Diabet ve Beslenme

Diabet ve Beslenme...
Diyabette beslenme alışkanlıklarının düzenlenmesinin amacı; hayatınız boyunca
uygulayabileceğiniz en ideal beslenme programını oluşturarak kan şekerinizi normale yakın
seviyede tutmak, hiperglisemi ve hipoglisemiyi önlemek, ideal vücut ağırlığınızı sağlamak ve
korumak, hastalığınızla ilgili olarak uzun dönemde gelişebilecek büyük ve küçük damar
komplikasyonlarını önlemek, çocukluk ve ergenlik döneminizde normal büyüme ve
gelişmenizi sağlamak, gebelik ve emzirme döneminde yeterli ve dengeli beslenmenizi
sağlamak, kısaca yaşam kalitenizi yükseltmek ve yaşam sürenizi uzatmaktır.
Diyabette beslenme planlaması şu konuları içerir:



Sağlıklı besinler seçmek,
Gerekli miktarda besin almak,
Uygun zamanda yemek.
Bu bölümdeki beslenme alışkanlıklarının düzenlenmesi ile ilgili temel bilgileri mümkün
olduğunca erkenden okumaya başlamanız önemlidir. Bu bilgi sizi, sağlıklı besinler seçip
bunları sizin için gerekli miktarlarda ve zamanlarda yemeye hazırlayacaktır. Bunu
yaptığınızda, diyabetinizin iyi bir şekilde kontrol altına alınmasında önemli bir yol almış
olacaksınız. Beslenme alışkanlıklarınızın düzenlenmesi için diyetisyeninizle birlikte
sevdiğiniz ve sevmediğiniz yiyecekleri, yemeklerinizin nasıl hazırlandığını, yemek yeme
saatlerinizi ve yerini konuşunuz. Bu bilgiler yemek planınızın diyabetinizin kontrol altına
alınmasını sağlayacak şekilde hazırlanmasına olanak sağlar.
Sağlıklı Besinler Seçmek Kendisini iyi ve sağlıklı hissetmek isteyen herkes, dengeli
beslenmelidir. Bu, diyabetli olanlar için de, olmayanlar için de geçerli bir kuraldır.
1. Çeşitli besinler alın.
Size gerekli olan miktarlarda nişasta ve şeker, protein ve yağ sağlayacak olan besinler seçin.
Ekmekte, meyvalarda, sebzelerde ve sütte bulunan nişastalar ve şekerler size enerji verir.
Birçok besinin yapısında şeker, doğal olarak vardır. Örneğin meyvaların içerisinde vitaminler,
mineraller ve diğer besleyici maddeler gibi şeker de mevcuttur. Çay şekeri ve tatlı besinler
bize çok miktarda enerji (kalori) verir ama vücudun ihtiyaç duyduğu vitaminler ve mineraller
bunlarda pek azdır. Çay şekeri ayrıca kan şekeri düzeylerinin hızla yükselmesine neden olur.
Çok miktarda şeker ilave edilmiş besinler, bu nedenle sağlıklı birer seçim değildir. Kekler,
çörekler, dondurma, bal, reçeller ve jöleler şeker içeriği yüksek olan besinlerdir.
Çay şekerinin yerine başka bir tatlandırıcı, soğuk içecekler yerine de, bunların diyet türlerini
tercih etmek de aynı amaca hizmet eder.
Hangi yiyeceklerde şeker vardır? Şeker yerseniz ne olur?
Çay şekeri, şeker ve şekerlemeler, reçel, marmelat, pekmez, bal, çikolata, dondurma, helva
çeşitleri, hazır meyva suları, şekerli kurabiyeler, pasta ve tatlılar, kurutulmuş meyvalar ve
meşrubatlar gibi yiyecek ve içeceklerin içindeki şekerler vücudunuzda hızlı bir şekilde
glikoza çevrilerek kana geçerler ve kan şekerinizde ani yükselmeler meydana getirirler.
Yüksek kan şekeri sağlığınız için arzu edilen bir durum olmadığından bu tür yiyeceklerin
diyetinizde yer almaması gereklidir.
Hangi yiyeceklerde nişasta vardır? Nişastalı yiyecekleri yerseniz ne olur?
Ekmek, pirinç, makarna, patates, un, mısır, mercimek, kuru fasulye, nohut gibi yiyeceklerin
içindeki nişasta vücudumuzda glikoza çevrilir, ancak bu tip yiyeceklerin içindeki nişastanın
glikoza çevrilmesi yavaş olduğundan, kan şekeriniz daha geç ve daha yavaş yükselir.
