2000`li yıllarda türkiye`nin ılo serüvenine kısa bir bakış

advertisement
MAKALE
2000’LÝ YILLARDA
TÜRKÝYE’NÝN ILO
SERÜVENÝNE KISA BÝR
BAKIÞ
Dr. Pir Ali KAYA
Uludað Üniversitesi Ý.Ý.B.F.
Çalýþma Ekonomisi ve Endüstri Ýliþkileri Bölümü
GÝRÝÞ:
Türkiye'nin ILO'ya üyeliði, batý dünyasý içinde yer almasý düþüncesiyle baþlar dolayýsýyle
Türkiye ILO iliþkilerinin geliþim seyri medeni dünya içinde yer alma refleksi doðrultusunda
olmuþtur. Bu nedenledir ki Türkiye ILO normlarýný onaylarken birbiriyle çatýþan iki davranýþý
birden göstermiþtir. Bunlardan birisi uluslararasý düzeyde , ulusal temsil kabiliyetini koruma
arzusudur. Ýkincisi ise uluslararasý hukuk açýsýndan belli bir yükümlülük yükleyen normlarý,
uluslararasý baðlamlarýndan baðýmsýz olarak yerel koþullarý içinde, kendi ulusal algýlama
biçimine göre deðerlendirebilme çabasýdýr.
Ne var ki, bütün bu tezatlýklara raðmen, Türkiye'nin ILO'ya üyeliði gerek kurumsal
düzeyde, gerekse mevzuat boyutunda olumlu katký yapmýþtýr. Bu düþünce çerçevesinde, çalýþmada Türkiye'nin ILO'ya üyeliði, ILO normlarýný algýlamasý ve iç mevzuatýna yansýtmasý
düþüncesi üzerinde durulmuþtur
onaylanan ILO normlarýnýn uygulanýp
uygulanmadýðý deðil, modern Türkiye'nin kurulmasýyla, çalýþma hayatýyla
ilgili olarak gerek mevzuat oluþturma
boyutuyla, gerekse kurumsal altyapý
oluþturma yönüyle; hukuki, idari ve
teknik yardýmlarýyla bu sürece katký
yapmak istemiþtir1.
Ýkinci Dünya Savaþý'ndan sonra,
Uluslararasý düzeyde geliþen siyasal
uzlaþmalar, Uluslararasý sistem içinde
ILO'nun önemini arttýrmýþtýr. Özellikle
ILO'nun 1944 yýlýnda adeta bir 'sosyal
manifesto' olarak deklare ettiði Fledelfia Bildirgesi, dünya kamu oyunda
1. Türkiye'nin ILO'ya Üyeliði:
Türkiye 9 Temmuz 1932 tarihinde,
Milletler Cemiyeti'ne üye olmakla
beraber, otomatik olarak ILO'ya da
üye olmuþtur. Baþlangýç yýllarýnda
Türkiye'de ciddi anlamda bir sendikal
örgütlenme olmadýðý için, Uluslararasý
Çalýþma Konferansý'na uzunca bir süre
sadece hükümet delegasyonu ile
katýlým saðlanmýþtýr. Dolayýsýyla Türkiye
bu baþlangýç yýllarýnda, üçlü yapýya (iþçi
- iþveren - hükümet) göre iþleyen ILO
içinde ne fazla etkinliðini göstermiþtir,
ne de ILO içinde fazla dikkate alýnmýþtýr.
Bu süreçte ILO'nun Türkiye'ye bakýþý,
1 Bakýnýz; ILO, Labour Problems in Turkey, Geneva , 1950, s.13-14
14
MAKALE
yasalarýn yeni uygulamalarý, TürkiyeILO arasýnda süregelen geleneksel
iliþkiyi deðiþtirmiþ, ILO Denetim
Organlarý'nýn hazýrladýðý rapor ve
gözlemlerine göre bir geliþim sürecine
girmiþtir5. Her nekadar Türkiye 1987
yýlýndan itibaren çalýþma mevzuatýnda
ciddi anlamda deðiþiklikler yapma yoluna gitmiþ ise de, 2000 yýlý itibariyle halen
Uluslararasý Çalýþma Konferansý'nda,
Denetim Organlarýnýn, sözleþmelerin
uygulamasý ve ihlalleri ile ilgili hazýrladýðý raporlara göre deðerlendirilmeye
alýnmaktadýr6.
Sonuç olarak, Türkiye 1932 yýlýndan
ILO'ya üyeliðinden - 2000 yýlýna kadar
39 ILO sözleþmesini onaylamýþtýr ILO'ya
üyeliði her ne kadar 1932 yýlýnda baþlýyor ise de fiilen aktif durumu 1946 yýlýndan sonra baþlar. Türkiye'nin ILO normlarýný onay politikasý temelde ihtiyatlý
olmuþtur öncelikle iç mevzuatýný ILO
normlarý seviyesine çýkarma yoluna gitmiþ, daha sonra ILO sözleþmelerini
onaylamýþtýr7. Ancak hangi yöntemi
seçerse seçsin, iç mevzuatýný ILO
normlarý paralelinde geliþtirme yönünde çok açýk bir çaba sarf etmiþtir. Tabii ki
burada, ILO denetim organlarý ile
Türkiye arasýnda oluþan helezonik
iliþkinin etkisini de göz ardý etmemek
gerekir.
