Slayt 1

BATI KARADENİZ ORMANCILIK
ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ
Metin SERİN
Enstitü Müdürü
Orman Koruma, Yaban Hayatı ve Korunan Alanlar
Araştırmaları Başmühendisliği
Kurumsal Kimlik
16/12/2010
Görevleri:
Yangın, çeşitli zararlılara ve olumsuz müdahalelere karşı koruma, önleme,
mücadele yöntemleri, tedbirleri ve teknikleri, doğal çevre olarak ormanların
fonksiyonları ve korunması ile yaban hayatı, turizm, rekreasyon, muhafaza
ormanları, milli parklar, orman içi dinlenme yerleri ve tabiatı koruma alanları
konularında araştırmalar yapmak.
Orman Koruma Yaban Hayatı ve Korunan Alanlar Araştırmaları Başmühendisliği
uygulamacı birimlerin ihtiyaçları doğrultusunda çalışmalar yapmaktadır. Yine bu
birimlerin sorunlarına yönelik çözüm önerileri rapora bağlanmakta gerektiği
takdirde de projeli çalışma olarak ele alınmaktadır. Biten projelerin sonuçları
uygulamacıya aktarılmaktadır. Yapılan çalışmalar sırasında Bölgemizde bulunan
Orman Bölge Müdürlükleri ve Orman Fakültelerinin ilgili birimleriyle sürekli temas
halinde bulunulmaktadır. Son yıllarda özellikle kabuk böcekleriyle ilgili
çalışmalara ağırlık verilmiştir.
CHILOPODA
INSECTA
ARACHNIDA
DIPLOPODA
CRUSTACEA
SYMPHYLA
Orman Entomolojisi
Entomoloji?
Entos = böcek
logy = bilim.
Entomoloji = Böcek Bilimi
ORMAN ENTOMOLOJİSİ:
Böceklerin
orman ve orman ürünleriyle olan ilişkilerinden,
onların tanınması,
zararı,
biyolojisi ve
onlara karşı alınabilecek koruyucu önlemleri araştıran ve
inceleyen bir bilim dalıdır.
BÖCEKLERİN BAŞARI ÖLÇÜTLERİ
VE İNSANLAR AÇISINDAN ÖNEMİ







Tür sayısının fazlalığı
(3/5)
Eski zamanlardan beri
var olmaları (Devonian)
Farklı yaşam
ortamlarına kolayca
uymaları
Üreme kapasitelerinin
yüksek olması
Vücut yapısı
(İntegüment)
Küçük boyutlarda
olmaları
Uçabilme kabiliyetleri


% 10’unun zararlı
olması
Diğerlerinin nötr veya
yararlı olması
BÖCEKLERİN FAYDALARI VE
ZARARLARI







FAYDALAR
Ürünler( İpek, Bal,
Bal mumu v.b.)
Tozlaşma
Doğal düşman
Yaban hayatı için
besin
Çevre temizleyici
Deney hayvanı
Besin maddesi



ZARARLAR
Bitkilerde zarar
İnsanları ve diğer
hayvanları rahatsız
etme ve yaralanma
Değerli ürünlerin yok
edilmesi

