BİRİNCİ BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR ve İLİŞKİLER 1. MAKRO

BİRİNCİ BÖLÜM
TEMEL KAVRAMLAR ve İLİŞKİLER
1. MAKRO İKTİSAT; KONUSU-İLGİ ALANI
1.1. Makro İktisadın İlgi Alanına Giren Temel Konular
1.2. Temel Makro Ekonomik Amaçlar
2. TEMEL KAVRAMLAR
2.1. Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla
2.1.1. GSYİH Hesaplamalarında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar;
2.1.2. GSYİH Neleri Ölçmez/Ölçemez?
2.2. Gayrı Safi Milli Hasıla
2.3. Safi Milli Hasıla
2.4. Milli Gelir
2.5. Şahsi Gelir
2.6. Harcanabilir Gelir
3. GSMH’DAN HAREKETLE HARCANABİLİR GELİRİN ELDE EDİLMESİ
4.
SADECE
ULAŞILMASI
YURTİÇİ
DEĞERLERİN
DİKKATE
5. GEÇMİŞ DÖNEMLERDE SORULAN SORULAR
6. ÇALIŞMA SORULARI
1
ALINARAK
HARCANABİLİR
GELİRE
TEMEL KAVRAMLAR ve İLİŞKİLER
1. MAKRO İKTİSAT; KONUSU-İLGİ ALANI
İktisat, incelemeye konu alanların özelliğine göre birçok alt bölüme ayrılabilmektedir.
Bilinen en temel ayırım ise mikro iktisat ve makro iktisat olmak üzere yapılan ikili
ayırımdır.
Mikro İktisat; Birey ve firma gibi tekil birimlerin fayda ve kar maksimizasyonuna
dayalı olan iktisadi faaliyetlerini analiz eder. Arz, talep, piyasalar ve aksaklıklar, fayda
teorisi, üretici ve tüketici teorisi, maliyet teorisi, genel denge ve refah teorisi gibi
konuları analiz eder ve bunlar arasındaki ilişkileri ortaya koymaya çalışır. Analiz edilen
konular ve aralarındaki ilişkiler hususunda mikro iktisatçılar arasında fazlaca bir görüş
ayrılığı yoktur. Bu durum mikro iktisadın önemli bir özelliğidir.
Makro İktisat; Bir ülkedeki bütün bireyler, bütün firmalar ve devletin toplulaştırılmış
faaliyetlerini analiz eder. Tekil değil, toplam büyüklükleri dikkate alır.
1.1. Makro İktisadın İlgi Alanına Giren Temel Konular
Toplam arz-toplam talep, enflasyon, istihdam-işsizlik, para arzı-para talebi, faiz oranı,
üretim artışı, toplam ihracat-toplam ithalat, döviz kuru, ödemeler bilançosu gibi makro
büyüklükler ve bunların birbirleriyle ilişkilerinden ortaya çıkan ekonomik sonuçlar ve
bunlara eklenebilecek diğer benzer konular makro iktisadın ilgi alanına giren temel
konulardır.
Neden bazı ülkeler sürekli yüksek enflasyona maruz kalırken bazıları fiyat istikrarını
sağlayabilmişlerdir? Neden bazı ülkeler yüksek hızlarda büyüme sağlayıp halkın refah
düzeyini artırırken bazı ülkeler yoksullukla mücadelede bir türlü başarılı olamamaktadır?
İşsizlik neden kronik bir vaka haline dönüşmüştür? Makro iktisat, ekonomiyi bir bütün
halinde ele alıp inceleyerek, burada sıralanan sorulara eklenebilecek daha birçok
bağlantılı soruya cevap bulmaya çalışır.
Mikro iktisadın ilgi alanındaki konular sadece muhatabını yani bireyi yada firmayı
ilgilendirir. Buna karşılık makro konular ve sorunlar, herkesi ilgilendirir ve ulusal
politikaların oluşturulmasında merkezi bir rol oynarlar. Örn.; işsizlik yada enflasyonu
önleme adına siyasi partilerin ortaya koyduğu çözüm önerileri seçmenlerin tercihlerini
önemli ölçüde etkiler.
Makro iktisadi konular aynı zamanda evrensel özellik te taşırlar. Zira hiçbir konuda sınır
tanımayan liberalleşmenin yaşandığı günümüz dünyasında herhangi bir ülkede ortaya
çıkan ekonomik bir olaya diğer ülkelerin kayıtsız kalabilmesi mümkün değildir. Örn.;
Hiçbir ülkedeki hükümet yada ekonomi politikacısı, ABD’de ortaya çıkan durgunluk beni
etkilemez diyemez, tam aksine gerekli önlemleri alma ihtiyacı hisseder.