2. Türkiye'nin ILO Normlarýný Ýç
Hukukuna Yansýtma Yöntemi
2.1. Anayasal Düzenleme
Uluslararasý bir düzenlemenin veya
antlaþmanýn iç hukukta nasýl yer bula-
yankýsýný bulmuþ ve barýþ istemlerine
yardýmcý olmuþtur2. Doðal olarak
Türkiye bu geliþmelerden baðýmsýz
davranmamýþ, bu geliþmelerden etkilenmiþ ve bu geliþmelerden yararlanma yoluna gitmiþtir3. Gerçekten, Türkiye
ILO ile iyi bir iþbirliði sürecine girmiþ,
ulusal mevzuatýn geliþtirilmesine katký
yapacak, ILO normlarýný kabul etmiþ ve
iþ mevzuatýna yansýtma yoluna gitmiþtir.
Bu dönemde, Türkiye sadece ILO
normlarýný uygulama yoluna gitmemiþ,
ayný zamanda ILO'nun bölgesel konferanslarý, eðitim seminerleri ve araþtýrma
programlarýndan da yararlanmýþtýr. Bu
anlayýþ çerçevesinde 1952 yýlýnda ILO
ile yapýlan bir anlaþma ile Ýstanbul'da
'Yakýn ve Ortadoðu Çalýþma Enstitüsü'
kurulmuþtur. Enstitünün faaliyet alaný
oldukça geniþ tutulmuþtur. Ayný dönemde ILO'dan bir Uzmanlar Heyeti,
Türkiye'ye gelerek Çalýþma Bakanlýðý'nýn kuruluþ ve iþleyiþi, Ýþ ve Ýþçi
Bulma Kurumu, Sosyal Sigortalar, iþçilerin iþ kazasý ve meslek hastalýklarýna
karþý korunmasý, meslek iliþkileri gibi
konularda dönemin kamu idaresine
yardýmcý olmuþtur4.
1980 sonrasý dönemde, Türk siyasal
hayatýnda yaþanan ciddi dönüþümler,
ILO Türkiye iliþkilerini yeni bir mecraya
sokmuþtur. Özellikle 12 Eylül müdahalesinin çalýþma hayatýna yansýmasýnýn sendikal örgütlenmeyi ve çalýþma mevzuatýný olumsuz etkilemesi, ILO
normlarýyla ters düþmeye baþlamýþtýr.
1982 Anayasa'sý ve bu Anayasa'ya
dayanarak çýkarýlan 2821 ve 2822 sayýlý
2 Bakýnýz; N. Volticos, International Labour Law, Kluwer , 1979, s.19 ve 25-26
3 Bakýnýz; Cahit Talas, Toplumsal Politika, Ankara, 1990, s.145-146
4 Bakýnýz; Çalýþma Bakanlýðý, 50.Yýlýnda Çalýþma Hayatýmýz , Ankara, 1974, s.64-65
5 Bakýnýz; Pir Ali Kaya, Uluslararasý Çalýþma Normlarý ve Türk Ýþ Hukuku Üzerine Etkileri, Ankara, 1999, s.126-127.
6 Bakýnýz; Toker Dereli, 'Türk Endüstri Ýliþkiler Sistemi ve ILO Normlarý', Türk Çalýþma Hayatýnýn Güncel Sorunlarý,
TÜHiS, Ankara 1999 , s.123-124.
7 Bakýnýz Mesut Gülmez, "Ýnsan Haklarý Sözleþmelerini Onay Politikasýnda Bir Sapma: Sendikal Haklar
Sözleþmelerinin Onaylanmasý", Prof. Dr. Nusret Ekin'e Armaðan, Ankara, 2000, s. 465-466.
15
MAKALE
antlaþmanýn ya da onaylanan bir
sözleþmenin doðrudan iç hukukta etki
yarattýðýný ve kural haline geldiðini
belirtmektedir9.
Öte yandan, Türk yargýsý, uluslararasý düzenlemelerin iç hukuka yansýmasý sürecinde yerleþmiþ bir içtihat
geleneðini oluþturmamýþtýr. Yargý organlarýnýn kararlarý arasýnda ciddi farklýlýklar
bulunmaktadýr. Anayasa mahkemesinin
diplomatik dokunulmazlýk, ayrýcalýk ve
baðýþýklýk gibi kimi kararlarýnda Ýnsan
Haklarý Evrensel Bildirgesi'ne ve Avrupa
Ýnsan Haklarý Sözleþmesi'ne baþvurduðu gözlenmektedir10. Ne var ki
Danýþtay da verdiði bir çok kararýnda,
normlar hiyerarþi açýsýndan uluslararasý
düzenlemelerin üst norm ya da eþit
norm olduðu hususunda belli bir içtihata ulaþmamýþtýr11. Danýþtay 1989 yýlýnda
vermiþ olduðu içtihatý birleþtirme kurulu
kararýnda, 1402 sayýlý sýkýyönetim
yasasýnýn ikinci maddesinin 2766 sayýlý
yasa ile deðiþik son fýkrasýnda yer alan
"... bir daha kamu hizmetinde çalýþtýrýlamazlar" kuralýný Avrupa Ýnsan Haklarý
Sözleþmesine
aykýrý
bulmuþtur.
