KAMU SEKTÖRÜ TANIMI Yayın Tarihi

Ek Rehber: Kamu Sektörü Tanımı
Ek Rehber:
KAMU SEKTÖRÜ TANIMI
Yayın Tarihi: Aralık 2011
ULUSLARARASI İÇ DENETÇİLER ENSTİTÜSÜ / Global
1
Ek Rehber: Kamu Sektörü Tanımı
Ek Rehber:
Kamu Sektörü Tanımı
Yayın Tarihi: Aralık 2011
İçindekiler
Giriş
3
Tanım
3
Kamu Sektörü Kurumlarının Çeşitleri
3
Kamu Sektörü Kurumları Diyagramı
5
Tanımlama Kriterleri
6
Sonuç
7
Yazarlar ve Gözden Geçirenler
7
2
Ek Rehber: Kamu Sektörü Tanımı
Giriş
Bu rehberin amacı, zaman zaman muğlak bir anlamda kullanılan kamu sektörü teriminin ne
anlama geldiğini açıklığa kavuşturmaktır. Bu rehberi okuyan IIA üyeleri, dünya genelinde
kurumları kamu sektörü kuruluşu olarak uygun bir çerçevede sınıflandırmak için spesifik
kriterler belirleyebileceklerdir.
Tanım
Genel hatlarıyla kamu sektörü; devletler ve kamunun kontrolünde olan ya da kamusal olarak
finanse edilen kurum ve kuruluşlar ile kamusal programlar, mallar veya hizmetler sunan diğer
kurumlardan oluşur. Ancak bir kurumun bu çatı altında değerlendirilmesinin gerektiğini
söylemek her zaman o kadar da kolay olmaz. Dolayısıyla, sınırları çizmemizde yardımcı
olması için spesifik kriterleri ortaya koymak gerekir.
Kamu sektörü, sadece çekirdek devletle sınırlı olmayan ve zaman zaman kâr amacı gütmeyen
kurumlar veya özel teşebbüslerle de örtüşebilecek olan bir alandır. Kamu sektörü, bu rehber
çerçevesinde, merkezinde çekirdek devlet ve onu takiben devlet daireleri ve kamu tüzel
kişileri bulunan ve dışarı doğru genişleyen bir kurumlar halkasıdır. Bu halkanın çevresinde,
her ne kadar çoğu zaman olmasa da kamu kesiminin bir parçasını teşkil edebilecek nitelikte
olan kamu işletmeleri ve devlete çalışan yüklenicilerden müteşekkil bir gri bölge bulunur.
Kamu Sektörü Kurumlarının Çeşitleri
Kamu sektörü kurumları, aşağıda sayılan dört seviyeden herhangi birini temsil ediyor
olabilirler:
 Uluslararası (çokuluslu kuruluşlar veya ortaklıklar)
 Ulusal (bağımsız ülkeler)
 Bölgesel (bir ülkeye bağlı özerk bölgeler / eyaletler)
 Yerel (il veya ilçe düzeyinde belediye birimleri)
3
Ek Rehber: Kamu Sektörü Tanımı
Bu seviyelerin her birinde, kamu sektörü, genelde en az üç kurum tipinden oluşur.
Çekirdek devlet, tanımlı bir yetki alanından sorumlu bir yönetim biriminden oluşur.
Çekirdek devletler, yapının dahili unsurları olan ve doğrudan doğruya merkezi
otoriteye, yani yasama meclisi, kurul, kabine veya yürütme başkanına karşı sorumlu
olup rapor veren tüm bakanlıkları ve ilgili birimleri içerirler.
Devlet kurumları, açıkça devlete bağlı bir birim olan ve kamusal programlar, mallar
veya hizmetler sunan, ancak kendi başlarına ayrı kurumlar olarak –muhtemelen tüzel
kişiler olarak- varlık gösteren ve kısmi düzeyde de olsa faaliyetlerinde bağımsız
hareket eden kamu kuruluşlarıdır. Her zaman olmasa da genellikle bir yönetim kurulu,
bir komisyon veya atanmış başka bir birim tarafından yönetilirler.
Kamu tüzel kişileri, kamusal programlar, mallar veya hizmetler sunan, ancak
devletten bağımsız çalışan ve doğrudan doğruya aldıkları kamu fonlarının yanı sıra
genelde kendi gelir kaynakları da bulunan kurumlardır. Özel sektör piyasalarında
rekabete girip kâr elde edebilirler. Ancak çoğu durumda devlet bu işletmelerin en
büyük paydaşı konumundadır ve dolayısıyla bu işletmeler kısmen de olsa çekirdek
devletin çıkarttığı kanunlara ve mevzuata uygun hareket etmek durumundadırlar.
Açıkça görünen bu kamu sektörü alanının dışında bir gri bölge ya da diğer bir deyişle sınır
bölgesi bulunur. Bu bölgede, kamu sektörünün bazen bir parçası olarak görülen bazen ise
görülmeyen iki kurum tipi yer alır.
Devlete bağlı işletmeler, özel sektör piyasasında kâr amacıyla mal veya hizmet satan,
devlete ait ve devlet denetimine tâbi işletmelerdir. Kamusal programlar, mallar veya
hizmetler sağlayan birer kurum olarak değerlendirilemeyecek olsalar da, kamu
kesiminin bir parçası sayılabilirler.
Devlete çalışan yükleniciler, esas işleri olarak kamusal programlar, mallar veya
hizmetler sunmak üzere bir sözleşme veya anlaşma tahtında kamu kaynaklarından
yararlanan, devlet dışı kanunen bağımsız nitelikteki işletmelerdir. Bu kurumlar,
4
Ek Rehber: Kamu Sektörü Tanımı
kısmen de olsa kamusal denetime tâbi olmalarından ötürü, kâr amacı gütmeyen veya
özel sektör teşebbüsleri adı altında sınıflandırılabilirler.
