Ailesel Akdeniz Ateşi (FMF) Düşünülen Olgularda MEFV Gen

İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi
12(4)235-238 (2005)
Ailesel Akdeniz Ateşi (FMF) Düşünülen Olgularda MEFV
Gen Mutasyonları
Elif Yeşilada*, Serap Savacı*, Şengül Yüksel*, Gonca Gülbay**, Gonca Otlu*,
Ebru Kaygusuzoğlu*
* İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji ve Genetik AD.
** İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü
Ailesel Akdeniz ateşi (FMF), MEFV genindeki mutasyonların neden olduğu otozomal resesif bir hastalıktır. Bu gen,
kromozom 16p13.3’da haritalanmıştır ve özellikle granülositlerde bulunan bir proteini (pirin) kodlamaktadır. Bu
çalışmada FMF ön tanısı ile refere edilen 197 olguda MEFV geninde sıklıkla rastlandığı bildirilen E148Q, P369S,
F479L, M680I (G/C), M680I (G/A), I692del, M694V, M694I, K695R, V726A, A744S ve R761H mutasyonları
incelenmiştir. Çalışılan olguların 93’ünde MEFV gen mutasyonları gözlenmiştir (%47). Bunlar arasında, 15 hasta
pirin mutasyonları için homozigot; 22 hasta bileşik heterozigot olarak belirlenirken 57 hastanın ise test edilen
mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı bulunmuştur. Heterozigot veya homozigot hastalarda sıklıkla rastlanılan
mutasyonlar sırası ile M694V (%31), M680I (%12) ve E148Q (%9)’dır ve bunları A744S (%4) ve V726A (%3)
izlemektedir. P369S mutasyonu allellerin %2’sini oluştururken F479L, M694I, K695R ve R761H mutasyonlarının
oldukça düşük frekanslarda olduğu belirlenmiştir. M680I (G/A) ve I692del mutasyonlarına ise bu çalışmada
rastlanmamıştır.
Anahtar Kelimeler: Ailesel Akdeniz Ateşi (FMF), MEFV Geni, Mutasyon
MEFV Mutations in Cases with Familial Mediterranean Fever (FMF)
Familial Mediterranean fever is an autosomal recessive disorder caused by mutations in the FMF gene (MEFV).
This gene has been mapped to chromosome 16p13.3 and generates a protein (pyrin) found exclusively in
granulocytes. In this study, the most prevalent MEFV gene mutations (E148Q, P369S, F479L, M680I (G/C), M680I
(G/A), I692del, M694V, M694I, K695R, V726A, A744S and R761H) were analyzed for 197 cases referred to our
department with the diagnosis of FMF. Of these cases, 93 (47%) were identified with an MEFV gene mutation.
Among those, 15 patients were found to be homozygote for pyrin mutations; 22 patients were with compound
heterozygosity; 57 patients were found to carry only one of the screened mutations. The most frequent mutations in
heterozygous or homozygous patients were M694V, M680I and E148Q, comprising 31%, 12% and 9% of the
alleles, respectively. They were followed by A744S and V726A with rates of 4% and 3% of the alleles, respectively.
The P369S mutation accounted for 2% of the alleles only and F479L, M694I, K695R and R761H mutations were
rarely determined. M680I (G/A) and I692del mutations were not found in our patients.
Key Words: Familial Mediterranean Fever (FMF), MEFV gene, Mutation
Ailesel Akdeniz ateşi (Familial Mediterranean fever-FMF) özellikle Musevi, Ermeni, Türk ve Arap toplumlarında sık
görülen otozomal resesif bir hastalıktır. FMF’in ülkemizde görülme sıklığı 1/1000 olarak bilinmektedir. Taşıyıcılık
oranı ise değişik araştırmalarda %15-34 olarak rapor edilmiştir. Bir başka deyişle ülkemizde her 5 kişiden birisi taşıyıcı
konumundadır.1 FMF tekrarlayan kısa süreli ateş ile birlikte karın, göğüs ve eklem ağrıları, eritem benzeri deri
lezyonları ile karakterizedir. Hastalar ateş ve ağrı atakları geçirirler. Atakların süresi ve tipi mutasyon, etnik köken ve
kolçisin kullanımına olduğu kadar yaşa ve cinsiyete göre de farklılıklar gösterir. Bazı olgularda gelişen amiloidoz
hastalığın yaşamı tehdit eden en önemli komplikasyonudur.2-4
MEFV geni 16. kromozomun kısa kolunda (16p13.3) lokalize olmuştur ve 781 aminoasitli bir proteini (pirin)
kodlamaktadır. Pirin proteinin FMF atakları sırasında inflamasyon yerinde nörofillerin aktivitesi ve inflamasyonun
inhibe edilmesinde rol aldığı belirtilmektedir.5, 6 Bu bulgulara rağmen yine de FMF’in kesin patojeni anlaşılamamıştır.
