Şizotaksi Şizotipal Kişilik Bozukluğu Şizotaksi izotipal Kişilik

Psikoz Sürecinin Kilometre Taşları Şizotaksi Şizotipal Kişilik Bozukluğu UPK, İzmir, 06.10.2010 Prof. Dr. Cem Atbaşoğlu AÜTF Psikiyatri AD Nöropsikiyatri Araştırma Birimi AÜ‐BAUM BAUM
• Şizotipal Kişilik Bozukluğu (ŞKB) • Şizofreni (Şz) adlı kategorik kavramın geçerliğinin yeterli olduğu kabulüne dayalı bir kavramdır. • Şz’nin yapı geçerliği yetersizdir. • Klinik uygulamada yararı yoktur. • Araştırmada: Tıpkı Şz gibi, kısıtlayıcı ya da yanıltıcıdır. • Tıpkı Şz gibi, kategorik tanı olarak kullanımının bırakılması makul görünmektedir. bırakılması makul görünmektedir.
Şizotaksi : Meehl, 1962 Meehl, 1962 Hedef: Etiyoloji araştırmasına yön verecek
Etiyoloji araştırmasına yön verecek geçerliği sağlam kavram Şizotipal Kişilik Bozukluğu: Şizotipal Kişilik Bozukluğu: Spitzer, 1980 Hedef: Etiyoloji araştırmasına yön verecek
Etiyoloji araştırmasına yön verecek saygın ve güvenilir tanı antitesi güvenilir tanı antitesi
Sayısal veriler çok değişken Terminoloji karmaşık, değişken Tanımlar müphem ve kullanıldıkları klinik ortamın kültürüyle biçimlenmiş ortamın kültürüyle biçimlenmiş
Şizotipal Kişilik Bozukluğu
Şizotipal Kişilik Bozukluğu • Şz tanısı olmayan akrabalardaki hafif belirtiler • Prodrom • Klinik dışı popülasyonlardaki Şz benzeri belirtiler • Prodromal niteliğine ilişkin kanıt yetersiz • Başlı başına önemli bir halk sağlığı sorunu değil • Araştırma: Asıl kullanımı Şz etiyolojisine yönelik çalışmada • Bu çalışmaların ön kabulü: Şz geçerli bir tanı
Bu çalışmaların ön kabulü: Şz geçerli bir tanı kategorisidir. 1900 1975 Kraepelin (1904, 1906) Gadelius (1910) Dementia praecox’ta “anormal premorbid kişilik” Akrabalar arasında “eksantrik, dikkat çekici Inouye (1970) kişilikler”, kardeşler arasında “suçlular, tuhaf kişiler, fahişeler, aylaklar, hayatı Barett (1928) harap olmuş insanlar… “ “… özünde hastalıkla aynı…” Kretschmer (1921) Stephens (1975) Rosanoff (1911) Kallmann (1938) Bleuler (1911) Şz belirtileri normal ile patolojik arasında değişen şiddettedir. Hafif vakalar, latent şizofrenikler, şizofreni vakalarından çok daha fazladır. Akrabalarda şizoid karakter… Kety Danimarka Evlat Edinme Çalışması
ŞKB’yi biçimlendiren klinik gözlemler Akrabalardaki Sx • Yazarların çoğu Kraepeliniyen nöropsikiyatristler • Tarifler ayrıntılı, zengin • Kuramsız olmasalar da nesnellik gözetilmiş • Kuram: Ön kabulleri Sz’nin aileselliği ve Sx’ların sürekli niteliği Non­Sz hastalardaki Sx • Yazarların çoğu psikanalitik yönelimli psikiyatristler • Tarifler ayrıntılı, zengin • Nesnelliği gözetmiş olsalar da kurama bağlı ve yoruma meyilliler • Kuram: Psikanaliz ve türevleri, Savunma mekanizmaları
Akrabalardaki anormal kişilik özellikleri Tuhaf, Egzantrik 9 Tahammülsüz, Mantıksız 7 Kraepelin 1904, 1906 Gadelius 1910 Sosyal izolasyon 6 Bleuler 1911 Soğuk uzak tutum 6 Rosanoff 1911 Şüphecilik 5 Kretschmer 1921 Batıl inanç 3 Barrett 1928 Psikososyal işlev kusuru 3 Kallmann 1938 Sinirlilik 3 Inouye 1970 Tuhaf konuşma 2 Stephens ve ark. 1975 Hassasiyet 2 Kendler 1985’ten