Alman aracıların, köylüden tanesini 5-30 YTL'den aldıkları geyik böceğini, 3 bin dolardan satın alan Japonları Türkiye’ye turist olarak gelip
böcek kaçakçılığına yöneldiği, ilginç yöntemlerle gümrükten geçtikleri ileri sürüldü.
Hatay’ın Dörtyol İlçesi Amanos Dağları'nda bulunan ve Japonların çizgi film kahramanı geyik böceği (lucanus cervus) ticaretinde, Alman
aracıları aradan çıkarmaya çalıştıkları iddia edildi. Dörtyol’da faaliyet gösteren Amanos Çevre Koruma ve Dayanışma Derneğinin Başkanı
Nazım Sönmez, Amanos Dağları'ndaki bilinçsiz böcek avcılığına karşı başlattıkları mücadeleyi sürdürdüklerini belirterek konunun Japon
basının da ilgisini çekmeye başladığını söyledi.
2 AY ÖMÜRLERİ VAR
Sönmez, Japon Kyodo Haber Ajansı'nın, bu böcekleri incelemek için İstanbul temsilcilikleri aracılığıyla kendilerine ulaşarak, görüşme
talebinde bulunduğunu ifade etti. Ömrü 2 ay olan geyik böceklerinin Japonya’da çocuklar tarafından özel kutularda piyasaya sürülen
yemleriyle özenle beslendiğini anlatan Sönmez, öldükten sonra ise anahtarlık ya da süs olarak sergilendiğini, kolleksiyonerlerin ise bu
böceği binlerce dolar karşılığında temin etme yoluna gittiklerini vurguladı.
ÇİZGİ ROMAN KAHRAMANI
Geyik böceklerinin dünyada bilinen 800 çeşidi arasında en değerlisi olarak gösterilen ve Türkiye'de sadece Amanos Dağları'nda yaşayan 6
antenli geyik böceklerine dikkat çeken Sönmez, özellikle Japonya'da, yaygın olan ''Mushiking: King of the Beetles'' (Böceklerin Kralı:
Mushiking) adlı çizgi film, roman ve kart oyunları nedeniyle çocukların ve koleksiyoncuların büyük ilgisini çektiğini belirtti.
JAPONLAR ARACIYI KALDIRMAK İSTİYOR
Yöreye gelen bir Japon ekibine yardımcı olmak isterken, Amanoslarda bu böceklerin pazarının oluştuğunu belirlediklerini başlattıkları
araştırmada, Almanların, bu böcekleri köylülerden 5-30 YTL karşılığında alıp, Japonlara 3 bin dolardan sattıklarını ortaya çıkardıklarına
vurgu yapan Sömmez “Şimdi, Japonlar, Alman aracıları aradan çıkarıp, böcekleri daha ucuza mal etmeye çalışıyor. Özellikle yörede
neredeyse bir servet olan ve nadir bulunan geyik böceklerini akla hayala gelmeyen yöntemlerle gümrüklerden geçiriyorlar” dedi.
GÜMRÜKTEN GEÇİŞLERDE İLGİNÇ YÖNTEMLER
Türkiye'ye girişlerinde, karton bir zemin üzerine yapıştırılmış ancak, parasal değeri olmayan böcek koleksiyonu bulunduran Japonlar, bu
böcekleri gümrükten geçirdiklerini anlatan Sönmez “Dönüşlerinde ise yerlerine kaçak yollarla avladıkları değerli geyik böceklerini koyuyorlar.
Bu böcekleri özel ilaçlarla 20 saatlik uykuya yatırıp koleksiyon süsü veriyorlar. Bu yüzden gümrüklerde hiçbir şüphe uyandırmıyorlar. Diğer
bir yöntem ise uyuttukları böcekleri, buzdolabında soğuttukları ve dikkat çekmeyen bebek bezinin içine koyarak kaçırıyorlar'' şeklinde
konuştu.
ÖZEL LABORATUARDA UYANDIRILIYOR
Sönmez, 20 saatlik geçici uykuya yatırılan böceklerin Japonya'ya götürüldüklerinde özel laboratuar ortamlarında meşe ve kayın ağaçları ile
toprağın bulunduğu fanus içinde yumurtalarını bırakıp çoğalmalarının sağlandığını da kaydetti.
BÖCEK FARKINDALIĞI OLUŞTURMA PROJESI
PROJENIN AMAÇLARI
* Canlılar içinde en büyük grubu oluşturan böcek
zenginliğinin ve doğadaki işlevlerinin farkına
vardırılması,
* Böcekler konusundaki doğru bilgilendirmeye bağlı
olarak bilinçlenmenin arttırılması,
* Böcek farkındalığının yaşama sokularak diğer
canlılarla olduğu gibi böceklerle de daha yakın ilişki
kurulması,
* Çoğunlukla yanlış bilgilere dayanarak ortaya
çıkmış olan korku ve tiksinti gibi olumsuz duyguların
azaltılarak, bunun yerine böcek sevgisinin ön plana
çıkarılmasıdır

Sadece fiziksel gücünüzü kullanarak 51 tonluk bir ağırlığı
kaldırabilir misiniz? Veya 210 metrelik gökdelene tek bir hamlede
sıçrayabilir misiniz? Peki ya 15.000 kilometrelik yolu, hiçbir taşıt
olmaksızın ve dinlenmeksizin katedebilir misiniz?

TABİKİ BU 3 SORUYA DA CEVABINIZ ''HAYIR!'' dır.

>Ancak
doğada
bulunan
bazı
canlılar,
bu
faaliyetleri,cyaratıldıkları ilk günden beri hiçbir zorluk
yaşamadan, hiçbir eğitim almadan ve antreman yapmadan,
ustalıkla yerine getirmektedirler.

>Kendi Ağırlığının 850 Katı Kadar Ağırlığı Kaldırabilen 20
Gramlık Böcekler: Kafalarının üstündeki boynuz benzeri eklenti
nedeniyle gergedan böceği adı verilen böcekler, sadece 20 gram
ağırlığında olmalarına rağmen filden çok daha güçlüdürler.
Çünkü filler kendi ağırlıklarının yaklaşık olarak çeyreğini
kaldırabilirken, tropikal ormanlarda yaşayan bu böcek türü,
vücutlarıyla kıyaslandığında kendi ağırlıklarının 850 katı kadar bir
ağırlığı kaldırabilirler. Bir örnekle açıklamak gerekirse bu, 60 kg
ağırlığındaki bir haltercinin 51.000 kg yani 51 tonluk bir ağırlığı
hiç zorlanmadan kaldırabilmesine benzer, ki insanlar için bu
mümkün değildir. Kolaylıkla yük kaldırabilen bu canlılar, tıpkı
filler gibi bu kuvveti yaşam alanlarını kaplayan ağaç yığıntılarının
arasından geçmek ve bulundukları ortamı temizlemek için
kullanırlar.

