Romatoid Artrit. Hayatı aktif yaşamak.
advertisement
Romatoid Artrit. Hayatı aktif yaşamak. Hastalar için danışma el kitabı. Değerli Hastamız, “Bilgi güçtür” der bir atasözü ve bu deyiş, özellikle romatoid artrit gibi kronik bir hastalık söz konusu olduğu zaman geçerlidir. Bu hastalıkla bağlantılı iltihaplar kalıcı sabah sertliğinden başlayarak şiş ve ağrıyan el ve ayak parmaklarına ve hareket kabiliyetinin önemli ölçüde kısıtlanmasına varıncaya değin çok çeşitli şikâyetlere neden olabilir. Nadiren kalp veya akciğerler gibi iç organlar dahi zarar görebilir. Profesör Dr. med. Markus Gaubitz Westfalya Münster Wilhelm Üniversitesi Manuel Tıp Akademisi Disiplinlerarası Teşhis ve Ted avi Yöntemleri İçindekiler Hastalıkla ilgili bilgiler­­ ­ 04 Tedaviyle ilgili bilgiler 24 Romatoid artrit ile yaşamak 44 Sözlük58 Daha fazla bilgi 62 Ancak bilgi aynı zamanda korkuya ve çaresizlik içerisinde bir hastalığa teslim olma duygusuna karşı en etkili araçtır. Dolayısıyla, bu hastalığa yakalanan herkesin bağışıklık sistemindeki belirtileri tetikleyen maddelerden başlayarak modern tedavi olanakları yelpazesi ve başka hastalarla deneyim alış verişi olanağı sunan ve en az diğerleri kadar önemli olan özyardım grupları gibi pek çok konuda kapsamlı bilgiye ihtiyacı vardır. Bu bilgilere sahip olan bir kişi hastalığıyla baş etmeyi ve hastalıkla ilişkili şikâyet ve kısıtlamaları aktif ve hedefli bir şekilde aşmayı en iyi şekilde öğrenecektir. Bu broşür bilgilenmenize bir katkı sunmak için hazırlanmıştır. romatoid artrit hakkında pek çok önemli ve güncel veri içermektedir. Son bir söz daha: Tıbbi araştırmalar sayesinde son yıllarda romatoid artrit tedavisinde büyük bir gelişme kaydedilmiştir. Özellikle biyolojik ilaçlar adı verilen yeni bir ilaç grubunun devreye girmesiyle, hastalığın ilerlemesi bugün çoğu zaman durdurulabilmektedir. Bu sayede büyük hasarlar önlenebilmekte ve ağır hastalık tabloları belirgin bir şekilde düzeltilebilmektedir. Bu nedenle, bu broşürde verilen bilgilerin amacı yalnızca hastalık hakkındaki bilginizi artırmak değil, aynı zamanda sizi cesaretlendirmek, modern romatizma tedavisi ile ilgili beklentilerinizi yükseltmek ve mütevazı iyileşmelerle yetinmemenizi sağlamaktır. Doktorunuz Profesör Dr. Markus Gaubitz olarak ilginç bir okuma diliyor ve geçmiş olsun diyorum. Hastalıkla ilgili bilgiler. Romatoid artrit hakkinda en önemli özetli bilgiler. Romatoid artrit nedir? Romatoid artrit ne kadar yaygındır? Romatoid artrit (kısaltma: RA) birden fazla organı veya organ sistemini tutabilen kronik iltihaplı bir hastalıktır. Bu nedenle bir sistem hastalığından da bahsedilmektedir. Ancak hastalığın adından da anlaşıldığı gibi ağırlıklı olarak eklemleri tutar. Artrit, eklem iltihabı demektir. RA en sık görülen iltihaplı eklem hastalığıdır; nüfusun yaklaşık % 0,6 – 1 ’i bu hastalıktan şikayetçidir. Almanya’da bu oran yaklaşık 800.000 hastaya denktir. Her yıl bu gruba yeni hastalanan 2.000 kişinin katıldığından hareket edilmektedir. Eskiden kullanılan “kronik poliartrit” terimi, hastalığa çoğunlukla birden fazla (“poli”) eklemin yakalandığına işaret etmektedir. Hastalık bunun dışında daha birçok şekillerde kendini gösterebilir. RA, genellikle “romatizma” üst kavramı altında toplanan çok sayıda kronik iltihaplı (eklem) hastalığının nispeten ağır bir şeklidir. 0­­4 Hastalıkla ilgili bilgiler Kimler hastalığa yakalanır? RA ilke olarak her yaşta baş gösterebilir. İnsanlar çoğunlukla 40 ile 50. yaşları arasında bu hastalığa yakalanmaktadır. Ancak çocuk ve gençler arasında da RA hastalığına rastlanmaktadır. Buna jüvenil (= genç) idiopatik artrit adı verilmektedir. Hastalık kadınlarda erkeklere göre üç kat daha sık görülmektedir. Bu dengesizliğin nereden kaynaklandığı bilinmemektedir. Romatoid artrit nasıl oluşur? RA’nın nedenleri ve oluşumu henüz tam anlamıyla açıklanamamıştır. Ancak bu konuda çok fazla ipucu bulunmaktadır. Bu bağlamda bağışıklık sisteminin bir bozukluğundan hareket edilmektedir. RA bir otoimmün hastalık olarak kabul edilmektedir. Bunun anlamı, normalde enfeksiyon etkenlerini ve başka yabancı maddeleri savuşturmakla görevli olan bağışıklık sisteminin vücut dokularını da “yabancı” olarak sınıflandırması ve bunlara karşı antikorlar üretmesidir. Yani vücut belli bölgelerde, örneğin eklem iç zarında kendi kendisini hedef almakta ve bu durum da iltihaba, şişmeye, ağrılara ve dokunun hasar görmesine yol açmaktadır. 06 Aileler üzerine yapılan incelemeler kalıtımsal faktörün önemli bir rol oynadığını ortaya çıkarmıştır, yani yakın bir akrabanız hastalığa yakalanmışsa, sizin de hastalanma riskiniz yüksek demektir. Ancak dış etkenlerin de muhtemel tetikleyici olarak önem taşıdığı sanılmaktadır. Bunların arasında özellikle çoğu kez hastalık öncesinde geçirilen virüs veya bakteri enfeksiyonları yer almaktadır. Hastalıkla ilgili bilgiler Eklemlerde neler oluyor? RA hastalığına tutulan eklemler etkilenen kemik yüzeylerinin kıkırdakla kaplı olduğu ve içi sıvıyla dolu bir boşluk (eklem boşluğu) tarafından çevrelendiği türden eklemlerdir (sinovyal eklemler). Eklem boşluğu sinovyalzarla (sinovyum), yani bağdokusundan oluşan ince bir tabakayla kaplıdır. Bu eklem iç zarı, kemiklerin arasında meydana gelen sürtünmeyi azaltmak için kayganlaştırıcı vazifesi gören koyu sinovyal sıvıyı (sinovya) üretir. Hastalığın seyri içerisinde saldırgan bağdokusunu (pannus) giderek eklem kıkırdağının üzerine yayılır ve sonunda kıkırdağa ve bitişiğindeki kemiğe kalıcı zararlar verir. Haberci madde TNF- bu bağlamda ne gibi bir rol oynar? Tümör Nekroz Faktörü alfa (TNF-a), RA’nın ve diğer iltihaplıromatoid hastalıkların iltihaplanma süreçlerinde önemli bir rol oynayan, bağışıklıksistemine ait doğal bir haberci maddedir (sitokin). Bu faktörün farklı etkileri olmakla birlikte, ilk planda iltihaplanmayı tetikleyici (proinflamatuar) bir etkisi bulunmaktadır. RA hastalığına yakalanan eklemlerde büyük miktarlarda TNF-a saptanmaktadır. Burada madde, bağışıklık sistemi içerisinde özel görevler üstlenen belli hücre türleri (makrofajlar, lenfositler) tarafından üretilir. 08 Hastalıkla ilgili bilgiler Hastalığın tipik semptomları nelerdir? RA hastalığında çoğunlukla birkaç eklem aynı anda iltihaplıdır. Bu bağlamda özellikle el parmaklarının ana ve orta, ayak parmaklarının ise ana eklemlerinin etkilenmesi tipiktir. Ancak ilkesel olarak her eklem etkilenebilir. Ancak parmakların uç eklemlerinin etkilendiği son derece ender görülür. Hastalığın seyri içerisinde çoğu zaman, ilerlemeyle birlikte etkilenen eklem sayısı artar. Bunun ardından iltihaplanma ellerde, kollarda (dirsek, omuz), ayaklarda ve bacaklarda (ayak bileği, diz, kalça) bulunan daha büyük eklemlere yayılır. Genelde klemler veya eklem bölgeleri vücudun her iki tarafında eş zamanlı olarak etkilenir; buna simetrik tutulma denir. İltihaptan kaynaklanan eklem kıkırdağı ve kemik hasarlarının gecikmiş veya yetersiz olarak tedavi edilmesi eklemin deformasyonuna ve hareket kabiliyetinin yok olmasına kadar varan kısıtlara yol açabilir. 