Danýþtay ayný kararda 1402 sayýlý
yasanýn ilgili hükmünü ayný zamanda
anayasanýn 11'nci ve 138'inci maddelerine göre de yorumlayarak anayasa ile
Avrupa Ýnsan Haklarý Sözleþmesi
arasýnda bir paralellik kurmak istemiþtir.
Danýþtay'ýn bu kararýnda hangi normun
üstün olduðu hususunda bir karara varmak mümkün deðildir (D.Ý.B.K.K.
caðý, 82 Anayasa'sýnýn 90. maddesinde
(61 Anayasa'sýnýn 65. maddesi) düzenlenen ''usulüne göre yürürlüðe konulmuþ Milletlerarasý Antlaþmalar kanun
hükmündedir. Bunlar hakkýnda Anayasa'ya aykýrýlýk iddiasý ile Anayasa
Mahkemesi'ne baþvurulamaz'' (Any.
md.90/son) hükmüne göre belirlenmektedir. Anayasa'daki bu düzenlemeye
göre ulusal mevzuatta öngörülen
koþullara uygun biçimde iç hukuk
iþlemlerinin yapýlmasý koþuluyla, antlaþmalar, iç hukukta ulusal yasalarýn etkisine sahip olmaktadýr. Anayasa'nýn bu
hükmüne göre, Türk hukuk düzeninde
antlaþmalar doðrudan hüküm doðurmakta, benzer içerikli bir yasa çýkarmaya ihtiyaç duyulmaksýzýn normatif
etkiye sahip olmaktadýr8.
Ne var ki bu anayasal düzenleme,
gerek doktrinde, gerekse yargý organlarýnca farklý farklý yorumlanmaktadýr.
Türk doktrinde tartýþmalar esas olarak,
Türk Hukuku'nda, kurallar kademelenmesinde antlaþmalara iliþkin olarak yer
alan ''usulüne göre yürürlüðe konulmuþ
milletlerarasý antlaþmalar kanun hükmündedir bunlar hakkýnda Anayasa
Mahkemesi'ne baþvurulmaz.'' kuralý
esas alýnmaktadýr bu düzenlemeden
hareketle Doktrin'deki bir görüþe göre
Anayasa'nýn bu düzenlemesine göre
antlaþmalar kanunlarla eþdeðerdedir.
Diðer bir görüþe göre ise Anayasa'nýn
90'nýncý maddesindeki düzenlemenin
antlaþmalarý kanun üstünde bir deðer
taþýdýðýný, dolayýsýyla kabul edilen bir
8 Bakýnýz; Mümtaz Soysal, " Anayasa Uygulamasý ve Denetimi ve Uluslararasý Sözleþmeler", Anayasa Yargýsý, Sayý:
3, Ankara, 1987, s. 15, ayrýca baknýz; Melda Sur, Ýþ Hukukun Uluslararasý Kaynaklarý, Ýzmir, 1995, s. 50-51, ayrýca
bakýnýz, Pir Ali Kaya, (1999), a.g.e, s.56
9 Bakýnýz; Necmi Yüzbaþýoðlu, "Avrupa Ýnsan Haklarý Hukukunun Niteliði ve Türk Hukuku Düzenindeki Yeri Üzerine", SBF
Ýnsan Haklarý Merkezi, Cilt: 11, Sayý:1, Ankara, 1994, s.33 - 34, ayrýca bakýnýz; Mesut Gülmez, Belgelerle Yönetim, Yargý
ve Memur Sendikalarý (1990 - 1993), TODAÝE, Ankara, 1993, s.10, ayrýca bakýnýz; Pir Ali Kaya (1999), a.g.e, s.57 - 58
10 Bakýnýz; Þeref Gözübüyük, Anayasa Hukuku, 1995, s.257 - 258, ayrýca bakýnýz; N. Yüzbaþýoðlu (1994) a.g.e, s.31
11 Bakýnýz; Mesut Gülmez, Belgelerle.......... (1993), a.g.e, s.12, ayrýca bakýnýz; Pir Ali Kaya (1999), a.g.e, s. 61 - 62, ayrýca bakýnýz; N. Yüzbaþýoðlu (1994), a.g.e, s. 32
16
MAKALE
2.2 ILO Normlarýný Onaylama
Politikasý
Türk hukuk sisteminde, uluslararasý
bir belgenin kabulu ile ilgili olarak
Anayasa'nýn 90 nýncý ve 104 üncü maddelerindeki düzenlemeler dýþýnda, ayrýca iki yasa bulunmaktadýr. Bunlardan
birisi 1963 tarihli ve 244 sayýlý
"Milletlerarasý Antlaþmalarýn Yapýlmasý
ve Yürürlüðü ve Yayýnlanmasý ile Bazý
Antlaþmalarýn Yapýlmasý Ýçin Bakanlar
Kuruluna Yetki Verilmesi Hakkýndaki
Kanun'dur. Diðeri ise 1969 tarihli 1173
sayýlý "Milletlerarasý Münasebetlerin
Yürütülmesi ve Koordinasyonu Hakkýndaki Kanun"dur13.
