what ıs comparatıve polıtıcs?
advertisement
Türkiye iktisat tarihi: 1908-1961 Türkiye iktisat tarihi: 1908-1961 • 1908-1922: Devrim ve savaş yılları • 1923-1929: Açık ekonomi koşullarında yeniden inşa • 1930-1939:Korumacı-devletçi sanayileşme • 1940-1945:Bir kesinti: İkinci Dünya Savaşı • 1946-1953:Dünya ekonomisiyle farklı bir eklemlenme • 1954-1961:Tıkanma ve yeniden uyum Üç temel soru • Dönemlendirme neye göre yapılır? • Her dönemeçte belirleyici faktörler nelerdir? İç ve dış dinamiklerin rolü nedir? • Her dönemde kazanan-kaybeden toplumsal-sınıfsal kesimler hangileridir? 1908-1922: Devrim ve savaş yılları • “Osmanlı: Yabancı sermayenin etki alanının en fazla olduğu bağımsız devlet” (Mears, 1924) • Yarı-sömürge: • 1) hammadde ihracatçısı, sınai ürün ithalatçısı (ör. pamuk/iplik, kumaş) • 2) dış borçlanma • • • • • • • • Ulusal kapitalizm karşısında engeller 1)nesnel (ekonomik) a) Osmanlı burjuvazisinin cılızlığı -sanayi değil dış ticaret (komprador), gayri müslim -iç ticaret (küçük ve orta ölçekli, esnaf), Türk ve Müslüman (zayıf) Burjuva devrimiaydınlar 2) öznel (ideolojik) -liberaller (serbest ticaretçi)-Cavit Bey (tarımsal ihracata dayalı uzmanlaşma, yabancı sermayeye açıklık,serbest piyasa) • -ulusalcılar (milli iktisat okulu)-Ahmet Mithat, Ziya Gökalp (devlet müdahalesiyle korumacı sanayileşme) • 1908-1922: Devrim ve savaş yılları II • Ulusal kapitalizmi hızlandıran etkenler • -savaş koşulları • -dış ticaret yolları kapandı, iç ticaretcoğrafi unsurlar arasında ekonomik bağ (ör. İstanbul’a hububat) • -vurgun-karaborsailkel birikim (tüccarlar ve çiftçiler) 1908 sonrasında yerli sermaye lehine uygulamalar 1909: Tatil-i Eşgal Kanunu (grev yasağı) 1913: Teşvik-i Sanayi Kanunu (yerli yatırımlara ayrıcalık) • Ekonomik bağımsızlık: hukuksal imtiyazların kaldırılması • (yabancı sermaye ve dış borçlanma devam) • Savaş yılları: gümrük tarifeleri artırıldı, dış borçlanma yerine devlet tahvili • 1919: Kurtuluş savaşının finansmanı-iç kaynaklar • Sanayi cılız (buğday öğütme, tütün ve deri işleme, ipekçilik) • Siyasal iktidara yakın İstanbullu müslüman Türk burjuvazisi zenginleşti 1923-1929: Açık ekonomi koşullarında yeniden inşa • Siyasi kopuşa rağmen iktisat politikaları aynı • İki faktör: Lozan Anlaşması ve büyük buhran • Milli İktisat okulunun korumacı-sanayileşmeci politikalarına Lozan Anlaşması engel oldu • Lozan (1923): • 1) kapitülasyonlar kaldırıldı • 2) Osmanlı borçlarından çoğu (2/3)Türkiyeye devredildi, taksitlendirildi (ilk taksit: 1929) • ithal ve yerli mallara farklı vergi uygulamasını önlüyor,sadece devlet tekeline yüksek fiyatbirçok mal devlet tekeline alındıbu tekeller sonra siyasi kadroların da ortak olduğu özel şirketlere devredildi (devlet desteğiyle yerli burjuvazi yetiştirme) • 1923: İzmir İktisat Kongresi (İstanbullu müslüman Türk burjuvazisi ve büyük toprak sahipleri egemen) • Yabancı sermayeye ayrıcalık yoktu ama olumlu bakılıyorduyerli sermayeyle ortaklıklar desteklendi (yabancı: sermaye, yerli: siyasal iktidarla ilişki) • İstisna: demiryollarında yabancı sermaye tasfiye edildi, devletleştirildi • kabotaj (Türk limanları arasında deniz ulaşımı yapma) hakkı yabancı sermayeye yasaklandı, tütün rejisi devletleştirildi • 1927: Teşvik-i Sanayi Kanunu 1923-1929: Açık ekonomi koşullarında yeniden inşa II • • • • • Açık ekonomi: serbest ihracat-ithalat Tarımsal ürün