ÜNİTE: CÜMLENİN ÖĞELERİ KONU: Özne, Yüklem, Nesne

ÜNİTE:
KONU:
CÜMLENİN ÖĞELERİ
Özne, Yüklem, Nesne
ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ
1.
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi yargı bildiren öge değildir?
B) Bütün bildiğim bu kadardı.
D) Buruk bir sevinçti içimde kalan.
A) Yaptığın hiç de güzel değildi.
C) Küçük çocuğun gözleri ışıl ışıldı.
Çözüm:
Bir yargı anlatan söze “cümle” denir. “Yargı” sözcüğüyle “iş, hareket, oluş, davranış, duygu, düşünce”
anlatılmak istenmiştir. Bunlardan herhangi birini anlatabilmek için eylem bildiren bir sözcüğe gerek vardır.
Dolayısıyla sözün yargı bildirmesinde temel görev fiillere düşer. Cümleyi oluşturan öteki sözcükler onun
bildirdiği yargıyı türlü yönlerden tamamlama, açıklama görevi yapar.
Geldim. (Burada yargı tek sözcükle ortaya konmuştur.)
Akşam geldim. (Cümlede yapılan eylem, eylemin zamanı ve eylemi yapan bildirilmiştir.)
Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim.
A, B ve C’de “güzel değildi, bu kadardı, ışıl ışıldı” sözleri yüklem olduğu için cümlelerin yargılarını bildirir.
D’de ise “buruk bir sevinçti” sıfat tamlaması cümlenin yüklemidir. Bu nedenle “içimde” sözcüğü yargı bildiren
öge, dolayısıyla yüklem değildir.
2.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi özne ve yüklemden oluşmuştur?
A) Yavaşça pencereyi açtım.
C) Evin içindeki eşyalarım yok olmuştu.
B) Hangi ana yardım etmez oğluna?
D) Ben verilen tüm görevleri yaptım.
Çözüm:
Bir düşüncenin sözle ya da yazıyla anlatılabilmesi için en az iki öge gerekir. Bunlardan biri kendisinden söz
edilen, öteki de sözü geçenin ne olduğunu ya da ne yaptığını bildirendir.
Sözü edilen kişi ya da varlık öznedir. Öznenin ne olduğunu ya da ne yaptığını bildiren öge de yüklemdir.
Bu iki temel öge olmadan cümle kurulamaz, yargı bildirilemez.
Sözcüklerin cümledeki görev adına “öge” denir.
CÜMLENİN ÖGELERİ
Temel Ögeler
Yüklem
Yardımcı Ögeler
Özne
Nesne
Belirtili Nesne
Dolaylı Tümleç
Zarf Tümleci
Belirtisiz Nesne
Baban yarın seni sınava götürecek.
Özne Zarf t. B.li n. Dolaylı t. Yüklem
Yüklem: Cümlede iş, oluş kısaca yargı bildiren ad ya da eylem sözcüklerinden oluşan en önemli ögedir.
Diğer ögeler yükleme yöneltilen sorularla bulunur. Bütün sözcük türleri tamlamalar, ikilemeler ve deyimler
yüklem olabilir.
İLKÖĞRETİM 8
58
TÜRKÇE
Özne: Eylemi gerçekleştiren ya da yargıya konu olan ögedir. Yükleme yöneltilen “kim” ve “ne” soruları özneyi
bulmamızı sağlar.
Şehri akşam üstü sis basmıştı.
Özne Yüklem
Erol para kazanmak istiyordu.
Özne
Yüklem
Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim:
Annem yavaşça pencereyi açtı.
Özne
Yüklem
Hangi ana yardım etmez oğluna?
Özne
Yüklem
Ben verilen tüm ödevleri yaptım.
Özne
Nesne
Yüklem
Evin içindeki eşyalarım yok olmuştu.
Özne
Yüklem
Görüldüğü gibi C seçeneğindeki cümle sadece özne ve yüklemden oluşmuştur.
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi sıfat tamlamasıdır?
A) Aldığım karpuzun ağırlığı üç kiloydu.
C) Gördüğün kadın komşumuzdu.
B) Geçen yıl bu zamanlar tatil köyündeydik
D) Babam, öğretmendi.