>Tek Hamleyle Bir Gökdelenin Tepesine Sıçrayabilir
misiniz?Küçük froghopper, 6 mm boyunda bir böcek türüdür. Bu
küçük böceğin sahip olduğu beceri ise bilim dünyasını hayrete
düşürecek ölçüde büyüktür. Çünkü kendini 70 cm ileriye
fırlatabilen bu böceğin atlayışı bir insanın tek bir seferde 210
metre boyundaki bir gökdelene sıçramasına eşittir.

>Froghopper’dan sonra muhtemelen ikinci sırayı alan pire’nin
atlayışı da azımsanmayacak ölçüdedir. Bu küçük böcek 18 cm
yükseğe ve 33 cm uzunluğa atlayabilir. Bu bir insanın 137 m
uzun atlama yapmasına eşittir.
CHILOPODA
INSECTA
ARACHNIDA
DIPLOPODA
CRUSTACEA
SYMPHYLA
ARTHROPODA
CHILOPODA
 DIPLOPODA
 ARACHNIDA
 CRUSTACEA
 INSECTA

(Çıyanlar)
(Kırkayaklar)
(Örümcek, Akrep v.b.)
(Kabuklular)
(Böcekler)
ARTHROPODA (EKLEMBACAKLıLAR)
ŞUBESİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
simetrik hayvanlardır.
 vücutları bir çok halkadan (segment)
oluşturmuştur.Baş,göğüs,karın
 İç iskeleti yoktur.
 hareketi sağlamak üzere kutikula, sklerit denilen
birçok halka şeklinde ayrılmış ve bunlarda yumuşak
bükülebilen zarlar yardımıyla birbirine bağlanmıştır.

SINIFLANDIRMA SİSTEMİ
Alem (Kingdom)
 Şube (Phylum)
 Sınıf (Class)
 Takım (Order)
 Üstfamilya (Superfamily)
Chrysomeloidea
 Familya (Family)
 Altfamilya (Subfamily)
 Cins (Genus)
 Tür (Species)

Animalia
Arthropoda
Insecta
Coleoptera
Chrysomelidae
Chrysomelinae
Chrysomela
populi

Bursaphelenchus xylophilus (Steiner and Buhrer), Nickle 1970
(Aphelenchoides xylophilus Steiner and Buhrer 1934)

Monochamus sp.
Monochamus spp.

Cinse ait herhangi bir tür
Cinse ait türler
INSECTA=HEXAPODA
BÖCEKLERİN 5 ÖNEMLİ ÖZELLİĞİ
Vücutlarının segmentlerden (halka) oluşması
 Vücuda bağlı uzantıların olması (anten ve
bacaklar v.b.)
 Vücutlarının üç bölümden oluşması
(Cephalon, Thorax ve Abdomen)
 Vücutlarında bilateral simetri olması
 3 çift bacağa sahip olmaları

BÖCEKLERİN TOPLAMA,
PREPARASYON VE TEŞHİSİ
IŞIK TUZAKLARI
YAPIŞKAN KART
ÇUKUR TUZAK
ASPİRATOR
BERLESE HUNİSİ
ÇIKIŞ/YETİŞTİRME KABI
ÖLDÜRME ŞİŞESİ
BÖCEK İĞNELEME
DOĞRU İĞNELEME
KÜÇÜK BÖCEKLERDE
İĞNELEME
KELEBEK İĞNELEME VE GERME
KELEBEK GERME
ETİKET
KOLLEKSİYON KUTUSU
BÖCEK ZARARLARI ÜZERİNDE
ROL OYNAYAN FAKTÖRLER
Böceğin biyolojisi
 Ağaç türü
 Ağacın yaşı
 Ağacın sağlık durumu
 Yetişme ortamı
 İklim koşulları
 Mevsim

Meşcere kuruluşu
 Coğrafi konum

ORMANLARIMIZDA ZARAR YAPAN BÖCEKLER

Böceğin larva döneminde yaptığı zararın yeri esas alınarak
aşağıdaki sınıflandırma yapılmıştır. Ancak birçok böcek türü
ergin halinde de zararlı olmaktadır.
GENEL ZARAR DURUMU (BIR AĞACA GÖRE)
1-Yapraklarda zarar yapan böcekler
 2-Tomurcuk, sürgün ve ince dallarda zarar yapan
böcekler
 3-Kozalak ve tohumlarda zarar yapan böcekler
 4-Özsu emen böcekler
 5-Kabuk ve kambiyumda zarar yapan böcekler
 6-Odunda zarar yapan böcekler
 7-Köklerde zarar yapan böcekler, diye sınıflandırılırlar.

