RADYOGRAFİ ve BANYO TEKNİĞİ 5

RADYOGRAFİ ve BANYO
TEKNİĞİ
Dr. Erol Akgül
Ç. Ü. SHMYO / Radyoloji
RADYOLOJİDE GÖRÜNTÜ
OLUŞTURMA TEKNİKLERİ
GÖRÜNTÜ KAYDI
• X-ışınlarının tanıda kullanılmasının en
önemli özelliği penetrasyondur.
• Penetrasyon özelliği tanıda zorluk yaratır
• Bu nedenle x-ışını absorbsiyonu için
görüntü kaydedici sistemlerde yüksek atom
numaralı elementler kullanılır.
• Görüntüyü dokular arasındaki penetrasyon
veya absorbsiyon farkı oluşturur.
GÖRÜNTÜ ALICILAR 1
1.Röntgen filmi: x-ışını-gümüş halid
kristalleri etkileşimi söz konusudur.
2.Floresan maddeler: Floroskopide floresan
ekranlar ve radyografide kullanılan
ranforsatörlerde x-ışını görülebilir ışığa
çevrilir.
3.İyonizasyon odaları: BT’de: X-ışınıksenon içeren dedektörler-elektrik sinyali
oluşumu söz konusudur.
GÖRÜNTÜ ALICILAR 2
4. Selenyum plaklar: Kseroradyografide
5.Baryum
halid
kristalleri:
Dijital
luminesans radyografide
6. Fosfor plaklar: Dijital röntgende (CR)
Sadece röntgen filmleri hem enerjiyi alır hem de
görüntüyü taşır.
BT, MRG, US, Dijital röntgen ve RG gibi dijital
görüntülemelerde ekranda oluşan görüntü özel
kameralarla filme veya kağıda aktarılır.
FİLM ÇEŞİTLERİ 1
Radyografi Filmleri:
Röntgenogram, radyogram;
a. Fotoğrafçılıkta elde edilen negatif film
radyografide röntgen filmine karşılık gelir.
b. Vücudu geçen x-ışınlar üzerinde üzerinde
fotografik emülsiyon tabakası bulunan
röntgen filmine düşürülür.
c. Film kalınlığı yaklaşık 1/3 mm’dir.
Film Yapısı
• Esnek plastik veya karton şeklindedir. Filme
uygun boyutları bulunur.
• 4 tabaka yer alır:
• 1. Koruyucu tabaka
• 2. Emülsiyon
• 3. Yapıştırıcı tabaka: Baz ile emülsiyon
tabakasını yapıştırır.
• 4. Baz
Radyografi filminin yapısı
Koruyucu tabaka
• Filme en yakın olan kısımdır.
• 5-25 mikron kalınlıkta olup ekran yüzeyini
sürtünme ve aşınmadan korur.
• Ayrıca temizlenme yüzeyi sağlar ve statik
elektrik birikimini engeller.
• Işığa geçirgendir.
• Jelatindir.
• Her iki yüzde de vardır.
Emülsiyon
• Jelatin ve Gümüş halid kristallerinin (AgBr, AgI)
karışımını içerir: %95 AgBr , %5 AgI
• Jelatin homojenizasyonu sağlar.
• Her iki yüzde de bulunur.
• Kristaller üçgen şeklindedir ve krem rengindedir.
• Dalga boyu 500 nm olan mavi ışığı ve ultraviyole
ışığı absorbe etmektedirler.
• Hız, kontras ve rezolüsyonları kristallerin boyutu
ve miktarına göre değişir.
Baz tabakası 1
• İyi bir bazın esas amacı sert bir zemin
oluşturmaktır.
• Ancak kolay kullanımı için büküldüğünde
kırılmaz olmalıdır.
• Filmin banyo işlemi sırasında ve daha sonra
kullanılırken boyutunun değişmemesi gerekir.
• X-ışınını tamamen geçirmelidir. Işığı geçirir,
ancak gözü yormaması için az miktarda mavi boya
katıldığında tümüyle şeffaf değildir.
Baz tabakası 2
• Cam plakalar:. Depolanma ve kırılma
problemleri
• Sellüloz nitrat: I. Dünya savaşından sonra cam
problemi ortaya çıkınca baz olarak kullanılmaya
başlandı. Fakat yanıcıdır
• Selüloz triasetat: Yanıcı değil.
• Poliester baz: 1960’lardan itibaren bir petrol
ürünü olan poliester baz kullanılmaktadır. Aşınmaya
dirençli olması, otomatik banyoya dayanıklılığı, boyutunun
değişmemesi, kırılma veya bükülme ile şeklinin bozulmaması
yönünden diğer bazlardan üstündür.
Radyografi Filmleri
• Screen
(çift
emülsiyonlu)
film:
Ranforsatörlü (screenli) kasetlerde kullanılır.
Günümüzde yaygın kullanılan filmlerdir.