Yukarıda da bahsedildiği üzere mikro iktisatçılar arasında fazlaca bir görüş ayrılığı
yoktur. Ancak aynı şey makro iktisatçılar için söylenemez. Bunun en önemli nedeni
makro iktisat alanında çok sayıda okul yada öğretinin olmasıdır. Örn., işsizlik sorunun
çözümünde Klasik ve Keynesyen okulun önerdiği politikalar birbirinden tamamen
farklıdır. Benzer şekilde makro iktisatçılar arasında hemen hemen her konuda görüş
ayrılığı mevcuttur.
Makro iktisat, henüz genç ancak sürekli olgunlaşan bir alan özelliğine sahiptir. Makro
iktisatçıların mevcut sorunlara çözüm üretme yanında geleceği öngörme gibi bir
misyonları da vardır. Bu anlamda makro iktisatçılar ile politikacılar sürekli işbirliği
yapmak durumundadırlar. Zira iktisat politikaları, iktisadın ve siyasetin ortak bir
ürünüdür.
2
Makro iktisadın analiz ettiği konular içinde bazıları ön plana çıkar. Bunlar bir ülkenin
istikrar unsuru olarak ta kabul edilen ve çeşitli makro iktisat politikaları uygulamak
suretiyle iktisadi anlamda ulaşılmak istenen amaçlardır. Bu amaçlar arasında tercih
bakımından kesin bir öncelik sırası yoktur, konjonktüre göre yer değiştirmeler söz
konusu olabilmektedir. Bu konudaki en bariz örnek hükümetlerin işsizlik ile enflasyon
arasında yaptığı öncelik tercihidir.
1.2. Temel Makro Ekonomik Amaçlar
1. Fiyat İstikrarının Sağlanması; enflasyon ve deflasyona maruz kalmadan fiyatlar genel
seviyesinin istikrarlı olması
2. Tam İstihdam; iş arayan herkese iş bulunabilmesi yada doğal işsizlik dışında işsizliğin
olmaması
3. Ekonomik Büyüme; mal ve hizmet üretiminin yıllar itibariyle artması
4. Ödemeler Bilançosu Denkliği; dış ülkelerle olan ticari ve finansal ilişkilerde açık veya
fazlanın olmaması
5. Gelir Dağılımında Adalet; gerek kişisel gelir dağılımında gerekse fonksiyonel (gelirin
üretim faktörleri arasındaki dağılımı) gelir dağılımında sosyal gruplar arasında
uçurumun olmaması.
Sıralanan bu amaçlardan ilk üçü olan fiyat istikrarı, işsizlik ve büyüme aynı zamanda bir
ülkenin ekonomik performansının da (yani ekonomik olarak başarılı olup olmadığının)
temel ölçütü olarak kabul edilir.
Temel makro ekonomik amaçların yanı sıra “ikincil yada yan amaçlar” olarak bilinen
bazı amaçları da bu listeye koymak mümkündür. Bunlar, ülkeden ülkeye farklı
olabilmekte yada zaman dilimleri itibariyle değişme gösterebilmektedirler. Literatürde
sıralanan ikincil nitelikteki amaçlardan bazıları;
-
piyasalarda istikrarın sağlanması
kamusal ihtiyaçların karşılanması
faktör dağılımının düzenlenmesi
temel mallar arzının güvence altına alınması
bazı bölgelere veya sektörlere öncelik verilmesi
çalışma saatlerinin azaltılması
nüfus büyüklüğünün ve yapısının düzenlenmesi
şeklinde sıralanabilir. Bu amaçlara zamana ve mekana göre istenildiği kadar ekleme
yada çıkartma yapılabilir.
2. TEMEL KAVRAMLAR
2.1. Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH)
Belirli bir zaman diliminde (genellikle 1 yılda) bir ülkenin coğrafi sınırları içerisinde
üretilmiş olan bütün nihai mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlarıyla (cari fiyatlarla)
değerlendirilmiş hali GSYİH olarak adlandırılır.
Teorik açıdan bu tanım yeterlidir. Ancak pratikte GSYİH hesaplamaları yapılırken bazı
noktalara dikkat edilmesi gerekir.
2.1.1. GSYİH Hesaplamalarında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar;
1. Belirli Bir Zaman Dilimi;
3
GSYİH hesaplamaları belli bir zaman dilimi ile tanımlanmaktadır/ sınırlandırılmaktadır.
Örneğin; 2011 yılı GSYİH’sı denildiğinde 2011 yılı içerisindeki üretim değeri
kastedilmektedir, daha önceki yıllarda yapılan üretimi içermez.