Posa içeriği yüksek olan nişastalı yiyecekler (kepekli ekmek, bulgur, kuru baklagiller gibi),
düşük posalı nişastalı yiyeceklere göre (beyaz ekmek, patates, pirinç) kan şekerinizin daha
geç ve daha yavaş yükselmesini sağlarlar.
Hangi yiyeceklerde protein vardır?
Kırmız et, balık, tavuk, süt, süt ürünleri ve yumurta gibi yiyeceklerde bulunan proteinler vücut
dokularınızın gelişmesini ve gerektiğinde onarılmasını sağlar. Proteinler ayrıca enerji elde
etmek amacıyla da kullanılabilir. İyi kontrollü şeker hastalığında günlük protein ihtiyacı
yetişkinler için; ideal vücut ağırlığının 0.8, çocuklar için 1.5-3 ile çarpımı ile bulunur. Ancak
kan şekerinizin uzun süre kontrollü olmaması böbreklerinizi etkileyebilir. Böyle bir durumda
alacağınız protein kısıtlanır.
Hangi yiyeceklerde yağ vardır?
Zeytinyağı, ayçiçeğiyağı, mısırözüyağı, soyayağı gibi sıvıyağlar margarin, kahvaltılık yağ,
krema, mayonez, ayrıca salam, sucuk, pastırma gibi et ürünleri, fındık, fıstık, ayçekirdeği gibi
kuruyemişler yağ bakımından zengin yiyeceklerimizdir. Yağlar vücudunuzda depolanır ve
daha sonra enerji elde etmek amacıyla kullanılır. Yağlar, diyetinizin yalnızca küçük bir
bölümünü oluşturmalıdır.
2. Daha fazla posa yiyin.
Bitkisel kaynaklı gıdaların insandaki sindirim enzimleri tarafından parçalanmayan kısımlarına
posa denir. Posa iki ana gruba ayrılır.
1- Buğday kepeği, hemiselüloz, liğnin gibi suda erimeyen ve sindirilemeyen posalar
yiyeceklerin bağırsak kanalına geçişini ve bağırsak hareketlerini hızlandırır.
2- Suda eriyebilen posa; elma, greyfurt, limon, portakal, yulaf kepeği, kuru baklagiller ve
birçok sebze ile guargum ve kanyak bitkisi suda eriyebilen posa içerir. Posanın bu türü mide
boşalmasını geciktirir, karbonhidratların sindirimini yavaşlatarak glisemi yükselmelerini
önler, bağırsak çalışmasını düzenler-kabızlığı önler. Suda eriyebilen posa yüksek kan
kolesterol ve trigliserid düzeylerinin düşmesinde de yardımcıdır.
Diyetin posa içeriğini arttırmak için ne yapmalıyız?
Beyaz ekmek yerine kepekli ekmek, pirinç yerine bulgur, meyva suyu yerine meyva tüketiniz.
Kabuğu ile yenilebilen meyvaların kabuğunu soymayınız. Öğünlerde sebze ve salata yemeyi
ihmal etmeyiniz. Kuru baklagilleri sıkça tüketiniz.
3. Daha az tuz tüketin
İnsanlar çok zaman, vücutlarının ihtiyaç duyduğu miktardan biraz daha fazla tuz yer. Bu fazla
tuz, bazı insanlarda tansiyonun aşırı yükselmesine neden olabilir. Diyabetlilerde tansiyonun
yüksek olma olasılığı, diyabetli olmayanlardan çok daha fazladır. Yüksek tansiyon ve diyabet,
tehlikeli bir ikilidir. Aldığınız tuz miktarını azaltmak için yemekleri pişirirken daha az tuz
kullanın ve sofradaki tuzluğu ortadan kaldırın. Konservelenmiş, kutulanmış ya da saklanmak
üzere tuzlanmış besinlerden çok az tüketin. Hazır çorbalar, dondurularak hazırlanmış gıdalar
ve benzeri besinler tuz bakımından genellikle zengindir.
4. Daha az yağ, özellikle daha az hayvansal yağ alın
Bu önerinin hedefi, kalp sağlığıyla ilgili riskleri azaltmaktır. Kandaki kolesterol düzeyinin
yüksek olması, kalp krizini davet eden etkenlerden biridir. Kolesterol vücutta da üretilen bir
tür yağdır ve kandaki kolesterol düzeyinin çok yüksek olması, kan damarlarını tıkayabilir.