Bu hukuksal prosedürün ötesinde,
Türkiye'nin ILO'nun normlarýný belli bir
gerekçe ile onayladýðýný söylemek
mümkündür. Öncelikle Türkiye ILO
sözleþmelerini onaylarken, uluslararasý
sistem içindeki yerini düþürerek, ulusal
prestij, geliþmiþ ülkeler içinde yer alma
arzusu gibi gerekçelerle onay yoluna
gitmektedir. Ýkincil amaç ise, onaylanan
sözleþmelerin yürürlükteki ulusal mevzuatla uyum içinde olmasýna dikkat
edilmektedir. Onaylanan bütün sözleþmelerin genel gerekçesinde bu niteliði
görmek mümkündür14. Örneðin 1959
yýlýnda 7292 sayýlý yasayla onaylanan 15
nolu "Trimci ve Ateþcilerin Asgari Yaþý"
hakkýndaki ILO sözleþmesinin gerekçesinde "mevzuatýmýzýn umumi prensipleri ile ahenktar olmasý, sözleþme
hükümleri ile mer'i mevzuatýmýz arasýnda mubayenet mevcut" olmasý nedeniyle onaylandýðý ifade edilmiþtir 15.
E.1988/6, K.1989/4). Ancak, Danýþtay
1991 yýlýnda verdiði bir kararýnda, uluslararasý düzenlemeleri üst norm olarak
kabul etmiþtir. Uluslararasý hukuka ve
Avrupa Ýnsan Haklarý Sözleþmesine atýf
yapýlan kararda, temelde Anayasa'nýn
90'ýncý maddesindeki düzenlemeye
dayanarak uluslararasý sözleþmelerin iç
hukuktaki kurallar kademesindeki üst
norm deðeri vurgulamaktadýr (Danýþtay
5'inci Dairesi, E.1986/1723,K.1991/
1993). Buna karþýlýk Yargýtay, bir çok
kararýnda uluslararasý hukuka baþvurmakla beraber, esasen iç hukuka daha
fazla aðýrlýk vermektedir. Nitekim, son
yýllarda Yargýtay'ýn verdiði kararlarda
doðrudan iç hukuk belirleyici norm
olarak ele alýnmaktadýr12. Yargýtay 1995
yýlýnda verdiði bir kararýnda doðrudan iç
hukuku ön plana çýkarmýþtýr. Memur
sendikalarýnýn yasallýðý ile ilgili verilen
kararda, kamu görevlilerine sendika
kurma hakkýnýn 1961 Anayasasý ile
tanýndýðý, ancak bu hakkýn 1971 tarihinde yapýlan yasal deðiþiklikle yasaklandýðý, 1982 Anayasasýnda bu hakkýn
düzenlenmediði, Anayasanýn 33, 51,
53 ve 54'üncü maddelerinin bu hakkýn
kullanýmýný yasal düzenleme koþuluna
baðladýðýný vurgulamakta, Türkiye'nin
onayladýðý uluslararasý düzenlemelerin uygulama þansýnýn ulusal düzeyde yapýlan yasal düzenleme þartýna
baðlý olduðu belirtilmektedir. (Y.H.G.K.
E . 1 9 9 5 / 4 - 3 6 7 , K . 1 9 9 5 / 5 5 0 , K . T.
24.05.1995)
12 Bakýnýz; Pir Ali Kaya, (1999), a.g.e, s.63 - 64, ayrýca bakýnýz; Tüba/ÝÝÇB: 1021 - 29 Mayýs 1995, Mevzuat, s.13,
Tüba/ÝÝÇB: 1029 - 24 Temmuz 1995, Mevzuat,s.8
13 Bakýnýz; Bülent Serim, "Uluslar arasý Antlaþmalarýn Onaylanmasý ve Denetlenmesi", Amme Ýdaresi Dergisi, TODAÝE,
Cilt:26, Sayý. 2, Ankara, 1993, s.54
14 Bakýnýz; TBMM, "Tirimci ve Ateþci Sýfatýyla Gemilerde Ýþe Alýnacaklarýn Asgari Yaþ Hattinin Tesbitine Dair 15 Sayýlý
Sözleþmenin Tasdik Edilmesi ve Bu Sözleþmeye Katýlmamýz Hakkýnda Kanun Layihasý ve Hariciye Münakalat Çalýþma
Encümenleri Mazbatalarý (1/159), S. Sayýsý: 71, TBMM Tutanak Dergisi, Ankara, 1959, s.1 - 2
15 Bakýnýz; TBMM "Tirimci ve Ateþçi Sýfatýyla Gemilerde Ýþe Alýnacaklarýn Asgari Yaþ Haddinin Tespitine Dair 15 Sayýlý
Sözleþmenin Tasdik Edilmesi ve Sözleþmeye Katýlmamýz Hakkýnda Kanun Layihasý ve Hariciye Münakalat Çalýþma
Encümenleri Mazbatalarý (1/159), S.Sayýsý:71, TBMM Tutanak Dergisi, Ankara, 1959, s.1-2
17
MAKALE
teki tasarý vücuda getirilmiþtir"18 denilmiþtir. Benzer þekilde, 1947 tarihli 5018
sayýlý sendikalar yasasýnýn tasarý aþamasýnda komisyon çalýþmalarýnda Türkiye'nin taraf olduðu, uluslararasý çalýþma sözleþmeleri yasa açýsýndaki önem
ve mahiyetinden ayrýntýlý olarak bahsedilmiþtir.19 Örneðin 1959 yýlýnda 7286
sayýlý yasa ile 5018 sayýlý sendikalar
yasasýnda yapýlan deðiþiklikler doðrudan ILO normlarýna dayandýrýlmýþtýr.