2. Ulusal Coğrafi Sınır;
Üretimin, o ülkenin coğrafi sınırları içinde yapılmış olması gerekir. Türkiye’nin 2011
GSYİH’sı denildiğinde, bu ülke sınırları içinde yapılan üretim kast edilmiş olunur.
3. Üretim Faktörlerinin Yerli yada Yabancı Olabilmesi
Ülke içindeki üretimin yada hizmetin hangi ülkenin vatandaşı, firması yada devleti
tarafından yapıldığı önemli değildir. Yani üretim faktörlerinin yerli mi yoksa yabancı mı
olduğuna bakılmaz. Örn; Yabancı bir otomobil şirketinin Türkiye’deki fabrikasında
üretilen otomobilin değeri yada yabancı bir bankanın Türkiye’deki şubelerinde verilen
hizmetin değeri Türkiye’nin GSYİH’sı içinde yer alır. Aynı şekilde bir Türk firmasının yada
bankasının örn; Azerbaycan’da gerçekleştirdiği üretim yada hizmet değeri Türkiye’nin
değil Azerbaycan’ın GSYİH’sı içinde yer alır.
4. Üretimin/Hizmetin Nihai Olması;
Üretimin veya hizmetin “nihai” olması gerekir. Ara mallarının değeri hesaplamalara
katılmaz. Örn; bir ayakkabı üreticisinin imalatta kullanmak üzere satın aldığı derinin
değeri GSYİH hesaplarında yer almaz.
5. Piyasa Fiyatlarıyla Değerlendirilme;
GSYİH hesabında nihai mal ve hizmetler “piyasa fiyatlarıyla” (cari fiyatlarla)
değerlendirilirler. N tane farklı mal ve hizmetim üretim miktarı qi, birim fiyatı pi ise
GSYİH=
şeklinde hesaplanır.
6. Piyasada Alım-Satıma Konu Olma;
Üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasada alınıp-satılması yani pazarlanması gerekir.
Piyasada fiyatlandırılmayan mal ve hizmetler GSYİH hesaplarında yer almaz. Örn; Bir
üretici ürettiği 500 kg. ürünün 400 kg.ını piyasada satsın, 100 kg.ını da kendisi
tüketmek amacıyla evde saklasın. GSYİH hesaplamasında sadece piyasada satılan
400kg.lık kısım girer, evde öztüketim amacıyla saklanan kısım girmez.
7. Üretimin/Hizmetin Yeni (İlk) Olması;
Üretilen mal yada hizmetin “yeni (ilk defa üretiliyor)” olması gerekir. Piyasada alımsatıma konu olan ikinci el malların değeri GSYİH’da yer almaz.
8. Üretimin/Hizmetin Kayıt Altında Olması;
Üretilen nihai mal ve hizmetlerin kayıt altında olması gerekir. GSYİH hesaplamalarında
kayıt dışı ekonomi dikkate alınmaz.
2.1.2. GSYİH Neleri Ölçmez/Ölçemez?
1. GSYİH, piyasada alım-satıma mal ve hizmetlerin değerini ölçemez. Literatürde bazı
kitaplarda, bu türdeki mal ve hizmetlerin maliyet fiyatlarıyla GSYİH’ya dahil
edildiği/edilmesi gerektiği şeklinde yaklaşımlar varsa da ortak kabul görmüş değildir.
2. GSYİH, kayıt dışı, yasa dışı, kanun dışı ekonomik faaliyetleri ölçemez.
3. GSYİH, üretime ayrılan zamanı (gün-saat) yada boş zaman ve tatili ölçemez.
4. GSYİH, zamanla mal ve hizmetlerin kalitesinde meydana gelen iyileşmeleri ölçemez.
5. GSYİH, teknolojik gelişmeleri ölçemez.
6. GSYİH, sosyal ve beşeri anlamda yaşam kalitesini/refahı ölçemez.
4
7. GSYİH, üretim sürecinde ortaya çıkan negatif dışsallıkları (çevre kirliliği, küresel
ısınma, sera gazları, asit yağmurları ve diğer olumsuzluklar) ve bunları ortadan
kaldırmak için yapılan harcamaları ölçemez.
8. GSYİH, gelir dağılımı hakkında bilgi vermez.
9. GSYİH, finansal işlemleri ölçemez.
Not; Hisse senetleri ilk ihraç durumunda firma sermaye artırımında ve kapasite
artırımında bulunduğu için ilk ihraçlar GSYİH içinde yer alır. Ancak bundan sonra bu
menkul kıymetlerin el değiştirmesi GSYİH içinde yer almaz. Ancak, biz eğer bu kağıtları
bizim adımıza alıp satması için yetkilendirmişsek ve bu şirkete danışmanlık hizmeti
olarak bir bedel ödüyorsak, ödediğimiz bu para GSYİH içinde yer alır.
