İslam`ın Tarih Yorumu

İSLAM TARİHÇİLERİNE GÖRE TARİH NEDİR?
TARİHTEN NE ANLAMAK GEREKİR?
İSLAM'IN TARİH YORUMU NEDİR?
Ömer ŞENGÜL
Tarih; geçmiş hakkında bilgi alma ve haberden ibaret değildir, aksine şimdiki zamanı ortaya
çıkarmış bir geçmiş ve geleceğe dönük bir harekettir.
Tarihi anlamak; insan toplumun niteliğini, nasıl olduğunu, tekâmülünü, hastalığını, zaafını,
selametini ve kudretini tanımaktır. Tarihi anlamak insan ve toplumu anlamaktır.
İslam’ın tarih yorumu gerçekçi bir yorumdur. Sözü evirip çevirmeden, herhangi bir savunma
veya temize çıkarmak için değil, gerçek’ten olduğu gibi söz etmektir. Kur'an'ın tarih yorumu,
doğrudan Yüce Allah'ın bakışı ve yorumudur. Bu yorum, Huneyn gazvesini bir mağlubiyet ve
kaçış olarak nitelendirirken, Uhud gazvesinde savaşın mağlubiyete dönüşmesine sebep
olanların hatalarını açıkça yüzlerine vurmak suretiyle son derece gerçekçi bir bakış açısıyla
ortaya koyar. Kur’an’ın ortaya koyduğu tarihi gerçekler, insanlık tarihinin sadece ana hatlarını
ortaya koymaktadır. Kur'an, Tarih yorumcularının önüne geçmişi sererek, şimdiki zaman ve
gelecekle ilgili plan ve yolları çizebilme imkânını onlara vermektedir.
Kur'an’ın tarihi olayları (kıssaları) vermekteki amacı; İnsanlığın düşüncesini yükselterek
gerçeği araştırmalarını sağlamak, Akıl sahiplerini doğru yola ulaştırmak ve insanlığın
geçmişte başlarına gelenlerden ibret almasını sağlamaktır.
Kur'an Rûm sûresi 42’de bunu açıkça ifade eder; “Yeryüzünde dolaşın da daha öncekilerden
ortak koşanların sonunun nasıl olduğuna bir bakın”.
Tarihi olayları ne derece doğru algılayıp ne derece doğru yorumlarsak gerçeğe o ölçüde
yaklaşabiliriz.
AHMET AĞIRAKÇA
Ağırakça’ya göre; Tarihe bakış açısını, tarihçinin dünya görüşü belirler. Tarihi olayları
incelerken olayın cereyan ettiği ortamda insanların akidelerini, inançlarını, sosyal hayatlarını,
yönetim biçimlerini göz önünde bulundurmalıyız. Olayların sosyal, psikolojik ve ekonomik
yönünü ele almak gerekir. Rivayetleri olduğu gibi aktarmaktan ziyade, tarihçi olayları
mutlaka yorumlamalıdır.
Ağırakça, insanlık tarihinin tümünü Hz. Âdemle başlatır, İslam tarihini de tevhidi savunan
toplumların var olduğu zaman dilimi kapsamında görür. İslam’ın yönetim biçimi; "biatle
ümmetin ittifakı ve şura esasına dayalı, bid‘atlere sapmadan Kur'an ve sünnetin uygulandığı
bir yönetim biçimi" olarak tarif eder. Ayrıca saltanat meselesinden “İslam’ın kendisine yer
vermediği yönetim şekli” olarak bahseder.
1
Ağırakça, Kur'an’ın tarihle alakasını şöyle belirtmektedir: Kur'an bir tarih ve haberler kitabı
değildir. Peygamber kıssaları insanlığın tarih boyunca geçirdiği tecrübelerdir. Bu kıssalar
sürekli uyarır. Yüce Allah Resûlüne "bu kıssaları anlat ki, olabilir ki iyice düşünürler" (Araf
/176) buyurmaktadır. Kuran’daki kıssalar; muhtıra, uyarma, örnek alma, düşündürme gibi
mesajları içermektedir.
İHSAN SÜREYYA SIRMA
Sırma, Milletlerin kafasındaki tarih anlayışlarının farklı olduğundan bahseder. Bir Afrikalının
kafasında canlanan tarih ile bir Çinlinin kafasında canlanan tarih farklıdır. Afrikalının
kafasında işkence ve işgaller canlanırken, Çinlinin kafasında hanedanlar ve onların çöküşleri
canlanır. Sırma'ya göre Tarih, geçmiş hadiselerin bir anlatımı değil, yorumu ve
değerlendirmesidir. Buna yönelik şöyle bir örnek verir: Hz. Musa'ya işkence yapan Firavunla,
Panama'yı kan gölüne çeviren Bush'u mukayese etmiyorsak, tarihi boşuna okuyoruz demektir.