Çözüm:
Bütün sözcük türleri, söz öbekleri yüklem olabilir.
a) Çekimli eylemler yüklem olur:
Sabaha kadar çalıştı. Çalıştı → (Fiil+ kip eki + kişi eki) Çekimli fiil
Yüklem
b) Sıfatlar, sıfat tamlamaları ek fiil alarak yüklem olur:
Havalar çok sıcaktı. (sıcak(idi)) → (İsim ve isim soylu sözcükler+ek fiil) yüklem
Yüklem
c) Zamirler ek fiil alarak yüklem olur:
Benim en iyi öğrencim sensin.
Yüklem
d) İsimler, isim tamlamaları ek fiil alarak yüklem olur:
Elindeki sanat eseridir.
Yüklem
e) İkilemeler ek fiil alarak yüklem olur:
Erikler yeşil yeşildi.
Yüklem
Şimdi seçenekleri inceleyelim:
Geçen yıl bu zamanlar tatil köyündeydik. (B.siz isim tamlaması ek-fiil alarak yüklem olmuştur.)
Yüklem
Gördüğün kadın komşumuzdu. (İsim, ek-fiil alarak yüklem olmuştur.)
Yüklem
TÜRKÇE
59
İLKÖĞRETİM 8
Babam, öğretmendi. (İsim, ek-fiil alarak yüklem olmuştur.)
Yüklem
Aldığım karpuzun ağırlığı üç kiloydu. (Sıfat tamlaması, ek-fiil alarak cümlenin yüklemi olmuştur.)
Yüklem
Yanıt, A’dir.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “gizli özne” kullanılmıştır?
A) Konser çok güzeldi.
C) Herkes kağıdıyla ilgilensin.
B) Elmaları nereden aldın?
D) Aniden yağmur başladı.
Çözüm:
Özneler iki çeşittir: a) Gerçek özne , b) Sözde özne
Gerçek özne: Yüklemde bildirilen eylemi gerçekleştiren ya da yargıyı üstlenen öznedir. Gerçek özne eğer
cümlede doğrudan yer almazsa, biz özneyi eylemin aldığı kişi eklerinden çıkarırsak buna “gizli özne” denir.
Ali okula gitmedi. (Gerçek Özne)
Özne
Yüklem
Otobüse bindim. (Gizli Özne) → Ben otobüse bindim.
Yüklem
Bu cümlede özne, sözcük olarak yer almamıştır ama biz yüklemin çekimlenişinden, yani yüklemin aldığı
şahıs ekinden, eylemin I.tekil şahıs tarafından yapıldığını anlarız.
Şimdi seçenekleri inceleyelim:
Konser çok güzeldi. (Gerçek özne)
Özne
Yüklem
Herkes kağıdıyla ilgilensin. (Gerçek özne)
Özne
Yüklem
Aniden yağmur başladı.
Özne Yüklem
Elmaları nereden aldın? Gizli Özne → Sen Elmaları nerden aldın?
Yüklem
UYARI: Gizli özne de gerçek özne sayılır; çünkü yükleme yönelttiğimiz özne sorularına cevap alırız.
5.
“Sinema” sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde sözde özne görevinde kullanılmıştır?
A) Sinema insanları eğlendirir, mutlu eder.
C) Sinema, insanları eğlendirdiği için sevilir.
B) Sinema toplum için son derece önemlidir.
D) Sinema eğitim araçlarından biridir.
Çözüm:
Sözde özne: Yüklemin bildirdiği işi gerçekte yapmayan; fakat yapıyormuş gibi görünen öznedir.
Kimi fiiller aldıkları ekler nedeniyle eylemin kimin tarafından yapıldığını bildirmez. Yani özneyi buldurmaya
yönelik yükleme sorduğumuz “kim ve ne” sorularına cevap alamayız dolayısıyla cümlede gerçek özne yoktur.
Böyle durumlarda nesne öznenin görevini üstlenir ve sözde özne diye adlandırılır.
İLKÖĞRETİM 8
60
TÜRKÇE
Çamaşırlar yıkanıyor.
Yüklem
Nesne
Sözde özne
“yıkanıyor” yüklemine, özneyi buldurmaya yarayan “yıkanan ne?” sorusunu sorduğumuz zaman “çamaşırlar”
cevabını alıyoruz. Fakat yıkayan kim, belli değil. Çamaşırlar nesne iken cümlede özne yerine geçmiş ve
görünüşte özne olmuştur. Bu özelliğe sahip ögelere “sözde özne” denir.
Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim.
-Sinema insanları eğlendirir, mutlu eder.
Özne
Yüklem
Yüklem
-Sinema toplum için son derece önemlidir.
Özne
Yüklem
-Sinema eğitim araçlarında biridir.