2.2. Gayrı Safi Milli Hasıla (GSMH)
Belirli bir dönemde (genellikle bir yılda), üretimin nerede (hangi ülkenin sınırları içinde)
yapıldığına bakılmaksızın, bir ülkenin üretim faktörleri tarafından üretilen nihai mal ve
hizmetlerin piyasa fiyatlarıyla değerlendirilmiş hali GSMH olarak adlandırılır.
GSMH hesaplamalarındaki anahtar unsur, üretimin o ülkenin üretim faktörleri tarafından
gerçekleştirilmiş olmasıdır. Örn; Almanya’da evi olan bir Türk’ün bu evden elde ettiği
kira geliri Almanya’nın GSYİH’sı içinde yer alırken GSMH’sı içinde yer almaz. Çünkü kira
gelirini elde eden Türk olduğu için, söz konusu kira Türkiye’nin GSYİH’sı içinde yer
almazken GSMH’sı içinde yer alır. Bu örneği bütün üretim faktörleri açısından
genelleştirecek olursak GSMH şu şekilde hesaplanır.
GSYİH
( + ) Dış Alemden Sağlanan Faktör Geliri
( – ) Dış Aleme Yapılan Faktör Ödemeleri
= GSMH
Dış Alemden Sağlanan Faktör Gelirleri; Yerli üretim faktörlerinin yabancı ülkelerde
elde ettiği faktör gelirlerinin (ücret+faiz+rant+kar) kendi ülkelerine gönderilmesidir.
Dış Aleme Yapılan Faktör Ödemeleri; Yabancı üretim faktörlerinin bizim ülkemizde
elde ettiği faktör gelirlerinin (ücret+faiz+rant+kar) kendi ülkelerine transfer edilmesidir.
Faktör gelirleri ve faktör ödemeleri arasındaki fark “Net Faktör Geliri” olarak
adlandırılır. GSYİH ile GSMH arasında net faktör geliri kadar fark vardır. Bununla birlikte
dış aleme yapılan faktör ödemeleri ile dış alemden sağlanan faktör gelirleri genellikle
birbirine yakındır.
Net Faktör Geliri= Dış Alemden sağlanan Faktör Geliri – Dış aleme Yapılan
Faktör Ödemesi
Ülkenin üretim gücünün yada çıktısının ölçümünde GSYİH’mı yoksa GSMH’mı
kullanılmalıdır? Diğer bir deyişle çıktıyı hangisi daha iyi temsil eder? Son yıllarda
üretimin temsilcisi olarak GSYİH’nın daha çok kullanıldığı görülmektedir.
GSYİH ve GSMH büyüklükleri hesaplandıktan sonra Milli Gelir ve Harcanabilir Gelir
hesaplamaları yapılır. Bu hesaplamalar; GSYİH bazlı ve GSMH bazlı olmak üzere iki
farklı şekilde yapılabilir. Hangi yoldan hesaplanırsa hesaplansın bulunan değerler
birbirine eşittir. Burada GSMH’dan hareketle Harcanabilir Gelire ulaşım açıklanacak,
GSYİH’dan Harcanabilir Gelire ulaşma ise tablo şeklinde verilecektir.
2.3. Safi Milli Hasıla (SMH)
Üretim sürecinde sermaye mallarında aşınma ve eskime meydana gelir. Bu aşınma ve
eskimeyi onarmak için yapılan harcamalara yenileme yatırımı yada muhasebe dilinde
amortisman denir. GSMH’dan amortismanlar çıkartıldığında Safi (Net) milli Hasılaya
ulaşılır.
5
Safi Milli Hasıla = GSMH – Amortismanlar
2.4. Milli Gelir (MG)
En genel haliyle Milli Gelir, üretim faktörlerinin üretime katılmaları karşılığında elde
ettikleri faktör gelirlerinin (ücret+faiz+rant+kar) toplamıdır. Milli gelir, faktörlerin
kazanımları cinsinden hesaplandığından “faktör fiyatlarıyla” ifade edilir. Yani piyasa
fiyatlarının içinde ve dolayısıyla GSYİH değeri içinde var olan“dolaylı vergileri” (kdv
gibi) barındırmaz. Devlet topladığı bu vergilerden desteklemek istediği sektörlere yada
birimlere “sübvansiyon” adı altında ödeme yapar. Milli gelire ulaşmak için ya faktör
gelirleri toplanır, yada Safi Milli Hasıladan (Dolaylı vergi – Sübvansiyon) farkı olan ve net
dolaylı vergi olarak ta adlandırılan kısım çıkartılır.