• Direkt
ekspojur
filmi:
Ranforsatörler
kullanıma girmeden önce kullanılan bu filmlerin
emülsiyonu daha kalındır ve daha yüksek oranda
gümüş halid kristali içerir. Karton kasetler içinde
kullanılır. Daha önceleri ekstremite grafileri için
kullanılırdı. Yüksek doz gerektiği için artık
kullanılmamaktadır.
FİLM ÇEŞİTLERİ 2
• Dijital görüntülemede kullanılan filmler
(Video kayıt filmi, Laser kamera filmi, Dry
-kuru- film)
• Mamografi filmleri
• Özel amaçlı filmler (Duplikasyon filmi,
Subtraksiyon -çıkarma- filmi)
• Diş filmleri (İntraoral ve panoramik filmler)
• Sineradyografi filmleri
Dijital görüntülemede kullanılan filmler
VİDEO KAYIT FİLMİ
• Bilgisayarlı
tomografi,
dijital
radyografi,
ultrasonografi ve nükleer tıpta
• Görüntü almak için multiformat kamera kullanılır.
• Film x-ışınıyla değil, kameranın monitörden gelen
ışıkla görüntü oluşturur.
• Bu kameralar, film üzerine istenilen boyutta ve sayıda
görüntünün sıralanarak alınmasını sağlarlar.
• Ortokromatik filmler kullanılır: Monitörden salınan
mavi ve sarı ışığa duyarlıdır.
• Tek emülsiyonludur.
Dijital görüntülemede kullanılan filmler
LASER KAMERA FİLMİ
• Tek emülsiyonludur.
• İnce grenlidirler.
• Filmin lazer kamerada kullanılan lazer ile
uyumlu olmalıdır.
• Kırmızı ışığa hassas filmler kullanılır.
• Film magazinlerine otomatik yerleştirilirler.
Dijital görüntülemede kullanılan filmler
DRY (KURU) FİLM
• Görüntüler banyolama işlemine gerek
kalmadan kaydedilir.
• Yüzeyleri karbon ile kaplıdır.
• Görüntünün
oluuşturulmasında
lazer
kullanılır.
• Film üzerindeki herbir piksel, pel adı
verilen
daha
küçük
elemanlardan
oluşturulmuştur.
MAMOGRAFİ FİLMLERİ
• Tek emülsiyonludur.
• Tek ranforsatörlu (kalsium tungstat)
kasetlerle kullanılır.
• İnce kristallidir. Kontrastı yüksektir.
ÖZEL AMAÇLI FİLMLER
• DUPLİKASYON
FİLMİ:
Radyogramın
kopyasını almak için kullanılır. Cihaza duplikatör,
işleme duplikasyon denir. Kaset içine çift film
koyularak da yapılabilir. Fakat kalite düşer.
• SUBTRAKSİYON
FILMİ:
Anjiografide
kullanılan tek emülsiyonlu filmdir. İki tipi
mevcuttur. Biri maske hazırlamada, diğeri orijinal
radyografi ve subtraksiyon maskesi ile kullanılır.
Kontrastı yüksektir. Artık kullanılmamaktadır.
DİŞ FİLMLERİ
• İntraoral Filmler
•
•
•
•
İrtraorol filmler çift emülsiyonludur.
Küçük bir kılıfla sarılıdırlar.
Ranforsatörsüz kullanılır.
Arkası kurşun muhafazalıdır.
• Panoramik Filmler
• Tek emülsiyonludur
• Ranforsatörle birlikte kullanılır.
SİNERADYOGRAFİ FİLMLERİ
• Kardiak kateterizasyonda kullanılır.
• Sine filmlerin 16 mm ve 35 mm’liği
mevcuttur.
• 100-500 foot uzunlukta rulolardır. Bunlar
sinema filmi özelliğindedir.
• Sinemada 35 mm, ev filmlerinde 8 mm
kullanılır.
• En fazla 35 mm’lik film kullanılır ve ancak
hastanın aldığı doz 16 mm’ye göre fazladır.
FİLM KALİTESİ
•
•
•
•
Üç faktör belirler
1. Filmin hızı
2. Filmin kontrastı
3. Filmin ışığı absorbe etme özelliği
FİLMİN HIZI
• Filmde belirli bir dansitedeki görüntünün
oluşabilmesi için gerekli ışın miktarı ile
belirlenir.
• Emülsiyon kalınlığı ile orantılıdır.
• Bu nedenle çift emülsiyonlu olanlar tek
emülsiyonlulara göre daha hızlıdır.
• Aynı dansiteyi daha az ekspojurda oluşturan
filmin hızıdır.
FİLMİN KONTRASTI
• Siyahtan beyaza olan ton sayısının
belinginleşmesi ile ilgilidir.
• Yüksek kontrastlı filmlerde ton farkı daha
belirginleşir.
FİLMİN IŞIĞI ABSORBE
ETME ÖZELLİĞİ
• MONOKROMATİK FİLMLER: Tek
renge duyarlı filmlerdir; mavi veya yeşile
• ORTOKROMATİK FİLMLER: Hem
mavi hem de yeşil ışığa duyarlıdır.