Özne
Yüklem
-Sinema, insanları eğlendirdiği için sevilir.
Nesne
Yüklem
Sözde özne
Sinema bu cümlede ilk bakışta özne gibi görünmektedir;ancak sevme işini yapan varlık cümlede yoktur.
Sevilen ne? Sinema
Seven kim? Yanıt yoktur, bu nedenle sinema sözde öznedir.
6.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtisiz nesne kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
İlk kez otuz yedi yıl önce görmüştüm onu.
Gel de sarmaşıkların aşkını gör.
Arkadaşların daha irice olanları bize ağabeylik yapıyordu.
Çevre kirliliği sağlığımızı tehdit ediyor.
Çözüm:
Öznenin yaptığı eylemden etkilenen söz ya da söz öbeğine “nesne” denir.
Nesne iki çeşittir: a) Belirtisiz nesne
b) Belirtili nesne
Belirtisiz nesne: Daima yalın hâlde bulunur. Yükleme “Ne?”, sorusu sorulduğunda alınan yanıt olur.
Müzik dinliyordum. (Ne dinliyordum?) → (Gizli özne: Ben)
B.siz. n Yüklem
Şimdi seçenekleri inceleyelim:
İlk kez otuz yedi yıl önce görmüştüm onu. (Gizli Özne: Ben) (Kimi gördüm?)
Yüklem B.li n.
Gel de sarmaşıkların aşkını gör. (Gizli özne: Sen) → (Neyi gör)
B.li n.
Yüklem
Çevre kirliliği sağlığımızı tehdit ediyor. (Neyi tehdit ediyor?)
Özne
B.li nesne Yüklem
Arkadaşların daha irice olanları bize ağabeylik yapıyordu. (Ne yapıyordu?)
Özne
B.siz n.
Yüklem
UYARI: “Ne?” sorusu hem belirtisiz nesneyi hem de insan dışı varlık olan özneyi bulmak için sorulur.
Çantanda duran ne? Kitap
Kitap yazmış. (Gizli özne: O) (Ne yazmış?)
Kitap çantada duruyor.
Özne
Yüklem
Özne
B.siz n. Yüklem
7.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili nesne kullanılmıştır?
TÜRKÇE
61
İLKÖĞRETİM 8
A) Arabası, kırmızı ve yeniydi.
C) Yaptığım yemeği iştahla yedi.
B) Ona olan sevgisi, sonsuzdu.
D) Tırnaklarına, kırmızı oje sürdü.
Çözüm:
Belirtili nesne: “-i” hâlinde bulunur. Yükleme “neyi”, “kimi” soruları sorulduğunda belirtili nesne bulunur.
Akşam bahsettiğin diziyi seyrettim. (Gizli özne: Ben)
B.li n.
Yüklem
Dün seni aradık. (Gizli özne: Biz) →
B.li n. Yüklem
(Ben neyi seyrettim?)
Diziyi : B.li. n.
(Biz kimi aradık?)
Seni: B.li. n.
Şimdi seçenekleri inceleyelim:
-Arabası, kırmızı ve yeniydi. (Kırmızı ve yeni olan ne?)
Özne
Yüklem
-Ona olan sevgisi sonsuzdu. (Sonsuz olan ne?)
Özne
Yüklem
-Yaptığım yemeği iştahla yedi. (Gizli özne: O) → (Neyi yedi?)
B.li nesne
Yüklem
-Tırnaklarına kırmızı oje sürdü. (Gizli özne: O) → (Ne sürdü?)
B.siz n. Yüklem
8.
Her başarı, her rahatlık, her zenginlik veya ün; bir çalışmanın, hazırlanmanın, yetişmenin, birikimin
sonucudur.
Bu cümlede öge sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
özne – nesne – yüklem
özne – dolaylı tümleç – yüklem
özne – zarf tümleci – yüklem
özne – yüklem
Çözüm:
Cümlenin ögelerini bulalım:
Her başarı,her rahatlık,her zenginlik veya ün; bir çalışmanın, hazırlanmanın, yetişmenin, birikimin sonucudur.
Özne
Yüklem
Birden fazla tamlayanı olan belirtili isim tamlaması ek-fiil alarak yüklem olmuştur.
“Çalışmanın, hazırlanmanın, yetişmesinin, birikimin sonucu ne?” sorusunu sorduğumuzda özneyi buluruz.
İLKÖĞRETİM 8
62
TÜRKÇE
1.