7286 sayýlý yasanýn genel gerekçesinde
Türkiye'nin ILO'ya olan üyeliði belirtilmiþ, ILO normlarýnýn iç hukuka yansýtýlma sürecinden bahsedilmiþ ve
Türkiye tarafýndan 1951 yýlýnda kabul
edilen 98 sayýlý sözleþmenin içeriði
ayrýntýlý olarak açýklanmýþtýr. Nitekim,
yasanýn madde gerekçelerinde 98 sayýlý
sözleþme hükümleri paralelinde bir
deðiþikliðe gidildiði belirtilmiþtir. 2 inci
maddenin gerekçesinde þu ifadelere
yer verilmiþtir; "Hükümlerinin tatbiki
tarafýmýzdan bir kanunun mahnus kabul
edilmiþ bulunan bu sözleþmenin 1 nci
ve 2 nci maddelerinin sendikalý iþçiye
raci olmak üzere (tam bir himayeden
faydalanacaktýr) hükümlerinin mevcut
bulunduðu nazara alýnacak olursa, bu
himayelerin ancak bir müeyyideye
baðlanmak suretiyle temini yoluna
gidilmiþ olmasýndan, sözleþmenin tasdikine mütedair 5834 sayýlý kanun lafzý,
manasý ve þümulü bakýmýndan da isabet vardýr."20 Böylece yapýlmak istenen
düzenleme ile 98 sayýlý sözleþme
Benzer ifadeleri þimdiye kadar Türkiye
tarafýndan onaylanan bütün sözleþmelerin gerekçesinde görmek mümkündür. Sadece 1992 yýlýnda onaylanan
87 ile 151 sayýlý sözleþmelerin gerekçesi Türkiye'nin daha önce kabul ettiði,
ILO sözleþmeleri, Ýnsan Haklarý
Evrensel Bildirgesi ve Avrupa Sosyal
Þartý gibi uluslararasý belgelere
dayandýrýlmýþtýr16.
3. Türkiye'nin Çalýþma Mevzuatýný
ILO Normlarýna Uyarlama Çabasý
1936 tarihli 3008 sayýlý iþ yasasý
baþta olmak üzere günümüze deðin,
oluþturulan Türk çalýþma mevzuatý ILO
normlarýnda öngörülen ilkeler doðrultusunda karakterize edilmeye çalýþýlmýþtýr. Bu durum, bireysel ve kolektif iþ
yasalarý ile sosyal güvenlik yasalarýnda
çok net olarak görülmektedir.17 Nitekim
1952 tarihli 5953 sayýlý basýn iþ
yasasýnýn genel gerekçesi incelendiðinde yasa koyucunun maksadý bu
savý doðrulamaktadýr. 5953 sayýlý
yasanýn gerekçesinde "Memleketimizde
þimdiye kadar yalnýz Borçlar Kanunu'nun ve meslek temayüllerinin ve mukavelenin tanzimi sahasýna terk edilmiþ
bulunan basýn mensuplarýnýn çalýþma
þartlarý kanuni esaslara baðlamak üzere
bu mevzuu yýllarca evvel hususi kanunlarda iþ hukuku nizamý içine alýnmýþ
olan diðer memleketlerin bu sahadaki
mevzuatý mukayeseli bir þekilde etüd
edilmiþ ve Milletlerarasý Çalýþma Bürosu neþriyatýndan istifade edilerek iliþik-
16 Bakýnýz; Mesut Gülmez " Ýnsan Haklarýnda Geliþmeler ILO Sözleþmelerinin Onaylanmasý" , Ýnsan Haklarý Yýllýðý,
TODAÝE Cilt.14, Ankara, 1992, s.182
17 Bakýnýz; Pir Ali Kaya (1999), a.g.e, s.90-915
18 Bakýnýz; TBMM, "Basýn Mesleklerinde Çalýþanlarla Çalýþtýrýlanlar Arasýndaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkýnda Kanun
Tasarýsý ve Çalýþma Komis yonu Raporu (1/343)" , S.Sayýsý:214,TBMM Zabýt Ceridesi, Cilt 16, Ankara, 1952 s.1
19 Bakýnýz; TBMM, "Ýþçi ve Ýþveren Sendikalarý ve Sendika Birlikleri Hakkýnda Kanun Tasarýsý ve Ýçiþleri, Adalet ve Çalýþma Komisyonlarý Raporlarý (1/125) (1)" , S.Sayýsý: 88, TBMM Tutanak Dergisi, Cilt 4, Ankara 1947, s.301-302