• PANKROMATİK
FİLMLER:
tüm
ışıklara duyarlıdırlar. Renkli filmlerde
kullanılır.
FİLMİN CEVABI 1
• Röntgen filmleri hem görülebilir ışığa hem de xışınına duyarlıdır.
• Ekspojür olduğunda emülsiyon etkilenir.
• Gözle görülmeyen latent görüntü oluşur (Latent
dönem).
• Banyo işlemi ile görüntü manifest hale gelir
(Manifest görüntü dönemi).
FİLMİN CEVABI 2
• Işık alan kesimler siyah, diğer kesimler beyaz
görülür.
• Değişik ekspojür değerlerinde değişik dansite
oluşur.
• Filmin ekspojüre verdiği değere bakarak, filmin
kontrast ve hızını belirleyebiliriz.
• Dansitometre ile ölçülür.
• İşleme sensitometri adı verilir.
FİLMLERİN DEPOLANMASI
VE KULLANIMI 1
• Film kullanılırken eğme, kırıştırma yapılmamalı
ve eller temiz olmalıdır. Uygun olmayan
kullanımda artefaktlar oluşur.
• Film basınca da hassas olup kaba kullanım
artefakta yolaçabilir.
• Banyo öncesi film katlanması çizgi şeklinde veya
tırnak şeklinde artefakt yapar.
• Kirli eller ve ekranlar leke yapar. Kuru ortamda
statik elektrik tipik artefakta yolaçabilir.
• Otomatik banyoda kirli rulolar artefakt yapabilir.
FİLMLERİN DEPOLANMASI
VE KULLANIMI 2
• Isı ve Nem
• Film ısı ve neme hassastır. Isı kontrastı azaltır ve filme
sislenme
yapar.
Filmler
20ºC
üzerinde
depolanmamalıdır. Isı bundan yüksekse depolanma
zamanı uzadıkça kontrast kaybı ve sislenme artar.
Film 10ºC’de tutulabiliyorsa 1 yıl süre ile saklanabilir.
• Rutubet %60’ın üzerinde ise kontrast azalır ve
sislenme görülür. Ancak %40’ın altındaki çok kuru
havada da statik artefaktlar ortaya çıkabilir.
FİLMLERİN DEPOLANMASI
VE KULLANIMI 3
• Işık
• Filmler karanlıkta depolanmalıdır. Karanlık oda
mutlaka ışık sızdırmaz olmalıdır.
• Radyasyon
• Kontrastı azalır ve sislenmeyi artırır. Filmler
radyasyona hastadan daha hassas olup filmi
korumak için daha fazla kurşun gerekir. Film
radyoaktif maddelerden uzak tutulmalıdır.
FİLMLERİN DEPOLANMASI
VE KULLANIMI 4
• Raf Ömrü
• Filmler 100 yapraklı kutuya konulur. Bazen filmler
arasında koruyucu kağıt konulur.
• Her kutuda son kullanma tarihi verilir. Film bundan uzun
depolanmamalıdır.
• Film yaşlanması hızının kaybına, kontrastın azalmasına ve
sisin artmasına yolaçar.
• Kutu filmler dik tutulmalıdır.
• Önce en eski film kullanılmalıdır.
• Açılmış filmin kullanımı 45 günü geçmemelidir.
KASET
• Radyografi işlemi sırasında filmin ışık almasını önleyen ve
ranforsatör-film temasını sağlayan aletlerdir.
• Özel kilitli kapakları vardır.
• Röntgen tüpüne bakan ön yüzü düşük atom numaralı ince
ve sağlam bir maddeden yapılmıştır (alüminyum veya
karbon fiber).
• Arka kapağı yüksek atom numaralı elementten yapılmıştır.
X-ışını geçişine izin vermez.
• Halasyon: Yüksek kilovolt değerlerinde arka kapaktaki
diğer metalik yapılardan x-ışınının yansıyarak filmin
üzerinde görüntü oluşturmasıdır.
KASET TABAKALARI
RANFORSATÖR (Screen,
Ekran) 1
• X-ışınlarını saptamak ve anatomik yapıları
belirlemek için tek başına film kullanımı etkin
değildir.
• X-ışınlarının %1’den azı filmle etkileşerek latent
imaj oluşumuna katkıda bulunur.
• Görüntünün
oluşumu
film-ranforsatör
kombinasyonu ile yapılır.
RANFORSATÖR (Screen) 2
• Güçlendirici ekran (ranforsatör ) x-ışını enerjisini
görünür ışığa çeviren araçtır.
• Bu görünür ışık filmi etkileyerek latent imaj
oluşumuna katkı sağlar.
• Ekrana ulaşan x-ışınının ortalama %30’u ekranla
etkileşir.
RANFORSATÖR (Screen) 3
• Bu etkileşim (lüminesans) fazla miktarda ışık
fotonu oluşturur.