10 bilgi RA hastalığında eklemin sinovyal zarında bir iltihaplanma meydana gelir ve bunun sonucunda “iltihap oluşturucu hücreler” ve bağışıklık sisteminin başka hücreleri burada toplanır. İltihap hücre ve damarların aşırı büyümesine, eklem iç zarının giderek kalınlaşmasına ve eklem sıvısının salgılanmasında sağlıksız bir artışa yol açar. Bunun sonucunda eklemlerin şişmesi ve ağrıması gündeme gelir. Hastalıkla ilgili bilgiler Hastalığın tipik şikayetleri, etkilenen eklemin ağrıması ve şişmesidir. Ekleme bitişik yumuşak dokular da şişebilir. Hastalar çoğu kez eklemlerde ısınma ve yanma hissederler. Soğuğun etkisiyle (örneğin soğuk su altında) düzelme görülür. Bir özelliği de şikayetlerin istirahat halinde artması, hareket halinde azalmasıdır. Bazı hastalarda, özellikle dirsek ve el bileği bölgesinde derinin altında dokunulduğunda hissedilen küçük yumrular bulunur. Romatizmal nodül adı verilen bu yumrular bağdokusunun iltihabı sonucunda meydana gelir ve teşhis açısından önemli bir ateşle seyreder. Tüm vücudu etkileyen bir hastalık olan RA’ya yorgunluk, bitkinlik, genel bir rahatsızlık hissi, iştahsızlık, kilo kaybı ve depresyona varan bir isteksizlik eşlik edebilir. Hastalık aktivitesinin yüksek olduğu akut ataklar çoğu kez vücut ısısının yükselmesi ve hatta hafif bir ateş bile görülebilir. olgulardan söz edilir. Bunlar arasında destek ve hareket sisteminin öğeleri (tendon kılıfları, mukus keseleri ya da tıbbi adıyla bursalar), kalp ve akciğer gibi iç organlar, kan üretim sistemi, lenf damarları, sinirler ve damarlar yer alır. Bu durumlarda önemli komplikasyonlar meydana gelebilir. “Romatoid artrit çeşitli nedenlerle çoğu zaman gecikmiş olarak teşhis edilmektedir. Erken safhada tipik görüntüler henüz düşük bir düzeydedir. Hastanın şikâyetleri daha ziyade genel semptomlar ve muhtemelen birinden diğerine atlayan eklem ağrılarıyla sınırlıdır. Bu durumda ne hasta, ne de doktoru için RA çok yakında bulunan bir seçenek değildir.” Profesör Dr. Markus Gaubitz Eklemlerin dışında başka organlar veya organ sistemleri de hastalığa tutulabilir; bu durumda ekstraartiküler, yani eklem dışı 12 Hastalıkla ilgili bilgiler Romatoid artrit nasıl seyreder? RA hastalığının başlangıcı ve seyri hastadan hastaya çok farklı olabilir. Hastalık birdenbire akut şikayetlerle başlayabileceği gibi, gizliden gizliye ve RA için mutlaka tipik sayılmayacak çok belirsiz semptomlarla başlayabilir. Hastalık hastaların büyük bir bölümünde zamanla ve ataklar şeklinde ilerleyen bir seyir gösterir, yani şikâyetler zamanla artar. Bu atakların arasında hastalık aktivitesinin azaldığı farklı uzunlukta süreler bulunabilir. Hastalığın hastalarda bireysel olarak nasıl bir seyir göstereceğini tahmin etmek mümkün değildir. Hastalığın seyrini ve daha sonra oluşabilecek olası sonuçlarını etkilemek için eldeki tek olanak, teşhisin erken bir safhada konması ve bu teşhis doğrultusunda hızlı ve hedefe yönelik bir tedavinin uygulanmasıdır. RA eskiden tedavi edilemez olarak kabul edilirken, son yıllarda tedavilerde elde edilen başarı oranında belirgin bir artış kaydedilmiştir. Artık, modern ve etkili tedavi yöntemleri sayesinde şikayetlerin büyük ölçüde, ve hatta elverişli durumlarda tamamen ortadan kaldırılması (remisyon) sağlanabilmektedir. 14 Hastalıkla ilgili bilgiler Romatoid artrit hastalığına işaret eden önemli kriterler şunlardır Her gün en az bir saat olmak üzere altı hafta boyunca devam eden sabah sertliği En az üç eklemde en az altı hafta boyunca iltihap (artrit) El parmaklarının ana ve orta, ayak parmaklarının ise orta eklemlerinde en az altı hafta boyunca iltihap (artrit) En az altı hafta boyunca simetrik eklem tutulması (yani vücudun her iki tarafında eş zamanlı) Romatizmal nodüller Kan serumunda romatizmal faktörlerin tespit edilmesi Röntgen görüntüsünde parmak ve el eklemlerinde tipik değişikliklerin tespit edilmesi RA teşhisi için bu 7 kriterden en az 4’ünün yerine gelmiş olması gereklidir. bilgi Hastalığın tipik belirtilerinden biri de eklemlerde görülen “sabah sertliğidir”: sabahları ya da uzun istirahatlerden sonra eklemler katı ve hantal bir durumda olur. Bu durum birkaç dakikadan başlayarak birkaç saate kadar sürebilir. 16 Hastalıkla ilgili bilgiler Romatoid artrit nasıl teşhis edilir? Özellikle hastalığın başlangıcında deneyim li bir romatolog için dahi RA hastalığını teşhis etmek çok kolay değildir; hastalık belirtileri karakteristik değilse, teşhis daha da zorlaşır. Başlangıçta bazı tipik laboratuvar değerleri de henüz belirgin değildir. RA hastalığının teşhisi ağırlıklı olarak aşağıda belirtilen üç ana temele dayanır: H astanın doktor tarafından ayrıntılı bir şekilde sorgulanması (tıbbi geçmiş) ve özellikle eklemlerinin durumu (eklem durumları) dikkate alınarak genel ve hedefli bir muayeneye tabi tutulması Görüntüleme yöntemleriyle yapılan muayeneler Laboratuvar tetkikleri bilgi RA hastalığının teşhis kriterleri daha 1987 yılında uzmanlar tarafından derlenmiş olup, bugün de geçerliliğinikorumaktadır (bkz. sayfa 17). Ancak aradan geçen zaman içerisinde teşhis olanakları yeni yöntemler aracılığıyla genişletilmiştir. Aşağıda en önemli muayene olanakları kısaca açıklanmaktadır. Eklem durum raporu, Hastalık Aktivite Skoru (Disease Activity Score, DAS) temelinde hastalık faaliyetinin saptanmasına ve sınıflandırılmasına yardımcı olur. DAS28 değeri şiş ve baskı uygulandığında ağrıyan eklemlerin sayısından (toplam 28 eklemin incelemeye tabi tutulması nedeniyle DAS28 adı verilir), bir saatlik eritrosit sedimentasyon hızından (ESR) ve hastalık aktivitesinin hasta tarafından bir ölçek bazında değerlendirilmesinden oluşur. 3,2 değerinin altında bulunan DAS28 skorları iyi kontrol edilen bir hastalık aktivitesi anlamına gelmektedir. 5’in üzerindeki skorlar yüksek bir hastalık aktivitesine işaret eder. Bu durumda doktorla tedavinin yoğunlaştırılması hakkında görüşülmelidir. Laboratuvar değerleri Eritrosit sedimentasyon hızı (ESR) Romatizma Faktörü (RF) Bununla, dik duran ve kanla dolu olan bir tüpte kan yuvarlarının (kan hücreleri) çökme hızı kastedilir. Bir ve iki saat sonra kan hücrelerinin aşağıya kaç milimetre çöktüğü okunur. Yüksek bir ESR değeri, vücudun herhangi bir yerinde akut veya kronik bir iltihap süreci olduğuna işaret eder. Romatizma faktörleri, hastaların kendi vücudunda bulunan antikorlara (immünglobulinler) cephe alan yönelen antikorlardır; bu nedenle bunlara otoantikor adı verilir. Bunlar bazı kronik-romatoid hastalıklarda kan serumlarında tespit edilebilir (pozitif), ancak hepsinde edilemez. Romatizma faktörü RA hastalığının ilk altı ayında hastaların yaklaşık yarısında ve daha sonra hastaların yaklaşık üçte ikisinde pozitiftir. Ancak bu değer çok belirsiz bir ölçüt olup, iltihabın nerede etkili olduğuna dair bilgi vermez. ESR romatoid astrit hastalığında çoğunlukla yüksek çıkar, ancak her zaman değil. C-reaktif Protein (CRP) CRP, kan serumunda oluşan belli iltihap süreçlerinde yoğunluğu birkaç saat içerisinde 1000 katına çıkabilen olan bir proteindir. CRP miktarının kan serumundaki düzeyi, iltihabın boyutu ve hastalığın seyri açısından karakteristiktir. A nti CCP antikorları (= siklik sitrülinli peptitlere yönelik antikorlar) Bu proteinlerin saptanması nispeten yeni bir yöntemle mümkün olup, özellikle RF ile birlikte tespit edilmesi durumunda RA hastalığı için çok spesifiktir ve tespiti hastalığın erken safhalarında da mümkündür. RF nadiren sağlıklı kişilerde veya karaciğer hastalarında da tespit edilebilir. CRP değeri iyileşme durumunda hızla düşer ve böylece tedavinin başarılı olduğunu gösterir. Ancak CRP değeri RA hastalığında her zaman yüksek değildir. 