20 Bakýnýz; TBMM, "Bursa Mebusu Necdet Azak'ýn Ýþçi ve Ýþveren Sendikalarý ve Sendika Birlikleri Hakkýnda 5018 sayýlý
Kanuna Üç Madde Eklenmesine Dair KanunTeklifi, Çalýþma Encümeni Mazbatasý (2 / 264)", S. Sayýsý:264, TBMM Zabýt
Ceridesi, Ankara, 1959, s. 1 - 2
18
MAKALE
arasýnda bir paralellik kurma yoluna
gidilmiþtir. Bu gerekçelere 274 ve 275
sayýlý yasalarýn genel gerekçesinde ve
ilgili maddelerin gerekçesinde de bulmak mümkündür.21
4. Türkiye'nin Kabul Ettiði ILO
Sözleþmeleri Paralelinde Ýç
Mevzuatýnda Deðiþiklik Yapma
Çabasý
Türkiye, ILO'ya üye olduðundan,
günümüze deðin çalýþma hayatýnýn her
alanýyla ilgili olarak sözleþme kabul
etmiþtir. Siyasi konjoktüre baðlý olarak
onay politikasýndan zaman zaman sapmalar olsa da, temelde uluslararasý sistemdeki geliþmeler paralelinde bir politika izlemiþtir. Türkiye'nin onayladýðý
kimi ILO sözleþmeleri, çalýþma hayatýnýn
temel sorunlarý ile ilgili iken kimileri de
doðrudan insan haklarý aðýrlýklý olmuþtur. Dolayýsýyla Türkiye iç mevzuatýnda
yaptýðý deðiþikliklerde, söz konusu
onay durumuna baðlý bir yöntem
izlemiþtir. Örneðin Türkiye, 98 sayýlý
sözleþmeyi, 1951 yýlýnda onaylamýþtýr.
Bu sözleþme paralelinde 1959 yýlýnda
7286 sayýlý yasa ile 5018 sayýlý yasada
deðiþiklikler yapmýþtýr. Bu ek kanunla
yapýlan deðiþiklik 98 sayýlý sözleþmede
(hatta 87 sayýlý sözleþmede öngörülen)
vurgulanan sendika özgürlüðü ve saflýk
ilkesini güvence altýna almýþtýr.22 Benzer
þekilde, 274 sayýlý Sendikalar Kanunu
ve 275 sayýlý Toplu Ýþ Sözleþmesi, Grev
ve Lokavt Kanunu incelendiði zaman,
gerek kanun gerekçelerinde gerekse
kanun maddelerinin düzenleme biçim-
lerinde 98 sayýlý sözleþmenin etkisini
görmek mümkündür.23
1988 yýlýnda 3449 sayýlý yasa ile
1989 yýlýnda 3587 sayýlý yasa ve 1995
yýlýnda 4101 sayýlý yasa ile 2821 sayýlý
sendikalar yasasýnda yapýlan deðiþiklikler 87 ve 98 sayýlý sözleþmelere uyum
saðlama amacý taþýmýþtýr. Nitekim 4101
sayýlý yasanýn gerekçesinde, sendikalar
kanununda yapýlmak istenen deðiþikliðin ILO normlarýna uygunluk amacý
taþýdýðý, sendikal haklar konusunda ILO
nun benimsediði, sendikalarýn kuruluþunda ve üyelikte serbestlik ilkesi,
tüzüðünü serbestçe oluþturabilmek,
yöneticilerini tam serbestlik içinde ve
özgürce seçebilme, faaliyetlerini tam bir
serbestlik içinde sürdürebilme haklarý,
Anayasa'nýn el verdiði ölçüde dikkate
alýndýðý vurgulanmýþtýr.24 1995 yýlýnda
Anayasa'da yapýlan deðiþiklik ile,
sendikal faaliyeti düzenleyen Anayasanýn 52. maddesi yürürlükten kaldýrýlmýþ, 53. maddesinde ise bir fýkra
eklenerek kamu görevlilerinin örgütlenme hakký kabul edilmiþtir.25 Türkiye
tarafýndan 1993 yýlýnda kabul edilen
"Sendika Özgürlüðü ve Sendikalaþma
Hakkýnýn Korunmasýna Ýliþkin" 87 sayýlý
ILO sözleþmesi ile "Kamu Hizmetlerinde
Örgütlenme Hakkýnýn Korunmasý ve
Çalýþma Koþullarýnýn Belirlenmesi Ýþlemlerine Ýliþkin" 151 sayýlý ILO sözleþmesinin, bu anayasal deðiþiklik süreci
üzerinde belirleyici bir role sahip
olduðunu söylemek zor olmayacaktýr.
