Madde ve Özellikleri

Madde ve Özellikleri
Madde Nedir?
 Boşlukta yer kaplayan, kütlesi ve hacmi olan katı, sıvı veya gaz şeklinde
bulunan her şeye madde denilmektedir. (hava, su, canlılar, bitkiler vb.)
Ayırt edici özellikler:
 Bir maddenin diğer maddelerden farklılık gösteren yanları, ayırt edici
özellikleridir. Bunlar, maddenin şekline, miktarına, tadına, kokusuna vb.
bağlı olmayan, madde üzerinde doğrudan doğruya görünmeyen farkları
ortaya koyan özelliklerdir. Öz kütle, esneklik, erime ve kaynama noktası,
öz ısı, genleşme ve çözünürlük sıkça karşılaşılan belli başlı ayırt edici
özelliklerdir.
Maddenin Özellikleri
1) Mekanik Özellikler:
 Uygulanan yüke karşı malzemenin verdiği cevap olarak bilinir.
(Dayanıklılık, esneklik, yorulma ve bükülmezlik vb.)
2) Fiziksel Özellikler:
 Elektriksel, manyetik, optik, ısısal, elastik, ve kimyasal davranışlarını
gösterir.
Kütle:
• Bir cisimde mevcut olan madde miktarıdır. Birimi
kilogram’dır.
Ağırlık:
• Bir cisme etkiyen yerçekimi kuvvetidir. Birimi Newton’dur
(N).
• Not: Dünya’da ve diğer gezegenlerde ağırlıklar farklıdır ancak kütle
aynı kalır.
Hacim:
• Maddenin boşlukta kapladığı yer
Element:
Yapısında tek cins atom bulunduran saf
maddeler.
Elementler saf ve homojendirler.
En küçük yapıtaşları atomlardır.
Fiziksel ve kimyasal yöntemlerle
ayrıştırılamazlar.
Belirli bir erime ve kaynama noktaları
vardır.
Sembollerle ifade edilirler.
Örnek: Demir-Fe, Karbon-C,
Nitrojen-N.
Bileşik:
 Farklı cins atomların belli oranlarda bir araya
gelerek oluşturdukları maddeler.
Saf ve homojen olup, kendisini oluşturan
her bir madde kimyasal özelliğini kaybeder.
Kimyasal yollarla ayrıştırılabilirler.
Formüllerle ifade edilirler.
Örnek: Su – H2O, Sodyumklorür -NaCl
Karışım:
 Birden fazla maddenin kimyasal özellikleri değişmeyecek
şekilde rastgele oranlarda bir araya getirilmesi ile oluşturulan
maddeler.
 Karışımlar fiziksel yollarla ayrıştırılabilirler.
 Karışımlar saf değildirler fakat kendisini oluşturan maddeler
kimyasal özelliklerini korurlar.
Homojen Karışımlar:
 Her yerinde aynı özellikleri gösteren karışımlar.
Heterojen Karışımlar:
 Karışımın değişik yerlerinde farklı özellikler gösteren karışımlar.
Emülsiyon:
 Bir sıvının başka bir sıvı içerisinde oluşturduğu heterojen
karışım.
Süspansiyon:
 Bir sıvı içerisinde bir katının oluşturduğu heterojen karışım.
Aerosol:
 Bir katı veya sıvının gaz içinde dağılmasıyla oluşan karışımlardır.
Karışım ile Bileşik Arasındaki Farklar
 Karışımı oluşturan maddeler karışım içerisinde kendi özelliğini koruduğu halde
bileşiği oluşturan elementler fiziksel ve kimyasal tüm özelliklerini kaybederler.
 Karışımı oluşturan maddeler her oranda karıştığı halde, bileşiği oluşturan
elementlerin kütleleri arasında her zaman basit bir oran vardır.
 Karışımlar fiziksel yollarla oluşur ve fiziksel yöntemler bileşenlerine ayrılır.
Bileşikler ise kimyasal yolla oluşur ve kimyasal yöntemlerle ayrışırılar.
 Karışımların formülü olmadığı halde, her bileşiğin mutlaka bir kimyasal formülü
vardır.
 Karışımların belirli fiziksel özelliği (öz kütle, kaynama noktası, erime noktası...)
olmadığı halde bileşikler bu özelliklere sahip saf maddelerdir.