• Dolayısıyla güçlendirici ekran gelen x-ışınını
amplifiye eder (güçlendirir).
• Güçlendirici ekran kullanımı hasta dozunu azaltır
ancak imaj netliğini azaltır.
LÜMİNESANS 1
• Dış uyaranla ışık veren maddelere luminesan
madde, ışığa da luminesans denir.
• Dış uyaranla elektrik akımı, biyokimyasal
reaksiyon, ışık veya x-ışını olabilir.
• Luminesans, x-ışını oluşumuna benzer, dış
yörünge elektronlarını ilgilendirir.
• Stimulusla dış yörünge elektronları yüksek enerjili
konuma geçirilir, yani nükleustan biraz uzaklaşır.
LÜMİNESANS 2
• Uyarılan elektron normal konumuna döndüğünde
görünür ışık şeklinde elektromanyetik radyasyon
açığa çıkar.
• Işığın dalga boyu luminesan madde için
karakteristiktir. Ayrıca uyarılma düzeyi ile de
ilişkilidir.
• Fizikçiler iki tip luminans tanımlarlar.
LÜMİNESANS 3
• Eğer görünür ışık sadece fosforun stimülasyonu
esnasında
salınıyorsa
buna
floresans,
stimülasyondan sonra da ışık salınmaya devam
ediyorsa fosforesans denir.
• X-ışını ekranları esas olarak floresans gösterir.
• Fosforesansa ekran sarkması veya geç ışıması
denilir ve istenmeyen olaydır.
• Pratikte floresan veya fosforesan özellikteki tüm
maddelere fosfor denilmektedir.
RANFORSATÖRÜN YAPISI
• Ranforsatörler, röntgen filminden biraz daha
sert, kıvrılabilir plastik plakalardır.
• Koruyucu, fosfor, yansıtıcı ve destek (base)
tabakalardan oluşur.
RANFORSATÖRÜN
TABAKALARI
RANFORSATÖRÜN TABAKALARI
FOSFOR
• Aktif tabakadır.
• Kalınlığı 150-300 mikron arasındadır.
• Ranforsatörün görüntüleme karakteristikleri
bu tabakanın fosfor kompozisyonuna
bağlıdır (konsantrasyon ve boyut).
RANFORSATÖRÜN TABAKALARI
FOSFOR
• Ranforsatör yapısında kullanılan fosforun şu
özelliklerde olması gerekir:
• 1. X-ışınlarını absorbe etmek için yüksek atom
numaralı olmalıdır.
• 2. X-ışınlarını görülebilir ışığa çevirme etkinlikleri
yüksek olmalıdır.
• 3. Yaydıkları ışığın, kullanılan filmin duyarlı olduğu
dalga boyunda olması gerekir.
• 4. X-ışıı kesildiği anda parlamanın kesilmesi gerekir.
RANFORSATÖRÜN TABAKALARI
YANSITICI TABAKA
• Fosforla etkileşen x-ışınları ile oluşan ve
her yöne dağılan ışığı filme doğru yansıtır.
• Tabakada mağnezyum oksit bulunur.
RANFORSATÖRÜN TABAKALARI
BASE
• Polyester veya metal karışımı bir maddeden
yapılır.
• Serttir ve neme dayanıklıdır.
• Radyasyondan etkilenmez.
• Kimyasal inerttir.
• Fleksibl ve homojendir.
RANFORSATÖRÜN TABAKALARI
KORUYUCU TABAKA
• Fosforun hasarlanmasını önler.
• Işın geçirgen maddeden yapılmıştır.
RANFORSATÖR ÇEŞİTLERİ
1. Kalsiyum tungstatlı ranforsatörler:
2. Nadir toprak ranforsatörler:
3. Özel amaçlı ranforsatörler:
KALSIYUM TUNGSTATLI
RANFORSATÖRLER
• Uzun yıllardır kullanılmaktadır.
• Ultraviyole ve mavi ışık yayarlar.
• Maviye hassas monokromatik filmler ve
ortokromatik filmlerle kullanılır.
• Gümüş halid kristalleri bu ışığa doğal
olarak duyarlıdırlar.
NADİR TOPRAK
RANFORSATÖRLER
• Bunlar Gadolinyum, Lantanum, Europium,
Terbium, Ytrium gibi nadir toprak elementleri
içerirler.
• Saldıkları ışık miktarı yüksektir. Genellikle
yeşildir.
• Gadolinyum oksisülfid ranforsatörler, aynı
kalınlıktaki kalsium tungstatlı ranforsatörlere göre
%50 daha fazla x-ışını fotonu absorbe ederler.
• Oluşturduğu görülebilir ışık ise 3 kat daha fazladır.
ÖZEL AMAÇLI
RANFORSATÖRLER
• Graduated (kademeli) ranforsatörler
• Kullanım amacı kompansatuar filtrelere benzer.
• Farklı kalınlıktaki vücut bölgelerinin aynı film
üzerinde dansite farkı oluşturmadan incelenmesini
sağlarlar.