ZARAR TIPLERI DURUMU (ORMANA GÖRE)
Meşcere
 Kültür
 Primer
 Sekonder
 Teknik
 Fizyolojik

Primer Zararlı Böcekler
Sağlam ve sağlık durumları iyi olan bitkilerde zarar yapan
böceklere primer zararlı böcekler denir.
 Çam keseböceği, sünger örücüsü v.b

Sekonder zararlı Böcekler
 Sağlık
durumları iyi olmayan, çeşitli nedenlerle
hastalanmış ve cılız kalmış ağaçlarda zarar yapan
böceklere sekonder zararlı böcekler denir.(kabuk
böceklerinin çoğu)
 Sekonder zararlı böcekler, fazla üremeleri halinde
primer zararlı olurlar.
Kabuk Böceklerinin Yaşam Döngüsü
Kurumsal Kimlik
16/12/2010
Göknar Ormanlarında
Kabuk Böcekleri
Kitle Üreme Koşulları ve
Uygun Mücadele Teknikleri
ile Ekolojik İlişkilerin
Değerlendirilmesi
Orman Koruma, Yaban Hayatı ve Korunan Alanlar
Araştırmaları Başmühendisliği
Kurumsal Kimlik
BİTEN PROJELER
16/12/2010

 1. Bolu ve Aladağ Orman İşletmesi Göknar Ormanlarında Etkin Zarar Yapan Kabuk
Böceklerinin Yaşam Döngülerinin Belirlenmesi ve Bunlara Karşı Alınabilecek Önlemlerin
Araştırılması
 2. Bolu ve Aladağ Orman İşletmesi Göknar Ormanlarında Kabuk Böceklerinde Kullanılan
Feromon Tuzak Tiplerinin Yakalama Kapasitelerinin Belirlenmesi ( Pityokteines curvidens
(Germar) örneği)
 3. Aladağ Orman işletmesi Uludağ Göknarı (Abies bornmülleriana Mattf.) Ormanlarında Kabuk
Böceklerinin Kışlama (= Hibernasyon) Davranışlarının Belirlenmesi ( Pityokteines curvidens
(Germar) örneği)
 4. Çam Odun Nematodunun, Bursaphelenchus
Araştırılması (TÜBİTAK-TOVAG-3271)
Xylophilus,
Türkiye’deki
Varlığının
 5. Türkiye’nin Çam Ormanlarında Çam Odun Nematodunun, Bursaphelenchusxylophilus
(Nematoda:Parasitaphelenchidae) ve Diğer Bursaphelenchus Cinsine Ait Nematod Türlerinin
Vektör Böcekleriyle Belirlenmesi ve Patojenliklerinin Arastırılması (TÜBİTAK-TOVAG-1070088)
 DEVAM EDEN PROJELER
 1. Aladağ Yöresi Çam Ormanlarında Etkin Zarar Yapan Kabuk Böcekleri ile Predatörlerin
Populasyon Etkileşimleri
 2. Abant Gölü Tabiat Parkı’nda Su Samuru (Lutra lutra L.)’nun Yaşam Alanı Tercihi ve
Populasyon Durumunun Belirlenmesi
böcek türü bulunduğu ortamın çok değişik
nitelikte olan çeşitli faktörlerin aynı andaki etkileri
ile karşı karşıyadır.
 Özellikle sıcaklık böceklerin çoğalma ve gelişme
oranı ile onların coğrafik ve lokal dağılışları üzerinde
önemli rol oynamaktadır.
 Böcekler değişken soğuk kanlı canlılardır. Böceklerin
sıcaklıklara karşı olan toleransları türlere göre
değişiklik gösterir.
 Böcekler için en uygun sıcaklık +26C
 Her
UÇMA ZAMANI VE SICAKLIK İLİŞKİLERİ
Öncü Uçma ( SOĞUK KANLI CANLILAR )
Öncü uçma dönemi yıl içerisinde ardışık olarak takip eden
iki maksimum sıcaklığın konukçu türün gelişme eşiği
derecesi ve üzerinde olduğu dönemde gerçekleşmektedir.
Ancak, bu ardışık dönemin daha uzun sürmesi
populasyon uçuşlarına neden olmaktadır. Her iki olay yıl
içerisinde birbirini takip edeceği gibi farklı dönemlerde de
gerçekleşebilir.
 Öncü uçuşlar türün biyolojisi ve gelişiminin başlayabilmesi
için önemlidir. Ancak populasyon uçuşları ile aynı döneme
rastlamayabilir. Yapılan çalışmada türlerin erkek ve dişi
oranları değerlendirildiği zaman erkek bireylerin öncü
uçuşlarda önemli bir rol oynadığı görülmüştür.