“Somut yararı olmayan hadiseleri niçin öğrenelim ki” demek suretiyle mukayeseli tarih
anlayışını ön plana çıkarmaktadır. “Toplum itici gücünü tarihten alır, toplumu harekete
geçirmek istiyorsanız ona tarihini öğretin” anlayışıyla tarih şuuru üzerine önemle durur.
Sırma, Tarihi sahiplenerek, sorgulayarak geliştirilebileceğini ifade ederek diğer birçok tarihçi
gibi tarihi yeniden yazmanın hadiseleri yeniden yazmak anlamına gelmediğini, tarihi
hadiselerin günümüz şartlarına göre yorumunun yapılmasını istediğini belirtmektedir.
İRFAN AYCAN
Aycan’a göre Tarih; İnsanoğlunun içinde yaşadığı toplumu etkileyen eylemlerden meydana
gelen olayları zaman ve mekân belirterek anlatan ve bu eylemler arasındaki bağlantıları ve
karşılıklı tesirleri araştırıp ortaya koyan bir ilim olarak tarif eder. Tarih bugüne gelinmiş
noktanın geçmişidir, dolayısıyla insanın kendi tarihinden kaçması mümkün değildir.
Tarihçinin görevi farklı görüşleri ortaya koyup olayların mantığını okumaktır. İslam tarihi ise,
yeryüzünde hayır ve şerrin arasındaki mücadelenin tarihidir.
Aycan, Kuran’la sîret (Hz. Peygamber’in uygulamaları) arasındaki bağı açıklarken, “sîret
teorinin pratiğe dönüşmesi yani Kuranî emirlerin hayata aktarılmasıdır”, der. Buna göre
Kur'an kıssalarının hedefi; İnsan düşüncesini yükseltmek, karşılıklı sorular sormaya itmek
yani sorgulamak, sürekli hakkı araştırmak ve akıl sahiplerini doğru yola ulaştırmak için
insanlığın tecrübelerinin hülasasını sunmaktır.
Yüce Allah Kur'an-ı Kerim’de geçmiş olayların değişmeyen kanuniyetini (sünnetullah) şu
şekilde beyan etmektedir:
"Eğer size bir yara dokundu ise, sizden öncekilere de benzer bir yara dokunmuştu, evet biz
onları insanlar arasında çevirip dururuz, kâh lehine, kâh aleyhine".
2
Aycan, insanoğlundaki İslamî değişme, toplumdaki sosyal değişmeyi peşinden getirecektir,
der. Çünkü "bir kavim kendi durumlarını değiştirmedikçe Allah onların durumlarını
değiştirmez".
Bütün bunlardan; Geçmişte meydana gelen olayların, benzer şartlarda gelecekte de meydana
gelebileceğini, çünkü tarihte kanuniyet esasının hâkim olduğunu anlamaktayız.
MİKAİL BAYRAM
Tarih, toplumların halini (bugününü) anlamaya vesile, geleceklerini sezmeye ve görmeye
imkân veren bir disiplindir. Bayram, daha çok milli tarihten söz ederek tarihçilerin kaynakları
sadece tarihi eserler değil, milletin ruhundan, vicdanından, fikrinden çıkan her türlü eser ve
müesseseler de tarihçinin kaynaklarıdır. Geçmişin tecrübelerini hâle (bugüne) aktarmak,
insanların olaylara yaklaşım melekesini arttırır.
Tarihçilikte mutlak bir tarafsızlık olamayacağı gibi mutlak bir doğruluk da mümkün değildir.
Çünkü tarihçinin kültürel karakteri, duygu, düşünce, dünya görüşü ve hayat telakkisi onun
bilgi, belge ve verileri hangi istikamette değerlendireceğini gösterir ve bu çok doğal bir
olaydır.
Bir milleti kendi kültürüne yabancılaştırmak, yanlış düşünür hale getirmek kültür
emperyalizmidir. Kültür emperyalizmini gerçekleştirmeden siyasi ve ekonomik emperyalizmi
gerçekleştirmek mümkün değildir.
İslam tarihi konusunda da şunları ifade eder: “İslam dünyasında İslam tarihi yazılmamıştır.
Ancak çeşitli siyasi, fikrî ve mezhebî zümreler tarafından yazılmış tarihler vardır. Dolayısıyla
İslam dünyasında İslam tarihi değil, Müslümanlar tarafından yazılmış ve Müslümanların
geçmişini anlatan tarihler vardır”.