Besinlerimizdeki yağı ve özellikle de hayvansal yağı azaltmak, kan kolesterol düzeyinin
düşürülmesine yardım eder.
Kalp sağlığını korumak için ne yapmalıyız?









Balıketi ve tavuğun beyaz etini, kırmızı ete (koyun, dana gibi) tercih ediniz, kırmızı
etin mümkün olduğunca yağsız kısımlarını yiyiniz.
Etli yemeklere ayrıca yağ eklemeyiniz.
Yemeklere koyduğunuz yağ miktarını azaltınız, katıyağ yerine sıvıyağ özellikle
zeytinyağı kullanınız. Kızartma yerine haşlama ve ızgarayı tercih ediniz.
Haftada bir veya iki yumurtadan fazlasını yemeyiniz.
Sakatatları (karaciğer, beyin, böbrek gibi) yemeyiniz.
Yarım yağlı veya yağsız diyet sütlerini tercih ediniz, diyette bu şekilde azalan yağ
miktarını salata veya yemeklere zeytinyağı ilavesi ile karşılayınız.
Kahvaltıda tereyağı yerine margarin kullanınız ve doymamış yağ asidi içeriği yüksek
olan margarinleri tercih ediniz.
Kuyrukyağı ve iç yağı kesinlikle kullanmayınız.
Yemekleriniz pişirilirken daha az tuz konulmasını sağlayınız ve tabağınızdaki
yemeğin tadına bakmadan tuz ilave etme alışkanlığından vazgeçiniz.
Sizin İçin Gerekli Olan Miktarda Yiyecek Tüketin
Standart bir diyabet diyeti, her hastaya uygulanabilir nitelikte olamaz çünkü her diyabetik
birey boy, kilo, meslek, kullandığı ilaç ve beslenme alışkanlıkları açısından birbirinden farklı
özellikler taşımaktadır. Bu nedenle diyetinizi başka bir şeker hastasının diyeti ile
karşılaştırmayınız ve aynısını kullanmasını önermeyiniz. Hastalığınızın bulgularına,
sosyoekonomik ve kültürel durumunuz ile beslenme alışkanlıklarınıza uygun biçimde diyet
düzenlenirken, yiyecek değişim listelerinden yararlanılır.
Tablo 2. Değişim listelerinin içeriği Bir birim değişimin içeriği
DEĞİŞİM KARBONHİDRAT PROTEİN
YAĞ ENERJİ GRUPLARI
(gr) (gr)
(gr)
(KALORİ)
Süt
9
6
6
114
Et
Ekmek 15
A
6
Grubu
B
7
Grubu
Meyva 10
Yağ
Kuru
13-15
Baklagil
6
2
5
-
69
68
1
-
28
2
-
36
-
5
40
45
9
-
76-84
Değişim gruplarının günlük dengeli beslenmede örnek oranları
Bu listeler enerji ve besin öğeleri değerleri birbirine denk olan besinlerin "değişim" adı altında
aynı grupta toplanması ile oluşturulmuştur. Değişimler süt, et, ekmek, sebze, meyva, yağ ve
kuru baklagiller olmak üzere 7 grupta toplanmıştır (Tablo 2). Her bir grupta birbirinin yerine
geçebilecek yiyeceklerin adı, pratik ölçüsü ve gram olarak miktarı belirlenmiştir. Günlük
enerji ve besin öğeleri gereksiniminize göre, bu gruplardan her gün belirli miktarda besin
seçilerek diyetiniz düzenlenir ve siz her bir grup için kendinize verilen değişim sayısını
geçmemek koşuluyla bu listeden seçim yapabilirsiniz.
DEĞİŞİM LİSTELERİ Süt değişimi:
Az yağlı süt, yoğurt, ayran bu grupta yer alır (Tablo 3). Süt; su, yağ, protein, karbonhidrat,
mineral ve vitaminlerden oluşmuştur. Sütün içindeki yağın, üçte ikisi doymuş, üçte biri
doymamış yağ asitlerinden meydana gelmiştir. Süt ve yoğurt, en çok kalsiyum ve fosfor
yönünden zengindir. Süt, A ve B vitaminlerinin birçoğu için de iyi bir kaynaktır. Protein
yönünden de zengin olan süt ve yoğurdu, büyüme çağındaki çocukların, gebe ve emzikli
kadınların daha fazla tüketmeleri gerekmektedir. Süt, demir ve C vitamini bakımından
fakirdir. Yoğurdun besin değeri, sütten farksızdır.