• Kullanılırken incelenecek vücut bölgelerinden
kalın olan kesime, ranforsatörün daha fazla
yükseltme yapan kesimi getirilir.
RANFORSATÖR KULLANIMININ
AVANTAJLARI 1
• Uygun ranforsatör-film kombinasyonu
kullanıldığında, ranforsatörsüz filmlere göre
aynı radyografik veri , 50-100 kat ya da
daha az doz kullanılarak sağlanabilir.
Ranforsatörün bu etkisi, yükseltici faktör
olarak bilinir.
• Hasta ve personel dozu azalır.
RANFORSATÖR KULLANIMININ
AVANTAJLARI2
• Kısa ekspojür süresi, hasta hareketlerine
bağlı bulanıklaşmayı azaltır.
• X-ışını tüpü ömrü uzar.
• kVp seçenekleri artar.
• Düşük ekspojür verileceği için, küçük fokal
spot seçimi daha kolaylaşır.
RANFORSATÖRLERİN
ÖZELLİKLERİ
• İki karakteristik özellik önem taşır.
• Biri hasta dozundaki azalmanın ölçütü olan
güçlendirme faktörüdür ve ranforsatörün hızını
ölçer.
• Diğeri hassas ve net imaj oluşumu için gerekli
rezolüsyon karakteristiğidir.
• Rezolüsyon,
tespit
edilebilen
ve
görüntülenebilen minimum çizgi mesafesi ile
ölçülür.
RANFORSATÖRLERİN ÖZELLİKLERİ
RANFORSATÖRÜN HIZI
• Çok değişik tipte güçlendirici ekranlar (ranforsatör)
mevcuttur.
• Bunlar genel olarak üç geniş kategoride tanımlanır:
Normal hızlı (orta, üniversal), yüksek hızlı ve yavaş
(ince detaylı).
• Ekran hızı x-ışınını görünür ışığa çevirmede ekranın
etkinliğini gösteren kantitatif bir değerdir.
• Normal hızlı ekranlar 100 olarak tanımlanır ve diğer
ekranlar bununla kıyaslanır.
• Yüksek hızlı ekranların hızı 200-800, ince detay ekran
hızları ortalama 50’dir.
RANFORSATÖRLERİN ÖZELLİKLERİ
GÜÇLENDİRME FAKTÖRÜ 1
• Güçlendirme faktörü hasta dozundaki
azalmayı gösterir.
• Güçlendirme faktörü (yükseltici faktör) =
Ranforsatörsüz gereken ekspojür (mR) /
Ranforsatörlü gereken ekspojür (mR)
formülü ile hesaplanır.
RANFORSATÖRLERİN ÖZELLİKLERİ
GÜÇLENDİRME FAKTÖRÜ 2
–Aşağıdaki özellikler güçlendirme faktörünü
etkiler ve teknisyen tarafından kontrol edilemez:
–Fosforun yapısı: İyi üretilmiş kalsiyum tungstat xışınını etkili olarak görünür ışığa çevirir.
–Fosforun kalınlığı: Fosfor tabakası ne kadar kalın
ise o kadar fazla x-ışını ışığa çevrilir. Yüksek hızlı
ekranlarda (ranforsatör) fosfor tabakası kalın, ince
detay ekranlarda incedir.
–Reflektif tabaka: Yansıtıcı tabaka ekran hızını
artırır ama rezolüsyonu azaltır.
RANFORSATÖRLERİN ÖZELLİKLERİ
GÜÇLENDİRME FAKTÖRÜ 3
– Boyalar: Bazı fosforlara ışığın yayılmasını kontrol
etmek için boya eklenir. Bunlar rezolüsyonu artırır
ama hızı düşürür.
– Kristal büyüklüğü: Kristaller ne kadar büyükse xışını başına ışık verimi o kadar fazladır. Yüksek hızlı
ekranların fosfor kristalleri 8 um’dir. İnce detay
ekranlarda kristal büyüklüğü bunun hemen yarısı
kadardır. Normal hızlıda orta büyüklüktedir.
– Fosfor kristallerinin konsantrasyonu: Ne kadar
fazla ise ekranın hızı o derece fazla olur.
RANFORSATÖRLERİN ÖZELLİKLERİ
GÜÇLENDİRME FAKTÖRÜ 4
• Ranforsatör hızını etkileyen aşağıdaki faktörler
teknisyen tarafından kontrol edilebilir:
• Radyasyon kalitesi: X-ışını potansiyeli arttırıldıkça
güçlendirme faktörü artar. Ranforsatörlerin atomik
numaraları x-ışını filmlerinden fazladır. Dolayısıyle
artan kVp ile ranforsatörde gerçekte absorbsiyon azalır
ama film absorbsiyonuna kıyasla relatif olarak artar.
• Isı: Ranforsatörler düşük ısılarda yüksek ısılara göre
daha fazla ışık verirler. Isı ile güçlendirme faktörü
azalır. Bu özellik alan çalışmalarında önem kazanabilir.