235
Yeşilada ve ark
işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve
renk substratları kullanarak belirlenmesinin ardından
sonuçlar analiz edilmiştir.
On exondan oluşan gende hastalıkla ilgili mutasyonlar
1997 yılından itibaren tanımlanmaya başlanmıştır.
FMF genine ait literatürde yaklaşık 40 farklı mutasyon
tanımlanmıştır. Söz konusu mutasyonların çoğunluğu
missens mutasyon olmakla birlikte nonsens ve
delesyon
mutasyonları
da
tanımlanmıştır.
Mutayonların büyük bir bölümü ekson on içerisinde
küçük bir alanda lokalize olmuştur.7, 8
BULGULAR
FMF ön tanısı ile refere edilen 197 olgunun 93’ünde
mutasyon belirlenmiştir (%47.21) (Tablo 1).
Mutasyonlar çeşitlilik göstermektedir. Bazı olgularda
çalışma kapsamına alınan 12 bölgenin birinde
mutasyon gözlenirken bazı olgularda iki bölgede
birden mutasyon gözlenmiştir. Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar; M694V/M694V (N=12) ve
M680I(G/C)/M680I(G/C) (N=3) olmak üzere
tanımlanmıştır. Heterozigot mutasyonlar arasında
M680I (G/C) (N=8), M694V (N=22), M694I
(N=1), E148Q (N=12), A744S (N=8), P369S (N=3),
K695R (N=1) ve V726A (N=2) belirlenmiştir.
Ayrıca, iki ayrı mutasyonu birlikte taşıyanlar içerisinde
M694V/V726A (N=3), M694V/E148Q (N=2),
M694V/M680I(G/C)
(N=5),
M694V/R761H
(N=1), M694V/A744S (N=1), M694V/M694I
(N=1), E148Q/P369S (N=2), E148Q/M680I(G/C)
(N=1),
(N=2),
M680I(G/C)/K695R
M680I(G/C)/V726A (N=1), M680I(G/C)/R761H
(N=1) ve F479L/V726A (N=1) belirlenmiştir.
M680I(G/A) ve I692del mutasyonlarına ise olgularımız
arasında rastlanmamıştır.
MEFV geninin belirlenmesi FMF’in tanısı için
moleküler genetik çalışmalara olanak sağlamıştır.
Gerçekleştirilen tanı testleri non-invasiv olup klinik
sendrom öncesinde hastaların tanısını sağlamada
önemli rol oynamaktadır. Moleküler genetik testler
FMF hastası olduğu daha önceden bilinen hastaların
risk taşıyan kardeşlerinin belirlenmesi ve kolşisin
tedavisine zamanında başlanması bakımından da
önem taşımaktadır.
Çalışmamızda FMF ön tanısı ile refere edilen 197
olguda MEFV geni en sık rastlandığı belirtilen 12
mutasyon bakımından incelenmiştir. Söz konusu
mutasyonlar: E148Q, ekson 2 de; P369S ekson 3 de;
F479L ekson 5 de ve M680I (G/C), M680I (G/A),
I692del (2076 –2078), M694V, M694I, K695R,
V726A, A744S, ve R761H ekson 10 da
bulunmaktadır.9, 10 Elde edilen veriler 2004-2005
döneminde Turgut Özal Tıp Merkezi’ne ait
istatistiksel veriler olarak sunulmuştur.