20 Hastalıkla ilgili bilgiler Görüntüleme yöntemleri Başka hangi hastalıklar benzer niteliktedir? Röntgen RA hastalığının görüntüsü özellikle başlangıçta çok belirsiz olduğundan, birçok başka hastalık şikayetlerin nedenini oluışturabilir. Tüm mevcut bilgiler ve tanısal belirtiler göz önünde bulundurularak, mümkün olduğunca erken bir aşamada doğru teşhisi koymak üzere farklı hastalıkların birbirine karşı sınırlandırılması doktorun görevidir. Eklemlerin alışılagelmiş (konvansiyonel) röntgen görüntüleri aracılığıyla kıkırdak ve kemiklerdeki hasarlar, örneğin kemik defektleri (erozyon) ve bir eklemi oluşturan kemiklerin arasındaki eklem boşluğunda daralmalar görülebilir. Ancak bitişik olan yumuşak dokulardaki değişiklikler bu yöntemle neredeyse hiç görülmez. RA hastalığından ayırt edilmesi gereken en önemli hastalıklar arasında dejeneratif eklem hastalıkları (artroz), gut, ankilozan spondilit (Bechterew hastalığı), sedef hastalığı eşliğinde görülen artrit (psoriasis artriti), enfeksiyon kökenli eklem iltihapları (örneğin Lyme Artrit) ve eklem ve bağdokuların başka iltihaplı ve kronik hastalıkları. Manyetik rezonans tomografisi (MR, difüzyon ağırlıklı MR) Kontrast maddeli veya kontrast maddesiz gerçekleştirilebilen MR vasıtasıyla yumuşak bölgeler de (örneğin eklem iç zarı, tendonlar) dahil olmak üzere iltihaplı değişikliğe uğrayan dokunun tüm hatları tespit edilebilir. Özellikle erken safhadaki değişiklikler röntgen görüntülerine kıyasla daha iyi ve daha erken tespit edilebilmektedir. Eklem sonografisi (artrosonografi) Ultrason tekniğine dayanan bu yöntem sayesinde özellikle eklem iç zarındaki iltihap süreçleri iyi bir şekilde görülebilmektedir. Bu nedenle bu yöntem RA hastalığının teşhisinde ve seyir kontrolünde giderek daha fazla önem kazanmaktadır. “Hasta bundan sonra hiçbir inatçı eklem şişmesine, hiçbir kalıcı eklem ağrısına ve genel sağlık durumunda herhangi bir kısıtlamaya razı olmamalı ve bunu doktora başvurmak için bir neden kabul etmelidir.” Profesör Dr. Markus Gaubitz 22 Hastalıkla ilgili bilgiler Tedaviyle ilgili bilgiler. Bugün tüm mümkündür öğrenin. RA tedavisinin başlıca hedefleri ağrıları yatıştırmak, eklem tahribatının önüne geçmek ve eklem işlevselliğini korumaktır. Eskiden şikayetlerin bir nebze hafifletilmesiyle yetinilirken, günümüzde modern tedavi olanakları sayesinde hastalık görüntüsünün büyük ölçüde veya hatta tam olarak (remisyon) geriletilebilmesi ve böylece şikâyetsiz bir durumun oluşturulması mümkün olmaktadır. Tedavi sırasında düzenli aralıklarla, olası yan etkileri görmek ve / veya hastanın tedaviye yanıt verip vermediğini saptamak üzere başlı kontrol muayeneleri gerçekleştirilmelidir. Tedavinin başarısının gözetimi ve denetimi açısından DAS28 değerlerinin (bkz. sayfa 19) hastalık aktivitesinin ölçüsü olarak kaydedilmesi ve hastalığa yakalanan eklemlerin görüntüleme yöntemleri aracılığıyla kontrol edilmesi özellikle önemlidir. Eğer bir tedavi yöntemi birkaç ay içerisinde yeterince etkili olmazsa, doktor tedavi yöntemini değiştirmelidir. Tedavi genelde birkaç farklı tedavi yönteminden oluşur, bunların en önemlileri aşağıda açıklanmaktadır. 24 Tedaviyle ilgili bilgiler “Doktor ve hasta, hastalığın her anında tedavinin hedefi olan remisyonu göz önünde bulundurmalıdır. Belirgin şikâyetleri olan veya aldığı ilaçları tolere etmeyen bir hasta doğru tedavi edilmiyor demektir. Bu durumda tedavi rejimi gözden geçirilmeli ve değiştirilmelidir.” Profesör Dr. Markus Gaubitz 26 İlaç tedavisi RA’nın tüm vücudu kapsayabilecek bir hastalık olması nedeniyle, ilaçlar genel olarak tüm vücutta etki sağlamak amacıyla içsel (sistemik) olarak uygulanır. Buna ek olarak eklemlere yapılacak lokal tedavi uygulamaları yararlı olabilir. Romatoid hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlarda, ağırlıklı olarak dört madde grubu ayırt edilmektedir. Bunlar farklı etkilere ve dolayısıyla farklı tedavi hedeflerine sahiptir. Bu bağlamda ilkesel olarak iki farklı hareket noktası bulunmaktadır: yalnızca semptomlara, özellikle de ağrılara karşı etki gösteren ilaç tedavisi ve bir şekilde hastalığın seyrine de müdahale eden ve hastalık seyrini olumlu etkileyen ilaç tedavisi (hastalığı modifiye eden ilaçlar). Çoğu kez değişik maddeler eş zamanlı veya kombineli olarak kullanılır. Tedaviyle ilgiliBlindtext bilgiler K ortizonsuz iltihap önleyiciler Kortizonsuz iltihap önleyiciler (NSAR = non-steroid anti-romatikler; antifilojistikler) ilk planda iltihabı önleyici (antifilojistik) ve ağrı kesici (analjezik) bir etki göstermekte, yani eklem şişmesi, ısınma, sertleşme ve iltihap kaynaklı ağrı gibi iltihabi semptomları etkilemektedir. Bunlar, daha çok hafif eklem iltihaplarının tedavisinde temel öğeyi oluşturur. neden olabileceği bilinmektedir. Bu etki grubunun yeni temsilcileri olan COX-2 inhibitörleri ise özel etki şekilleri sayesinde mideye daha iyi bir uyumluluk göstermektedir. Ancak kortizonsuz iltihap önleyiciler hastalığın nedenlerini değil yalnızca semptomları etkiler. Bu ilaç grubundaki maddelerin bazılarının (örneğin asetilsalisilik asit, ibuprofen, diklofenak) tipik yan etki olarak mide ve bağırsak şikâyetlerine (bulantı, kanama vs.) Kortizon böbreküstü bezinin kabuk bölgesinde üretilen doğal bir hormon olan kortizolün yapay (sentetik) bir şekilde elde edilen bir türevidir. Kortizon insan vücuduna çok yönlü etkilerde bulunmaktadır. Kortizon preparatları (örneğin prednizolon) tıbbi terminolojide glukokortikoidler, kortikoidler veya steroidler olarak da adlandırılmaktadır. Bunlar RA hastalığında olduğu gibi pek çok hastalıkta, özellikle güçlü iltihap önleyici etkileri nedeniyle kullanılmaktadır. G lukokortikoidler (Kortizon) Hem lokal iltihaplara hem de vücuttaki sistemik iltihaplara karşı etkilidirler. Bu nedenle yalnızca iltihaplardan kaynaklanan ağrılara karşı olumlu bir etkide bulunmakla kalmayıp, aynı zamanda hastalığın genel semptomlarını ve kanda ölçülen iltihap belirtilerini de hafifletirler. 28 Kortizonun etkisi hemen birkaç gün içerisinde, yani hastalığı modifiye edici ilaçların etkisinden (bir sonraki bölüme bakın) çok daha hızlı bir şekilde kendini gösterir. Ancak ilaçlar bırakıldıktan sonra semptomlar ve kandaki iltihap kaynaklı değişiklikler geri gelebilir. Ayrıca kortizonun tek başına, kronik iltihabın eklem kıkırdağında veya kemikte neden olduğu değişiklikleri durdurması mümkün değildir. Kortizon preparatları yan etkileri nedeniyle yalnızca kısa süreli olarak (örneğin bir atak sırasında veya tedavinin başlangıcında) yüksek dozajlarda kullanılabilir. Dozajlar uzun süreli kullanımda ağrıları ve şişliği hızla yatıştırmak için glukokortikoidleri kristal süspansiyon olarak tanımlanan bir biçimde doğrudan eklem içine (= intraartiküler) enjekte etmek mümkündür. Ancak bu işlem yalnızca belli eklemler için uygundur. Tedaviyle ilgili bilgiler H astalığı modifiye edici ilaçlar Bu ilaç grubu aynı zamanda konvansiyonel immünosupresifler uzun vadede etkili olan antiromatoidler veya hastalığı modifiye eden maddeler (İngilizce: DMARDs = disease modifying antirheumatic drugs) olarak tanımlanmaktadır. Bu maddeler şimdiye değin belirtilen ilaç gruplarından farklı olarak, eklem kıkırdağı veya kemikte kronik iltihabın neden olduğu hasarları durdurmakta veya en azından belirgin bir şekilde azaltmaktadır. Günümüzde