hücre bölünmesi

advertisement
HÜCRE BÖLÜNMESİ
1-Amitoz (Amitosis) bölünme,
2-Mitoz (Mitosis) bölünme,
3- Mayoz (Meiosis) bölünme.
Amitoz Bölünme
Önce nukleolus, sonra nukleus, daha sonra sitoplazmanın uzayıp ortadan
boğulması ile ikiye ayrılması şeklinde gerçekleşir. Boğularak ayrılan hücreler eşit
büyüklükte olmazsa bu bölünmeye TOMURCUKLANMA denir.
Mitoz Bölünme
• Büyümeyi ve ferdin gelişimini sağlayan ve ana
hücrenin kromozom sayısını sabit tutan bölünmedir.
• Her hücre bölünürken nukleusu da iki kısma ayrılır.
• Nukleusun benzer kromozomlara sahip kendine
benzer iki nukleusa ayrılmasına MİTOZ veya
KARYOKİNEZ denir.
• Çok nukleuslu hücreler dışında her nukleus
bölünmesinin ardından sitoplazma bölünmesi, yani
SİTOKİNEZ gelir.
Mitoz Bölünme
•
•
•
•
•
•
1-Tomurcuk, sürgün ve kök uçlarında,
2-Kabuk içerisinde (Fellogen)
3-Floem ile odun dokusu arasında (kambiyum)
4-Köklerin perisikl tabakasında
5-Yaraların çevresinde (yara kambiyumu)
6-Çiçek ve meyve oluşumunda mitoz bölünme
gerçekleşir.
Mitoz Bölünmenin Aşamaları
• Profaz: Bu fazda, interfaz aşamasında iki katına çıkan genetik
materyali taşıyan kromozomlar kısalmaya başlarlar. İnterfazda
kendini eşleyen kromozomlar sentromerle birbirine bağlıdır ve dört
kolludur.
• Metafaz: Bu fazda kromozomlar kalınlaşır ve kısalır. Kromozomlar bu
fazda görünür haldedir. Ekvator bölgesine doğru gelen kromozomlar,
iğ ipliklerine bağlanırlar.
• Anafaz: Bu safhada kromozomlar sentromerlerden ayrılarak yarısı
bir kutba diğer yarısı da diğer kutba doğru hareket ederler.
• Telofaz: Bu son fazda, kromozomlar tekrar incelip uzarken ekvator
bölgesine biriken pektin maddesi yeni bir çeper oluşturur ve
böylece iki yavru hücre oluşur. İnterfaz aşamasında iki katına (4n)
çıkmış olan genetik materyal, bu bölünme sonucunda tekrar 2n
sayıya düşer.
Mayoz Bölünme
• Bitkilerde mayoz bölünme, sadece çiçeklerde bulunan polen
ve yumurta ana hücrelerinde gerçekleşmektedir.
• Eşeyli üreme gösteren türlerin hayat devirlerinin bir yerinde,
canlılığın devamı için, kromozom sayısının yarıya inmesi
gerekir. Kromozom sayısının yarıya inmesini sağlayan
bölünmeye MAYOZ bölünme denir.
• Mayoz bölünme sonunda 4 çekirdek meydana gelmek üzere
birbirini izleyen iki çekirdek bölünmesi gösterir. Bu
bölünmelerin yalnız birinde ana hücrenin kromozom sayısı
yarıya iner. Onun için bu bölünmeye REDÜKSİYON
BÖLÜNMESİ de denir.
Mayoz Bölünmenin Aşamaları
• Mayoz bölünme iki ana aşamada gerçekleşir.
• I. ve II. Mayoz Bölünme olarak adlandırılan bu
aşamalardan ilkinde kromozom sayısı yarıya iner,
ikincisinde de genetik materyal sayısı yarıya iner ve
böylece başlangıçta 2n kromozomlu olan hücreden 4
tane n kromozomlu yavru hücre oluşur.
I. MAYOZ BÖLÜNME
• Profaz I: İnterfaz aşamasında iki katına çıkmış olan genetik materyali
taşıyan kromozomlardan homolog olanlar yanyana gelmeye başlar.