Tablo 1. FMF ön tanılı hastada MEFV genotipleri
GEREÇ VE YÖNTEM
Genotipler
Allel 1
Allel 2
E148Q
P369S
E148Q
M680I (G/C)
E148Q
M694V
E148Q
wt
P369S
wt
F479L
V726A
M680I (G/C)
M680I (G/C)
M680I (G/C)
M694V
M680I (G/C)
K695R
M680I (G/C)
V726A
M680I (G/C)
R761H
M680I (G/C)
wt
M694V
M694V
M694V
V726A
M694V
R761H
M694V
M694I
M694V
A744S
M694V
wt
M694I
wt
K695R
wt
V726A
wt
A744S
wt
wt
wt
Toplam
wt, yabanıl tip, normal allel
Çalışmada farklı birimlerden (Pediatri AD,
Gastroenteroloji AD, Nefroloji AD, Hematoloji AD,
Kadın Doğum AD, Göğüs Hastalıkları AD, Fiziksel
Tıp ve Rehabilitasyon AD ve Enfeksiyon Hastalıkları
AD) FMF ön tanısı ile refere edilen 197 olgudan
alınan periferal kan örnekleri kullanılmıştır. MEFV
geni ile ilişkili 12 mutasyonun taranması için pratik ve
güvenilir bir çalışma olanağı sağlayan ters
hibridizasyon yöntemini temel alan FMF StripAssay
kiti (ViennaLab Labordiagnostika) kullanılmıştır.9, 10
Bu yöntem beş aşamadan oluşmaktadır. Bu
aşamalarda sırası ile aşağıdaki işlemler yapılmıştır. (a)
DNA kan örneklerinden standart yöntem ile izole
edilmiştir, (b) in vitro multiplex amplifikasyon
(multiplex PCR)’un ardından (c) %3 lük agaroz jelde
4 adet amplikonun (206, 239, 295 ve 318 bp)
gözlenmesi ile multiplex PCR kontrol edilmiştir.
Daha sonra (c) 8 tane wild-type ve 12 tane de mutantspesifik immobilize oligonucleotid problarını taşıyan
bir test şeridine amplifikasyon ürünlerinin
hibridizasyonu sağlanmıştır. Son aşamada (e) biyotinle
236
Hasta Sayısı
2
2
2
12
3
1
3
5
1
1
1
8
12
3
1
1
1
22
1
1
2
8
104
197
Ailesel Akdeniz Ateşi (FMF) Düşünülen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları
TARTIŞMA
Tablo 2. MEFV mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot
olarak taşıyan olgularda (N=93) allellerin frekansları
Hızla gelişmekte olan moleküler genetik yöntemler ile
FMF’in moleküler temelinin anlaşılması ve tanısının
konulması yönünde önemli ilerlemeler sağlanmıştır.
Yakın döneme kadar çok sayıdaki olgunun
mutasyonlarının belirlenememesi nedeni ile tanı
FMF
olgularının
alamadığı
belirtilmektedir.2
etiyolojisinde rol alan MEFV genindeki mutasyonların
sayısı ve çeşidi toplumlar arasında değişiklik
göstermektedir.1,6,11 Çalışmamızda FMF ön tanısı ile
laboratuvarımıza gönderilen olgularda sıklıkla
gözlendiği rapor edilen 12 mutasyon taranmıştır. Elde
edilen verilere göre olguların %47 sinde mutasyon
belirlenmiştir. Çalışmamızda homozigotların oranı
%16 olup daha ağır klinik tablo ile ortaya çıkan
M694V ve M680I(G/C) mutasyonlarını içermektedir.
Çeşitli mutasyonları homozigot ya da heterozigot
olarak taşıyan bireyler dikkate alındığında %50
oranında M694V mutasyonu taşıyan bireye
rastlanmıştır. Daha önce yapılan bazı çalışmalarda bu
oran Türkler için %41- 45 olarak belirtilirken
Musevilerde %65 ve Araplarda ise %20 olarak rapor
edilmiştir. Farklı etnik gruplardaki FMF hastaları
dikkatte alındığında M694V mutasyonuna Akdeniz
mutasyonu adı verilmiştir. Söz konusu mutasyonun
2000 yıl önce tekbir atasal kromozomdan köken aldığı
belirtilmektedir.3
Mutasyon
E148Q
P369S
F479L
M680I (G/C)
M694V
M694I
K695R
V726A
A744S
R761H
wt
Toplam
wt, yabanıl tip, normal allel
Allel Sayısı
18
5
1
24
59
2
2
7
9
2
57
186
(%)
9.68
2.69
0.54
12.90
31.72
1.08
1.08
3.76
4.84
1.08
30.64
100
Çalışmalarımızda ikinci sıklıkta gözlenen M680I
(G/C) mutasyonunun yurdumuzdaki FMF hastaları
arasındaki
allel
frekansının
%14
olduğu
belirtilmektedir.1,15 M694V mutasyonu ile benzer
etkilere sahip olduğunu rapor eden çalışmalar vardır.2
E148Q mutasyonunun ise Avrupa’da yaygın olduğu
belirtilirken ülkemiz için sıklığı %13 olarak rapor
edilmiştir.16 Bu mutasyonun fenotipik etkisi ile ilgili
farklı yorumlar çeşitli çalışmalarda verilmektedir. Bir
çalışmada E148Q mutasyonu bakımından homozigot
olanların hasta olmadığı, hastalığın ortaya çıkması için
başka mutasyonların da gerektiği vurgulanırken 17 bir
başka çalışmada ise bu mutasyonun FMF’in
patofizyolojisinde rol oynadığı belirtilmektedir.18
Tchernitchko ve ark.10 ise E148Q’nun polimorfik bir
varyant olduğunu ve zararlı olmadığını belirmektedir.