romatolojide en sık kullanılan hastalığı modifiye edici ilaçlar metotreksat, sulfasalazin ve leflunomid dir. 30 Tüm modifiye edici ilaçlar iltihaptan kaynaklanan ağrıları hafifletir ve yerel iltihap belirtilerinin gerilemesini sağlar. Ancak bu, şimdiye değin belirtilen maddelerden farklı olarak yalnızca orta ve uzun süreli bir uygulamada geçerlidir. Hastalığı modifiye edici maddeler kortizona benzer bir şekilde sistemik iltihaplara karşı da etkili olmakta ve bu bağlamda kanda ölçülebilen iltihap belirtilerini normal düzeye döndürmektedir. Uzun etki süreli antiromatoidler, kemik tahribatını ve organlardaki değişiklikleri durdurmak için kesin teşhisi takiben mümkün olduğunca erken bir aşamada kullanılmalıdır. Hangi ilacın seçileceği hastalığın ne zamandan beri sürdüğüne ve iltihap aktivitesinin safha ve derecesine bağlıdır. Preparatların çoğu monoterapi olarak (yalnızca tek bir madde) veya başka bir maddeyle veya maddelerle kombine edilerek uygulanabilir. Hastalığı modifiye eden ilaçların çoğunda ilacın verimliliği haftalar veya aylar sonra değerlendirilebilir. Bu nedenle başlangıçta hissedilir bir iyileşme görülemese de, ilacın alınmasının kesilmemesi önem taşımaktadır. Tedavi süresinin yeterli uzunlukta olmasına rağmen tatmin edici bir etki elde edilemiyorsa, bazı preparatların dozajının artırılması beklenen başarıyı getirebilir. Aksi durumda, ilacı değiştirmek veya başka bir preparatla kombine etmek kararı doktora aittir. Uzun etki süreli tüm antiromatoidler için, tedavinin aralıksız olarak uzun bir süre devam ettirilmesi ve preparatın yalnızca düzenli alınması durumunda etkili olabileceği geçerlidir. Bu, ayrıca, bir iyileşme gerçekleşse de tedavinin sürdürülmesi veya bir etki belirlenene kadar tedavinin kesilmemesi gerektiği anlamına gelmektedir. Aksi takdirde ilaç bırakıldıktan sonra hastalıkta bir atak meydana gelebilir veya kötüleşme görülebilir. Tedaviyle ilgili bilgiler Her etkili tedavide olduğu gibi, hastalığı modifiye edici ilaç tedavisinde de arzu edilmeyen etkiler ortaya çıkabilir. Tedavi sırasında alışık olmadığınız şikâyetlerle karşılaşırsanız, doktorunuzu bu konuda bir an önce bilgilendirmelisiniz. Olası yan etkileri zamanında belirleyebilmek ve gerekli önlemleri alabilmek için düzenli doktor kontrolleri zorunludur. Bu kontrollerde doktorunuz sizi muayene edecek ve aldığınız ilaçların türüne göre ve belirli laboratuvar değerlerini inceledikten sonra gerekli görürse, ek muayeneler düzenleyecektir. Erkekler bazı preparatlarda tedavi sırasında ve kısmen tedavi sonrasında olmak üzere çocuk yapmamalıdır. Bu, aynı zamanda, çocuk sahibi olmayı arzu etmeniz durumnda doktorunuzu zamanında bilgilendirmeniz anlamına gelmektedir. En önemli modifiye edici ilaçlar aşağıda açıklanmaktadır. Bu bağlamda yalnızca en önemli bilgilere yer verilmiştir. bilgi Eğer bu ilaçlardan birini kullanıyorsanız, o preparat ile yapılan tedavi sırasında nelere dikkat etmeniz gerektiğini doktorunuzla etraflı bir şekilde görüşmelisiniz. Hastalığı modifiye edici ilaçların hemen hemen tümü için geçerli olan husus, bunların hamilelikte ve emzirme süresince kullanılmamasıdır. Doğum yapabilecek yaşta olan kadınlar tedavi süresince ve tedaviden sonra da belli bir süre olmak üzere güvenilir bir doğum kontrolü yöntemiyle korunmalıdır. 32 Tedaviyle ilgiliBlindtext bilgiler M etotreksat Metotreksat (MTX) çok yönlü etkileri olan bir ilaçtır. MTX, yüksek dozlarda hücrelerin çoğalmasını önlemektedir, bu kanser tedavisinde yararlanılan bir etkidir. MTX düşük Düşük dozlarda iltihap önleyici ve immünolojik süreçlere müdahale edici bir etki gösterir. RA hastalığında MTX düşük dozlarda kullanılmakta ve iltihap sürecine müdahale ederek bağışıklık sisteminin aşırı tepkilerini önlemek suretiyle etkide bulunmaktadır. MTX kullanıma hazır şırınga, enjeksiyon veya infüzyon solüsyonu ve tablet halinde mevcuttur ve haftada bir kez alınmaktadır. Hastanın kendisi tarafından uygulanmak üzere subkutan (yani insülin enjeksiyonunda olduğu gibi deri altı) enjeksiyon da mümkündür. Başka çoğu maddeden farklı olarak MTX genelde etkisini nispeten kısa bir süre içerisinde, yani dört ile sekiz hafta arasında göstermektedir. Tedavide başarı sağlanamazsa, dçoğu zaman önce dozaj artırılır. En önemli yan etkileri karaciğer ve kan değerlerinde görülen değişikliklerdir. Hastalar MTX tedavisi sırasında karaciğeri korumak için alkollü içkilerden uzak durmalıdır. Ayrıca güneş ışınlarına yoğun bir şekilde maruz kalmaktan kaçınılmalıdır. Bunun dışında sıkça ağız mukozası iltihabı, iştahsızlık, bulantı, kusma, karın ağrıları ve ishal görülmektedir. Yan etkilerin tam listesini ambalaj prospektüsünde bulabilirsiniz. 34 S ulfasalazin bilgi Sulfasalazin in etkisi daha hafiftir. Sulfasalazin tablet şeklinde ve genelde günde iki kez alınır. Dozaj başlangıçta düşük tutulmakta ve ilk haftalarda giderek artırılır. İlacın etkisinin kendisini göstermesi dört ile on iki hafta arasında beklenmektedir. Üç ay geçtikten sonra belirgin bir iyileşme olmazsa, doktor dozajın artırılması ile ilgili bir karar verir. Sulfasalazin in yeterli etkiyi gösterip göstermediği ancak altı ay sonra kesin bir değerlendirmeye tabi tutulabilir. MTX birkaç on yıldan beri RA hastalığının ve başka iltihaplı-romatoid hastalıkların tedavisinde başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. En sık görülen yan etkileri arasında ciltte kaşıntılı döküntüler, bulantı, karın ağrısı, iştahsızlık, baş ağrısı, güçsüzlük hissi ve yorgunluk yer alır. İstenmeyen etkilerin çoğu özellikle tedavinin ilk haftalarında görülür. Yan etkilerin tam listesini ambalaj prospektüsünde bulabilirsiniz. MTX romatoid artrit hastalığında en sık yazılan ilaçtır. Sayısız bilimsel araştırma MTX’in başarılı etkisini ve hem tek başına, hem de başka ilaçlarla kombine edilerek uygulanabilirliğini kanıtlamıştır. L eflunomid S iklosporin Leflunomid RA hastalığında iltihabı, bağışıklık sisteminin bozuk tepkilerini ve doku üretiminin aşırı artışını önlemek suretiyle etki göstermektedir. Tablet şeklinde ve genelde günde bir kez alınmaktadır. Etkisi yaklaşık dört ile altı hafta arasında kendini gösterir. Tedavinin başarısı en erken dört ay sonra güvenli bir şekilde değerlendirilebilir. Siklosporin immünosupresif (yani bağışıklık sisteminin tepkisini baskılayıcı) ve iltihap önleyici bir etkide bulunur. Madde kapsül veya içilen solüsyon şeklinde mevcuttur ve dozaj vücut ağırlığına göre ayarlanır. Siklosporin genelde günde iki kez alınır. Etkinin oluşması dört ile sekiz hafta arasında, nadir hallerde altı ay kadar sürmektedir. En sık görülen yan etkileri arasında iştahsızlık, bulantı, kusma, karın ağrısı, ishal, baş ağrısı, yorgunluk, saç dökülmesi veya cilt döküntüleri yer almaktadır. Bazı hastalarda hafif bir tansiyon artışı veya geçici bir kilo kaybına rastlanır. En sık görülen yan etkileri arasında diş etlerinde değişiklikler, yüksek tansiyon, bulantı, kusma, ishal ve vücut kıllanmasının artışı yer alır. Zaman zaman karaciğer ve / veya böbrek fonksiyonunda bozukluklar, yorgunluk, rahatsızlık hissi ve titreme de gözlemlenmektedir. Enfeksiyon riski biraz yükselir. Yan etkilerin tam listesini ambalaj prospektüsünde bulabilirsiniz. Tedavi süresince ilk altı ay içerisinde her iki haftada bir ve daha sonra dört-sekiz haftada bir kontrol tetkikleri gerekli olmaktadır. Bu tetkiklerde tansiyon ölçülmekte ve kan ve idrar tahlilleri temelinde karaciğer ve böbrek fonksiyonları ve ayrıca vücudun kan üretimi kontrol edilmektedir. 