Karışım ile Bileşik Arasındaki Ortak Yanlar
Karışımlar ve bileşikler oluşurken
toplam kütle korunur. Bu durum her
ikisi içinde ortaktır.
Karışımlar ve bileşikler en az iki cins
atom ihtiva ederler.
Maddenin Özellikleri
Öz kütle:
• Bir maddenin birim hacminin kütlesine denir.
Genleşme:
• Isı etkisi ile bir cismin boyunda ve yüzeyinde meydana gelen
değişikliktir.
Esneklik:
• Bir maddeye etki eden kuvvetten dolayı maddenin şeklinde
meydana gelen değişikliktir.
Çözünürlük:
• Bir maddenin diğer madde içerisinde çözünme oranı.
İletkenlik:
• Madde içerisinde serbest elektronların bir noktadan bir başka
noktaya hareket edebilme özelliği.
Erime Noktası:
 Katı haldeki bir maddenin sıvı hale geçebilmesi için gerekli olan
sıcaklık değeri.
Donma Noktası:
 Sıvı haldeki bir maddenin katı hale geçebilmesi için gerekli olan
sıcaklık değeri.
 Not: Erime ve donma noktası aynıdır. (Su için 0 °C,
azot -209,86 °C, hidrojen -258,975 °C, altın 1064 °C).
Kaynama Noktası:
 Sıvı halindeki bir maddenin kaynaması için gerekli olan sıcaklık değeri.
Yoğunlaşma Noktası:
 Gaz halindeki maddenin sıvı hale geçebilmesi için gerekli olan sıcaklık
değeri.
 Not: Kaynama ve yoğunlaşma noktası aynıdır. (Su için 100 °C,
azot -195,8 °C, hidrojen -252,8 °C, altın 2 600 °C).
Atom
 Maddelerin en küçük yapı taşlarına
atom denir.
 Atomlar, elektron, nötron ve
protonlardan oluşur.
1.Elektronlar: Çekirdek etrafında
yörüngelerde bulunurlar ve (-)
yüklüdürler. Boyutları çok küçüktür.
2. Nükleus (çekirdek):
 Proton: (+) yüklü parçacıktır.
Elektrondan 1836 kat büyüktür.
 Nötron: Yüksüzdür. Boyutları proton
kadardır.
 Atom, ortada bir çekirdek ve çekirdeğin
çevresinde dönen elektronlardan
oluşmuştur.
 Eksi (-) yüklü olan elektronlar
yörüngelerinin bulunduğu yarı çapa
orantılı olarak enerjiye sahiptirler.
 Atomlarda çekirdeğe en yakın
yörüngedeki elektronların enerji
seviyeleri en düşüktür.
 Çekirdekten uzaklaştıkça enerji seviyeleri
artar.
• Nötronların elektriksel ve kimyasal etkileşimlerde işlevi
(etkisi) yoktur.
• Atomdaki elektronlar K, L, M, N, O, P, Q kabuklarında
dağılmıştırlar. Sırasıyla en içteki kabukta en fazla 2, ikinci
kabukta en fazla 8, üçüncü kabukta en fazla 18, dördüncü
kabukta en fazla 32 elektron bulunur.
• Örneğin, elektrik iletiminde sıklıkla kullanılan 29 elektrona
sahip bakır atomun 29. elektron tek başına dönmektedir.
11 elektronlu Na
29 elektronlu Cu
• Her yörünge üzerinde hareket halinde olan
elektronlar, bulundukları yörüngeye göre belirli bir
enerji düzeyine sahiptirler.
• Elektronlara sahip olduğu enerjinin üzerinde bir
enerji uygulanırsa, ara yörüngedeki elektron bir üst
yörüngeye geçer.
• Bir maddenin elektriksel olaylarının oluştuğu son
kabukta bulunan elektronlarına valans elektronları
adı verilmektedir.
• Valans elektronu uygulanan bir enerji ile serbest
hale geçerek atomu terk eder ve söz konusu madde
iletken olur.
29 elektronlu Cu
Enerji-Band Diyagramları
• Bilindiği gibi elektronlar, atom çekirdeği etrafında belirli
yörüngeler boyunca sürekli dönmektedir. Bu hareket,
dünyanın güneş etrafında dönüşüne benzetilir.