RANFORSATÖRLERİN ÖZELLİKLERİ
GÜÇLENDİRME FAKTÖRÜ 5
• Film developmanı: Film ışık ile karşılaşınca
emülsiyonun sadece yüzeyel tabakaları etkilenir, xışını ise filmi uniform olarak etkiler. Dolayısıyle uzun
banyo zamanı ekran filmlerin güçlendirme faktörünü
azaltır. Baza yakın kısımda latent imaj olmadığı halde
uzun banyo zamanı buradaki gümüşü redükte
edebilir. Ancak ekranlı filmlerin emülsiyonu artık
ince yapıldığı için bu da önemini kaybetmiştir
RANFORSATÖRLERİN
REZOLÜSYONA ETKİSİ 1
• Rezolüsyon, bir sistemin bir objeyi aslına sadık
kalarak görüntüleme özelliğidir.
• Bu özellik çizgi çifti testi ile deneysel olarak
ölçülebilir. Rezolüsyon mm’de çizgi çifti ile ifade
edildiği zaman bu ne kadar fazla ise rezolüsyon o
kadar iyidir ve o kadar küçük obje görüntülenebilir.
• Çok hızlı ekranlar 7 Ip/mm, ince detay ekranlar ise
15 Ip/mm rezolüsyona sahiptir. Çıplak gözün
rezolüsyonu 10 Ip/mm’dir.
RANFORSATÖRLERİN
REZOLÜSYONA ETKİSİ 2
• X-ışınları ekran (ranforsatör) fosforu ile
etkileşince oluşan ışık direkt ekspojura göre daha
geniş film emülsiyon alanını etkiler ve bu da
rezolüsyonu azaltır.
• Genel olarak güçlendirme faktörünü artıran
durumlar rezolüsyonu azaltır.
• Fosforun kristal büyüklüğünün ve tabaka
kalınlığının azalması rezolüsyonu artırır.
RANFORSATÖRLERİN
BAKIMI 1
• Ekranların dikkatlice tutulması gerekir, küçük bir
tırnak izi bile görüntüyü bozabilir. Üretici
firmanın kurallarına uymak gerekir.
• Ekranlar periyodik olarak temizlenmelidir.
• Temizleme sıklığını 2 faktör belirler: 1. Kullanma
sıklıkları, 2. Kullanıldıkları ortam havasındaki toz
miktarı. Bu faktörler ağırlıklı ise ayda bir kere
temizlenmeleri gerekebilir.
RANFORSATÖRLERİN
BAKIMI 2
• Özel ekran temizleyici maddeler vardır. Bunlar
antistatik bileşiklerdir. Ekranlar sabunlu su ile de
temizlenebilir, bu durumda iyice kurutulmaları gerekir.
Ekran nemli olursa film emülsiyon tabakası yapışarak
kalıcı hasar oluşturabilir.
• Diğer bir önemli nokta iyi ekran-film temasıdır.
Bulanık alanlar olması kontağın iyi olmadığını gösterir.
• İyi bakılan ekranlar uzun süre kullanılabilir. X-ışını
etkileşimi bunu etkilemez. Uygun olmayan kullanımda
hasar görürler.
FLOROSKOPİK EKRANLAR
•
•
•
•
Normal güçlendirici ekrana (ranforsatöre) benzer.
Bunlar x-ışınını gözle görünür hale getirirler.
Hemen hepsinde çinko kadmiyum sülfit kullanılır.
Floroskopide kurşun camla kaplanarak radyoloğu
korur.
• Floroskopik ekranlar sarı-yeşil spektrumlu ışık
oluşturur. Bu gözün sensitivitesi ile uyumludur.
• İkinci fakları güçlendirici ekrana göre daha fazla
geç ışıma yaparlar.
FİLM BANYO AŞAMALARI
• Birinci banyo: Islatma ve developman
(geliştirme)
• İkinci banyo: Fiksasyon (tesbit)
• Yıkama
• Kurutma
2. BANYO: FİKSASYON
(TESBİT) 1
• Developman tamamlanınca görüntünün
kalıcı olması için fiksasyon işlemi gerekir.
• Fiksasyon
film
üzerindeki
imajın
bozulmadan uzun süre kalmasını sağlar.
2. BANYO: FİKSASYON
(TESBİT) 2
• Developman işleminden sonra da developman
ajanının redükte edici etkisi devam eder.
• El banyosunda bu işlemi durdurmak için asetik
asit kullanılır. Bu işleme durdurucu banyo denir.
• Otomatik cihazlarda ayrıca durdurucu banyo
yapılmaz.
2. BANYO: FİKSASYON
(TESBİT) 3
• Tespit edici banyonun içinde asetik asit bulunur.
Ortamı asitleştirir. Developerden filmle taşınan
alkaliniteyi nötralize eder.
• Ayrıca merdanelerin filmi sıkarak temizlemesi de
bu işlemin durmasına yardımcı olur.