KABUK BÖCEKLERİNDE DURUM

Kabuk böcekleri konusunda çalışan uzmanların çoğu,
gelişim eşiğini maksimum sıcaklıklarla değerlendirerek,
onların ardışık günlerde 10-19 °C ve üzerindeki
sıcaklıklarda
uçma
döneminin
gerçekleştiğini
bildirmektedirler (BAKKE 1968; BYERS 1996; CHARARAS
ve M'SADDA 1973; HAACK ve ark. 1998; HINDMARCH ve
REID 1999; MENDEL 1983; SEREZ 1983).

Aladağ Orman İşletme Müdürlüğü Kökez
bölgesinde
yaptığımız çalışmada gelişme eşiği, P. curvidens için 14 °C
ile üzerindeki maksimum sıcaklıklar esas alınmıştır (SERİN
ve ark., 2005).
POPULASYON UÇUŞLARI
uçuşları özlellikle yükseltilere bağlı
olarak değişik dönemlerde gerçekleşmektedir.
 Schroeder
(1997)’ye göre; başlangıç uçuş
zamanını takip eden ilk hafta içerisinde yakalanan
T.piniperda adedinin, yıl boyunca yakalananlara
oranının % 71’i olduğu ifade edilmektedir.
 Örneğin,yaptığımız bir çalışmada 2005 yılında
1000m’de populasyonun
%42,71’i sadece
13.04.2005 tarihine rastlayan önceki 10 günlük
periyotta gerçekleşmiştir.
 Populasyon
BITEN PROJE
BOLU VE ALADAĞ ORMAN İŞLETMESİ GÖKNAR
ORMANLARINDA KABUK BÖCEKLERİNDE
KULLANILAN FEROMON TUZAK TİPLERİNİN
YAKALAMA KAPASİTELERİNİN BELİRLENMESİ
(Pityokteines curvidens (Germar) örneği)
Bu çalışmada Pityokteines curvidens (Germ.)’ e
karşı 5 farklı feromon tuzağı kullanılarak
verimlilikleri ölçlmüştür. 3 farklı yükseltide, 5
farklı tuzaktan 20 m. aralıklarla 5’er adet
asılmıştır.
 Zararlı
böcek türlerinin varlığının, yoğunluğunun
belirlenmesi ile uygun mücadele zamanının
tespitinde tuzak ve Feromonlar yaygın bir şekilde
kullanılmaktadır.
için kullanılacak çekici madde kadar tuzağın
şekli de önemlidir. Hedef böcek türüne uygun
olacak tuzak tipleri (yapışkan yüzeyli, su yüzeyli,
delta tipi, kelebek tipi, vs.) geliştirilmiştir.
 Bunun
Zararlı türlerin habitat içerisindeki değişimi,
sıcaklık ve uçma zamanı açısından incelenmiştir.
Etkin predatör, zararlı tür ve feromon dispenseri
ilişkileri saptanmıştır.
Zararlı türün yüksekliğe bağlı olarak populasyon
düzey akışları sunulmuştur.
Thermal Costant, günderece, öncü ve toplu
uçuşlar belirlenmiştir.
Populasyonların yıl içerisindeki yoğunlaşma
oranları da değerlendirilmiştir.
DENEME ALANLARıNA TUZAKLARıN KURULMASı
Araştırma alanında huni tuzaklardan,
Avrupa Beyaz,
Kanada ve
İskandinav Tuzakları
ile Yassı huni tuzaklardan
Theyshon (Radyatör) ve
uçuşu engelleyen (bariyer) tuzaklardan
Basit Tuzaklar olarak 5 çeşit tuzak tipi
kullanılmıştır.
Feromon tuzağı örneği
Araştırma alanında kullanılan
tuzaklardan örnekler…
Feromon olarak Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’nca
onaylanarak ruhsatlanmış Trifolio-M orijinli İpsenol
dispenseri (Pityokteines curvidens (Germ.)’e özgü)
kullanılmıştır.
Tuzaklar yıl içerisinde aynı ayın 10’ar günlük periyotlarına uygun olarak kontrol
edilmiştir. 10’ar günlük periyodik kontrolleri yapılarak, tuzak toplama kaplarına düşen
böcekler toplanmıştır.
Toplama kabında T. formicarius’lar
Toplanan böcekler kilitli poşet veya böcek saklama
kaplarına konulmuştur.
Yakalanan böcekler laboratuara getirilmiştir. Daha sonra saklama kaplarından
çıkarılan rutubetli olan böcekli materyaller kurutularak, tasnif, teşhis ve sayım
işlemleri yapılmıştır.
Bu çalışmada toplam
205238 adet
böcek sayılmıştır.
Tuzaklar yıl içerisinde aynı ayın 10’ar günlük
periyotlarına uygun olarak kontrol edilmiştir.
Böceğin kışlama sonrası her ayın ilk orta ve son
dönemlerini kapsayan üçer gözlemde materyal
toplama gerçekleştirilmiştir.
Pityokteines curvidens (Germ.)
( Büyük Göknar Kabuk Böceği )
Göknar ormanlarında kabuk böcekleri ile bunların
predatörlerinin teşhisi Düzce Orman Fakültesi’nden
Yrd. Doç. Dr. Beşir YÜKSEL tarafından yapılmıştır.
Arthropoda Şubesi
(Eklem Bacaklılar)
1. Crustaceae (Kabuklular)
0,12
1
2. Diplopoda (Kırkayaklar)
0,62
5
3. Chilopoda(Çıyanlar)
0,25
2
4. Arachnida(Örümcek ve
benzerleri)
4,11
33
Coleoptera
58,73
471
61,89
Diptera
8,85
71
9,33
Hymenoptera
7,36
59
7,75
Hemiptera
9,10
73
9,59
Homoptera
4,11
33
4,34
Lepidoptera
1,75
14
1,84
Collembola
1,37
11
1,45
Diğer Takımlar
3,62
29
3,81
5. Insecta Sınıfı
(Böcekler)
Insecta Sınıfı Oranı
Total
94,89
100,00
100,00
802
Insecta Sınıfı Oranı
(%)
Tür Sayısı
(ad.)
KABUK BÖCEKLERİNDE KULLANILAN
FEROMONLAR