MEVF geninde bulunan tüm mutasyonlar arasında
M680I, M694V, V726A ve E148Q’nın en yayın
mutasyonlar olduğu rapor edilmektedir. Ayrıca bunlar
arasında ilk üçünün ekson 10’da bulunduğu ve FMF
mutasyonu taşıyan kromozomlarda %85 sıklıkla
rastlandığı rapor edilmektedir.4 Çalışmamızda FMF
mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak
taşıyan olgularda (N=93) allellerin frekansları göz
önüne alındığında M694V mutasyonuna %31.72 ile
en fazla rastlanırken bunu sırası ile M680I(G/C)
(%12.90) ve E148Q (%9.68) izlemektedir (Tablo 2).
Bu sonuç yukarıdaki verileri destekler niteliktedir.
Amiloidozun
yüksek
frekansta
olduğu
populasyonlarda M694V mutasyonunun da yaygın
olması amiloidozun ortaya çıkışının olası açıklaması
olarak düşünülmektedir. Bazı çalışmalarda M694V
mutasyonu ve amiloidoz arasındaki pozitif ilişki
vurgulanırken 12 bazı çalışmalarda ise amiloidoz
gelişen hastalarda bu mutasyonun dışında diğer
mutasyonlar da rapor edilmektedir. Bu çalışmaların
birinde amiloidoz gelişen 2 hasta bileşik heterozigot
(V726A/M680I) olarak 13 belirtilirken başka bir
çalışmada ise bir hasta V726A mutayonu için
homozigot olarak rapor edilmiştir.14
Sıklıkla Arap populasyonlarında rastlandığı belirtilen
A744S mutasyonuna 16 çalışma grubumuzda %4.84
oranında rastlanmıştır.
M726A mutasyonuna ülkemiz FMF hastaları arasında
%9 sıklıkla rastlandığı belirilmektedir.1,15 Düşük etkili
bir mutasyon olarak tanımlanmasına karşın amiloidoz
gelişen hastalar da rapor edilmiştir.16 Çalışma
grubumuzda bu mutasyon %3.76 oranında
belirlenmiştir.
Çalışma grubumuzda P369S (%2.69), F479L (%0.54),
M694I (%1.08), K695R (%1.08) mutasyonları oldukça
düşük
frekanslarda
bulunmuştur.
Literatür
çalışmalarımızda ülkemizde bu mutasyonların
bulunma sıklığına ilişkin verilere rastlanmamıştır.
Çalışmalarımız henüz çok yeni olduğundan olguların
prognozları ile ilgili ayrıntılı bilgi toplanamamıştır.
Sonraki dönem içerisinde olgularımız bu yönleri ile de
değerlendirilecektir. FMF mutasyonlarının saptanması
237
Yeşilada ve ark
sonucunda öncelikle klinik tanı konfirme edilmiş
olacak ve zaman kaybetmeden kolşisin tedavisine
başlanması sağlanacaktır. Ayrıca, taşıyıcılık oranının
çok yüksek olduğu ülkemizde hasta yakınlarının
mutlaka belirlenen mutasyon açısından taranması
gerekmektedir. FMF taşıyıcılarının evlenecekleri
kişilerin de FMF taşıyıcılığı açısından incelenmesi
önem taşımaktadır. Genetik analizlerin ömür boyu bir
kez yapıldığı, elde edilen bulguların hasta ve yakın
akrabaları açısından önemli olduğu unutulmamalıdır.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
KAYNAKLAR
15.
1. Bakkaloğlu A. Familial Mediterranean fever. Pediatr Nephrol. 2003;18:853-9.
2. Akar N, Misiroğlu M, Yalcinkaya F, Akar E, Cakar N, Tumer N, Akcakus M, Tastan
H, Matzner Y. MEFV mutations in Turkish patients suffering from familial
Mediterranean fever. Hum Mut. 2000; 15:118-9.
3. Yalcinkaya F, Tekin M, Çakar N, Akar E, Akar N, Tümer N. Familial Mediterranean
fever and systemic amyloidosis in untreated Turkish patients. Q J Med. 2000;93:681
4. Olgun A, Akman S, Kurt I, Tuzun A, Kutluay T. MEFV mutations in familial
Mediterranean fever: association of M694V homozygosity with arthritis. Rheumatol
Int. 2005;25:255-9.