“İslam dünyasında Kur'an-i Kerim mantığına göre henüz İslam tarihi yazılmamıştır. İslam
tarihinin henüz değerlendirmeye tabi tutulmamış olmasının en olumsuz nedeni, insanların
siyasi kanaatlerini dinleri ile özdeşleştirmeleridir. Neticede İslam tarihi klasik kaynakları
Kur'anî mantık ile geniş bir kritiğe tabi tutmalıdır” diyor.
MUSTAFA ARMAĞAN
“Tarih, geçmiş zamanda olanları doğru olarak bilmektir. Geçmiş bugün için tarihse, bugün
gelecek için tarihtir” diyerek tarihin geçmiş, hal ve gelecekle ilgili olduğunu vurgulamaktadır.
Bu yüzden tarih bilgisine son derece ihtiyaç vardır.
Armağan, Tarihe batılı müsteşriklerin metotlarıyla hareket eden yerli müsteşrikler olduğunu
ve bunlardan uzak durulması gerektiğini, tarihe Müslümancı bir bakış açısıyla bakılması
gerektiğini söylüyor. Bunun için öncelikle olayları çarpıtmadan olduğu gibi nakletmek gerekir
ki, İslam tarihinin ilk kaynakları bunu yapmışlardır, yorum ve değerlendirme yapmamışlardır.
Çünkü yorum ve değerlendirme tarih değildir. Yorumlarda çarpıtmalar meydana gelebilir.
3
Müsteşriklerin zoraki ve kasıtlı bağlar kurmaya çalıştıkları gibi. Tarihçi çeşitli bilgileri bir
araya getirerek iyi bir şekilde işledikten sonra tarih ortaya çıkar.
Armağan, Tarih ilminin kendisine müdahaleyi kabul etmeyen bir ilim olduğunu, İslam’ın
özünü anlamayan İslam tarihini de anlayamayacağını belirtmektedir. Tarihi vakalar yeniden
değerlendirilirse insanlar tarih okumuş olmaktan istifade ederler fakat yorum tarih değildir
diyor. İslam tarihinin kendisine has bir metodu vardır. Bu metot, tahlilî ve tenkidî bir metot
olmayıp hadiseleri olduğu gibi, okuyucuların zihnini bulandırmadan aktarmaktan ibarettir.
Olaylar objektif bir metotla sunulursa her devirdeki insanlar okudukları İslam tarihini hür bir
şekilde yorumlama hakkına sahip olurlar.
Armağan, Kur'an'ın bir tarih kitabı olmadığını onun Allah'ın kelamı, hakikat bilgisi ve
gerçeğin ta kendisi olduğunu ifade eder. Kur'an kıssaları insanlığa yegâne hidayet ve kurtuluş
yolunu öğretmek için sunulmuştur. Bu, olaylara ilahi bir bakış açısıdır. Müellifleri ise Hz.
Peygamber ve sahabelerdir.
İslam tarihini yeniden yazmak yeni bir kaynak bulmak demektir, bu yüzden yeniden
yazamazsınız diyor, ancak kendi yorum ve görüşlerinizle zenginleştirebilirsiniz. Öteden beri
süregelen gelenek de budur diyor.
MEHMET KAPLAN
Kaplan, Tarihe İslam perspektifinden, Müslümancı bir bakış açısıyla bakmamız gerektiğini
söylemektedir. Müsteşriklerin kaleminden çıkan tarihler, Müslüman kitlelerin kendi
tarihlerine şüpheyle bakmalarına neden olduğu söyleyerek, tarih tahrifatından söz etmektedir.
Buna bağlı olarak İslam tarihi inançlı insanlar tarafından yeniden Kur'an süzgecinden
geçirilmeli diyor. Takip edilecek usul ise Kur'anî metottur.
Hz. Peygamberin hayatı bizzat Kur'an'dır ve ümmete örnektir, O'nu anlamak Kur'an'ı
anlamaktır. Kurtuluşa ermek için bugün insanlara bu örneği yeniden kavratmak gerekir.
Kaplan, “Siyeri efsaneye dönüştürmek için zamanla rivayetlerin içine İsrailiyat sızmış, hadis
ilmine asırların tozu bulaşmıştır” diyor. Bu tıkanıklığın aşılması gerektiğini, bilgilerin Kuran'a,
tarihi realiteye, müspet ilme, uygunluğu bir heyet tarafından tetkik edilmeli diyerek,
Bediuzzaman’ın eserlerinin bu heyete iyi bir kılavuz olabileceği önerisinde bulunuyor. Zaman,
ortam ve imkânlar değiştiğine göre tedvin hareketi de zaruridir diyor.
4