanik’ten
gelen komutanlığını Mahmut Şevket Paşa’nın, kurmay başkanlığı Mustafa Kemal’in yaptığı
Hareket Ordusu tarafından bastırılmıştır. Mustafa Kemal ayrıca Hareket Ordusu’nda “Kolağası”
olarak da görev almıştır. İsyanın bastırılmasında sonra sıkı yönetim ilan edilmiş ve II.Abdulhamid
tahttan indirilerek yerine Mehmet Reşad ( V. Mehmet ) tahta çıkarılmıştır.
31 Mart Olayı Türk tarihinde rejime (yönetim şekline) karşı çıkan ilk isyandır.
31 Mart Ayaklanması’nın bastırılmasıyla İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yönetimdeki etkinliği
artmış ve meşrutiyet rejimi korunmuştur.
25
26
Muş Alparslan Üniversitesi
Osmanlı tarihinde meclis kararı ile tahttan indirilen iki padişah vardır. Bunlardan ilki Sultan II. Abdulhamid , diğeri de Sultan Vahdettin (VI. Mehmet)’dir.
Tahttan indirilen Sultan Abdulhamid Selanik’e sürgüne gönderildi, burada Alatini Köşkü’nde oturmaya mecbur bırakıldı. Balkan Savaşı çıkınca da Abdulhamid Beylerbeyi Sarayı’na getirildi ve 10
Şubat 1918 yılında burada vefat etti.
www.dogubatiekseni.com/dergi/index.php/tid
SULTAN ABDULHAMİD DÖNEMİNDEKİ GELİŞMELER
Devlet Yıldız Sarayı’ndan yönetilmiştir.
Hafiyelik teşkilatı kurulmuş, ajanlar oluşturulmuştur.
Düyun-u Umumiye İdaresi ( Genel Borçlar İdaresi ) kurulmuştur.
Osman Hamdi Bey güzel sanatlar okulu olan Sanay-i Nefise Mektebi’ni açmıştır. Bu okul günümüz
de Mimar Sinan Güzel Sanatlar Fakültesi olarak çalışmaktadır.
Mecelle bu dönemde uygulanmaya konulmuştur.
Kimsesiz, sakat ve yaşlı insanlara yardım amacıyla Darülaceze kurulmuştur.
Şişli Etfal Hastanesi kurulmuştur.
Beşiktaş, Galatasaray ve Fenerbahçe spor kulüpleri kurulmuştur.
Ermenilere karşı Hamidiye Alayları kurulmuştur.
Batı edebiyatçılarının romanları yasaklandı.
Ahmet Mithat tarafından Tercüman-ı Hakikat çıkarıldı.
Haydar Paşa Garı yapıldı.
Abdulmecid ve Abdulhamid adıyla ilk denizaltılar alındı.
İlk kez engelliler için Yıldız Sağırlar Okulu açıldı.
İlk hidroelektrik santrali Tarsus da açıldı.
Ziraat Bankası kuruldu. Mithat Paşa’nın kurduğu bu banka ilk milli bankadır.
Tarih ve İnsan Dergisi, Yıl 1 (2017), Sayı 1 (Mayıs)
MŞÜ Tarih Araştırmaları Topluluğu
Tarih ve İnsan
Sanayi ve ticaret odaları kuruldu.
İlk ticaret borsası olan İzmir Ticaret ve Sanayi Bankası kuruldu.
İstanbul’da ilk kez elektrikli otomobil kullanıldı.
Osmanlı’da ilk telefon hattı Galata ve Eminönü’nde kuruldu.
Padişah tarafından planı çizilen ilk cami olan Yıldız Hamidiye Cami yapıldı.
Abdulhamid’i destekleyen Tanin ve muhalefet yapan Muhbir, İbret, Hürriyet, Meşveret ve Terakki
gazeteleri çıkarıldı.
İlk Osmanlı arkeoloji müzesi kuruldu.
İstanbul’da Kasımpaşa’da ilk deniz müzesi açıldı.
İzmir Saat Kulesi yapıldı.
SULTAN ABDÜLHAMİD HAKKINDA SÖYLENEN SÖZLER
Abdülhamid’i anlamak her şeyi anlamak olacaktır! ( Necip Fazıl Kısakürek )
Dünya da 100 gram akıl varsa 90 gramı Abdülhamid Han’da, 5 gramı bende, 5 gramı da diğer
dünya siyasetçilerindedir. ( Prens Bismarck )
Abdülhamid devrinin her yirmi dört saati bir muamma ile doludur. ( N.Nazif Tepedelenlioğlu )
Çok hassasiyetli, azametli idi. Hiç şüphesiz şahsen merhametliydi. ( Fethi Okyar )
II. Abdülhamit, meziyet ve kusurları ile son imparatordu. Onda sonra Osmanlı tahtının bir parıltısı
ve ağırlığı kalmamıştır. ( Turgut Özakman )
Dünyanın son hükümdarı, son evrensel imparatoru 2. Abdülhamid Han’dır. ( İlber Ortaylı )
Sen değil naşın hükümdar olsa elyakdır bize, dönsün etsin taht-ı Osmaniye tabutun ettin cülus. (
Ahmet Rasim )
KAYNAKÇA
GEORGEON François, Çev. BERKTAY Ali, Sultan Abdülhamid, İletişim Yayınları, İstanbul,
2015.
KISAKÜREK N.Fazıl, Ulu Hakan İkinci Abdülhamid Han, Büyük Doğu Yayınları, İstanbul,
2016.
MISIROĞLU Kadir, II. Abdülhamid Han, Sebil Yayınları, İstanbul, 2013.
ORTAYLI İlber, Osmanlı’ya Bakmak, İnkılâp Kitapevi, İstanbul, 2016.
OSMANOĞLU Ayşe, Babam Sultan Abdülhamid, Timaş Yayınları, İstanbul, 2013.
SIRMA İhsan Süreyya, Belgelerle II.Abdülhamid Dönemi, Beyan Yayınları, İstanbul, 1998.
Muş Alparslan Üniversitesi
Popüler Tarih Dergisi
27