Yenidoğan Döneminde Görülen Havaleler

1
Yenidoğan Döneminde Görülen Havaleler
Doç. Dr. Ayşegül Zenciroğlu
Dr. Sami Ulus Kadın Doğum ve Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
Eğitim ve Araştırma Hastanesi Yenidoğan Kliniği
Günlük konuşma dilinde havale olarak bilinen durum Türkçe tıp kaynaklarında “konvülsiyon”
olarak yer alır. Bazen “nöbet” kelimesi de havale yerine kullanılabilir.
Neden önemlidir? Yenidoğan döneminde görülen havaleler beyin ve merkezi sinir sisteminde
önemli bir bozukluğa işaret etmesi nedeniyle önemlidir. Ayrıca konvülsiyonun gelişmekte olan
beyin üzerine olası olumsuz etkileri de yenidoğan döneminde görülen havalenin önemini arttırır.
Bu nedenlerle anne babalar ve yenidoğan bakımıyla ilgili kişilerce bilinmesi, hemen tanınması,
gerekli tetkik ve tedavilerin bir an önce başlatılması gerekir.
Ne sıklıkta görülür? Yaşamın diğer dönemlerine kıyasla, havaleler en sık yenidoğan
döneminde, en çok da yaşamın ilk haftasında görülür. Sıklık bin yenidoğanda 1.5–5.5 arasında
değişir. Hamilelik süresi (gestasyonel yaş) ve doğum ağırlığı azaldıkça görülme sıklığı da artar.
Nasıl oluşur? Sinir sistemi hücrelerine “nöron” adı verilir. İnsanda sinir sisteminin temel yapı ve
görev birimi nöronlardır. Dinlenme durumunda bir nöronun elektrik yükü dış yüzeylerinde
pozitif, iç yüzeylerinde ise negatiftir. Uyarılmış nöronda elektriksel bir boşalma olur ve dış
yüzey negatif iç yüzey pozitif hale geçer. Bir sinir hücresi uyarıldığı zaman nöronda oluşan bu
elektriksel boşalma “depolarizasyon” olarak adlandırılır. Ancak havalede bu elektriksel yanıt
normal değildir, bir grup nöron eşzamanlı ve anormal olarak depolarize olur ve geçici nörolojik
işlev bozukluğu gelişir. Genel olarak merkez sinir sisteminde yer alan bir grup beyin hücresinin
anormal olarak aynı anda elektriksel boşalması sonucu oluşan her türlü anormal hareket ve
davranışlar havale olarak adlandırılır.
Farklı görülme şekilleri var mıdır? Yenidoğan havalelerinin yaklaşık %50’sini motor
otomatizm (kolay ayırt edilmeyen, “subtile”, amorf nöbet) denilen grup oluşturur. Bu havale tipi
diğer yaş gruplarında hemen hiç görülmez. Tekrarlayıcı çiğneme, yutma, emme veya dil
hareketleri; gözde rasgele titreme, tekrarlayıcı göz açıp kapama, kayma; kol ve bacaklarda pedal
çevirme, yüzme gibi hareketler olabilir. Kalp atım hızı, solunum, kan basıncı değişiklikleri, aşırı
tükrük salgılama gibi belirtiler de görülebilir. Bu belirtilerin genelde bir kaçı birlikte olur.
Diğer havale tiplerinde ise gövde, yüz veya kol ve bacaklardaki bir veya daha çok kas grubunda
tekrarlayıcı, ritmik, kısmi ya da yaygın kasılmalar, titremeler ya da uzun süreli gerilmeler oluşur.
2
Havale yenidoğan bebeklerde neden daha sık görülür? Diğer yaşlara göre yenidoğan
bebeklerde nöronların uyarılabilirliği daha fazladır. Bunun önemli bir nedeni prematüre doğan
bebeklerde daha belirgin olmak üzere beynin yenidoğanlarda henüz gelişimini tamamlamış
olmasıdır. Vücudun enerji yapımında eksiklik ya da bozukluk da uyarılabilirliği artırır.
Yenidoğan bebeklerde görülen en sık havale nedenleri nelerdir?
1. Merkezi sinir sisteminin uzun süreli oksijensiz kalması: Ör: Uzayan, zor doğumlardan
sonra havale olabilir.
2. Kafa içine olan her türlü kanamalar: Özellikle prematüre bebeklerde daha sıktır.
3. Merkezi sinir sistemi enfeksiyonları (ör: menenjit).
4. Metabolik bozukluklar ve hastalıklar: Kan şekerinin veya kalsiyumunun düşmesi gibi.
5. Beynin ağır ilerleyici ya da doğuştan yapısal bozuklukları, kromozom bozuklukları.
6. İyi seyirli yenidoğan konvülsiyonları: Genellikle ilk günlerde çıkar. Bazıları ailevidir.