Kamu Sektörü Kurumları Diyagramı
5
Ek Rehber: Kamu Sektörü Tanımı
Tanımlama Kriterleri
Uluslararası, ulusal, bölgesel veya yerel herhangi bir alanda faaliyet gösteren bir kurumun
diyagramda gösterilen halkalardan herhangi biri üzerinden kamu sektörüne dahil olup
olmadığını belirlemek için çeşitli kriterler dikkate alınabilir. Bu kriterler karşılanamıyorsa, o
halde bu kurum kamu kesimi sınırları içerisinde değerlendirilmemelidir.
Aşağıda sıralanan kriterlerin çoğuna olumlu yanıt verilmesi, kurumun sınırlar dahilinde
olduğunu gösterecektir. Modern devlet yapılarının karmaşıklığından ötürü her zaman açık ve
net kararlara ulaşılamayacağı için, birçok durumda bir miktar muhakeme gücüne
başvurulması gerekebilir.
1. Kurum, kamu malı sayılabilecek nitelikte olan ya da devlet politikalarınca belirlenip
tayin edilen programlar, mallar veya hizmetler sunuyor mu?
2. Kurum büyük oranda devlet tarafından mı finanse ediliyor veya büyük oranda devlet
politikalarınca belirlenmiş bir finansman kaynağına mı sahip?
3. Kurumun sorumlu olduğu ve doğrudan doğruya bağlı olduğu odak, devlet bakanlıkları
veya kurumları ya da devlet bakanları dahil devlet mi?
4. Kurumun bir yönetim kurulu, bir komisyonu veya benzeri atanmış bir yönetim organı
varsa, bu birimdeki atamaların çoğu devlet kontrolünde mi?
5. Kurum esas sermayeye dayanıyorsa, hisselerin çoğunluğuna sahip olan taraf devlet
mi?
6. Kurum çalışanları; kamu hizmeti veren, kamu hizmeti kurallarına tâbi olan ve kamu
hizmetinden doğan haklara sahip olan kişiler midir?
7. Genel olarak, kurumun politikaları, faaliyetleri, idaresi veya hizmet dağıtımı üzerinde
dolaylı ya da dolaysız bir devlet kontrolü var mı?
8. Kurumun
devlete
bağlı
denetçilerce
veya
yüksek
denetim
kurumlarınca
denetlenmesini şart koşan bir yasal gereklilik var mı?
6
Ek Rehber: Kamu Sektörü Tanımı
Sonuç
Bu tanım ve ilgili kriterler, ele alınan kurumların kamu kesimi kurumları olup olmadıklarını
belirlemek ve nihayetinde, bu kurumlara bağlı denetçilerin kamu sektörü denetçileri olup
olmadıklarını tayin etmek üzere rehber niteliğinde kullanılmalıdırlar.
Yazarlar ve Gözden Geçirenler
Yazarlar:
Sikhungo Dube
Daniela Danescu, CIA, CGAP
Gözden Geçiren:
Gregory Hollyman, CIA, CCSA, CFSA, CGAP
7
Ek Rehber: Kamu Sektörü Tanımı
Enstitü Hakkında
1941 yılında kurulan Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü (IIA) uluslararası düzeyde faaliyet
gösteren bir meslek örgütüdür ve genel merkezi Altamonte Springs, Fla., ABD adresinde
bulunur. IIA, iç denetimin dünyadaki sesi, bilinen otoritesi, saygın lideri, baş savunucusu ve
baş eğitmenidir.
Ek Rehber Hakkında
Ek Rehber, IIA’ya ait UMUÇ’un parçası değildir. UMUÇ’a uygun, IIA tarafından geçerliliği
kabul edilen bir referans metindir ve UMUÇ’un uygulanması ve iç denetim faaliyetleri
sırasında uygulayıcılar için yararlı olabileceği düşünülmektedir. Rehberin, uygulayıcının
kurumuna ve iç denetim faaliyetinin güvence ve danışma amaçlarına uygun ölçüde
kullanılması tavsiye edilir. Bu tür tüm materyallerin içerikleri oluşturulurken IIA’in tam ya da
kısmi katılım göstermelidir. Bu kategori, başka kurum ya da bireyler tarafından oluşturulan
materyalleri desteklemek ya da teşvik etmek için hazırlanmamıştır.
IIA
tarafından
yayımlanan
diğer
yol
gösterici
rehberlere
ulaşmak
için
lütfen
www.globaliia.org internet sayfamızı ziyaret ediniz.
Sorumluluk Reddi
Bu belge, IIA tarafından bilgi ve eğitim amaçlı yayımlanmıştır. Bu rehber, belirli münferit
koşullara kesin cevaplar vermez ve yalnızca rehber olarak kullanılmalıdır. IIA, her zaman,
doğrudan doğruya belirli durumlarla ilgili bilgi almak için bağımsız uzmanlara danışmanızı
tavsiye eder. IIA, yalnızca bu rehber esas alınarak alınan kararlar veya atılan adımlardan
doğabilecek zararlar için hiçbir sorumluluk kabul etmez.
Telif Hakkı
8
Ek Rehber: Kamu Sektörü Tanımı
Telif Hakkı © 2011 İç Denetçiler Enstitüsü. Çoğaltmak için lütfen [email protected] eposta adresi üzerinden IIA ile iletişime geçiniz.
Uluslararası İç
Denetçiler
Enstitüsü
Global
GENEL MERKEZ
T: +1-407-937-1111
247 Maitland Ave.
F: +1-407-937-1101
Altamonte Springs, FL 32701 ABD
İ: www.theiia.org
9