Türkiye'nin kabul ettiði, ILO
21 Bakýnýz; Pir Ali Kaya, (1999) a.g.e, s.99 - 100 ve 1016
22 Bakýnýz; TBMM, "5018 Sayýlý Kanuna Ek Kanun", TBMM Kanun Dergisi, Cilt:41, Ankara, 1959 s.714
23 Bakýnýz; Pir Ali Kaya (1999) a.g.e, s.99 - 100
24 Bakýnýz; TBMM, "Sendikalar Kanunun Bazý Maddelerinin Deðiþtirilmesi, Bazý Hükümlerini Kaldýrýlmasý ve Bu Kanuna
Geçici Madde Ýle Bir Ek Madde Eklenemesi Hakkýnda Kanun Tasarýsý ve Saðlýk ve Sosyal Ýþler Komisyonu Raporu
(1/839)", S.Sayýsý:815, TBMM Tutanak Dergisi, Ankara, 1995, s.1
25 Bakýnýz; 1995 Deðiþiklikleriyle T.C. Anayasasý, Ýstanbul 1995, s.35 - 36
19
MAKALE
sözleþmeleri paralelinde yapýlan yasal
deðiþiklikleri, her sözleþme ile ilgili
olmak üzere, ilgili yasalarda bulmak
mümkündür. Kimi deðiþiklikleri iþ
hukukunun düzenleyici normlarý ile ilgilidir. Kimileri ise iþ hukukunun koruyucu
normlarý ile ilgili olmuþtur. Ne var ki
Türkiye'nin, örgütlenme özgürlüðü ve
bu paralelde kolektif haklarýn kullanýmý
ile ilgili olarak daha zor esnekleþebilen
bir tavrý olmuþtur. Dolayýsýyla ILO ile
olan iliþkilerinde, bu alanýn sorunlarý
daha fazla ön plana çýkmýþtýr. Bu nedenle Türk Ýþ Hukuku'nda, temel hak ve
özgürlüklerle ilgili yapýlan deðiþiklikler iþ
mevzuatýnýn ILO normlarýna uyarlanma
sürecinde daha fazla ön plana çýkmýþtýr.
Dolayýsýyla, Türkiye'nin, bundan sonraki
süreçte, özellikle ILO denetim organlarýnýn Türkiye hakkýnda hazýrladýklarý
raporlarý dikkate alarak, söz konusu
sözleþmeler paralelinde bir yasal
düzenleme yapma eðilimi ortaya koymasý gerekmektedir.
5. Sonuç
ILO, evrensel ve sürekli bir barýþýn
ancak sosyal adalet temeli üzerine
kurulabileceði inancý ile kurulmuþ bir
örgüttür. Amacý çalýþma hayatýnda barýþý
saðlamak, çalýþma koþullarýný iyileþtirmek ve emek piyasasýnda dezavantajlý durumda olanlar için koruyucu
önlemler almaktýr. Dolayýsýyla bu amacýna ulaþmak için, uluslararasý sosyal
politikayý belirleyecek ve yönlendirecek
normlar oluþturmaktadýr. Bu normlarýn
ulusal çalýþma mevzuatlarýna yansýmasýna yönelik olarak deðiþik çabalar
sarf etmektedir. Türkiye - ILO iliþkileri,
ILO'nun bu özelliði ile Türkiye'nin ulusal
koþullarýnýn etkileþimi veya çatýþmasý
çerçevesinde bir geliþim göstermiþtir.
Kimi zaman Türkiye, ILO’dan eðitim ve
teknik yardým alma yoluna gitmiþtir.
Kimi zamanda doðrudan ILO normlarýný
onaylayarak, ILO ile olan iliþkilerini belli
yükümlülükleri yerine getirme ve bu
yükümlülüklerden kaynaklanan kimi
sorunlarý çözme þeklinde bir geliþim
göstermiþtir. Doðal olarak, bu etkileþim
süreci Türk çalýþma mevzuatýna olumlu
bir katký olarak yansýmýþtýr. Özellikle
Bireysel Ýþ Hukukunun temel ilkelerinin
belirlenmesinde, Sendika Hukukunun
dayandýðý sendika özgürlüðünün
algýlanmasýnda ve yasalarda yer
almasýnda ILO sözleþmeleri doðrudan
belirleyici norm olmuþtur. Çalýþma
mevzuatýnýn oluþturulmasýnda, her ne
kadar Türkiye ulusal koþullara baðlý bir
eðilim sergilemiþ ise de gerek doðrudan ve gerekse dolaylý olmak üzere iki
þekilde ILO normlarýndan yararlanma
yoluna gitmiþtir.
Ne var ki, 2001 yýlýna girerken
Türkiye ILO iliþkilerini geleceðe yönelik
bir perspektifte deðerlendirecek olursak, þunu söylemek mümkündür: 1980
yýlýndan bu yana, süre gelen ILO denetim mekanizmasýnýn daha uzun bir süre
Türkiye ILO iliþkilerinden belirleyici bir
role sahip olacaðý ve Türk yasa koyucusunun bu geliþmelere baðlý olarak
yasal düzenlemeler yapma yönündeki
iradesini zamana yayarak devam ettirecektir. Böylece ILO'ya üyeliðinden bu
yana sürdürdüðü geleneksel onay politikasýndan sapma göstermeyecektir. Bu
durum da Türkiye ILO iliþkilerinde arzu
edilmeyen bir seviyede iliþkilerin
sürdürülmesine neden olacaktýr. Yine
her zaman olduðu gibi, Türkiye ILO'nun
uzmanlýk ve diðer birikiminden yararlanma
yerine,
sürekli
onayladýðý
sözleþmelerin gereðini yerine getirip
getirmediði yönündeki bürokratik
mekanizmayla enerjisini boþa harcamaya devam edecektir.