Milli Gelir = Safi Milli Hasıla – (Dolaylı Vergiler – Sübvansiyonlar)
2.5. Şahsi Gelir (ŞG)
Milli gelirden kişisel gelire ulaşmak için şu yöntem izlenir; Milli gelir içinde olduğu halde
kişinin cebine girmeyen bazı gelir türleri vardır. Bunlar milli gelir değerinden çıkartılır.
Daha sonra ise, milli gelir içinde olmadığı halde kişinin cebine giren gelir türleri ise
eklenmek suretiyle şahsi gelire (kişisel gelire) ulaşılır.
Milli Gelir
( –) milli gelir içinde olduğu halde kişinin cebine girmeyen gelirler
( +) milli gelir içinde olmadığı halde kişinin cebine giren gelirler
= Şahsi Gelir (Kişisel Gelir)
Milli gelir içinde olduğu halde kişinin cebine girmeyen gelirler;
Kurumlar Vergisi, Dağıtılmayan Şirket Karları, Sosyal Güvenlik Kesintileri (Emekli-SSK)
Milli gelir içinde olmadığı halde kişinin cebine giren gelirler;
Transfer Ödemeleri, Öğrenci Bursları, Devlet Tahvil ve Faiz Gelirleri
2.6. Harcanabilir Gelir (Yd)
Harcanabilir gelir (Kullanılabilir gelir), kişisel gelirden dolaysız vergiler (gelir vergisi)
ödendikten sonra kalan kısımdır. Kişi, harcanabilir gelirini istediği gibi tüketme ve
tasarruf etme hakkına sahiptir.
Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir – Dolaysız Vergiler
Harcanabilir Gelir = Tüketim + Tasarruf
GSYİH’dan başlayıp Harcanabilir Gelire ulaşma sürecinin kavranabilmesi için aşağıdaki
şekilde toplulaştırılarak birlikte gösterilmesi oldukça kolaylık sağlar.
3. GSMH’DAN HAREKETLE HARCANABİLİR GELİRİN ELDE EDİLMESİ
GSYİH’dan başlayarak harcanabilir gelire ulaşmanın iki yolu vardır. Bunlardan ilki, önce
GSMH’nın elde edilmesi oradan da harcanabilir gelire ulaşılması şeklimdedir. Önceki
konuda geniş olarak anlatılan bu yolun özet gösterimi tabloda verilmiştir.
Tablo; GSMH’dan Hareketle Harcanabilir Gelirin Elde Edilmesi
Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla (Piyasa Fiyatlarıyla)
+ Dış Alemden Sağlanan Faktör Gelirleri
– Dış Aleme Yapılan Faktör Ödemeleri
= Gayrı Safi Milli Hasıla
6
– Aşınma
(Yenileme Yatırımı yada Amortisman)
= Safi (Net) Milli Hasıla
(Piyasa Fiyatlarıyla)
– (Dolaylı Vergiler – Sübvansiyonlar)
= Milli Gelir ( Y) = (ücret + faiz + rant + kar)
(Faktör Fiyatlarıyla Net Milli
Hasıla)
– Kurumlar Vergisi
– Dağıtılmayan Şirket Karları
– Sosyal Güvenlik Kesintileri (Emekli ve SSK)
+ Transfer Ödemeleri
+ Öğrenci Bursları
+ Devlet Tahvil ve Faiz Gelirleri
= Kişisel Gelir
– Dolaysız Vergiler
= Harcanabilir Gelir (Yd)
Yd = Tüketim+ Tasarruf
4. SADECE YURTİÇİ DEĞERLERİN DİKKATE ALINARAK HARCANABİLİR GELİRİN
ELDE EDİLMESİ
GSYİH’dan başlayıp harcanabilir gelire ulaşmanın ikinci bir yolu daha vardır. Bu
yöntemde GSMH kavramı işin içine katılmaz, devre dışı bırakılır. Sadece yurtiçi
değerlerden hareket edilir. Milli gelir değerine ulaşana kadar farklılık arz eden bu
yöntem, milli gelire ulaştıktan sonra harcanabilir gelire ulaşana kadar ilk anlatılan
yöntemle örtüşür.
Bu yöntemde GSYİH’dan üretim sürecindeki aşınma ve eskimeler (amortismanlar)
çıkartılınca Safi (Net) Yurtiçi Hasılaya ulaşılır.
Safi (Net) Yurtiçi Hasıla =GSYİH - Amortismanlar
*Burada dikkat edilmesi gereken bir husus vardır. İlk yöntemdeki Safi (Net) Milli Hasıla
değeri ile bu yöntemdeki Safi (Net) Yurtiçi Hasıla değeri genelde birbirine karıştırılır ve
ikisinin aynı şey olduğu varsayılır. Oysa iki kavram birbirinden farklıdır.