• Hareket halindeki elektron, şu iki kuvvetin etkisi ile
yörüngesinde kalmaktadır:
• 1) Çekirdeğin çekme kuvveti
• 2) Dönme hareketi ile oluşan merkezkaç kuvveti
• Hareket halinde olması nedeniyle her yörünge üzerindeki
elektronlar belirli bir enerjiye sahiptir.
• Eğer herhangi bir yolla elektronlara, sahip olduğu enerjinin
üzerinde bir enerji uygulanırsa, ara yörüngedeki elektron bir
üst yörüngeye geçer.
• Valans elektrona uygulanan enerji ile de elektron atomu terk
eder.
• Yukarıda belirtildiği gibi valans elektronun serbest hale
geçmesi, o maddenin iletkenlik kazanması demektir.
Valans elektronlarına enerji veren etkenler:
•
•
•
•
•
1) Elektriksel etki
2) Isı etkisi
3) Işık etkisi
4) Elektronlar kanalıyla yapılan bombardıman etkisi
5) Manyetik etki
• Ancak, valans elektronları serbest hale geçirecek
enerji seviyeleri madde yapısına göre şöyle
değişmektedir:
İletkenler için düşük seviyeli bir enerji yeterlidir.
Yarı iletkenlerde oldukça fazla enerji gereklidir.
Yalıtkanlar için çok büyük enerji verilmelidir.
Enerji-Band Diyagramları
a) Yalıtkan
b) Yarıiletken
Bant-enerji diyagramları
c) İletken
Elektrik Yükü (Nötr ve İyon)
• Atomdaki proton ve elektron sayıları eşit olduğundan , atomun tümü elektriksel
olarak nötrdür..
• Nötr:
• İyon:
• + yüklü iyon: Dış etkilerle atomun son yörüngesinde bulunan elektronun biri
alınırsa elektriksel denge bozularak atom, artı yüklü iyon durumuna geçer.
• - yüklü iyon: Dengedeki bir atomun son yörüngesine bir elektron girecek olursa
atom eksi yüklü iyon durumuna geçer.
Elektrik Yükü (Nötr ve İyon)
Atomlar Arası Bağlar
• Metaller ile ametaller arasında metallerin elektron
vermesi ametallerin elektron almasıyla oluşan
bağlanmadır.
• Metaller elektron vererek (+) değerlik, ametaller
elektron alarak (–) değerlik alırlar. Bu şekilde oluşan
(+) ve (–) yükler birbirini büyük bir kuvvetle çekerler.
Bu çekim iyonik bağın oluşumuna sebep olur. Onun
için iyonik bağlı bileşikleri ayrıştırmak zordur.
Elektron aktarımıyla oluşan bileşiklerde, kaybedilen
ve kazanılan elektron sayıları eşit olmalıdır.
İyonik katılar belirli bir kristal yapı oluştururlar.
İyonik bağlı bileşikler oda sıcaklığında katı halde
bulunurlar.
İyonik bileşikler katı halde elektriği iletmez. Sıvı halde
ve çözeltileri elektriği iletir.
İki atom arasında, bir veya
daha fazla elektronun
paylaşılmasıyla karakterize
edilen kimyasal bağın bir
tanımıdır.
Genellikle bağ, ortaya çıkan
molekülü bir arada tutan
ortak çekim gücü olarak
tanımlanabilir.
Paylaşılan elektron ya da
elektronlar, her iki çekirdek
etrafında dolanacaklar, iki
çekirdek arasındaki bölgede
daha uzun süre bulundukları
için bu bölgede (-) yüklü bir
alan yaratacaklardır.
Bu alan, her iki çekirdeğe bir
çekme kuvveti uygulayarak bir
bağ yaratır.
Kovalent bağ, söz konusu
atomların dış yörüngelerinin
dolması ile meydana gelir.
Örnek: Na, Cu gibi metaller metalik bağlar oluştururlar.
Metalik bağ iyi elektrik iletkenliği
sağlar. Uygulanan bir voltaj (gerilim)
etkisi altında, valans elektronları
hareket eder, devre tamamlanırsa
akıma neden olur.