Kısa süreli bellekte ara-bul-geri getir

BELLEK VE BELLEK
ÇEŞİTLERİ
Öğr. Gör. İhsan Sarı
BU DERSTEN SONRA ŞU SORULARA CEVAP
VEREBILMELISINIZ:





Kaç türlü bellek vardır ve hangi aşamaları içerir.
Kısa süreli bellek nasıl çalışır? Kısa süreli belleğin
kapasitesi nasıl arttırılır?
Uzun süreli bellek nasıl çalışır?
Uzun süreli belleğin etkinliğini nasıl arttırırız?
Kısa ve uzun süreli belleğin varlığını destekleyen ne gibi
kanıtlar vardır?
BELLEK
Geçmiş yaşantıları ve bilgileri akılda tutma ve
hatırlama gücüne “Bellek” diyoruz. Bellek
öğrenilen bilgileri depolar, istenildiği zaman
kullanılmasına olanak sağlar.
 Bellek,
insanların dil, kültür ve bilimi
geliştirmelerine neden olmuş insanlık bugünkü
aşamaya ulaşabilmiştir. Eğer bellek olmasaydı
insanlar her bilgiyi yeniden öğrenmek zorunda
kalacaktı.
 BELLEK
SAYESİNDE DİL VE KÜLTÜR
AKTARIMI

BELLEĞIN IKI TEMEL BOYUTTA
ÖZELLIKLERI

Belleğin aşamaları:
Kodlama
 Depolama
 Ara-bul-geriye getir


Belleğin türleri
Duyusal bellek
 Kısa süreli bellek
 Uzun süreli bellek

BELLEĞIN ÜÇ AŞAMASI
Kodlama
 Depolama
 Ara-bul-geriye getir
Öğretmen «A» harfini söyledi, gösterdi. Ali harfi
depoladı. Yeniden istendiğinde depolanan bilgiyi
buldu ve geri getirdi.
Harfi söylemesi istendiğinde cevap veremezse bir
aşamada problem var demektir.

BELLEĞIN ÜÇ AŞAMASI
Kodlama
(Belleğe
yerleştirilir)
Depolama
Ara-bul-geriye getir
(Bellekte tutulur)
(Bellekten çağırılır)
Unutma, bu üç aşamadaki süreçlerden birinin
aksaması ile açıklanır.
BELLEĞIN TÜRLERI
Duyusal bellek (dikkat, beklenti, güdülenme ve
gereksinimleri gibi değişkenlerin etkileşimine
bağlıdır)
 Kısa süreli bellek
 Uzun süreli bellek
Bazı araştırmacılar iki tür bellek olarak
belirtmişlerdir.
Bir bilgi hemen verildikten sonra sorulursa kısa süreli
hafıza kullanışmış olur.
Ama konuşurken dil ve gramer bilgisine dikkat
etmeyiz. Bu uzun süreli hafızadır ve bir okyanus
gibidir. Bu okyanus ile bağlantı kurabilmek için küçük
bir havuz gibi olan kısa süreli hafıza kullanılır.
-Yeni öğrendiğimiz bir branşın kurallarını söylemek ve
bildiğiniz bir branşın kurallarını söylemek???

KISA SÜRELI BELLEKTE KODLAMA
DEPOLAMA VE ARA-BUL-GERI GETIR.
Kodlama:
 Dışarıdaki uyarıcılar bir süzgeçten geçerek
algılanır. Tüm bilgiler algılanmaz.
 Çoğu kimse belleklerinden şikayet eder. Bu olay
seçici algılama süreçlerindendir. Neye dikkat
edeceklerini bilmezler.
 Sesle ilgili kod yada görsel kod kullanırız.
SESLE ILGILI KOD YADA GÖRSEL KOD
R L B K S J harflerinin deneklere gösterildikten
birkaç saniye sonra aynı sıra ile yazılması
istenmiştir. Bazı denekler R L T K S J olarak
yazmışlardır. Ses benzerliği nedeni ile B harfi T
olarak hatırlanmıştır.
 Dilsel uyarıcılarda sesle ilgili kodlama ön plana
çıkmıştır. Ama resimlerin hatırlanmasında ise
görsel kodlama ön plana çıkmıştır.
 Bazı çocuklarda fotoğrafik belleğe rastlanmıştır.
Bu tür çok ayrıntılı belleğe «fotoğrafsı imge»
denir