Safi Yurtiçi Hasıladan, (Dolaylı vergiler –Sübvansiyon) farkı çıkartılırsa Safi (Net) Yurtiçi
Gelire ulaşılır.
Safi (Net) Yurtiçi Gelir = Safi (Net) Yurtiçi Hasıla
Sübvansiyonlar)
– (Dolaylı Vergiler–
Safi (Net) Yurtiçi Gelire net faktör Geliri eklendiğinde de Milli Gelire Ulaşılır.
Mill Gelir = Safi (Net) Yurtiçi Gelir
+ Net Faktör Geliri
Bundan sonra Harcanabilir Gelire ulaşma sürecinde bir farklılık yoktur. Şu şekilde
tablolaştırılabilir.
Tablo; Sadece Yurtiçi Değerlerden Hareketle Harcanabilir Gelire Ulaşılması
Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla (Piyasa Fiyatlarıyla)
– Aşınma
(Yenileme Yatırımı yada Amortisman)
= Safi (Net) Yurtiçi Hasıla
7
– (Dolaylı Vergiler– Sübvansiyonlar)
= Safi (Net) Yurtiçi Gelir
+ Dış Alemden Sağlanan Faktör Gelirleri
– Dış Aleme Yapılan Faktör Ödemeleri
= Milli Gelir ( Y)
– Kurumlar Vergisi
– Dağıtılmayan Karlar
– Sosyal Güvenlik Kesintileri (Emekli-SSK)
+ Transfer Ödemeleri
+ Öğrenci Bursları
+ Devlet Tahvil ve Faiz Gelirleri
= Kişisel Gelir
– Dolaysız Vergiler
= Harcanabilir Gelir (Yd)
Yd = Tüketim+ Tasarruf
5. GEÇMİŞ DÖNEMLERDE SORULAN SORULAR
Soru
Aşağıdakilerden hangisi gayri safi milli hasıla (GSMH) ile gayrisafi yurtiçi
hasıla (GSYİH) arasındaki ilişkiyi gösterir ? (KPSS 2001)
A) GSMH = GSYİH + Net Dış Sermaye Girişi
B) GSMH = GSYİH + Net Dış Faktör Geliri
C) GSMH = GSYİH + Net Dış Resmi Rezerv Değişmesi
D) GSMH = GSYİH + Net Dış Turizm Geliri
E) GSMH = GSYİH + Net Dış Yatırım Tutarı
Cevap;
GSYİH değerine, dış alem faktör geliri ile dış alem faktör gideri arasındaki fark olan “net
faktör geliri” eklenmek suretiyle GSMH değerine ulaşılır.
Doğru cevap B şıkkıdır.
Soru
Aşağıdakilerden hangisi harcanabilir geliri ifade etmektedir?
A) Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir - Dolaylı Vergiler - Dolaysız Vergiler +Transferler
B) Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir - Dolaylı vergiler - Dolaysız vergiler
C) Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir + Transferler
D) Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir - Dolaylı Vergiler
E) Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir – Dolaysız Vergiler
Cevap
Harcanabilir gelir; kişisel gelirden dolaysız vergilerin çıkartılmasıyla bulunur.
Doğru cevap E şıkkıdır.
8
Soru
Aşağıdakilerden hangisi GSMH’nin tanımını vermektedir? (İdari Yargı
Hakimliği 2005)
A) Bir ekonomide belli bir dönemde üretilen nihai malların piyasa değeridir.
B) Bir ekonomide belli bir dönemde üretilen ara mal ve hizmetlerin piyasa değeridir.
C) Bir ekonomide belli bir dönemde üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasa değeridir.
D) Bir ekonomide belli bir dönemde üretilen ara ve nihai mal ve hizmetlerin piyasa
değeridir.
E) Bir ekonomide belli bir dönemde üretilen tüm mal ve hizmetlerin piyasa değeridir.
Cevap
GSMH, belli bir dönemde üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasa değeridir.
Doğru cevap C şıkkıdır.
Soru
Makroekonomik değişkenler arasındaki ilişki ile ilgili
ifadelerden hangisi her zaman doğrudur? (KPSS 2004)
A) Gayri safi milli hasıla, gayri safi yurtiçi hasıladan büyüktür.
B) Gayri safi milli hasıla, gayri safi yurtiçi hasıladan küçüktür.
C) Milli gelir, gayri safi milli hasıla değerine eşittir.
D) Milli gelir, tüketim ile yatırımın toplamına eşittir.
E) Harcanabilir gelir, tüketim ile tasarrufun toplamına eşittir.
olarak
aşağıdaki
Cevap...
a ve b şıklarını birlikte yorumlayalım;
Dış alemden sağlanan faktör geliri, faktör giderinden büyükse, yani net faktör geliri
pozitif olursa GSMH>GSYİH olur.