ihracatı, sınai tüketim malları ithalatı Tarımsal üretim hızla arttı Sanayi gelişme hızı da arttı ama yeniden inşa nedeniyle Sanayinin bileşiminde değişim olmadı • • • 1925: tarımda aşar vergisi kaldırıldı Daha önce aşar iltizam yoluyla toplanıyordu, %20 pay mültezime gidiyordu Aşarın kaldırılmasıyla tarımsal ürün tarım dışına doğrudan ticaret yoluyla pazarlanmaya başladı Aşardan doğan gelir kaybı şeker ve gazyağının vergilenmesiyle karşılandıkentli emekçi-tüketicilerden tarım kesimine gelir aktarımı • • 1929: Büyük buhran (aynı zamanda Lozan sınırlamalarının kalktığı, borç taksitlerinin başladığı dönem) Daha korumacı bir gümrük tarifesi 1930-1939:Korumacı-devletçi sanayileşme • İktisat politikalarında belirgin bir kopuş • İlk sanayileşme dönemi • 1908-1929: milli bir kapitalizm için devletin bireyleri zenginleştirecek ortamı sağlaması, böylece oluşan yerli burjuvazinin yabancı sermayeyle işbirliği içinde sanayileşmeyi gerçekleştirmesi (ama serbest ticaret koşulları içinde) • Gerçekten devlet desteğiyle bir yerli zenginler tabakası oluştu (ticaret, aracılık) ama sanayileşme olmadı • Büyük Buhranhammadde fiyatları düştüdışa kapanma • Eskiden ithal edilen üç beyaz (un, şeker, kumaş) içeride üretilmeye başladı 1930-1939:Korumacı-devletçi sanayileşme II • 1931-32: Sadece koruma (dış ticaret ve kambiyo kontrolü var, içe dönük müdahale yok) • Tarım ürünleri fiyatlarındaki düşmeçiftçilerde huzursuzlukyeni bir model (devletçilik)tarımsal piyasalarda devlet denetimi • Yabancı yatırımların millileştirilmesi • Devletin tarım dışı alanda asli yatırımcı olması (demiryolu ve deniz yollarından sonra belediye hizmetlerinde, enerjide, sanayi ve maden sektörlerinde) • 1934: Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı • Hafif sanayi (tekstil ve gıda) egemen • dışa dönük ticaret burjuvazisinin durumunda bozulma, sanayi burjuvazisinde yükselme 1940-1945:Bir kesinti: İkinci Dünya Savaşı • Savaş ekonomisiÜretimde gerileme, darlık ve enflasyon • İki hükümet, iki farklı yaklaşım 1) Refik Saydam hükümeti (1939-1942) • katı fiyat denetimleri ve tarım ürünlerine düşük fiyatla el koyma • 1940: Milli Koruma Kanunuçalışma saatlerinin uzatılması, özel işletmelere geçici el koyma, temel malların vesikayla dağıtılması) 2) Şükrü Saraçoğlu hükümeti (1942-1948) • Piyasa üzerindeki denetimleri gevşetti, aşırı kazançlara ve enflasyona karşı: • 1942 Varlık Vergisi Kanunuesas olarak ticaret burjuvazisi (azınlıklar)Anadolu kökenli yeni zenginler • 1944 Toprak Mahsulleri Vergisiçiftçiler üzerinde ağır yük 1946-1953:Dünya ekonomisiyle farklı bir eklemlenme • • • • • • • Çok partili parlamenter rejime geçiş iktisat politikalarında halkın talepleri dikkate alınmak zorunda Ticarette serbestleşme, dış pazara dönük ve tarıma ağırlık veren politikalar İç dinamik: Savaş yıllarındaki politikalar iki farklı sermaye kesimi: 1) İstanbullu, gayrimüslüm ticaret burjuvazisi Varlık Vergisi, büyük çiftçiler Toprak Mahsulleri Vergisi yüzünden tedirginDP 2) Siyasi kadrolara yakın Anadolu kökenli ticaret sermayesiCHP içinde reformcuların tasfiyesi (1947) Dış dinamik: ABD’nin serbest ticaret doktrini, Marshall Planıdış yardımlar, yabancı sermayeye teşvik, IMF, Dünya Bankasına üyelik • 1954-1961:Tıkanma ve yeniden uyum • İhracat mallarına talepte azalmaliberal dış ticaret politikalarının sonukontrollü dış ticaret, ithal ikameci sanayileşmeye dönüş