A)
B)
C)
D)
2.
6.
Arkadaşın ne okuyor?
Kapıyı kim çaldı?
Akşama kime gidelim?
Sabaha kadar mı bekledin?
7.
Sevinçten uçuyorum.
Bu fırsatı kaçırmak istemiyor.
Nasıl buldun çalışmamızı?
Herkes tarafından sevilen biriydi.
Olayı ballandıra ballandıra anlattı.
Kitabı fırlatıp okula gitti.
Bu yıl hukuk fakültesini kazandı.
O, mavi gözlü bir devdi.
İLKÖĞRETİM 8
Vapur sallanarak iskeleye yanaştı.
Şimdi hepiniz beni dinleyin.
Allah ona bir kız çocuğu vermişti.
Kısa sürede oturmasını, kalkmasını
öğrenmiş.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem
türce ötekilerinden farklıdır?
A)
B)
C)
D)
63
Eşyalarını sınıfta unutmuş.
Yaşadıklarını bir bir anlattı.
Kendini öve öve bitiremedi.
Deneyimlerini, birikimlerini bizimle
paylaştı.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
yoktur?
A)
B)
C)
D)
8.
Olayı siz de onlar da yaşadınız.
Kitabını da kalemini de evde unutmuş.
Ayşen de Ali de sınıfta kalmış.
Pazartesi de salı da gelmedi.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden
fazla nesne vardır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yalnızca
özne ve yüklemden oluşmuştur?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-de”
bağlacı nesneleri birbirine bağlamaktadır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerden hangisi
bütünüyle yüklemden oluşmuştur?
A)
B)
C)
D)
4.
Kalemini bulunca çok sevindi.
Yarın arkadaşımla buluşacağız.
Otobüs iki saat sonra kalkacak.
Eşyalar yeni binaya taşınıyor.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru,
özneyi buldurmaya yöneliktir?
A)
B)
C)
D)
3.
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde
özne kullanılmıştır?
Ninem ekmek almaya gönderdi beni.
Büyük adam olacaktım, yemin etmiştim.
Bu hikâyede yazarın dili özenli ve arıdır.
Bir şey soran gözlerle bana baktı.
TÜRKÇE
9.
A)
B)
C)
D)
10.
13.
Aşağıdaki sorulardan hangisinin cevabı
öznedir?
Kardeşin ne yapıyor?
Geçen gün ne aldın?
Kim telefon etti?
Ne zaman gideceksin?
A) Kitap, hayata anlam katar.
B) Kitaplar kolilere yerleştirilmişti.
C) Kitap, insanları geliştirir, birbirine
yakınlaştırır.
D) Kitaplar masada duruyor.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yalnız özne
ve yüklemden oluşmuştur?
14.
A) O yazarın bilinçli bir okur kitlesi vardı.
B) Tahir Usta, oğlunun ardından sevgiyle
baktı.
C) Kara sevdaya tutulmuştu yine.
D) Mis gibi kahve çok güzel koktu.
11.
15.
Aşağıdaki sorulardan hangisi özneyi
buldurmaya yöneliktir?
16.
Kirli, uzun tırnakları vardı çocuğun.
Bazen her şeyi bırakıp gitmek istiyorum.
Geçerken bir uğrayayım dedim.
Çalışkan, ne istediğini bilen bir
öğrenciydi.
İLKÖĞRETİM 8
Atilla İlhan’nın şiir kitabını aldım.
Test kitapları şu aralar çok satılıyor.
Bu hafta Milli Edebiyat Dönemini işledik.
Dedemin duvar saatini yıllarca sakladım.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
açıklayıcısıyla birlikte verilmiştir?
A) Arkadaşlarımı, en sevdiğim insanları,
özlemiştim.
B) Öğrencilerin ikisi, en arkada oturanlar,
çok konuşuyor.
C) Pınar’dan, en yakınımdan, ayrıldım.
D) Yaz başında, hazirana doğru, gelirim.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi bütünüyle
yüklemden oluşmuştur?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ad
tamlaması nesne görevinde değildir?
A)
B)
C)
D)
A) Bu yeni romanınızda neyi konu
edindiniz?
B) Bu yazıyı Zeynep mi yazmış?
C) Bir kez olsun beni dinlemeyecek misin?
D) Burada olduğumu kimden öğrendin?
12.
“Kitap” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin
hangisinde sözde özne görevinde
kullanılmıştır?