FOTOĞRAFSI İMGE
Görülen resim ve manzaranın ayrıntılı olarak
akılda tutulabilmesidir.
 5-10 dakika bellekte kalabilir. Herkesde
görülmez, sayıları oldukça azdır,%5 gibi.
 Resme 3-5 saniye bakarlarsa resmi ayrıntılı
olarak 5-10 dk belleklerinde tutabilirler. 3
saniyeden az bakarlarsa bazı kısımlar ayrıntısız
olur.
 Fotoğrafsı imge çocuğun arzu, beklenti, ilgilileri
yönünde değişim gösterir. Sevdiği oyuncaklar ile
ilgili ayrıntıları çok iyi bellekte tutabilmesi gibi.

KISA SÜRELI BELLEKTE DEPOLAMA
Kapasitesi küçüktür. Ortalama 7 birimliktir.
Bazı kişilerde 5 birimden sonra bazılarında ise 9
birimden sonra kısa süreli bellekte hata olur.
 Kapasitesi 7 + 2 olarak ifade edilmiştir. Bu
kapasiteye bireyin bellek genişliği (memory span)
denir.
 Yerini alma ilkesi??

KISA SÜRELI BELLEKTE ARA-BUL-GERI
GETIR
Steinberg adlı amerikalı psikolog kısa süreli
belleğin ara-bul-geriye getir için ne kadar zaman
harcadığını belirlemek için araştırma yapmıştır.
Bir rakam grubu verilmiş ve sonrasında başka
bir rakam söylenerek listede olup olmadığı
sorulmuştur. Listedeki her artış 40 milisaniye
artışa neden olur.
 Test rakamının kodlanması-algılanması,
listedeki rakamlarla karşılaştırılması, evet yada
hayır butonuna basılması.
 Karar verme süresi=400+40n
 Bu çalışma farklı örneklemlerle yapılmıştır ve
sürecin evrensel olduğu ifade edilmiştir.

KISA SÜRELI BELLEK VE DÜŞÜNCE
Kısa süreli bellek düşünce sürecini etkiler. Kısa
süreli bellek kapasitesi düşünmeyi etkiler. Örn:
bir sayı grubunu akılda tutmaya çalışırken bir
çarpma işlemini yapmak.
 Kompozisyonlarda çok uzun cümleler kurmamak
(7+2 kuralı). Kişilerin kısa süreli hafızaları
farklıdır. Kısa cümleler kurmak her okuyucunun
kolayca anlamasını sağlar.
 Peki yedi kelimeyi aşan cümleler nasıl
anlaşılıyor??? KÜMELEME

KÜMELEME
AŞAĞIDAKİ HARFLERİ HATIRLAMAYA
ÇALIŞIN????
İ R L Z Ö G N I R A L K U C O Ç
KÜMELEME
İ R L Z Ö G N I R A L K U C O
Ç
 ÇOCUKLARIN GÖZLERİ
 Türkçe dil bilgisi kuralları uzun süreli bellekte
depolanmıştır. Bu nedenle 17 birim 2 birime
indirilmiştir.
 Uzun süreli bellekteki bilgileriniz aracılığı ile
size verilen yeni bilgileri anlamlı bir biçimde
gruplandırma sürecine kümeleme denir

Kümeleme sayesinde konuşurken yada okurken
kelimeleri anlamları bakımından cümlelere
kümeleriz.
 Kelimeler karmaşık ve bilmediğimiz kelimeler
ise kümeleme zor olur. Bu nedenle dinleyicilere
yeni kelimeler kullanılıyorsa kısa cümleler
kurulmalıdır.

KÜMELEME
145319231989
İstanbul’un
fethi
Türkiye Cumhuriyeti’nin
kuruluşu
80’lerin son yılı
Ev telefonlarınızı tek tek rakam
olarak hatırlamaya çalışın…
zorlanacaksınız.
UZUN SÜRELİ BELLEK
30 saniye geçtikten sonra her bilgi uzun süreli
bellekten çağırılır.
 Uzun süreli bellekte kodlama: Kelimeler
unutulur ama anlamlar kalır. Bu nedenle
anlamsız olan kelime çiftleri anlamlı ilişkiler
içine sokulursa belleme kolaylaşır. Örn:Tarakkitap.