Toplanma feromonları, kabuk böcekleri (Scoltyidae)’nde
çok yaygındır. Bu maddeler, böceklerin yalnız kuluçka
yerlerinde kitle halinde toplanmalarına değil, aynı
zamanda sex feromonu olarak karşı cinslerin birbirlerini
bulmalarına da etki ederler.

Öncül olarak gelen Scolytus ve Dentroctonus türlerinde
dişiler ve Ips türlerinde erkekler, konukçu ağacı
delmeleri sırasında toplanma feromonu üretmeye
başlarlar. Bu sekonder çekici maddeler, bu defa her iki
cinsiyetteki bireyleri kitle halinde, konukçu ağaca doğru
yönlendirir.
POPULASYONLARIN YÖNLENDİRİLMESİNDE
TUZAK TİPLERİ FONKSİYONU
Populasyonların yönelmesinde aynı feromon
kullanılmasına rağmen tuzak tiplerine
yönelmelerin farklı miktarlarda olduğu
görülmektedir. Bu durum tuzak tipinin teknik
özellikleri ile ilgilidir. Özellikle bu hususta
çarpma açısı ile birlikte toplam çarpma
yüzey alanının daha önemli olduğu
görülmektedir.
PREDATÖRLER VE PARAZİTLER
Tuzaklara yakalanan Predatör (Yırtıcı) Türler ve kabuk
böcekleriyle olan ilişkileri

Rhizophagidae familyası türlerinin toplam populasyonu,
konukçu türün populasyon uçuşları ile örtüşmektedir. Buna
göre Rhizophagidae familyası türlerinin ve özellikle
Rhizophagus depressus’un önemli bir predatör olduğu
görülmektedir.