Tersine, Dış alemden sağlanan faktör geliri, faktör giderinden küçükse, yani net faktör
geliri negatif olursa GSMH< GSYİH olur.
c şıkkındaki ifade yanlıştır.
d şıkkındaki eşitlik ise sadece basit bir ekonomi varsayımı için (ekonominin dışa kapalı
olması ve devletin olmaması hali) geçerlidir. Her zaman doğru değildir.
e şıkında; Harcanabilir Gelir = Tüketim + Tasarruf eşitliği verilmektedir. Bu her zaman
geçerli olan bir durumdur.
Doğru cevap E şıkkıdır.
Soru
Aşağıdakilerden hangisi, Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) tanımı içinde yer
alırken Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSİYH) tanımı içinde yer almaz? (KPSS
2003)
A) Konut içinde yapılan yatırım harcamaları
B) Ülke vatandaşı müteahhitlerin yurt dışından gönderdiği gelirler
C) Yabancıların ülkede yaptığı yatırım harcamaları
D) Askeri amaçla yapılan kamu harcamaları
E) Kamu kesiminin yaptığı sağlık harcamaları
Cevap
GSYİH ve GSMH değerleri içinde yer alıp almayan değerler üretim faktörlerinin getirileri
ile sınırlıdır. Bu bakış açısı ile soru yorumlanacak olursa;
a. Konut için yapılan yatırım harcamaları GSYİH içinde yer alır.
b. Ülke dışında faaliyette bulunan müteahhitlerin gönderdiği gelirler, faktör geliri olan
kar’dan başka bir şey değildir. Bu değer GSYİH içinde yar almazken GSMH içinde yer
alır.
9
c. Yabancıların ülkede yaptığı yatırım harcamaları GSYİH içinde yer alırken GSMH içinde
yer almaz. Soruda sorulan ise bunun tersidir.
d. Askeri amaçlı kamu harcamaları GSYİH içinde yar alır.
e. Kamunun yaptığı eğitim harcamaları da GSYİH içinde yar alır.
Doğru cevap B şıkkıdır.
Soru
Gayrı Safi Yurtiçi hasıla (GSYİH) aşağıdakilerden hangisini ölçer? ( Sayıştay
2003)
A) ülke vatandaşları tarafından meydana getirilen katma değerlerin hesaplanması
B) vatandaşların yaşam standartlarının diğer ülkelerin vatandaşlarınınki ile
karşılaştırılması
C) belli bir dönemde ülke sınırları içinde üretilmiş tüm nihai mal ve hizmetlerin toplam
değeri
D) sermaye stokundaki artış
E) işgücü stokundaki artış
Cevap
GSYİH, belli bir dönemde ülke sınırları içinde üretilmiş tüm nihai mal ve hizmetlerin
toplam değerini ölçer.
Doğru cevap C şıkkıdır.
Soru
GSMH hesaplanırken bir ekonominin belli bir dönemde ürettiği mal ve
hizmetler neye göre değerlendirilir. ( Sayıştay 2008)
A) piyasa fiyatlarına
B) faktör maliyetlerine
D) yatırım maliyetlerine C) tüketim miktarlarına
C) sağladıkları karlara
Cevap
GSYİH hesaplandıktan sonra, net faktör geliri ilave edilmek suretiyle GSMH’ya ulaşılır.
GSYİH hesabında mal ve hizmetler piyasa fiyatlarına göre değerlendirilir Dolayısıyla
GSMH’da da piyasa fiyatlarına göre değerlendirilmiş olur.
Doğru cevap A şıkkıdır.
Soru
Aşağıdakilerden hangisi makro iktisadi hedefleri tam olarak ifade
etmektedir? ( Sayıştay 2003)
A) Tam istihdam, fiyat istikrarı, ekonomik büyüme
B) Üretim miktarı ve üretim faktörlerinin seçimi
C) Belirli malların fiyatlanması
D) Tüketicilerin ve firmaların refahı
E) Arazi, işgücü ve sermaye kullanımının azalması
Cevap
Temel makro iktisadi hedefler; fiyat istikrarı, tam istihdam ve üretimin artırılması olarak
sıralanabilir. Bunlar da cevapların a şıkkında verilmiştir. B,C,D şıklarındaki ifadeler mikro
ekonominin ilgi alanındadır. E şıkkındaki ifade makro anlama sahip olmakla birlikte
temel hedeflerden değildir.
10
Doğru cevap A şıkkıdır.