36 Tedaviyle ilgili bilgiler Sıtmaya karşı kullanılan ilaçlar: klorokin, hidroksiklorokin Klorokin ve hidrosiklorokin adlı maddeler tropik bir hastalık olan sıtmanın önlenmesi ve tedavisinde de kullanılmaktadır. Bunlar, RA hastalığında immünolojik tepkileri hafifletmek suretiyle etki gösterir. Ağırlıklı olarak başka modifiye edici ilaçlarla birlikte kombinasyon halinde uygulanırlar. Etkinin meydana gelmesi üç-dört ay, bazen de altı aya kadar sürebilir. Her iki ilaç yalnızca tablet şeklinde mevcuttur. Genelde günde iki kez alınırlar. Dozaj vücut ağırlığına göre ayarlanır. Yan etkilerin çoğu özellikle tedavinin ilk haftalarında görülür. En sık görülen yan etkileri bulantı, kusma, baş ağrısı, baş dönmesi veya yorgunluktur. Tedavi sırasında güneş ışınlarına yoğun bir şekilde maruz kalmaktan kaçınılmalıdır. Tedavinin başlangıcında bazen bulanık görme, ışığa duyarlılık veya renkleri ayırt edememe gibi görme bozuklukları meydana gelebilir. Bu değişiklikler tehlikeli değildir ve kısa bir süre sonra kaybolurlar. Tedavi sırasında nadiren de olsa retinada değişiklikler meydana gelebilir, ancak göz doktoru kalıcı hasar oluşmadan bunları zamanında teşhis ederek müdahale edebilir. 38 Altın preparatları Altın preparatları hem tablet şeklinde (oral), hem de enjeksiyon solüsyonu olarak (parenteral) uygulanabilir. Tabletler nispeten hafif etkili olup, bundan dolayı başka ilaçlarla birlikte kombinasyon halinde kullanılmaktadır. Enjeksiyon solüsyonu (örneğin sodyum aurotiomalat) intramüsküler (kaba et kasına) e njekte eedilir ve etkisi daha güçlüdür. RA hastalığının tedavisinde altın preparatlarının önemi, son yıllarda daha yeni ve etkili tedavi imkanlarının ortaya çıkması nedeniyle büyük ölçüde azalmıştır. H astalığı modifiye edici başka ilaçlar Yukarıda belirtilenlerin haricinde RA hastalığında etkili olan azatioprin, siklofosfamid veya (D-)penisilamin gibi başka ilaçlar da vardır. Bunlar, çok ağır yan etkiler göstermeleri nedeniyle bugün artık son derece ender olarak veya yalnızca çok ağır hastalık seyirlerinde veya başka ilaçların etkisiz kaldığı durumlarda uygulanmaktadır. Tedaviyle ilgili bilgiler veya füzyon proteinleri adı verilen başka proteinlerdir. Biyolojik ilaçlar RA hastalığında ve başka kronik iltihaplı hastalıklarda rol oynayan bozuk immünolojik süreçlerin farklı düzeylerine hedefli müdahalelerde bulunabilmek amacıyla geliştirilmiştir. Bunlar büyümeyi ve iltihabı tetikleyen haberci maddeleri önleyerek etkide bulunmakta ve böylece patolojik durumların oluşmasına katkıda bulunan hücrelerin etkileşiminin önüne geçmektedir. “Biyolojik ilaçlarla uygulanan modern tedavi yöntemleri iltihap sürecine, hastalığı modifiye edici ilaçlara kıyasla daha hedefli bir müdahalede bulunmaktadır. Biyolojik tedaviler bu nedenle iltihabı daha hızlı ve daha güçlü bir şekilde önlemekte ve bunun yanı sıra vücudun fonksiyonlarıyla çok iyi uyuşmaktadır. Yapılan araştırmalar, en iyi tedavi sonuçlarının geleneksel modifiye edici ilaçlar ile yeni biyolojik ilaçların kombinasyonu sayesinde elde edildiğini kanıtlamıştır.” Örneğin Tümör Nekroz Faktörü alfa (TNF-α) veya İnterleukin (İL)-1 bu bağlamdaki önemli saldırı noktalarıdır. Bu haberci maddeler, hücrelerin yüzeyinde yer alan ve reseptör adı verilen protein yapılarına kenetlenerek belli hücreler üzerinde etkide bulunmaktadır. Bu reseptörler aracılığıyla hücreye önemli sinyaller Profesör Dr. Markus Gaubitz B iyolojik maddeler Biyolojik ilaçlar adı verilen ilaç grubu, pek çok farklı hastalık için geliştirilmiş olan yeni nesil bir ilaçlar grubudur. Burada gen teknolojisiyle üretilen ve vücuttaki doğal maddelerin aktivitesini artırmak veya önlemek suretiyle tedavi açısından etkili olan farklı proteinler söz konusudur. Bunlar biyoteknolojik yöntemler aracılığıyla canlı hücrelerden elde edilir. Bu maddeler ağırlıklı olarak monoklonal, yani tek bir hücreden türeyen ve yapısal birlik gösteren antikorlar, hücresel haberci maddeler 40 aktarılmaktadır. Bazı biyolojik ilaçlar sinyal maddesinin kendisini bloke ederken, bazıları da reseptörü işgal ederek haberci maddenin etkisini göstermesini engellemektedir. Preparatların çoğu deri altına (subkutan) enjekte edilmekte ve gerekli eğitim verildikten sonra bu işlem hastanın kendisi tarafından yapılabilmektedir. Tedaviyle ilgili bilgiler “Biyolojik ilaçlarla gerçekleştirilen bir tedavi sayesinde, henüz erken bir safhada (iki senenin altında) bulunan pek çok romatoid artrit hastası hedeflediği remisyona kesinlikle ulaşmaktadır. İlaçların yüksek iltihap aktivitesinde gösterdiği etki de iyidir. Biyolojik ilaçlar tam anlamıyla belli bir hedefe yönelik oldukları için, görünüşe göre vücuttaki doğal (fizyolojik) süreçleri geleneksel ilaçlar kadar etkilememekte ve yan etkileri daha az olmaktadır. Hatta bazı maddeler en olumlu koşullarda, tamamlanmış eklem hasarlarında onarım süreçleri başlatabilmekte ve meydana gelen değişikliklerin eski halini almasına katkıda bulunabilmektedir. En sık görülen yan etkileri, enjeksiyondan sonra iğnenin batırıldığı yerde kızarıklık, şişme, ağrı ve kaşınma gibi tepkilerdir. Ancak son yıllarda elde edilen deneyimler, uzun süredir RA’dan şikayetçi olan hastaların da TNF-α-antagonistleriyle yapılan tedaviden önemli yararlar sağladığını göstermiştir.” Profesör Dr. Markus Gaubitz Yan etkilerin tam listesini ambalaj prospektüsünde bulabilirsiniz. Modifiye edici ilaçlarda olduğu gibi, biyolojik ilaçlar da hamilelik ve emzirme süresi içerisinde kullanılmamalı ve doğum yapabilecek yaşta olan kadınlar, bu bağlamda bu maddelere ilişkin yeterince deneyim mevcut olmadığı için en azından tedavi sırasında hamile kalmamalıdırlar. Bu maddelerin geliştirilmesi ve üretimi çok külfetli olduğunan, uygulanmaları geleneksel tedavi yöntemlerine göre daha pahalıdır. Bu nedenle biyolojik ilaçlar ağırlıklı olarak, modifiye edici ilaç tedavisine yanıt vermeyen veya bu tedavinin uygun olmadığı veya yan etkiler nedeniyle uygulanamadığı hastalara yönelik bir opsiyon olarak değerlendirilmelidir. Biyolojik ilaçlarla ağır vakalarda bile önemli iyileşmeler sağlanabilir. İlaçların etkisi genelde birkaç hafta içerisinde görülmektedir. 42 Tedaviyle ilgili bilgiler Romatoid artrit ile yaşamak. Fiziksel tedavi önlemleri Eklem fonksiyonlarının korunması için ağrıların hafifletilmesine ve iltihabın bastırılmasına yönelik olarak sürdürülen ilaç tedavisinin yanı sıra farklı yöntemlerden oluşan fiziksel tedavi önlemleri de önem taşır. Bu uygulamaların her hastaya kişisel olarak biçilmiş olması gereklidir. Bunlar arasında soğuk ve sıcak tterapileri, kaplıcalar, masajlar ve elektroterapi dahildir. Buradaki amaç ağrıları hafifletmek, iltihaba karşı koymak ve adalelerin gevşemesini ve kan dolaşımını desteklemektir. Özellikle akut eklem iltihaplarında soğuk terapisi, şişin inmesi ve iltihabın gerilemesi açısından çok uygundur. Soğuk, hem lokal (kriyoterapi, örneğin buz kalıplarıyla) hem de tüm vücuda yönelik (soğuk oda) bir şekilde uygulanabilir. Ergoterapi de yararlı olabilir. Ergoterapi kısıtlanmış olan hareketleri egzersizler aracılığıyla geliştirmeye ve yeniden öğrenmeye katkıda bulunur. Bu sayede hastanın özel ve meslek hayatındaki bağımsızlığı güçlenir. Bazen yardımcı araçlarla donanmak da gerekli olabilir. Bu önlemler işlevselliği korumak, günlük hayatta olası mevcut kısıtlamaların daha iyi üstesinden gelmek ve bundan kaynaklanan sorunları daha iyi aşmak üzere yardımcı olabilir. Günlük hayat için gerekli olan yardımcı araçlar ve bunların doğru kullanımı hakkında bilgi ve tavsiyelerde bulunmak da ergoterapinin görevleri arasında yer almaktadır. Hastalığın içinde bulunduğu safhaya uyum gösteren ve en optimal hareket yeteneğini yeniden elde etmeyi veya korumayı hedefleyen bir jimnastik programı özel bir önem taşımaktadır. Bu bağlamda bir uzman kılavuzluğunda spesifik hareket egzersizleri yapılır. Bu egzersizlerin çoğunu bir kez öğrendikten sonra düzenli bir şekilde evde tek başına yapmak mümkündür. 