Ancak folikasit gibi bazı B vitaminlerinin miktarı, yoğurtta daha fazladır. Süt ve yoğurt, tek
başına alınabildiği gibi, ayran olarak, bazı içeceklerle birlikte (kahve, neskafe) veya bazı
yemeklerin içinde de kullanılabilir (patates püresi, çorba gibi). Süt ve yoğurt, bu tür yiyecek
ve içeceklerle kullanıldığı zaman, günlük süt değişiminden azaltma yapılması gerekir. Ayrıca
sütü, kendi tatlandırıcınız ile yapacağınız sütlaç ve muhallebi şeklinde de alabilirsiniz; ancak
1 porsiyon muhallebi ve sütlaç yapmak için kullanılan pirinç unu ve pirincin, ekmek değişimi
yerine geçtiği unutulmamalıdır.
Tablo 3. Süt değişim listelerinde kullanılan ölçüler ve miktarlar
YİYECEK ADI
Süt
Yoğurt
Az yağlı süt
Yoğurt (az yağlı sütten)
ORTALAMA ÖLÇÜ
1 orta su bardağı
1 orta su bardağı
1 orta su bardağı
1 orta su bardağı
MİKTAR(gram)
240
240
240
240
Not: - 1 değişim yoğurttan (1 orta su bardağı) istenirse, su ilave edilerek, 2 orta su bardağı
ayran yapılabilir. - Az yağlı değişimi kullanmanız, sağlığınız açısından daha iyi bir seçim
olacaktır.
Unlu yiyecek değişimi:
Ekmek (buğday, çavdar, yulaf, mısır), un (buğday, mercimek, bezelye), tarhana, şehriye,
pirinç, makarna, erişte, kuskus, bulgur, tuzlu bisküvi, şekersiz galeta, yufka, patates, kestane,
mısır bu grupta yer alır (Tablo 4). Bu gruptaki yiyecekler B1 vitamini açısından zengin
kaynaklardır. Patates potasyum bakımından zengindir, ancak bu yiyecek maddesinin glisemik
indeksi yüksek olduğundan seyrek kullanılmalıdır. Glisemik indeks, yiyeceklerin kan şekerini
yükseltme değeridir. Kepekli ekmek ve bulgurun glisemik indeksi bu gruptaki diğer
yiyeceklerden daha düşüktür. Ayrıca kepeğin yüksek kan kolesterolü ve trigliserid düzeylerini
düşürücü etkisi vardır. Makarnanın glisemik indeksi spagettiye göre daha yüksek olduğu için
spagetti tercih edilmelidir.
1 ekmek değişimi; 15 gr karbonhidrat, 2 gr protein, 68 kalorilik enerji sağlar.
Tablo 4. Unlu yiyecek değişiminde kullanılan ölçü ve miktarlar.
YİYECEK ADI
ORTALAMA ÖLÇÜ
1 dilim etimek inceliğindeEkmek (buğday, çavdar, yulaf)
kalınlığında
1 dilim etimek inceliğinde*Kepekli ekmek
kalınlığında
Hamburger ekmeği
Yarım hamburger ekmeği
Sandviç ekmeği
1/3 sandviç ekmeği
Yufka
1/8 yufka
Galeta, tuzlu bisküvi
2-3 adet
Etimek
2-3 adet
Un (buğday, pirinç, bezelye) 2 silme çorba kaşığı
Tarhana
2 silme çorba kaşığı
Pirinç (çiğ, pilav veya çorbada) 2 silme çorba kaşığı
*Bulgur (çiğ, pilav veya
2 silme çorba kaşığı
çorbada)
Kuskus (çiğ, pilav veya
2 silme çorba kaşığı
çorbada)
Erişte
3 silme çorba kaşığı
*Makarna (spagetti)
3 silme çorba kaşığı
Şehriye (pilav veya çorbada) 3 silme çorba kaşığı
MİKTAR(gram)
25
25
25
25
25
20
20
15
15
15
15
15
15
15
15
**Patates (pişmiş)
Kestane
Patlamış mısır (yağsız)
Haşlanmış mısır
1 orta boy
2 orta boy
Bir su bardağı dolusu
1/2 adet küçük boy
100
30
20
-
* işaretlilerin glisemik indeksi düşüktür, ** işaretlilerin glisemik indeksi yüksektir