Soru
Harcanabilir gelir aşağıdakilerden hangisine eşittir? (Sayıştay 2007)
A) Kişisel gelir ile kişisel net vergiler arasındaki farka
B) Kişisel gelir ile dolaylı net vergiler arasındaki farka
C) Kişisel gelir ile kişisel net dolaysız vergiler arasındaki farka
D) Kişi başına gayrı safi milli hasıla ile kişi başına gayrı safi yurtiçi hasıla arasındaki
farka
E) Kişi başına net milli hasıla ile kişi başına net yurtiçi hasıla arasındaki farka
Cevap
Harcanabilir gelir; kişisel gelirden dolaysız vergilerin (gelir vergisi, veraset ve intikal
vergisi gibi)çıkartılmasıyla bulunur.
Doğru cevap C şıkkıdır.
Soru
Bir ekonomideki toplam sermaye stoku aşağıdaki durumların hangisinde
azalır? (KPSS 2008)
A) Tüketim yatırımı aştığında
B) Amortismanlar, gayrı safi yatırımlardan büyük olduğunda
C) Net yatırım sıfır olduğunda
D) Amortismanlar net yatırımlardan büyük olduğunda
E) Hükümetin mal ve hizmet harcamaları, topladığı vergilerden büyük olduğunda
Cevap
Gayrı safi yatırım= net yatırım + amortisman
Net yatırım= Gayrı safi yatırım - amortisman şeklinde hesaplanır. Net yatırım sermaye
stokuna yapılan ilaveleri temsil eder.. Eğer net yatırım pozitif değerli ise sermaye stoku
artar, aksine net yatırım negatif olduğunda sermaye stoku azalır.
Net yatırımın negatif olabilmesi yani sermaye stokunun azalması için, amortismanların
gayrı safi yatırımlardan büyük olması gerekir.
Doğru cevap B şıkkıdır.
Bir ekonomideki toplam sermaye stoku aşağıdakilerden hangisinin
gerçekleşmesi durumunda azalır?(Sayıştay 2007)
A) Reel faiz oranlarının nominal faiz oranlarından büyük olması durumunda
B) Reel faiz oranlarının nominal faiz oranlarından küçük olması durumunda
C) Enflasyon oranının nominal faiz oranlarından küçük olması durumunda
D) Amortismanların, gayrı safi yatırımlardan büyük olması durumunda
E) Net yatırımlar sıfır olduğunda
Doğru cevap D şıkkıdır
6. ÇALIŞMA SORULARI
1. Aşağıdakilerden hangisi GSYİH ölçülürken karşılaşılan güçlüklerden
değildir?
A) Pozitif ve negatif dışsallıkların var olması
B) Çevre kirliliğinin hesaplara yansıtılamaması
C) Vergi mükelleflerinin çok sayıda olması
11
D) Malların kalitelerindeki değişikliklerin fiyatlara yansıtılamaması
E) Kayıt dışı ekonomik faaliyetlerin ölçülememesi
(Cevap C)
2. GSYİH ile amortismanlar arasındaki fark ne olarak adlandırılır?
A) Net Milli Hasıla
B) Milli Gelir
C) Net Yurtiçi Hasıla
D) Kişisel Gelir
E) Harcanabilir Gelir
Cevap C Şıkkı
3. Cari Fiyatlarla GSYİH’nın bir ekonominin performansını yansıtamamasının
temel sebebi aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) sosyal gelişmeleri içermeyişi
B) fiyatlardaki ve üretim miktarındaki değişiklikleri birlikte içermesi
C) kayıt dışı ekonomiyi dikkate almaması
D) pozitif ve negatif dışsallıkları içermemesi
E) atıl kapasiteyi dikkate almaması
Doğru Cevap B Şıkkıdır
4. GSMH ve SMH değerlerine ilişkin olarak aşağıda yapılan
değerlendirmelerden hangisi yanlıştır?
A) Net iktisadi başarıya amortismanlar eklendiğinde GSMH’ya ulaşılır.
B) SMH, ülkenin net iktisadi başarısını gösterir.
C) SMH, toplumun refahının bir göstergesidir.
D) Üretim faktörlerinin elde ettiği gelirlerin toplamı, gelir yaklaşımı ile GSMH hesabını
verir.
E) GSMH ile yenileme yatırımları arasındaki fark SMH’ya eşittir.
Doğru cevap C şıkkıdır.
5. Bir ülkede amortismanlar gayrı safi yatırımlardan küçükse aşağıdakilerden
hangisi doğrudur?
A) Ülkenin sermaye stoku artış gösterir.
B) Net yatırım negatif olur.
C) SMH, GSMH’dan büyük olur.
D) GSMH hesaplamalarında hem nihai hem de ara malları dikkate alınmış demektir.
E) Faktör giderleri, faktör gelirlerinden fazladır.
Doğru cevap A şıkkıdır.
12