44 Romatoid artrit ile yaşamak Blindtext Cerrahi yöntemler Zaman zaman RA hastalığında gerek eklemlerin bozulmasının önüne geçmek, gerekse de -çok daha yaygın olarak- eklemlerin işlevselliğini korumak amacıyla cerrahi müdahaleler gerekli olmaktadır. Bazı önlemler eklemlerdeki tahribatın daha fazla büyümesini önlemeye hizmet etmektedir. Tek veya az sayıda eklemde, hastalığa bağlı olarak değişikliğe uğrayan sinovyal doku endeskopik bir müdahaleyle (yani refleksiyon yoluyla) alınabilir. Bu tür bir müdahale sinoviyal ektomi olarak adlandırılmaktadır. Eklem veya kaslarda artık oluşmuş bir hasar söz konusuysa, bunların fonksiyonu onarım amaçlı cerrahi bir müdahaleyle yeniden sağlanabilir. Bazen de bir eklemin sabitleştirilmesi (artrodez) veya hastaya yapay bir eklem takılması (endoprotez) gerekli olabilir. Böyle bir opera-syonun anlamlı olup olmayacağı ve ne zaman yapılması gerektiği, eklemin tür ve fonksiyonu, hastalığın safhası ve boyutları gibi durumlara bağlıdır. 46 Radyoaktif sinovektomi Örneğin bir sinovya alındığında, muhtemelen içeride kalan dokuyu tamamen yok etmek için müdahaleden bir süre sonra radyoaktif sinovektomi adı verilen yöntem uygulanır. Bu yöntemde iltihaplı dokunun yok edilmesi için ekleme radyoaktif bir madde enjekte edilir ve bu madde iltihaplı dokuyu imha eder. Romatoid artrit ile yaşamak Blindtext Diğer ek önlemler Yukarıda tarif edilen tedavi yöntemleri ihtiyaca göre ek önlemlerle desteklenebilir. Bunları geleneksel ilaç tedavisiyle de gayet iyi kombine etmek mümkündür. Bu bağlamda davranış terapisi, gevşeme egzersizleri, meditasyon, Yoga veya Tai Chi gibi farklı yöntemler yararlı olabilir. Bunlar sıkıntı ve ağrılarla daha iyi başa çıkılmasını mümkün kıldığı gibi, yaşam kalitesinin artırılmasını ve hastalığın uzun vadede daha iyi bir seyir göstermesini de sağlarlar. Bu yöntemler ayrıca, hastalıkla ilişkili olarak görülen depresyon veya yorgunluk belirtileri gibi psikolojik sorunların üstesinden gelinmesine katkıda bulunabilir. 48 Hangi yöntemin sizin için doğru ve en uygunu olduğunu zaman içerisinde kendiniz keşfetmelisiniz. Çünkü her yöntem her hasta için uygun değildir. Bu konuda elbette doktorunuza veya terapistinize de danışabilirsiniz. bilgi RA hastalığının hastalarda yalnızca bedensel şikayetlere değil, aynı zamanda ruhsal sıkıntılara da yol açması nedeniyle esas tedavinin yanı sıra psikoterapik önlemler ve / veya psikososyal bir bakım ve gözetim, hastalıkla ilişkili pek çok sorunun üstesinden gelmek üzere büyük bir destek oluşturabilir. Hedefe uygun stratejiler sayesinde ağrılara verilen tepkiler de olumlu yönde etkilenebilir. Romatoid artrit ile yaşamak Alternatif tedavi Romatizmal hastalıkların (destekleyici) tedavileri kapsamında “alternatif tıp” alanından gelen pek çok sayıda ilaç ve yöntem bulunmaktadır. “Komplementer” tedaviler adı verilen yöntemlere biorezonans terapileri, Bach çiçek terapisi, hastanın kendi kanı ve idrarıyla yapılan terapi ve çeşitli enerji terapileri dahildir. Bunların etkinliği kesin olarak kanıtlanmadığı için geleneksel tıpta uygulanmazlar. “İyimser bir genel tavır arzu edilir bir durum olmasına rağmen, her zaman kolaylıkla benimsenemez. İyimser bir genel tavır, romatoid artrit hastasının modern bir anlayış bazında her alanda mümkün olduğunca normal bir hayat sürdürmesini ve bunu aktif bir şekilde hedeflemesini içermektedir.” Birçok bitkisel maddenin (fitoterapi) enflamasyon önleyici veya kortizon benzeri bir etkisinin olduğu düşünülmektedir. Ancak bu maddeler de “konvansiyonel tıp” ölçütlerine göre incelenmemiştir. Ayrıca bitkisel maddelerin de yan etkileri söz konusu olabilir. Bir madde uzun süreli bir uygulama sonucunda beklenen etkiyi hala göstermiyorsa, burada dikkatli olunmalıdır. Profesör Dr. Markus Gaubitz Bu maddeler temel ilaç tedavilerinin yerini alamaz! Tam tersine: Eğer temel ilaç tedavisi gibi daha etkili önlemlerin gecikmesine ve hatta engellenmesine neden olurlarsa, eklemlerde kalıcı hasarlar meydana gelebilir. Yine de böylesi bir madde bazı durumlarda yardımcı olup spesifik tedaviyi destekleyebilir. Bir yöntem ile iyi deneyimler elde ettiyseniz, normal olarak bunu uygulamaya devam etmenizde bir sakınca yoktur. Ancak her halükarda alternatif tıp metotlarını uygulamadan önce doktorunuza danışmanız doğru olur. 50 Romatoid artrit ile yaşamak Özyardım ve günlük yaşamda destek ile ilgili öneriler Romatizma uzun yıllar boyunca, değiştirilmesi mümkün olmayan bir kader olarak kabul ediliyordu. Neyse ki, o günler artık geride kaldı: Günümüzde modern tedavi yöntemleri sayesinde yıkıcı hastalık süreçlerinin ilerlemesi önlenebilmekte veya belirgin bir şekilde yavaşlatılabilmekte ve hastalıktan kaynaklanan şikâyetlerin geniş ölçüde, hatta tam olarak yok olması sağlanabilmektedir. Buna rağmen kronik ve tam olarak tedavisi mümkün olmayan bir hastalıkla yaşamak yorucu ve zorluklarla dolu olabilir. Bunun ötesinde tedavi ve tedaviyi destekleyen önlemler çoğu zaman zahmet verici ve zaman alıcıdır. Aşağıda belirtilen tavsiyeler hastalıkla daha iyi yaşayabilmeniz ve başa çıkabilmeniz açısından size yardımcı olacak ve tedavinin başarısına nasıl katkı sağlayacağınızı gösterecektir. Olumlu düşünmeye çalışın ve kaderinizden şikayetçi olmayın. Pozitif ve kendine güvenli bir bakış açısı sayesinde, hastalık ve tedavinin beraberinde getirdiği pek çok baskı ve kısıtlamanın üstesinden daha iyi gelebilirsiniz. Hastalığın günlük yaşamda size kısıtlar koymasına izin vermeyin, tam tersine hayatınıza, ondan zevk alacak bir şekilde ve boş zamanlarınızı ailenizle ve arkadaşlarınızla birlikte değerlen-direrek, seyahatlere çıkarak v. b. yön verin. Hastalığınız hakkında bilgi edinin ve uzmanlardan ve örneğin hasta örgütlerinde tanıştığınız başka hastalardan yardım ve tavsiye alın. Paylaşılan acı yarım acıdır – özyardım grupları bu nedenle büyük bir destek anlamına gelmektedir. İnsan dünyada sorunlarıyla yalnız başına olmadığını anlar ve çeşitli şekillerde desteklenir. Her yeni tedavi veya önlem ona ek olarak zaman ayırmanız anlamına anlamına gelse ve beraberinde yeni yükümlülükler getirse de, sağlığınız için bu zahmete katlanın. UÇ Özyardım grupları kronik hastalıklardan şikayetçi insanlar için son derece anlamlıdır. Bunlar önemli yararlar sağlar ve pek çok değişik görevleri yerine getirirler. Hastalar kendi aralarında yaptıkları görüşmelerde yeni bilgiler edinebildikleri gibi, bazı konularda onay da bulabilir ve yeni arkadaşlıklar kuabilirler. Bu gruplar ayrıca kamuoyu ve siyaset düzeyinde hastaların çıkarlarını