• El banyosunda ise durudurucu banyodan önce
durulama yapılır. Bu amaçla temiz ve akan su
kullanılır.
2. BANYO: FİKSASYON
(TESBİT) 4
• Çözücü: Çözücü madde olarak su kullanılır.
• Temizleyici maddeler: Sodyum tiosülfat (hipo) ve
amonyum tiosülfat temizleyici maddedir.
• En çok amonyum tiosülfat kullanılmaktadır.
• Temizleyici
ajanların
görevi
x-ışını
ile
karşılaşmadığından redükte olmamış gümüş halid
kristallerini emülsiyondan uzaklaştırmaktır.
• Film üzerinde temizleyici maddenin fazla miktarda
kalması istenmeyen bir etkidir.
• Filmin zamanla kahverengileşmesine yolaçar.
2. BANYO: FİKSASYON
(TESBİT) 5
• Sertleştirici madde: 2. banyoda emülsiyonun sertleşmesi
için alüminyum klorür kullanılır.
• Böylece filmin merdaneler arasında daha rahat hareketini
sağlamış olur.
• Koruyucu madde: Koruyucu olarak sodyum sülfit
kullanılır. Koruyucunun görevi temizleyici ajanların
bozulmasını önlemektir.
• Tampon maddeler: Developerdan gelen alkaliniteye karşı
fikser içindeki asiditenin devamlılığını sağlarlar.
• Bazı tampon maddeler aynı zamanda tortulaşmayı da
önlerler.
3. YIKAMA
• 1. ve 2. banyodan sonraki aşama yıkamadır.
• Bu
özellikte
filmde
kalmış
hiponun
uzaklaştırılması için yapılır.
• Film üzernde sadece metalik gümüş ve jelatin
kalmalıdır.
• Otomatik banyoda yıkama suyunun developman
ısısından 2.8ºC düşük düzeyde tutulması gerekir.
• Yetersiz yıkama; fazla hipo kalıntısına ve zaman
içinde kahverengileşen kalitesiz arşiv filmlerine
yolaçar.
4. KURUTMA
• Yıkama işleminden sonra, yumuşamış emülsiyon
tabakasının tam olarak kuruyup sertleşmesi için
yapılan işlemdir.
• Bu aşamada sıcak hava sirkülasyonu kullanılır.
• Tam olarak kurutulmamış bir röntgen filminin
emülsiyon tabakasına sert ve keskin uçlu
cisimlerle sürüldüğünde kolayca çizilebilir, kağıt
gibi maddelerle temas halindeyke yapışabilir.
SOLÜSYONLARIN
HAZIRLANMASI 1
• Solüsyonları üretici firmanın tarifine uygun olarak
hazırlamak gerekir.
• Developer ve fikser solüsyonlarının çok az
miktarlarda bile birbirine karışması istenmeyen
sonuçlar oluşturabileceğinden hazırlama sırasında
buna özen gösterilmelidir.
• Developer ve fikser için ayrı bidonlar ve ayrı
karıştırma çubukları kullanılmalıdır.
SOLÜSYONLARIN
HAZIRLANMASI 2
• Solüsyonların içine konulduğu tankların kalay, bakır,
çinko, alüminyum ya da galvanizli demir gibi
reaksiyona girebilen maddelerden yapılmamış olması
gerekir.
• Lehimli olan tanklarda, lehim maddesi, solüsyonlarla
reaksiyona girerek filmde sislenmeye neden
olmaktadır.
• Banyo solüsyonlarının buharlaşma ve oksidasyonunu
azaltmak için, solüsyonların konuldukları tankların
ağzı devamlı kapalı tutulmalıdır.
KARANLIK ODA 1
• Röntgen filmlerinin, kasete yerleştirilmesi
sırasında ya da kasetten çıkarılıp banyo edilmesine
kadar geçen sürede ortamın karanlık olması ve
görülebilir
ışıkla
temasının
önlenmesi
gerekmektedir.
Bu
amaçla
radyoloji
departmanlarında karanlık odalar bulunur.
KARANLIK ODA 2
• Karanlık odalarda, dış ortamdan gün ışığı veya
yapay ışık sızıntısı olmamalıdır.
• Havalandırması iyi olmalıdır.
• Karanlık odada, filmin hassas olmadığı dalga
boylarında güvenlik ışığı kullanılır.
• Güvenlik ışığı ışık kaynağına filtre kullanılarak
elde edilebilir.
KARANLIK ODA 3
• Güvenlik ışığı elde etmek için en çok kırmızı
filtreler kullanılır.
• Kırmızı filtrelerden salınan kırmızı ışığın dalga
boyu 650 nm’nin üzerindedir.
• Bu sayede dalga boyu 600 nm’nin altında kalan
yeşile hassas filmlerle, dalga boyu 500 nm’nin
altındaki maviye hassas filmler kırmızı ışıktan
etkilenmezler.