Konukçu türün en yoğun gelen predatör türlerinden
Rhizophagus spp. türleri , Thanasimus formicarius ve
Nemosoma elongatum bulunmaktadır. Bu türlerin Rh.
depressus
türü
en
yoğun
olarak
tuzaklara
düşmüş bulunmaktadır.
10 günlük periyot içerisinde feromonla yakalalan böcekler
Yırtıcı böcekler
Pityokteines curvidens
ENTOMOFAGUS (CARNIVOR) KARAKTERDE
OLAN PREDATÖR TÜRLER
Rhizophagus depressus
Rhizophagus depressus (Fabricius, 1792)
Rhizophagus depressus (F.)
Rhizophagus depressus
(Fabricius, 1792) pl
(♀)
(♂)
Rhizophagus depressus (F.) (♂)
(♀)
R.depressus
Rhizophagus depressus
R.depressus(♀)
Rhizophagus dispar
Rhizophagus depressus
Ergin Kabuk böcekleri ile beslenir.
Rhizophagus bipustulatus
Rhizophagus bipustulatus
Rhizophagus
bipustulatus
Rhizophagus bipustulatus
(Fabricius, 1792) pl
Rhizophagus bipustulatus
Rhizophagus
bipustulatus
Rhizophagus bipustulatus
Rhizophagus bipustulatus
Rhizophagus dispar
Rhizophagus dispar (Paykull, 1800)
Rhizophagus dispar ?
R.dispar
R.dispar
Rhizophagus dispar
(Paykull, 1800) pl
Rhizophagus dispar
Rhizophagus dispar US
R.dispar 2-3mm
Rhizophagus dispar
Rhizophagus dispar (Payk.)
Rhizophagus perforatus Erichson, 1845
Rhizophagus perforatus
Rhizophagus perforatus
Rhizophagus perforatus
Erichson, 1845 pl
Rhizophagus perforatus
Rhizophagus perforatus Erichson, 1845
Rhizophagus parallelocollis
(Gyllenhal, 1827)
Rhizophagus ferrugineus (Paykull, 1800)
Rhizophagus ferrugineus (Payk.)
Rhizophagus ferrugineus
(Paykull, 1800) pl
Rhizophagus ferrugineus
R.ferrugineus 3-4mm
R.ferrugineus (♂)
Rhizophagus ferrugineus
R.ferrugineus (♀)
Rhizophagus picipes
Oliv. (politus hellwig)
Rhizophagus parallelocollis
(Gyllenhal, 1827)
Rhizophagus picipes
(Olivier, 1790) pl
Rhizophagus parallelocollis
(Gyllenhal, 1827) pl
Thanasimus formicarius
7-15mm
şeklindeki
büyüklüğünde
erginleri
ve
silindir
siyah-beyaz-kırmızı
renktedir. Kanat örtülerinde açık renkli iki kuşak
vardır. Ergin Kabuk böcekleri ile beslenir.
Hareketli
ve
açık
grimsi
kırmızı
renkteki larvalara kabuk böceklerinin
yuvalarında rastlamak mümkündür.
Larvalar Kabuk böceğinin yumurta,
larva ve pupalarını yerler.
 Parazitler-(Parazitoid)
 Gerçek
parazitler konukçuları öldürmeden onların
zararlarına hayatlarını sürdüren canlılardır. Halbuki
buradaki anlamda parazit böcekler, konukçunun
içinde yaşayan (dışta da olabilir), onun ölümüne
sebep olan canlılardır. Bu bakımdan onları parazitten
çok parasitoit olarak isimlendirmek daha doğru olur.
 Örnek:Çam
kese böceğine karşı kullanılan yumurta
parazitoidleri
KABUK BÖCEKLERİNE KARŞI ALINABİLECEK ÖNLEMLER
Zararlı populasyonlar sadece kendi üyeleri ve dış
etkilerin tesirinde olmayıp, aynı zamanda ortamın ve
ortamı paylaşan organizmaların etkisi altındadırlar. Bu
nedenle zararlı bir populasyon ve onun ortamı kompleks
hareket eden bir varlık “ekosistem” olarak görülebilir (Mol
1995). Bir yörede o anda bulunan türün populasyon
yoğunluğu ve daha önemlisi populasyon dinamiği abiyotik
ve biyotik çevre faktörlerinin etkisi altındadır.

Yaptığımız çalışmaların sonuçlarına göre göknar
ormanlarında görülen kısmi kurumalar tek sebepten
değil, daha çok zincirleme sebeplerin etkisi ile meydana
gelmektedir. Bu nedenle göknar ağacı, zararlı türler ve
iklim faktörleri birlikte değerlendirilerek uygun mücadele
yöntemi tespit edilmelidir.


Bolu ve Aladağ göknar ormanlarında Cryphalus
piceae (Ratz.) (Küçük göknar kabuk böceği) ve
Pityokteines curvidens (Germ.) (Büyük göknar kabuk
böceği) gibi türlerin daha yoğun oldukları
görülmektedir. Bu türler ağaçların sağlık durumlarının
bozulmasında da önemli rol oynamaktadır (Defne
1954; Selmi 1998; Şimşek ve Öner 2003; Toper 1999
ve 2002; Tsankov ve ark. 1994).

Batı Karadeniz Bölgesi göknar ormanlarında
zararı (1987-2004) 509 229 ha alanda 3 383 976 m³’ün
üzerindedir.
böcekleriyle mücadele, kimyasal,
mekanik (tuzak ağaçlarının ve salgın gören
materyalin kabuklarının böcek erginleşmeden
önce soyulması veya yakılması), biyoteknik
ve biyolojik yöntemlerle yapılabilmektedir.
Ancak, bunların olumlu ve olumsuz yönleri
bulunmaktadır. Orman alanlarında yaygın
kimyasal savaş yöntemi zararlıyı önlemekten
daha çok onun kitle üremesine yardımcı
olduğu için (Defne 1954; Sekendiz 1991;
Yüksel ve Alkan 2003) tercih edilmemesi
gerekmektedir.
Diğer
yöntemlerin
kullanılması durumunda da, bu zararlıların
tercihlerinin iyi bilinmesi ve anlaşılması
gerekmektedir.
 Kabuk

P. curvidens, primer kışlama ve üreme yiyimini
kambiyum rutubeti yönünden fakir olan ağaçlarda
yapmaktadır (Chararas 1962; Defne 1954).

Kışlamasını da yukarıdaki özelliklere uygun sağlıklı
ağaçlarda
geçirdikleri
görülmektedir
(NierhausWunderwald 1995; Sekendiz 1991).