Aşağıdaki sorulardan hangisi nesneyi
buldurmaya yöneliktir?
A)
B)
C)
D)
64
Sana nasıl ulaşabilirim?
Akşam ne izlediniz?
Bu mektubu kim bıraktı?
Sütçü yarında gelir mi?
TÜRKÇE
17.
A)
B)
C)
D)
18.
22.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde
özne yoktur?
Arabalar yolun kenarından çekildi.
Uykusu gelince odasına çekildi.
Kimin ne dediği anlaşılmadı.
Konuklara yöresel yemekler ikram edildi.
A) Tahta masa üstüne ağırlık konunca
kırıldı.
B) Tahta masa iyice silinsin.
C) Bu evde en eski eşya tahta masaydı.
D) Tahta masa beğendim mağazada.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem
isim tamlamasından oluşmuştur?
A)
B)
C)
D)
Her yıl bizi ziyaret ederdi.
İstediğim tek şey onun iyiliğiydi.
Herkes bu festivali izledi.
Günlerce ağlayıp yas tuttu.
23.
19.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
yoktur?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
cümlede yazılmamıştır?
A)
B)
C)
D)
21.
TÜRKÇE
A)
B)
C)
D)
Bu çocuklar onun tek varlığıydı.
Çok inatlaşarak kalbimi kırdı.
Filmlerin çoğu burada çekiliyor.
Dolaptaki kazak sarı renkliydi.
1.
2.
3.
4.
Futbolcular teker teker sahaya çıkıyor.
Yeni eğitim öğretim yılına başlandı.
Elinde avucunda ne varsa sattı.
Duvarlar bu yıl boyandı.
Yukarıdaki hangi iki cümlenin öznesi
sözde öznedir?
Sen duygularını gizlemelisin.
Ona, kemençe çalmayı ben öğrettim.
Kapımı bir kere bile çalmadın.
Kadınlar, kendi aralarında okumayı
öğreniyorlar.
A) 1-2
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
yüklemin altı yanlış çizilmiştir?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem
sıfat tamlamasıdır?
Köye vardığında hava kararmıştı.
Her zaman seni arıyor.
Kalbinin sesini dinlemelisin.
Akşam size gelmeyi düşünüyorum.
24.
20.
“Tahta masa” sözü aşağıdaki cümlelerin
hangisinde belirtisiz nesne görevinde
kullanılmıştır?
25.
Her dosyaya tek tek göz attı.
Kim bilir adam ne kadar üzüldü.
Sabırlı davranırasan sen kazanırsın.
Bu evi almak tek isteğiydi.
C) 2-4
D) 1-4
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
çeşidi bakımından farklıdır?
A)
B)
C)
D)
65
B) 2-3
Her yıl yolları onarıyorlar.
Sınıfını geçince bisiklet aldılar.
Bu çocuk ödevlerini yapmıyor.
Sana bu mektubu yolladı.
İLKÖĞRETİM 8
ÜNİTE:
KONU:
CÜMLENİN ÖGELERİ
Zarf Tümleci, Dolaylı Tümleç, Vurgu, Ara Söz
ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Yapacağım başka bir şey yoktu.
Annenin gözyaşları, çocuğun yüzüne damlıyordu.
Doğduğum gün, duyduğum en sıcak söz anneydi.
Dün akşam yağan kar, yolu kapatmış.
Çözüm:
DOLAYLI TÜMLEÇ : Cümlede yüklemin anlamını yer, yön bakımından tamamlayan sözcük veya sözcük
gruplarıdır. Dolaylı tümleçler, ismin –e, -de, - den durumlarında bulunur.Yönelme, bulunma ve çıkma
halindeki dolaylı tümleçler, eylemin nerede başladığını, nereye yöneldiğini ve nerede olduğunu gösteren
sözcükler veya sözcük öbekleridir. Dolaylı tümlecin bulunması için yükleme kim,ne, sorularının -e,-de,-den
hâl eklerinin getirilmiş hali sorulmalıdır.
Yükleme sorulan “Nereye? Neye? Nerede? Nereden? Kimde? Kime? Kimden?” gibi sorulara dolaylı tümleç
cevap verir.
- Yeni bir eve
D.T.
yerleşti. (Gizli özne:O)
yüklem
- Davulun sesi uzaktan hoş gelir.
D.T.
yüklem
(Nerden gelir?)
uzaktan: D.T.
Şimdi seçenekleri inceleyelim.
- Yapacağım başka bir şey yoktu.