5. Konstantopoulos K, Kanta A, Deltas C, Atamian V, Mavrogianni D, Tzioufas AG,
Kollainis I, Ritis K, Moutsopoulos HM. Familial Mediterranean fever associated pyrin
mutations in Greece. Ann Rheum Dis 2003;62:479–481.
6. Güran Ş, Gök F, Erdem H, Erdil A, Yakıcıer C, Dursun A, Orkunoğlu FE,
İmirzalıoğlu N. Ailesel Akdeniz Ateşi-“Familial Mediterranean Fever-FMF”
düşünülen olgularda MEFV gen mutasyonları. Moleküler Tanı Dergisi. 2003;1:42-4.
7. Timmann C, Muntau B, Kuhne K, Gelhaus A, horstmann RD. Two novel mutations
R653H and E230K in the Mediterranean fever gene associated with disease. Mutat
Res 2001;8:235-9.
8. Ritis K, Giaglis S, Spathari N, Micheli A, Zonios D, Tzoanopoulos D, Deltas CC,
Rafail S, Mean R, Papadopoulos V, Tzioufas AG, Moutsopoulos HM, Kartalis G.
Non-isotopic RNase cleavage assay for mutation detection in MEFV, the gene
16.
17.
18.
19.
responsible for familial Mediterranean fever, in a cohort of Greek patients. Ann
Rheum Dis 2004;63:438–43.
Oberkanins C, Weinhausel A, Kriegshauser G, Moritz A, Kury F, Haas OA. Genetic
testing for familial Mediterranean fever in Austria by means of reverse-hybridization
test strips. Clin Chem. 2003;49:1948-50.
Tchernitchko D, Legendre M, Delahaye A, Cazeneuve C, Niel F, Goossens M,
Amselem S, Girodon E. Clinical evaluation of a reverse hybridization assay for the
molecular detection of twelve MEFV gene mutations. Clin Chem. 2003;49:1942-5.
Savacı SS. Elazığ ili ve çevresinde ailevi Akdeniz ateşli (FMF) olgularda MEFV
mutasyonlarının incelenmesi. Fırat Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Tıbbi
Biyoloji ve Genetik Anabilim Dalı. Doktora Tezi. 2003.
Mimouni A, Magal N, Stoffman N, Shohat T, Minasian A, Krasnov M, Halpern GJ,
Rotter JI, Fischel-Ghodjian N, Danon YL, Shohat M. Familial Mediterranean fever:
effects of genotype and ethnicity on inflammatory attacks and amyloidosis. Pediatrics.
2000; 105: p. e70.
Yalçınkaya F, Akar N, Mısırlıoğlu M. Familial Mediterranean fever-amyloidosis and
the Val726Ala mutation. N Engl J Med. 1998;338:993-4.
Pars M. Familial Mediterranean fever. From the clinical syndrome to the cloning of
the pyrin gene. Scand J Rheumatol 1998;27:92-7.
Yalçınkaya F, Topaloğlu R, Yılmaz E, Emre S, Erken E, on behalf of the Turkish
FMF Study Group. Distribution of MEFV mutations and phenotype genotype
analysis in Turkish patients with FMF: a nationwide study (abstract). Clin Exp
Rheumatol 2002;20 [Suppl 26]:s90.
Medlej-Hashim M, Loiselet J, Lefranc G, Megarbane A. Familial Mediterranean Fever
(FMF): from diagnosis to treatment Sante. 2004;14:261-6.
Mansfield E, Chae JJ, Komarow HD, Brotz TM, Frucht DM, Aksentijevich I,
Kastner DL. The familial Mediterranean fever protein, pyrin, associates with
microtubules and co localizes with actin filaments. Blood 2001;98:851-9.
Ozen S,Besbas N,Bakkaloglu A,Yilmaz E. Pyrin Q148 mutation and familial
Mediterranean fever. QJM 2002;95:332 –3.
Tchernitchko D, Legendre M, Cazeneuve C, Delahaye A, Niel N, Amselem S. The
E148Q MEFV allele is not implicated in the development of familial Mediterranean
fever. Hum Mutat 2003;22:339-40.
Yazışma Adresi:
Doç Dr. Elif Yeşilada
İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi
Tıbbi Biyoloji ve Genetik AD, Malatya
Tel.
: 422 341 06 60
Fax.
: 422 341 00 36
E-Posta : [email protected]
238