temsil etmektedir. bilgi Özellikle RA hastalığının daha ağır seyirlerinde “yumuşak” yöntemler, örneğin bitkisel maddelerle gerçekleştirilen tedaviler eklemlerin giderek artan tahribatını önlemek için yeterli değildir. Romatoid artrit ile yaşamak Blindtext Bedensel hareket ve spor “İşleyen demir pas tutmaz“ – Bu atasözü özellikle romatizma hastaları için de geçerlidir. Hedefli egzersizler sayesinde vücudun hareket sisteminin öğeleri (kemikler, kıkırdaklar, adaleler) daha iyi bir kan dolaşımına kavuşmakta ve beslenmekte ve böylece adalelerin gücü ve dayanıklılığı artırılmaktadır. Bu ise, bedensel ve ruhsal memnuniyeti artırır. Bedensel aktivitenin ayrıca çok olumlu psikolojik etkileri bulunmaktadır. Jimnastik de dahil olmak üzere her türlü egzersiz, hastanın sağlık ve egzersizlere alışkanlık koşullarına uygun olmalıdır. Bazen, örneğin özellikle belirgin hastalık aktivitesinde ve akut ataklarda yalnızca pasif egzersizler mümkün olmaktadır. Hastalığın seyri yoğun değil ve hastanın genel sağlık durumu iyiyse, hedefli bir dayanıklılık ve / veya güç egzersizi yapılabilir. Ancak bunlar, önceden doktor veya fizyoterapist ile görüşülmelidir. Eklemlerde fazla yük oluşturmayan spor türleri tavsiye edilmektedir. Buna yüzme (özellikle sırtüstü yüzme), bisiklete binme, (Nordic) yürüyüş veya kros kayağı dahildir. Buna karşılık eklemlere çok ya da hatalı yük bindiren veya eklemlerin zarar görmesine neden olan aktivitelerden uzak durmalısınız. Bu grubun içerisinde özellikle ani hareket ve durmalar içeren tenis, squash (duvar topu), futbol veya topla yapılan başka spor türleri yer alır. Bu konuyla ilgili olarak bir fizyoterapiste danışın. Bir fizyoterapist tarafından size uygun bireysel bir egzersiz programı hazırlanması ve bu programı düzenli bir şekilde uygulamanız en doğrusu olacaktır. bilgi Eklemlerin katılaşmasını önlemek, adale ve kasları (eklemlerin yükünü hafifletmek üzere) güçlendirmek ve deformasyonlara yol açmamak için düzenli hareket etmek özellikle romatizma hastalığında gerekli ve amaca uygundur. Bu, hastalığa yakalanmış eklemler için de geçerlidir. 54 Romatoid artrit ile yaşamak Blindtext Beslenme önerileri Bugüne değin beslenmenin RA hastalığının oluşması ve seyri üzerinde belirleyici bir etkide bulunduğuna dair bilimsel olarak kanıtlanmış bir bilgi yoktur. Bu nedenle özel bir romatizma diyeti söz konusu değildir. Buna rağmen bazı romatizma hastaları belli gıda maddelerinin tüketilmesiyle şikâyetlerinin artması veya azalması arasında bir bağlantı gözlemlemektedir. Bu bağlamda bazen fındık, süt ürünleri, tatlılar, yağlı yemekler veya et özellikle yüksek miktarlarda dokunmaktadır. Burada kesin bir reçete yoktur. Neyin size iyi gelip neyin iyi gelmediğini ve vücudunuzun belli gıda maddelerine nasıl bir tepki gösterdiğini deneyerek öğrenin. Bazı gıda maddelerinin size iyi gelmediğini saptadıysanız, bunlardan uzak durmanız her halükarda daha doğru olacaktır. İlkesel olarak dengeli ve sağlıklı bir beslenme tarzı tavsiye edilmektedir. Bunun içerisinde bol taze meyve ve sebzeler, salatalar, hububat ürünleri (tam taneli), baklagiller ve (az yağlı) süt ürünleri yer almaktadır. Bunun dışında aşağıda sunulan öneriler yararlı olabilir: B itkisel gıdaları tercih edin. Et ve salam tüketiminizi haftada en fazla iki sefere indirin. Hayvansal yağlar yerine geniş ölçüde bitkisel yağlar kullanın. Daha fazla Balık yiyin. Balık yağlarının içerdiği doymamış Omega-3-yağ asitlerinin iltihap önleyici bir etkisi olduğu bilinmektedir. Bu asitler özellikle somon ve uskumru gibi yağlı deniz balıklarında bulunmaktadır. Bu nedenle sofranızda haftada bir veya iki kez deniz balığı yemekleri bulunması tavsiye edilmektedir. Doktora danışıldıktan sonra Omega-3 yağ asitlerine ilişkin beslenme takviyesi de (somon yağı kapsülleri) yapılabilir. Eklemleri aşırı yük altında bırakmamak için mutlaka fazla kilolardan kaçının. Kilo veriyorsanız, kilonuzu yavaş bir şekilde azaltmanız gerekir. Ö lçülü bir diyet hastalık aktivitelerinin azalmasını sağlayabilir. Ancak diyet girişimleri mutlaka doktora danışılmalı, aşırı kilo kaybına yol açmamalı ve sağlık durumunu olumsuz etkilememelidir. Alkolün iltihap tetikleyici olması nedeniyle, aşırı alkol tüketiminden kaçının. K esinlikle sigaradan uzak durun: Sigara içen kişiler hastalığın daha ağır seyri, kalp ve kan dolaşımı komplikasyonları ve romatizma nodülü oluşması açısından daha büyük bir risk taşırlar. 56 Romatoid artrit ile yaşamak Sözlük. A Analjezik (çoğul: Analjezikler) ağrı kesici Anamnez tıbbi geçmiş Ankiloz kemik sertleşmesi Ankilozan spondilit (= Bechterew Hastalığı) kronik iltihaplı bir eklem hastalığının belli bir türü Antagonist belli bir etki veya yapıya karşı (örneğin reseptör) yönelik olan madde antiinflamatuar İltihap önleyici Antifilojistik iltihap önleyici Antijen bağışıklık sisteminde bir tepki tetikleyebilen vücuda ait veya vücuda yabancı madde Artrit bir eklemin iltihabı Artrografi bir eklemin kontrast maddeli röntgeni Artropati bir eklemin (iltihaplı veya dejeneratif) hastalığı Artroskopi bir eklemin endoskopi yardımıyla görüntülenmesi Artroz (aşırı zorlama veya yükleme nedeniyle oluşan) kronik-dejeneratif eklem bozukluğu B Bağışıklık sistemi vücudun korunma sistemi; organizmadaki yabancı maddelerin (antijenler) veya bozulmuş vücut hücrelerinin (kanser) savuşturulmasından sorumlu olan tüm yapıların toplamı (hücreler, antikorlar, haberci maddeler vs.) Antikor (= İmmünglobulin) bağışıklık sisteminin bir tepkisi olarak meydana gelen ve spesifik bir şekilde belli bir madde veya yapıya (antijen) karşı yönelen bir protein. Biyolojik ilaç (çoğul: Biyolojik ilaçlar; İngilizce: Biologics, Biologicals) biyoteknolojik yöntemlerle elde edilen maddeler, “biyolojik maddeler” Antiromatizmal (çoğul: Antiromatizmaller) romatizmal hastalıkların tedavisinde kullanılan ve farklı etkiler gösteren ilaçlar Bechterew hastalığı bkz. Ankilozan spondilit; Morbus (Latince) = Hastalık 58 C C-reaktif Protein (CRP) kan serumunda oluşan belli iltihaplı süreçlerde, yoğunluğu birkaç saat içerisinde 1000 katına çıkabilen bir protein D Diferansiyel teşhis birbirine benzer hastalık görüntülerinin ayırt edilmesi ve birbirine karşı sınırlandırılması DMARD bkz. hastalığı modifiye eden antiromatizmal ilaç E Efüzyon sıvı birikmesi, örneğin eklemde; dışarıdan şişme olarak gözükür ve yan bölgelerin sinirlerine baskı uygulandığında ağrıyabilir Ekstraartiküler eklemler haricindeki organlarla (organ sistemleriyle) ilgili Endoprotez vücudun bir uzvunun yerine konan ve yapay bir malzemeden üretilmiş parça, örneğin eklem protezi Entezit tendon bağlantı yerinin iltihabı Eritrosit sedimentasyon hızı (ESR) Bir kan numunesi (pıhtılaşmayı önleyici bir madde katılarak) bir-iki saat dinlenmeye bırakıldığında, kan hücrelerinin (kan yuvarları) yerçekimi gereğince çökme hızı. Yüksek bir ESR, vücuttaki akut veya kronik bir iltihabın göstergesi olabilir. H İntraartiküler eklem içine, içinde J Jüvenil İdiopatik Artrit ağırlıklı olarak çocuk ve / veya gençlerin yakalandığı kronik bir eklem iltihabı Hastalığı modifiye eden antiromatizmal tedavi (DMARD = Disease Modifying Antirheumatic Drug) uzun süre etkili, hastalığı modifiye edici antiromatizmal ilaç K I Kortiko(stero)idler (Glukokortikoidler) kortizondan türemiş ve ağırlıklı olarak iltihap önleyici bir