Özne
yüklem
- Doğduğum gün duyduğum en sıcak söz anneydi.
yüklem
Dün akşam yağan kar, yolu kapatmış.
Özne
B.li N.
yüklem
- Annenin gözyaşları, çocuğun yüzüne
Özne
D.T.
2.
damlıyordu.
yüklem
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklemden önce gelen ögelerin tümü dolaylı tümleç grubunu
oluşturmuştur?
A)
B)
C)
D)
Balkondan olayları izledik.
Çifte standartlı davrananlardan nefret ederim.
Bu genç orta öğrenimini İstanbul’da tamamlamış.
Anlattıklarına somut bir örnek verir misin?
Çözüm:
Dolaylı tümlece ait bilgilerimizle seçenekleri inceleyelim:
A’da Balkondan
D.T.
B’de Bu genç
TÜRKÇE
olayları
B.li N.
orta öğrenimini
izledik.
yüklem
(Gizli özne: biz)
İstanbul’da
tamamlamış.
66
İLKÖĞRETİM 8
Özne
B.li N.
D.T.
yüklem
C’de Anlattıklarına somut bir örnek verir misin? (Gizli Ö: Sen)
D.T.
B.siz N.
yüklem
nefret ederim. (Gizli Ö: Ben)
yüklem
D’de Çifte standartlı davrananlardan
D.T.
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci yoktur?
A) Bu testi kolayca çözdüm.
C) Televizyon izlerken uyuyakalmış.
B) Çalışmadan hiçbir şey üretilemez.
D) İlerde, güzel bir kafe var.
Çözüm:
Yüklemi zaman, yer, yön, durum, nitelik, soru gibi özellikler yönünden tamamlayan söz ya da söz öbeklerine
“zarf tümleci” denir. Zarf tümlecini bulmak için yükleme şu sorular sorulur : Ne zaman ? Nasıl ? Ne kadar ?
Neden ? Niçin ? Niye ? Nereye?
Zarf türündeki tüm sözcükler zarf tümleci olarak kullanılır.
(Ne zaman?)
- Bayramda köye gittim.
Z.T.
yüklem
- Beni
içten
Z.T.
severdi.
yüklem
(Nasıl?)
konuştu.
- Biraz sıkıştırınca az çok
Z.T.
yüklem
- Ali şimdi
Z.T.
dışarı
Z.T.
çıktı.
yüklem
Şimdi seçenekleri inceleyelim:
- Bu testi kolayca çözdüm.
Z.T.
yüklem
- Çalışmadan hiçbir şey üretilemez.
Z.T.
yüklem
- Televizyon izlerken
Z.T.
- İleride,
D.T.
(Ne zaman?)
(Ne zaman?) (Nereye?)
(Nasıl?)
(Nasıl?)
uyuya kalmış. (Ne zaman?)
yük.
güzel bir kafe
özne
var.
yüklem
Görüldüğü gibi D’ de zarf tümleci yoktur.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci kullanılmıştır?
A) Biraz ileriye git, sıkıldım.
C) Genç bir kız içeri girdi.
B) Yukarılar karanlık, gitmeyelim.
D) Dışarıdan ürkütücü sesler geliyor.
Çözüm:
Yer, yön bildiren “aşağı, yukarı, dışarı, içeri, ileri, geri” gibi sözcükler doğrudan yüklemle ilgili olarak ve durum
eki, çoğul eki gibi bir çekim eki almadan kullandığında zarf tümleci olur. Yükleme sorulan “Nereye” sorusuna
yanıt verir. Nereye sorusu hem zarf tümlecine hem dolaylı tümlece yanıt veren sorudur.Bu yer yön gösteren
sözcükler yalın haldeyse zarf tümleci, hâl eki almışsa dolaylı tümleçtir.
TÜRKÇE
67
İLKÖĞRETİM 8
İçeri gel. İçeride bekle.
Z.T.
D.T.
Şimdi seçenekleri inceleyelim.
- Biraz ileriye git, daraldım.
D.T.
yüklem yüklem
- Yukarılar
özne
karanlık,
yüklem
gitmeyelim.
yüklem
- Dışarıdan ürkütücü sesler geliyor.
D.T.
yüklem
- Genç bir kız içeri girdi.
Z.T. yüklem
C’ de yer, yön bildiren sözcük durum eki, çekim eki almadan kullanıldığından zarf tümleci olmuştur.
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ara söz nesnenin açıklayıcısıdır?