Aynı cümle içinde kullanılabilir veya hayalde birbiri
ile ilişkili hale getirilebilir.
 Normal ezber %35 oranında öğrenme sağlarken, bu
yöntemler ile % 75 oranında öğrenme gerçekleştirilir.
 Kodlama anında anlamlaştırmada ayrıntıya inilerek
hatırlama oranı artırılır.

Zindanda oturmaktan sıkılmış olan arkadaşımız,
bulduğu küçük bir taş parçasıyla, su borularına
vurup dan çın, dan çın diye sesler çıkarıyor, hem
vakit geçiriyor, hem de eğleniyor.
UZUN SÜRELİ BELLEKDE DEPOLAMA
VE ARA-BUL-GERİ GETİR
Kısa süreli bellekten aktarılıp depolanan bilginin
geri getirilmesi için;
1.
İstenilen bilginin depolanmış olması
2.
Depolanmış bilgiye bizi götürecek ara-bul-geri
getir ipuçlarının olması.
Bir şeyin dilimizin ucunda olması durumu birçok
kez olmuştur. Bir liste verseler hatırlamaya
çalıştığımız ismi arasından seçeriz. Yada hipnoz
yardımı ile hatırlayamadığımız şeyler
hatırlanabilir.
Bu nedenle ara-bul-geri getir ipuçları önemlidir.
KATEGORİYE AYIRMA İPUÇLARI
HATIRLAMAYI KOLAYLAŞTIRIR.

Belekteki bilgiler sürekli kalır mı yoksa zamana
yok olur mu?
Bazı araştırmacılara göre bilgiler zamanla zayıflar
 Bazılarına göre ise bilgiler kalır ama onlara ulaşmak
için gerekli olan ara-bul-geri getir ipuçları «ipucu»
olma özelliğini yitirir.
 Koşullanma yoluyla öğrenme kuramına göre;
pekiştirilmeyen, ödüllendirilmeyen tekrarlar;
uyaranlarla tepkiler arasındaki bağı zayıflatır,
unutma ya da diğer bir deyişle, sönme olur.
 Bilinç altına itme

ARA-BUL-GERI GETIR IŞLEMINI
KOLAYLAŞTIRAN NEDENLER




Örgütleme ve bağlam
Örgütleme (Örn: genelden özele doğru, dıştan içe bir
öğrenme).
Bağlam: Bilginin kodlanması sırasında var olan bağlamın
(ortamın), bilginin hatırlanması sırasında da olması
(duruma bağlı bellek-state dependent memory)
Duygu ve tutumlarını belirten iç bağlamda hatırlama
sürecini etkiler. Neşeliyken öğrenilen bir şeyin neşeliyken
hatırlanması. Sarhoşken tanışılan kimsenin sarhoşken
hatırlanması.

Brower adlı psikoloğun duygular ve hatırlama üstüne yaptığı
deneye göre de hipnozla hüzünlü duruma sokulan kişiler
kendileri hüzünlü olduğu zamanki olayları hatırlamışlardır.
Mutlu duruma sokulan kişiler içinde durum aynıdır.
BOZUCU ETKİLER
Bir ara-bul-geri getir ipucunun birden çok bilgi
ile bağlantılı olması.
 Eldeki yüzüğün dört farklı şeyi hatırlatması
bozucu etkidir.
 Kalem açacağı, yazı makinenize şerit, kitap ve
arkadaşınızın doğum günü için kart (Örgütleme
ile yazmak ve okumak grupları oluşturulabilir).

UNUTMADA HEYECANSAL ETKILER:
Heyacan yüklü olaylar takrarlanırsa (anlatrak)
hatırlama kolaylaşır.
 Korku, kaygı, kızgınlık dikkatin odaklanmasını
engeller ve hatırlamayı olumsuz etkiler.
 Aşırı heyecan da dikkatin dağılmasına neden
olarak hatırlamayı etkiler.

UNUTMADA DIĞER NEDENLER
Bilgilerin kullanılmaması
Sönme, yeterli pekiştirme olmaması
Ket vurma (hatırlamaya bozucu etki): İleri ve geri
ket vurma
Öğrenilen malzemenin anlamlı olmaması, ilgiler..
Tekrar yapılmaması
BELLEĞİN GELİŞTİRİLMESİ
Kümeleme ve bellek genişliği: Kümeleme ile her
küme içine giren birim sayısı arttırılabilir.
 Uzun süreli bellek için hayal etme ve kodlama:

Yer çağrışımlı yöntem: Zihinsel olarak, bilinen bir
yerde her noktaya fikirleri koymak
 Anahtar kelime yöntemi: beer kelimesini hatırlamak
için bira fıçısı şeklinde yazılmış 1 rakamı hayal
edilebilir. Anahtar kelime bir rakamıdır.