KARANLIK ODA 4
• Güvenlik ışığının çalışma masasına uzaklığı 130
cm’den fazla olmalıdır. Kullanılan ampüler 25
watt’ı geçmemelidir.
• Karanlık odalarda filmlerin ışık aldığını gösterir
bulgular varsa ışık sızıntı testi ve gerekirse
güvenlik ışığı testi yapılır.
KARANLIK ODA
IŞIK SIZINTISI TESTİ
• Karanlık odanın kapısı kapatıldığında hiçbir
ışık sızıntısı olmamalıdır.
• Kontrol etmek için en basit yöntem, içeri
girilip kapı kapatılır.
• 10 dakika karanlığa alışıldıktan sonra ışık
sızıntısı gözle kontrol edilir.
• Sızıntı giderilecek önlemler alınır.
KARANLIK ODA
GÜVENLİK IŞIĞI TESTİ 1
• Sızıntı olmadığından emin olunduktan sonra, kapı
kapatılır ve güvenlik ışığı yakılır.
• Işık görmemiş bir film kutusundan çıkarılarak tezgaha
konur.
• Filmin üzerine anahtar, makas gibi ışık geçirmeyen
cisim konarak film banyo edilir.
KARANLIK ODA
GÜVENLİK IŞIĞI TESTİ 2
• Film üzerinde cisimlerin gölgelerinin çıkması
güvenlik ışığından filme fazla ışık geldiğini
gösterir.
• Bu, ışık gücünün fazla olmasına, ışık filtresinin
hasarlı olmasına veya ışığın masaya fazla yakın
oymasına bağlı olabilir.
Günümüzde karanlık oda
gereksinimini ortadan kaldıran
kapalı daylight sistemler
geliştirilmiştir.
KALİTE KONTROLÜ
• İlk otomatik banyo cihazında banyo süresi 7 dakika
iken günümüzde bu süre 90 saniyeye inmiştir.
• Bu cihazlar saatte 500 film banyo edebilir.
• Banyo işlemi ve yüksek ısıya bağlı olarak
merdanelerde tortu birikir.
• Bu tortular düzenli olarak temizlenmezse film
üzerinde artefaktlara neden olur.
• Banyonun hergün ısısı, pompa sistemi, merdaneleri
gözden geçirilmelidir.
KALİTE KONTROLÜ
• Banyo suyunun özelliklerinin kontrolü için birçok
firma özel ölçüm cihazları geliştirmiştir. Bu cihazlarda
ısı, pH, kontrast özelliği değerlendirilir.
• Çok yoğun çalışan birimlerde banyo cihazının haftalık,
hatta daha sık temizlik ve bakımı yapılmalıdır.
• Yıpranan veya aşınan parçalar değiştirilmelidir.
• İyi bakılmış cihazların ömrü uzar ve daha az arıza
oluşur.
ARTEFAKTLAR
• Artefakt filmde primer x-ışını tarafından
oluşturulmayan istenmeyen dansitedir.
• Nedenleri bilinirse artefakt önlenebilir.
• Belli başlı 3 süreçte artefaktlar oluşabilir:
Eksposur, banyo ve kullanım.
EKSPOJUR ARTEFAKTLARI
• Uygun olmayan ekran-film seçimi, kötü
ekran-film kontağı, bozuk kasetler, gridin
yanlış yerleştirilmesi belirgin artefaktlara
yolaçabilir.
• Pozisyon hatası, hasta hareketi, çift şutlama
ve yanlış çekim parametreleri kötü görüntü
oluşturabilir.
BANYO ARTEFAKTLARI
• Birçoğu merdanelerin yaptığı basınca
bağlıdır.
• Bozuk merdanelerle dişlilerin izleri
görülebilir.
• Merdaneler iyi temizlenmiyorsa bunlara
bağlı da artefaktlar oluşur.
• Uzun süre eski banyo kullanılması, banyo
sularında kimyasal maddelerin uygun
hazırlanmaması da artefaktlara neden olur.
KULLANIM VE DEPOLAMA
ARTEFAKTLARI
• Banyo öncesi veya sonrası olabilir.
• Işık sızması, uygun olmayan karanlık oda ışığı sislenme
yapabilir.
• Kaba hareketler, tırnak izleri veya kirli ellerle film tutulması
film üzerinde istenmeyen görüntülere neden olur.
• Filmin kırılması veya bükülmesi film üzerinde
çizgilenmeye yolaçar.
• Statik elektriklenme özellikle soğuk ve kuru havalarda film
üzerinde ağaç, tavus kuşu tüyü gibi tipik lekelere neden
olur.
Kaynaklar
• Bushong SC. Radiologic Science for Technologist:
Physics, Biology and Protection. 3rd ed. St. Louis,
The C. V. Mosby Company, 1984.
• Oğuz M. Röntgen Fiziğine Giriş: Diagnostik I.
Adana, ÇÜ Basımevi, 1992.
• Kaya T. Temel Radyoloji Tekniği. Bursa, Güneş
& Nobel, 1997.