Şizofrenik olmayan hastalardaki şizofreni benzeri özellikler Zilboorg 1941, 1957 Ambulatuar Şz Deutsch 1942 “As if” kişilik Hoch ve ark. 1949 Psödonörotik Şz Pannevroz Rado 1953 Şizotip, Şizotipal Meehl Şizotaksi, Şizotipal 1962 Düşünce bozukluğu 4 Kişiler arası ilişkilerde derinlikten yoksunluk 4 Sapkın cinsellik 2 Derinde şiddetli öfke 2 İlişkilerde bağımlılık 2 Reddedilmeye hassasiyet 2 Anhedoni 2 Görünüşte sağlam olma 2 Kısa psikoz belirtileri 1 Yaygın anksiyete 1 Multipl nörotik belirtiler 1 Fanteziye düşkünlük 1 “Acting­out” 1 Kendler 1985’ten
Tuhaf, Egzantrik Düşünce bozukluğu Tahammülsüz, Mantıksız Kişiler arası ilişkilerde derinlikten yoksunluk Sosyal izolasyon Soğuk uzak tutum Şüphecilik Batıl inanç Psikososyal işlev kusuru Sinirlilik Tuhaf konuşma Hassasiyet Sapkın cinsellik Derinde şiddetli öfke İlişkilerde bağımlılık Reddedilmeye hassasiyet Anhedoni Görünüşte sağlam olma Kısa psikoz belirtileri Yaygın anksiyete Multipl nörotik belirtiler Fanteziye düşkünlük “Acting­out” Sz’nin aileselliği ve Sx’ların sürekli niteliği Psikanaliz ve türevleri, Savunma mekanizmaları
DSM‐III: III: 1980 Spitzer ve ark. Spitzer RL, Endicott, ], Gibbon M ibbon M. Crossing the border into borderline personality and borderline schizophrenia: The borderline personality and borderline schizophrenia: The
development of criteria. Archives of General Psychiatry, Archives of General Psychiatry,
36:17­24, 1979 Kety ve ark.’nın (1968) kullandığı .’nın (1968) kullandığı Borderline Şz ölçütleri 1. Düşünce: Tuhaf ya da atipik zihin yapısı; düşüncenin gerçeği, mantığı ve tecrübeyi inkâra eğilim göstermesi, yaşantılara uyumun bozulmasına neden olur; bulanık, anlaşılması güç, müphem konuşma 2. Duygusal yaşantılar: Kısa süreli bilişsel çarpıtmalar; depersonalizasyon, tanıdık olanı yabancılama gibi duygular; mikropsikoz 3. Afektif: Anhedoni – hiçbir zaman yoğun hazza kapılmaz,
hiçbir zaman yoğun hazza kapılmaz, asla mutlu değildir; hiç kimseyle ya da hiçbden emin ir şeyle derin ya da yoğun bir ilişkisi yoktur 4. İnsan ilişkileri: Kendinden emin ve dengeli görünse de derinlikten yoksundur Kendinden emin ve dengeli görünse de derinlikten yoksundur (“as‐if” kişilik); cinsel uyum; kaotik çalkalanma,
kaotik çalkalanma heteroseksüalite ve homoseksüalitenin karışımı 5. Psikopatoloji: Birinden diğerine sık değişen çoklu nevroz belirtileri (obsesif kaygılar, fobiler, konversiyon, psikosomatik belirtiler gibi); şiddetli yaygın kaygılar, fobiler, konversiyon, psikosomatik belirtiler gibi); şiddetli yaygın
anksiyete Kety ve ark.’nın (1968) kullandığı .’nın (1968) kullandığı Borderline Şz ölçütleri Kety SS, Rosenthal D, Wender PH and Schulsinger F.
and Schulsinger F. The types and prevalence of mental illness in the biological and adoptive families of the biological and adoptive families adopted schizophrenics. In: Rosenthal D and Kety SS, eds.
Rosenthal D and Kety S The Transmission of Schizophrenia. Oxford: Pergamon Press Ltd., 1968. Kety SS, Rosenthal D, Wender PH, Schulsinger F and Jacobsen
PH, Schulsinger F and Jacobsen B. Mental illness in the biological and adoptive families of adopted
and adoptive families of adopted individuals who have become schizophrenic: A preliminary report based on psychiatric A preliminary report based o interviews. In: Fieve RR, Rosenthal D and Brill H, RR, Rosenthal D and Brill H, eds. Genetic Research in Psychiatry. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1975.
Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1975. • Danimarka çalışmasından (Kety ve ark. 1975) Danimarka çalışmasından (K 36 akraba ile psikiyatrik görüşme – Evlat edinilmiş Şz biyolojik akrabası (n=22) – Evlat edinilmiş Knt biyolojik akrabası (n=8) – Şz gelişenleri evlat edinmiş ailenin üyesi (n=2) Şz gelişenleri evlat edinmiş ailenin üyesi (n= – Knt evlat edinmiş ailenin üyesi (n=4) • Tanı dağılımı – Borderline Şz (n = 10) – Kesin olmayan Borderline Şz (n = 19) – Kesin olmayan akut Şz (n = 1) n = 1)
– Şizoid kişilik (n = 6) Tanı + Tanı + Kety’de Şz spektrum tanısı (+) 30 6 36 Kety’de Şz spektrum tanısı (­) 2 41 43 Kety’nin ölçütleriyle Şz spektrumunda olan akrabalarla olmayanların optimum ayrımı şu 8 madde ile: 1. Büyüsel düşünce 2. Referans düşünceleri 3. Sosyal izolasyon 4. Yanılsamalar 5. Tuhaf konuşma 6. İşbirliği yetersiz, soğuk, uzak 7. Şüphecilik 8. Aşırı sosyal anksiyete­hassasiyet hassasiyet DSM ŞKB tanı ölçütlerinin çıkış noktası: Borderline Şz ölçütlerini operasyonalize etmek
APA (DSM) ŞKB’nin ölçümü ve değerlendirilmesi • Raine • Baron • Tsuang vd. • Latent ŞKB –ve Şz­ yapısının varlığı ve yapısının varlığı ve
birliği ön kabulü Şizotaksi, Şizotipi
Şizotaksi, Şizotipi Rado • Şizotip: Şizofreni + Fenotip • Şizotipal: Şizofreni fenotipinin gözlendiği
Şizofreni fenotipinin gözlendiği kişiler Meehl • Şizogen: Nörogelişim üzerinde etkili majör gen Nörogelişim üzerinde etkili majör gen • Hipokrisi: SSS gelişiminde sinaptik kontrol işlevinde SSS gelişiminde sinaptik kontrol işlevinde bozulmaya bağlı nöralentegrasyon kusuru • Şizotaksi: Gözlenen belirti davranış vs değil, latent sınıf Gözlenen belirti davranış vs değil, latent sınıf • Şizotipi: Başka etmenlerin etkisiyle bazı şizotaksik Başka etmenlerin etkisiyle bazı şizotaksik bireylerin geliştirdiği şizotipal kişilik örüntüsü • Şizotip: Bu özelliği gösteren kişi Bu özelliği gösteren kişi
• Başka etmenler: – Çevresel etmenler – “Polygenic potentiators” Şizotipinin ölçümü ve değerlendirilmesi • Wisconsin ölçekleri (Chapman ve türevleri) – Büyüsel düşünce – Fiziksel ve sosyal anhedoni – Algıda sapmalar – … • SIS (Kendler) ve SIS­R (Vollema ve
SIS (Kendler) ve SIS Ormel) ŞKB ve Şz prodromu geçerliğinde önemli bir sorun: “Şizofreni”nin geçerliği “Şizofreni”nin geçerliği
• Klinik kavram yerine doğal antite koyma amacı: Psikiyatrinin kadim sorunu • DSM‐III: Ateorik yaklaşım, güvenilirliğe öncelik tanınması, ümit: III: Ateorik yaklaşım, güvenilirliğe öncelik tanınması, ümit: Eksik biyolojik veri tamamlanınca bu kategoriler hastalık modeline uyacak. • Şz: “Çekirdek” özellik tanımlama çabaları: Geçerli boyutlar çıktı, ama özgüllüğü yeterli olan yok. – 80’ler: Negatif belirtiler – 90’lar: Bilişsel kusurlar • Genetik çalışmalarda küçük etkiler • Linkage analysis, Aday gen çalışmaları, GWAS, SNP’ler, CNV’ler • Güvenilirlik (değerlendiriciler arası uyum) iyi, ama yüksek
Güvenilirlik (değerlendiriciler arası uyum) iyi, ama yüksek güvenilirlikle tanısı konan ne? • Stigma etkisi • Klinik popülasyonu belirleyen kültürel etmenler • Beyana dayalı tanıda “hızlı tanıma”, fazladan tanı, örtüşen tanıların çoğunun uzun anamnez ve gözlem gerektirmesi • Klinikçinin en güvenle kullandığı ölçütler: • Hepsi nonspesifik – Defisit / Negatif / Sosyal biliş kusuru / PS işlev kusuru – Psikoz – Dezorganizasyon – İlaç YE ve stigma, konmuş tanıyı gözden geçirmeyi
İlaç YE ve stigma, konmuş tanıyı gözden geçirmeyi zorlaştırıyor • Başka nörogelişimsel hastalıklar ve ağır anksiyete duygudurum vb bozuklukların tanısı konduğunda, bu Şz tanısını değiştirmiyor. • Frajil X • VCFS • Yaygın Gelişimsel Bozukluklar • İçgörüsüz / Ağır / AP YE olan Anksiyete Boz. • ADHD (+) sendromları • Oysa • yüksek maliyetli genetik araştırmada “fenotipin”
yüksek maliyetli genetik araştırmada “fenotipin” homojenliği esas • Şz ilaç tedavisi çok pahalı