Ayrıntılama ve kodlama
 Bağlam
 Organize etme
 Ara-bul-geriye getir için alıştırma yapmak

ALTI AŞAMALI BELLEK GELIŞTIRME
YÖNTEMI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Gözden geçir
Soru hazırla
Oku
İlişkiler kur
Tekrar et
Yeniden gözden geçir
KISA VE UZUN SÜRELI BELLEK
ARASINDAKI FARK
Kısa süreli bellekte sessel kod, uzun süreli
bellekte ise anlamsal kod önemlidir.
 Kısa süreli bellekte 7+2, uzun süreli bellekte
sınırsız kapasite.
 Ara-bul-geri getir kısa süreli bellekte kusursuz,
ama uzun süreli bellekte hatalı olabilir.

KISA SÜRELI VE UZUN SÜRELI HAFIZA
TIPLERININ OLDUĞUNU GÖSTEREN BULGULAR
Başa darbe alan kişilerde retrograd amnezi
(geriye dönük bellek boşluğu) olabilir. Olaydan
hemen önceki anılar silinir. Kısa süreli hafıza ile
ilgilidir. Hatıra ve bilgiler yerindedir. Ama
normal ve genel şeyleri unutmazlar
 Hayvanlar üstünde yapılan deneylerde iki tür
hafıza olduğunu göstermiştir. Şok verilen
hayvanlar…
 Epileptik sara hastalarında hipokampüsleri
beyin ameliyatı ile çıkarıldığında yeni bilgileri
hatırlamakta güçlük çekebilir. Çünkü
hipokampüs kısa süreli hafıza ile alakalıdır. Ama
uzun süreli hafızaları normal kalır.

YAPILANDIRICI BELLEK
Bellek pasif değil aktif olarak eklemeler ve
çıkarmalar yapar.
 Kültür etkilidir.

Örn: Mümtaz elindeki şişeden bir yudum daha
aldıktan sonra karısına, «bıktım artık! Bu evde
yemek hiç zamanında hazır olmayacak mı!» diye
bağırdı. Karısı kızgın bir biçimde mutfağa girdi,
ağlamamak için kendini zor tuttuğu belliydi.
Mümtaz karısı ile konuşurken sarhoşmuydu?
Sorusuna çoğu kişi evet diyebilir. KÜLTÜREL
FAKTÖRLER: İçki, kötü duygular, ailede uyumsuzluk
ve mutsuzluk zincirini bize öğretmiştir.

Hatırlama konusunda
Prof. Franz Ritter von Liszt Berlin
Üniversitesinde çok orijinal bir çalışma
yapmıştır.

ÖZET








Belleğin üç aşaması: Kodlama, depolama, arayıp-bulup-geri
getirmedir. Kısa süreli bellek daha çok sessel kod kullanır.
Kısa süreli bellek=7+2 birim. Kısa süreli bellekte ara bu geri getir
işlemi için bellekteki her birim tek tek gözden geçirilir.
Uzun süreli bellekteki bilgileri kullanarak kısa süreli bellekte yeni
bilgileri kümeleyebiliriz. Böylece kısa süreli belleğin kapasitesi artar.
Uzun süreli bellekte önemli olan anlamdır. Birimler arası ilişki ve
anlam önemlidir. Bu nedenle örgütleme önemlidir. Ayrıca ayrıntılı
olarak işleme de önemlidir.
Uzun süreli bellekte unutmaların çoğu ara-bul-geri getir ipuçlarının
yok olması nedeniyledir. Örgütleme ve bağlam önemlidir.
Heyecansal faktörlerde etkilidir.
Belirli teknikler yoluyla belleğin kapasitesi arttırılabilir: Kısa süreli
bellekte kümeleme. Uzun süreli bellekte: yer çağrışım yöntemi ve
anahtar kelime yöntemi, ayrıntıya inme, örgütleme, öğrenme ve
hatırlama zamanındaki bağlamın benzerliği.
Kısa süreli ve uzun süreli bellek olduğuna dair kanıtlar.