Özellikle 19.06.1993 tarihinde Artvin’in ŞavşatMeydancık Papart (2000 m) göknar ormanlarında bu
böceğin kışlama yaptığı sağlıklı ağaçlarda üreme
yiyimini sürdürdükleri görülmüştür.

Bu da böceğin daha uygun koşullarda sağlıklı ağaçları
ormanda bulduğu için, benzer habitatlarda yeni kesilen
ve henüz uygun tuzak ağacı özelliklerini içermeyen
ağaçları tercih etmediğini göstermektedir.

Zararlıların gelişme eşiği ve yöredeki populasyon
yoğunluğunun bilinmesi tüm bu mücadele yöntemlerin
açısından önemlidir. Yörede mücadelenin, ardışık
maksimum sıcaklıkların 12 °C veya üzerinde olduğu
dönem başlatılmış olması gerekmektedir.
Populasyon yoğunluğu bakımından da C. piceae’in
m2’de ortalama yuva yoğunluğunun 3000 adedin
üzerinde, P. curvidens’te ise 700 adedin üzerinde
olması gerekmektedir.
 Bu değerler ise türlerin aynı zamanda ekonomik zarar
eşiğine yakın değerlerdir (Cerchiarini ve Tiberi 1997;
Defne 1954).


Yaptığımız çalışmalara göre, Türkiye’de iklimin her yıl
belli bir düzen göstermemesi nedeniyle tuzak
ağaçlarının etkin zararlı böceklerin öncü uçuşlarına
bağlı olarak Şubat sonu veya Mart başları arasında,
ikinci serisinin ise Haziran ayı ortasında hazırlanması
uygun olacaktır..

Yukarıda ifade edilen ortam ve tuzak ağacına ait
değişkenler toplamı (sıcaklık, nem, yükselti, çap, yaş
ve kabuk kalınlığı vb. kompleks ilişkiler) kabuk
böcekleri tarafından bir koku olarak algılanmaktadır.
Bu nedenle, kitle üreme koşullarında, etkin kabuk
böcekler ile diğer bir mücadele yöntemi de feromon
tuzaklarıdır.

Bu yöntemde yöreye kabuk böcekleri için 1000-1500
m’lerde Mart ayının ilk haftasında, 1700 m’de ise
Nisan ayında feromon tuzakları asılmalıdır.

Her iki türde feromon tuzakları ile yapılan
çalışmaların etkili ve başarılı olduğunu belirten
çalışmalar bulunmaktadır (Byers 1995; Harring 1978;
Harring ve ark. 1975; Harring ve Mori 1977; Mihalciuc
ve ark. 1995; Şimşek 2003; Şimşek ve Öner 2003).
STRATEJI ?
 Zararlı
ve faydalı tür tespitlerinde saha ve laboratuar
çalışmaları yapılmadan gözleme dayalı kararlar
verilmemelidir. (Özellikle yöredeki zararlı tür teşhisleri
laboratuar ortamında ve ilgili uzmanlarca yapılmadan
mücadeleye geçilmemelidir.)
 Orman İşletme şeflikleri bazında farklı yükseltilerde bir
yıl boyunca tür teşhisleri için örnekler toplanmalı ve
ilgili uzmanlara gönderilmelidir. (Farklılıkların ortaya
konulması ve yoğunluk dağılım haritalarının yapılması
için temel veriler bu şekilde elde edilecektir.) Agresif
zararlılar ortaya konulmalıdır.
2004-2005 yıllarında yaptığımız çalışmada kullanılan
feromon
tuzaklarının
Pityokteines
curvidens
populasyonunun yaklaşık %90’ını 6. ayın(haziran) sonuna
kadar toplamış olduğu tespit edilmiştir.
 Kriz
yönetimi anlayışından risk yönetimi anlayışına
geçilmelidir.

Biyoteknik mücadelelere başlamadan önce öncü
uçuşlar ve populasyon uçuşlarını kaçırmamak için
ilgili Meteoroloji Müdürlüklerinden maksimum
sıcaklık tahminleri 10 gün öncesinden alınmalıdır.
Gelişim eşiği değerleri agresif türler itibariyle ortaya
konulmalıdır.
 Feromon
tuzaklarının asılmasının bu bilgiler
ışığında yapılması sağlanmalıdır.


Özellikle hangi yırtıcı böceğin üretileceğine yöredeki agresif
zararlı tür ve predatör varlığına yönelik çalışmalar
bitirildikten sonra karar verilmelidir.
Pityokteines spinidens
Pityokteines curvidens (Germ.) (Coleoptera,Scolytidae)
16/12/2010
Kurumsal Kimlik
Cryphalus piceae (Ratz.) (Coleoptera,Scolytidae)
Kurumsal Kimlik
16/12/2010
Teşekkürler…