7. Annelerin kullandığı veya anneye verilen ilaçlar.
8. Yenidoğanın ağır epileptik hastalıkları. Nadirdirler, ancak tedaviye dirençli olabilirler.
9. Pridoksin bağımlılığı: Pridoksin bir çeşit vitamindir. Kalıtımsal olarak geçer.
Havale başka hastalıklarla karışabilir mi? Yenidoğanda havale ile en sık karışan, tıbbi
metinlerde “Jitteriness” olarak geçen ve titreme ile giden tablodur. Uyarıyla veya uykuda
oluşabilen ani sıçramalar da havale ile karışabilir. Olayın havale olup olmadığı doktor tarafından
ayırt edilmelidir.
Havale geçiren yenidoğan bebekler nerede ve kimler tarafından izlenir? Yenidoğan
ünitelerinde, yenidoğan konusunda deneyimli çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanlarınca
izlenmelidir. Tanı ve tedavisinde zorluklar yaşanan bebeklerin yenidoğan yoğun bakım
ünitelerinde yenidoğan uzmanı (neonatalog) tarafından izlenmesi doğru olur. Bu bebeklerin
çocuk nörolojisi uzmanlarınca da değerlendirilmesi gerekebilir.
Tanı nasıl konulur? Öncelikle gören kişinin bunun havale olabileceğini düşünerek sağlık
kuruluşlarına başvurması tanı konulmasında en önemli basamaktır. Yenidoğan havalelerinde
tanıya yönelik çalışmaların bir an önce başlatılması gerekir. Öncelikle, eğer havale halen devam
ediyorsa, acil tedaviler yapılmalıdır. Daha sonra, bebek, yenidoğan servise yatırılır ve nedeni
araştırmaya yönelik işlemler başlatılır. İmkânları sınırlı olan sağlık kurumlarının bebeği daha
ileri bir merkeze sevk etmesi gerekebilir.
3
Tanıya yönelik işlemler aileden detaylı bir öykü alınmasıyla başlar. Doktora, havaleyi
gözlemleyen kişinin, anormal hareket ve davranışları detaylı olarak anlatması gerekir. Olayın
süresi, etkilenen vücut kısımları (gövde, kol, bacak, yüz gibi), klinik değişimlerin izlediği sıra ve
tekrarlayıp tekrarlamadığı önemlidir. Anlatandan mümkünse taklit etmesi istenebilir. Ayrıca
annenin gebeliği ve doğum ile ilgili ayrıntılı bilgiler de sorulur. Muayeneden sonra kan
incelemeleri, kafa ultrasonu ve beyin elektrosu (EEG), bazı hastalarda beyin tomografisi (BBT),
beyin manyetik rezonans görüntülemesi (MRI) gibi tetkikler gerekebilir. Tüm incelemelere
karşın yenidoğan havalelerinin yaklaşık %10-15’inde herhangi bir neden saptanamaz.
Tedavi nasıl yapılır? Tüm acil durumlarda olduğu gibi yenidoğan havalelerinin tedavisinde
öncelikle solunum ve kalp desteği, oksijen verilmesi gerekir. Hastalara damardan uygun sıvı
tedavisi başlatılarak gerekli hastalarda glikoz, kalsiyum, magnezyum, pridoksin gibi ilaçlar
verilir. Bazı hastalarda havaleleri durdurmak için fenobarbital gibi özel bazı ilaçlar gerekebilir.
Hastaların az bir bölümü tüm girişimlere karşın tedaviye dirençli olabilir.
Yenidoğan döneminde havale geçiren bebeklerin kaybedilme riski var mıdır? Yaşayanlara
ilerde problemler olabilir mi? Yenidoğan döneminde havale geçiren bebeklerde %30’a varan
sıklıkta erken ölümler görülebilir. Prematürelerde bu sıklık daha da yüksek olabilir. Yaşamda
kalan bebeklerde uzun dönem sonucun belirlenmesi zor olabilir. Yaşamın ileri dönemlerinde
sorun gelişip gelişmeyeceğini belirleyen en önemli faktörler havalenin nedeni, bebeğin altta
yatan hastalığının beyinde neden olduğu bozukluğun derecesi ve dağılımıdır. Ayrıca bebek ne
kadar erken doğmuşsa ileride bir hasar görülme olasılığı o kadar fazladır. Bu bebeklerde yaklaşık
%20-30 oranlarında nörolojik [gelişimsel gerilik, zeka geriliği, öğrenme güçlüğü, beyin felci,
epilepsi (sara hastalığı) gibi] hasarlar gelişebilir. Uzun süreli kullanılan havale ilaçlarının da
beyin gelişimi üzerine az da olsa olumsuz etkileri olabilir.
Yenidoğan döneminde havale geçiren bebekler nasıl izlenmelidir? Yenidoğan döneminde
havale geçiren bebeklerde ilerde gelişebilecek sorunların erken tanı ve tedavi çok önemlidir. Bu
amaçla bu bebekler, belirli aralıklarda, öngörülen sıklıkta, başta yenidoğan ve nöroloji uzmanları
olmak üzere ilgili bölümlerce uzun süreli takip edilmelidir. Bu bebeklerde ortaya çıkabilecek
işitme, görme, öğrenme ve hareket bozuklukları gibi sorunların erken dönemde saptanıp gerekli
yaklaşım, rehabilitasyon ve özel eğitimlerin verilmesi uzun dönemde tedavi başarısını artırır.