A)
B)
C)
D)
Buket Uzuner’in kitabını, Kumral Ada Mavi Tuna’yı okumuş.
Gülşen, canım ablam, görkemli bir düğünle evlendi.
İçeriye, elinde odunlarla girdi.
Telefonu öfkeyle yüzüme kapattı.
Çözüm:
Tek başına kullanılmayan, ancak bir cümlenin anlamını tamamlayan yargısız anlatımlara “ara söz” diyoruz.
Ara sözler genellikle açıklayıcı niteliktedir. Özne, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümlecinin açıklayıcısı olabilir.
Ara söz
- Dışarıdan, evin bahçesinden, sesler geliyor.
d.T.
özne
y.
(Ara söz dolaylı tümlecin açıklayıcısıdır. )
Ara söz
- Eda’yı, sınıfa yeni gelen öğrenciyi, daha önceden tanıyorum.
nesne
yüklem
Ara söz, Belirtili nesnenin açıklayıcısıdır.
Seçenekleri inceleyelim:
(Gizli özne : Ben)
- Gülşen, canım ablam, görkemli bir düğünle evlendi.
yüklem
özne
ara söz
ara söz öznenin açıklayıcısı
- Buket Uzuner’in kitabını, Kumral Ada Mavi Tuna’yı, okumuş.
B.li N.
ara söz
yüklem
Ara söz nesnenin açıklayıcısıdır
C ve D’de ara söz kullanılmamıştır.
6.
Aşağıdakilerin hangisinde cümlenin ögesi olmayan bir ara söz vardır?
A)
B)
C)
D)
1980, doğduğum yıl, o şehri terk etmiş.
Eskişehir’e, üniversiteyi okuduğum şehre, tekrar geldim.
Ailenin içinde bulunduğu durum, ki Allah beterinden saklasın, oldukça üzücüydü.
Herman Hesse, Sidarta’nın yazarı, ülkemizde pek tanınmıyor.
İLKÖĞRETİM 8
68
TÜRKÇE
Çözüm:
Seçenekleri inceleyelim:
- 1980, doğduğum yıl, o şehri terk etmiş.
arasöz
o
yüklem
Ara söz zarf tümlecinin açıklayıcısıdır. Bu nedenle zarf tümleci görevindedir.
- Eskişehir’e, üniversiteyi okuduğum şehre, tekrar geldim.
arasöz
yüklem
Ara söz dolaylı tümlecin açıklayıcısıdır ve dolaylı tümleç görevindedir.
- Herman Hesse, Sidorta’nın yazarı, ülkemizde pek tanınmıyor.
arasöz
yüklem
Ara söz öznenin açıklayıcısı ve özne görevindedir.
- Ailenin içinde bulunduğu durum, ki Allah beterinden saklasın, oldukça üzücüydü.
ara söz
yüklem
A, B ve D seçeneklerindeki ara sözler tek başına yargı bildirmezler ve bu nedenle bu ögenin açıklayıcısıdırlar. Ama C’ deki ara söz tek başına yargı bildirir. Bu yüzden bir ögenin açıklayıcısı değildir.
7.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde vurgulanan öge diğerlerinden farklıdır?
A)
B)
C)
D)
Şiir duyguyla yazılır.
Okullarda bilimin vardığı sonuçları öğretiyoruz.
İstanbul’a önümüzdeki hafta gidiyoruz.
Daha güzel bir dünya için çalışıyoruz.
Çözüm:
Cümlede vurgu, önemsenen, önemi öne çıkarılan sözcük ya da sözcük öbeginin üzerindedir. Fiil (eylem)
cümlelerinde vurgu, yüklemin hemen önündeki sözcüklerdir. Vurgulanmak istenen öge yükleme yaklaştırılır.
Devrik cümlelerde yüklem başta ise vurgu yüklemdedir.
Ablam dün İzmir’den geldi. Vurgulanan öge dolaylı tümleçtir.
d.t.
yüklem
İzmir’den dün ablam geldi. Vurgulanan öge öznedir.
özne yüklem
Ablam İzmir’den dün geldi. Vurgulanan zarf tümlecidir.
z.t.
Şimdi seçenekleri inceleyelim.
- Şiir duyguyla yazılır.
özne z.t.
yüklem
- İstanbul’a önümüzdeki hafta
zarf t.
- Daha güzel bir dünya için
z.t..
gidiyoruz.
yüklem
çalışıyoruz.
yüklem
- Okullarda bilimin vardığı sonuçları öğretiyoruz.
d.t.
