A. Gaz Al**veri*i - files.eba.gov.tr

A. Gaz Alışverişi
• Gaz alış verişi: Canlılar
hücresel solunumda kullanılan
oksijeni hücre içine almak ve
oluşan karbondioksiti
hücreden uzaklaştırmak
amacıyla bulundukları ortamla
gaz alış verişi yaparlar
• Dış Gaz Alış verişi: Çevre ile
solunum organları arasındaki
gaz alış verişidir. O2 difüzyonla
kana geçer. CO2 de aynı yolla
kandan dışarı atılır.
• İç Gaz alış verişi: Taşıma sıvısı
ile hücreler arası gaz alış
verişidir.
• Bir hücreli organizmalarda gaz
alış verişi;
– Vücut yüzeylerinden difüzyonla
sağlanır.
• Süngerler, Sölenterler de
solunum;
– Gaz alış verişi vücut yüzeyinden
difüzyonla sağlanır.
• Canlılarda başlıca solunum
–
–
–
–
1 . Deri solunumu
2. Solungaç solunumu
3. Trake solunumu
4. Akciğer solunumu
1. Deri Solunumu
• Deriden difüzyonla giren O2 yine
difüzyonla diğer doku ve
hücrelere aktarılır. Oluşan CO2
aynı yolla vücut dışına atılır.
• Deri Solunumu;
– Toprak solucanı ve yuvarlak solucan
gibi bazı omurgasızlarda
– Kurbağalarda ve semenderlerde
görülür.
• Toprak solucanı;
– Solunumu nemli deriden difüzyonla
sağlar.
– Derinin nemli kalması, deriden
salgılanan mukusla olur.
– Mukus deriye nemli olmasını
sağlayarak gazların difüzyonunu
artırır.
2. Solungaç Solunumu
• Solungaç solunumu;
– Su da yaşayan
yumuşakçalarda
– Bazı kabuklularda
– Bazı solucanlarda
– Balıklarda
– Kurbağa larvalarında
bulunur.
• Solungaç:
– Vücut yüzeyinin yapmış
olduğu kıvrımlardır.
2. Solungaç Solunumu
– Dış solungaçlar:
• İpliksi
• Tüysu
• Yaprak şeklinde olup
vücut dışında bulunur.
• Kurbağa larvalarının ilk
dönemlerinde
• Akciğerli balıklarda
görülür.
2. Solungaç Solunumu
– İç Solungaçlar:
• Başın iki yanında yer alır.
• Kemikli balıklarda ,
kıkırdaklı balıklarda, bazı
yumuşakçalarda ve
kabuklularda görülür.
• Kemikli balıklarda
solungaç solungaç kapağı
ile örtülüdür.
• Kıkırdaklı balıklarda
solungaç kapağı bulunmaz
Ters Akım Prensibi
• Solungaç solunumu yapan
canlılarda içinde
çözünmüş O2 bulunan su,
ağızdan geçip
solungaçlardan geçerken
gaz alış verişi olur.
• Solungaçlarda kanın akış
yönü ile dışarıdaki suyun
akış yönü birbirine zıttır.
• Bu sayede sudaki O2 den
% 85 faydalanılır.
3. Trake Solunumu
•
•
•
•
•
•
•
Stigma, trake borusu ve trekeollerden
oluşur.
Trakeoller hücreler aralarına kadar uzanır.
Gaz değişimi buralarda gerçekleşir.
Trakeollerin içi sıvı ile doludur.
Trake sisteminde kan damarları bulunmaz.
Karada yaşayan eklem bacaklılarda görülür.
Örümceklerde ve akreplerde kitapsı
akciğerler mevcuttur. Bu yapılar sitigma gibi
dışarı açılır.
Kan ile oksijen taşınmaz. Kanları renksiz
Sıcak bölgelerde gazların difüzyonu daha
hızlıdır. Bu nedenle aynı tür böcekten
ekvatoral bölgede yaşayanlar kutup
bölgelerinde yaşayanlara göre daha iri
vücutludur.