Homolog kromozomlar biri anadan diğer babadan gelen ve şekilleri aynı
olan kromozomlardır. Büyük olan iki homolog kromozom ile küçük olan
diğer iki homolog kromozom yanyana gelmiştir. Kromozomlar bu safhada
kısalıp kalınlaşmaya başlarlar ve herbiri dört kolludur.
• Metafaz I: Homolog kromozomlar kalınlaşıp kısalmış ve ekvator bölgesine
gelmiştir. Bu arada iğ iplikleri oluşmuş ve kromozomlara bağlanmıştır.
• Anafaz I: Bu aşamada, homolog kromozomlar ayrılarak kutuplara doğru
çekilmeye başlamıştır. Herbiri dört kollu olan ve iki kat genetik materyal
içeren 2 kromozom bir kutba, diğer iki kromozom da diğer kutba çekilir. Bu
aşamada kromozom sayısı yarıya inmiştir. Başlangıçta 2n = 4 iken bu
aşamının sonunda 2n = 2 ‘dir.
• Telofaz I: Bu aşamada kromozomlar incelir ve uzar. Bu aşamadan sonra da
Mayoz II başlar.
II. MAYOZ BÖLÜNME
• Profaz II: Kromozomlar kalınlaşıp kısalmaya başlar. İğ iplikleri oluşur.
• Metafaz II: Kromozomlar ekvator bölgesine gelir. Kromozomlar
kalınlaşır ve kısalır. İğ ipliklerine tutunan kromozomlar bu aşamada
belirgindir.
• Anafaz II: Kromozomlar sentromerlerden ikiye ayrılarak kutuplara
doğru çekilmeye başlarlar. Mayoz II başlangıcında herhangi bir
genetik materyal rekombinasyonu (DNA’nın kendini eşlemesi)
olmadığı için kromozom sayısı n’e düşer. Böylece bu aşamanın
sonunda n=2 kromozomlu dört hücre oluşur.
• Telofaz II: Bölünmenin bu son aşamasında orta lamel oluşarak hücre
çeperi de bölünür (Sitokinez) ve sonuç olarak n kromozomlu 4 yavru
hücre meydana gelir.
Mitoz Bölünme ile Mayoz Bölünme
Arasındaki Farklılıklar
• Mitoz bölünme somatik (vücut) hücrelerinde görülen ve
ferdin büyümesini ve gelişmesini sağlayan; mayoz bölünme
ileri yapılı bitki ve hayvanların eşey hücrelerinde
(gametlerinde-polen ana hücresi; yumurta ana hücresi)
görülen bölünmelerdir.
• Mitoz bölünme bir kromozom ve bir çekirdek bölünmesidir.
Mayoz bölünme ise bir komozom iki çekirdek bölünmesidir.
Bu iki çekirdek bölünmesinin birinde kromozom sayısı yarıya
iner.
Mitoz Bölünme ile Mayoz Bölünme
Arasındaki Farklılıklar
• Mitoz bölünmede yavru hücrelerde kromozom sayısı ana
hücrenin kromozom sayısına eşit olduğu, yani değişmediği
halde, mayoz bölünmede homolog kromozomların yarısı bir
kutba, yarısı da karşı kutba gittiğinden yavru hücrenin
kromozom sayısı yarıya inerek değişmiş olur.
• Mitoz bölünme sonucunda ana hücrenin aynı yapısında iki
yavru hücre meydana gelir. Mayoz bölünme sonucunda ise
kromozom sayısı yarıya inmiş, haploid 4 yavru hücre (gon)
meydana gelir.
Mitoz Bölünme ile Mayoz Bölünme
Arasındaki Farklılıklar
• Mayoz bölünme mitoza göre daha uzundur. Özellikle
profaz I çok uzun sürer.
• Mitoz bölünmede meydana gelen yavru hücrelerde
homolog kromozomların her ikisi de vardır; diploid
hücrelerdir. Mayoz bölünme sonucunda meydana
gelen gon hücrelerinde, yani gametlerde ise,
koromozom çiftlerinden yalnız birer tanesi vardır;
haploid hücrelerdir. Eşey hücrelerinin (=gamet)
kromozom sayıları “n” ile gösterilir.
Download