20
MAKALE
KAYNAKÇA
ÇALIÞMA BAKANLIÐI, 50.Yýlýnda Çalýþma Hayatýmýz , Ankara, 1974
DERELÝ Toker, 'Türk Endüstri Ýliþkiler Sistemi ve ILO Normlarý', Türk Çalýþma Hayatýnýn
Güncel Sorunlarý, TÜHiS, Ankara 1999 ,
GÖZÜBÜYÜK Þeref, Anayasa Hukuku, 1995
GÜLMEZ Mesut " Ýnsan Haklarýnda Geliþmeler ILO Sözleþmelerinin Onaylanmasý" ,
Ýnsan Haklarý Yýllýðý, TODAÝE Cilt.14, Ankara, 1992
GÜLMEZ Mesut "2000 in baþýnda Ýnsan Haklarý Sözleþmeleri ve Türkiye'nin Onay
Durumu", Amme Ýdaresi Dergisi TODAÝE Cilt:33, Sayý:1, Ankara, 2000
GÜLMEZ Mesut, "Ýnsan Haklarý Sözleþmelerini Onay Politikasýnda Bir Sapma: Sendikal
Hakar Sözleþmelerinin Onaylanmasý", Prof. Dr. Nusret Ekin'e Armaðan, Ankara, 2000
GÜLMEZ Mesut, Belgelerle Yönetim, Yargý ve Memur Sendikalarý (1990 - 1993),
TODAÝE, Ankara, 1993
ILO, Labour Problems in Turkey, Geneva , 1950
KAYA Pir Ali, Uluslararasý Çalýþma Normlarý ve Türk Ýþ Hukuku Üzerine Etkileri, Ankara,
1999
SERÝM Bülent, "Uluslararasý Antlaþmalarýn Onaylanmasý ve Denetlenmesi", Amme Ýdaresi Dergisi, TODAÝE, Cilt:26, Sayý. 2, Ankara, 1993,
SOYSAL Mümtaz "Anayasa Uygulamasý ve Denetimi ve Uluslar arasý Sözleþmeler",
Anayasa Yargýsý, Sayý: 3, Ankara, 1987
SUR Melda, Ýþ Hukukun Uluslararasý Kaynaklarý, Ýzmir, 1995
TALAS Cahit, Toplumsal Politika, Ankara, 1990
TBMM, "5018 Sayýlý Kanuna Ek Kanun", TBMM Kanun Dergisi, Cilt:41, Ankara, 1959
TBMM, "Basýn Mesleklerinde Çalýþanlarla Çalýþtýrýlanlar Arasýndaki Münasebetlerin
Tanzimi Hakkýnda Kanun Tasarýsý ve Çalýþma Komisyonu Raporu (1/343)", S.Sayýsý:
214,TBMM Zabýt Ceridesi, Cilt 16, Ankara, 1952
TBMM, "Bursa Mebusu Necdet Azak'ýn Ýþçi ve Ýþveren Sendikalarý ve Sendika Birlikleri
Hakkýnda 5018 sayýlý Kanuna Üç Madde Eklenmesine Dair Kanun Teklifi, Çalýþma Encümeni
Mazbatasý (2 / 264)", S. Sayýsý:264, TBMM Zabýt Ceridesi, Ankara, 195921
TBMM, "Ýþçi ve Ýþveren Sendikalarý ve Sendika Birlikleri Hakkýnda Kanun Tasarýsý ve Ýçiþleri, Adalet ve Çalýþma Komisyonlarý Raporlarý (1/125) (1)", S.Sayýsý: 88, TBMM Tutanak
Dergisi, Cilt 4, Ankara 1947
TBMM, "Sendikalar Kanunun Bazý Maddelerinin Deðiþtirilmesi, Bazý Hükümlerini
Kaldýrýlmasý ve Bu Kanuna Geçici Madde Ýle Bir Ek Madde Eklenemesi Hakkýnda Kanun
Tasarýsý ve Saðlýk ve Sosyal Ýþler Komisyonu Raporu (1/839)", S. Sayýsý: 815, TBMM Tutanak
Dergisi, Ankara, 1995
TBMM, "Tirimci ve Ateþci Sýfatýyla Gemilerde Ýþe Alýnacaklarýn Asgari Yaþ Haddinin
Tesbitine Dair 15 Sayýlý Sözleþmenin Tasdik Edilmesi ve Bu Sözleþmeye Katýlmamýz
Hakkýnda Kanun Layihasý ve Hariciye Münakalat Çalýþma Encümenleri Mazbatalarý (1/159),
S. Sayýsý: 71, TBMM Tutanak Dergisi, Ankara, 1959
TÜBA/ÝÝÇB: 1021 - 29 Mayýs 1995
TÜBA/ÝÝÇB: 1029 - 24 Temmuz 1995
VOLTÝCOS N., International Labour Law, Kluwer , 1979
YÜZBAÞIOÐLU Necmi, "Avrupa Ýnsan Haklarý Hukukunun Niteliði ve Türk Hukuku
Düzenindeki Yeri Üzerine", SBF Ýnsan Haklarý Merkezi, Cilt: 11, Sayý:1, Ankara, 1994
1995 Deðiþiklikleriyle T.C. Anayasasý, Ýstanbul 1995
21
Download