4. Akciğer Solunumu
• Ergin kurbağalarda, sürüngenlerde, kuş
ve memelilerde görülür.
• Akciğerler gelişme derecesine ve enerji
ihtiyaçlarına göre farklılıklar gösterir.
• Kuşlarda solunum:
• Karın, boyun ve kanatlarda akciğerlere
bağlı hava keseleri bulunur.
• Soluk Alırken; Ön ve arka hava keseleri
genişler. Arkadaki hava keseleri
dışarıdan gelen hava ile dolar. Öndeki
keselere ise akciğerlerden gelen kirli
hava girer.
• Soluk verirken: Hava keseleri kasılır.
Arka keselerdeki temiz hava akciğerlere
geçer. Ön hava keselerindeki kirli hava
ise dışarı çıkar. Solunumda akciğerlerde
daima temiz hava bulunur. Hava akımı
tek yönlü ve kanın akışına terstir.
• Memelilerde: Alveoller var.
Tüm Solunum Türlerinde Ortak Olan
• Tüm solunum
türlerinde ortak olan:
– Solunum yüzeyleri ince
ve daima nemli
– Solunum yüzeyleri
genişlemiştir.
– Gaz değişimi difüzyonla
gerçekleşir.
– Trake hariç diğerlerinde
kılcal damarlar zengindir.
İnsanda Solunum Sistemi
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
İnsanda Solunum Sistemi;
Ağız, burun, yutak, gırtlak, soluk borusu
ve akciğerlerden meydana gelir.
Soluk Borusu;
İki akciğere giden bronş
Bronşcuk
Alveol
İnsanda İki akciğerde pleura denilen iki
katlı zar ile örtülüdür.
Bu iki zarın arasında pleura sıvısı
bulunur
Bu sıvı kaburga hareketlerinin
akciğerlere zarar vermesini engeller.
Soluk alıp vermeyi kolaylaştırır.
Damar, sinir ve bronşların akciğerlere
girdiği yerde pleura zarı yoktur.
Soluk Alıp Verme Mekanizması;
• Kandaki CO2 oranı artar. Asitlik
artar
• Omurilik soğanındaki solunum
merkezi uyarılır.
• Soluk Alma;
– Diyafram ve kaburgalar arası kaslar
kasılır
– Diyafram düzleşir.
– Göğüs boşluğunun hacmi artar
– Akciğerlerdeki hava basıncı düşer.
• Soluk alma olayında enerji
harcanır.
• Soluk Verme;
– Diyafram kası ve kaburgalar arası
kaslar gevşer
– Göğüs boşluğunun hacmi azalır.
– Akciğerlerdeki hava basıncı artar.
• Soluk vermede enerji harcanmaz.
Solunum Gazlarının Taşınması
• Solunum Pigmentleri;
• Protein ve metal
iyonlarından oluşmuştur.
• Solunum pigmentine sahip
olan canlıların kanı renklidir.
• O2 ve CO2 ile kolayca bağlanır
ve ayrılır.
• Hemoglobin, hemosiyanin,
klorokrüorin ve hemoeritin
başlıca solunum
pigmentleridir.
• Trake solunumu yapan
hayvanlarda pigment
bulunmaz. Bu nedenle
kanları renksizdir.
Solunum Gazlarının Taşınması
• O2’nin;
– % 98’ HEMOGLOBİNLE
– % 2 si plazmada çözünmüş olarak
taşınır.
• CO2’nin;
– %5 -6 sı kan plazmasında
– % 15-20 Alyuvarlarda bir kısmı
karboksi hemoglobin(HbCO2)
– %73 -80 Karbonik asiti oluşturur
Karbonik asit daha sonra H ve
HCO3- iyonlarına dönüşür.
• H iyonlar Hb ile
• HCO3 iyonları ise plazmaya geçerek
taşınır.
• Gaz alış verişinin denetlenmesi;
• Omurilik soğanı ve beyindeki
solunum merkezleri görev alır
• Adrenalin ve troksin hormonu
metabolizmayı artırır.
Gazların Taşınması