etkiye sahip olan, ancak bunun ötesinde de başka etkileri de bulunan ilaç grubu İmmünoloji bağışıklık sisteminin yapısı ve fonksiyonuyla ilgilenen bilim dalı İmmünosupresif bağışıklık sisteminin tepkisini önleyici veya zayıflatıcı İmmünosupresif ilaç bağışıklık sisteminin tepkisini önleyen veya zayıflatan ilaç Interlökinler (İL) Lökositlerin (akyuvarlar) ürettiği ve bağışıklık sisteminin içerisinde bilgi alışverişini sağlayan, başka hücreleri aktive eden ve ayrıca hormon benzeri etkileri bulunan haberci maddeler. İnterlökinler türüne göre (İL-1 – İL-18) çok farklı etkiler gösterir. Kan tablosu kanın bileşenlerinin (yuvarlar, renk) belirlendiği laboratuvar incelemelerine verilen genel ad Kortizon böbreküstü bezinde üretilen kortizol hormonunun yapay olarak elde edilen bir türevi L Lenfosit akyuvarların (Lökosit), bağışıklık sisteminde önemli bir rol oynayan alt çeşidi Lökosit akyuvar M Makrofajlar Bağışıklık sistemine dahil olan akyuvarların (lökosit) bir alt çeşidi. Makrofajlar yabancı maddeleri “sindirebilmekte” ve bu nedenle yiyici hücreler olarak da adlandırılmaktadır. Medyatörler hücreler arası iletişimi sağlayan haberci maddeler Monoartiküler tek bir eklemle ilgili Monoartrit tek bir eklemin iltihabı Monoklonal tek bir hücreden türeyen veya bir hücre tarafından oluşturulan Monoterapi tek bir ilaçla veya etkin maddeyle yapılan tedavi N Non-Steroidal Antiromatizmal (NSAR) kortizondan (Steroid) türetilmeyen, ağrı ve iltihap önleyici etkisi olan ve prostaglandin üretimine dayanan bir etkin madde O Oligoartiküler birkaç eklemle ilgili Sözlük Oligoartrit birkaç eklemin iltihabı Oral ağızda, ağızdan Prognoz bir hastalığın veya durumun tahmini seyrinin değerlendirilmesi Remisyon hastalık belirtilerinin kalıcı veya geçici olarak yok olması; şikâyetlerin olmadığı durum progredient Reseptör Çoğunlukla bir hücrenin yüzeyinde bulunan ve haberci maddeler tarafından iletilen sinyalleri alarak hücrenin merkezine aktaran hücre yapıları. Reseptörler belli haberci maddeler üzerinde uzmanlaşmıştır ve hücreye, söz konusu haberci maddeye tepki verme kabiliyeti kazandırırlar. Otoantikorlar vücudun kendi dokusuna karşı yönelen antikorlar; otoantikorlar otoimmün hastalıklarında görülmektedir ilerleyen, progresif P Protein Pannus kıkırdak ve kemiklere girip bunları tahrip eden sinovyal hücre kütlesi, RA hastalığı için karakteristik amino asitlerinden oluşan organik bileşikler Parenteral ilacın ağız yoluyla değil başka yollardan (örn. damardan, deriden) uygulanması Patogenez Hastalıkların meydana gelmesi ve gelişmesi Plasebo yalancı ilaç Poliartiküler birkaç veya çok sayıda eklemle ilgili Poliartrit birkaç veya çok sayıda eklemin iltihabı Proinflamatuar iltihap tetikleyici 60 Progresyon ilerleme (bir hastalığın veya bir değişimin) Protez yapay vücut uzvu Psoriasis sedef hastalığı Psoriasis artriti genellikle deri ve / veya tırnaklarda görülen, psoriasis (sedef hastalığı) ile birlikte gelişen kronik iltihaplı bir eklem hastalığı R Rehabilitasyon eski haline getirmek, sağlık bozukluklarını gidermek üzere yeniden entegre etmek veya önleyici tedbirler almak Romatizmal faktör (RF) vücutta üretilen proteinlere karşı etkide bulunan antikorlar; bunlar bazı kronik-romatizmal hastalıklarda, özellikle romatoid artritte ve daha nadiren olmak üzere sağlıklı kişilerde kanıtlanabilir (“pozitif”) Romatoid artrit (RA) eklemlerin kronik iltihaplı hastalığı, halk arasında romatizma olarak da adlandırılır, eski adı: kronik poliartrit S Siklooksigenaz (COX) prostaglandin üretiminde anahtar bir rol oynayan enzim kompleksi Sinovyal eklem içerdiği kemik yüzeyleri bir eklem kıkırdağı zarıyla kaplı olan ve boşluğunu sinovyal sıvıyla dolu olup, bir sinovyal zar tarafından sarılan ve bir bağdoku kapsülü ve bağlarla güçlendirilmiş eklem Steroid bkz. Kortikosteroidler Sinovyal zar (= Sinovialis) eklem boşluğunu kaplayan ve sinovyal sıvıyı üreten eklem kapsülünün bağ dokusundan oluşan iç zarı T Sinovit (= Sinovialitis) sinovyal zarın iltihabı Tümör Nekroz Faktörü (TNF) alfa (α) bağışıklık sisteminde çok farklı etkilere sahip olan ve pek çok iltihaplanma sürecinde merkezi bir rol oynayan doğal bir haberci madde (sitokin) Sinovyal sıvı = Sinovya kemik yüzeylerinin sürtünmesini azaltmaya katkıda bulunan ve eklem boşluklarında (sinovyal boşluklar) bulunan koyu sıvı Subkutan (s. c.) deri altı TNF-α-İnhibitörü TNF-α-antagonisti (karşıt) Sistemik bir organ sistemiyle veya (geniş anlamda) organlar sistemiyle, yani tüm organizmayla ilgili Sitokin Bağışıklık sisteminin hücreleri ile başka hücreler arasında sinyaller ileten ve böylece immün sistem tepkilerinde önemli bir rol oynayan çok sayıdaki doğal haberci maddeye verilen ortak ad. Sitokinler iltihap tetikleyici (proinflamatuar), bağışıklık sistemini düzenleyici ve kan üretimini yönlendirici çok farklı fonksiyonlara sahiptir. Sitokinlere örneğin interlökinler veya TNF-α dahildir. Sözlük Daha fazla bilgi. Özyardım grupları İnternet adresleri Kitap önerileri­­­ D eutsche Rheuma-Liga Bundesverband e. V. Maximilianstr. 14 53111 Bonn Tel.: 02 28 / 7 66 70 80 Faks: 02 28 / 7 66 06 20 www.rheuma-liga.de www.rheumanet.org Das Deutsche Rheumahaus (Alman Romatizma Evi) romatizmal hastalıklar hakkında çeşitli bilgi ve linkler sunmaktadır Diagnose Rheuma. Lebensqualität mit einer entzündlichen Gelenkerkrankung (Romatizma teşhisi. İltihaplı bir eklem hastalığında yaşam kalitesi) Daniela Loisl ve Rudolf Puchner Springer Vienna Yayınevi, 2. Baskı, 2008 ISBN-13: 978-3211756379 Deutsche Rheuma-Liga Bundesverband e. V. (Federal Alman Romatizma Birliği) yaklaşık 250.000 üyeyle sağlık alanındaki en büyük özyardım kuruluşudur. Sunulan hizmetler arasında hastalar için yardım ve özyardım, bedensel hareket olanakları, kamuoyunun bilgilendirilmesi ve romatizma hastalarının çıkarlarının temsil edilmesi bulunmaktadır. www.rheuma-online.de Romatizma hakkında A’dan Z’ye bilgiler. Hastalık ve tedavi olanaklarıyla ilgili güncel bilgiler. Hastalar arasında deneyim alışverişi olanağı. www.rhzmev.de Rheumazentrum München (Münih Romatizma Merkezi): A’dan Z’ye romatizma, psoriasis artriti ile ilgili sayısız resim, doktor bulma olanağı www.rheuma-wegweiser.de Romatizmal hastalıklarla ilgili tavsiye edilebilir nitelikli web sitelerinin bir listesi. Rheuma – ein Patientenlehrbuch. (Romatizma – Hastalar için bir ders kitabı.) Wolfgang Miehle Rheumamed-Yayınevi, 2007 ISBN-13: 978-3981096002 Entzündliches Gelenkrheuma. Rat, Hilfe und Informationen (İltihaplı eklem romatizması. Tavsiyeler, Yardım ve Bilgiler) Wolfgang Miehle Rheumamed-Yayınevi, 4. Baskı, 2005 ISBN-13: 978-3980660761 Rheumatoide Arthritis – alles was hilft. Therapien und Tipps für Menschen mit Gelenkrheuma (Romatoid Artrit – Yardımcı olan her şey. Eklem romatizmalılar için tedavi ve tavsiyeler) Michaela Sievers Govi-Yayınevi, 1. Baskı, 2003 ISBN-13: 978-3774109940 Kursbuch Rheuma. Neue Wege der Schmerzlinderung und Heilung (Romatizmaw Kurs Kitabı.) Dr. med. Susanne Holst ve Ulrike Preußiger-Meiser Südwest Yayınevi, 2. Baskı, 2004 ISBN-13: 978-3517067544 62 Daha fazla bilgi Romatoid Artrit. Hayatı aktif yaşamak. Pfizer Pharma GmbH Telephone 030 - 55 00 55 01 Fax 030 - 55 00 54 99 999 Monday – Friday 8:00 a.m. – 6:00 p.m. www.pfizer.com/[email protected] 62331/Vers. 1/04-12 Hastalar için danışma el kitabı.