B.li
yüklem
TÜRKÇE
69
İLKÖĞRETİM 8
A, C ve D’ de yüklemden önce gelen öge zarf tümlecidir. Yani zarf tümleci vurgulanmıştır. B’ de ise
yüklemden önce nesne geldiğinden vurgulanan nesnedir.
8.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde vurgu yüklem üzerindedir?
A)
B)
C)
D)
Gece gündüz yol aldık.
Annem tatlı sesiyle ninniler mırıldandı.
Kuşların cıvıltısı doldurdu bahçeyi.
O, şiirin kendi başına akan sularından biriydi.
Çözüm:
İsim cümlelerinde vurgu, yüklem üzerindedir.
- Dünyamı güzelleştiren sensin
yüklem Zamir cümlenin yüklemi olmuştur, dolayısıyla vurgu yüklem üzerindedir.
- Daha deniz görmemiş bir çoban çocuğuyum.
yüklem
(Sıfat tamlaması ek fiil alarak cümlenin yüklemi
olmuş, dolayısıyla vurgu yüklem üzerindedir.
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da “yol aldık” B’ de “mırıldanma” C’ de “doldurdu” sözcükleri çekimli fiil olduğundan cümle fiil cümlesidir ve
yüklemden önceki öge vurguludur.
D’ de ise yüklem tamlama şeklinde bir söz öbegidir. Cümle isim cümlesidir. Bu nedenle vurgulanan öge
yüklemdir.
O,şiirin kendi başına akan sularından biriydi.
yüklem
İLKÖĞRETİM 8
70
TÜRKÇE
1.
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde
dolaylı tümleç yoktur?
5.
A) Oturduğu yerde düş görüyordu sanki.
B) Kentin geniş caddelerinin birinde
yürüyordum.
C) Sazlı bataklıktan kurbağa sesleri
geliyordu.
D) Hızla geçen otomobil, hepimizi
ıslatmıştı.
A)
B)
C)
D)
6.
2.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru,
zarf tümlecini bulundurmaya yöneliktir?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci yoktur?
A) Bütün günü uyuyarak geçirdim.
B) Konuyu çok güzel özetledin.
C) Koşa koşa yanıma geldi.
D) Afedersiniz, sizi görmedim.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi dolaylı
tümleç, ad veya sıfat tamlaması değildir?
A) Sınava hangi kitaptan hazırlandın?
B) Okul gazetesinde öğrencilerimin güzel
yazıları var.
C) Gelirdim; ama Ahmet’in tepkisinden
korkuyorum.
D) Ödevini kütüphanede yapmalısın.
7.
Aşağıdakilerin hangisinde dolaylı tümleç
açıklayıcısı ile verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
3.
Ayşelere, en iyi arkadaşıma, gideceğim.
Gülizar, sesini duyurmaya, çalışıyordu.
Anlamsız birkaç şey söyledi.
Tam üç gün eve gelmedi.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci yoktur?
A) Yemek sona ererken ay çıkıyordu.
B) Onu arayabilecek gücü kendimde
bulamadım.
C) Hava kararmıştı, ışıkları yakmadan
sofraya oturduk.
D) Sessizce eğilip yanaklarımdan öptü.
4.
İstanbul’a neyle gideceksin?
Notlarını temize geçtin mi?
Yemekte ne vardı?
Toplantıya kimler katılacaktı?
8.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
vurgulanmıştır?
A)
B)
C)
D)
İki gün sonra okullar başlayacak.
Mektubunu okurken ağladım.
Onu görebilmek için İzmir’e gittik.
İşçiler, eylem kararı almış.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci vurgulanmıştır?
A) Kardeşim, içeride hoplaya zıplaya oyun
oynuyordu.
B) Hoplaya zıplaya içeride oyun oynuyordu
kardeşim.
C) Hoplaya zıplaya içeride kardeşim oyun
oynuyordu.
D) Oyun oynuyordu kardeşim içeride
hoplaya zıplaya.
TÜRKÇE
9.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci zaman anlamı vermektedir?
A) Yemyeşil ovaları hayranlıkla izledim.
B) Kimse akşam buradan ayrılmasın.
C) İşine gönülden bağlı olduğun için
başarılısın.
D) Armağanları tek tek açıyor.
71
İLKÖĞRETİM 8
10.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden
fazla dolaylı tümleç kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
11.
14.
A)
B)
C)
D)
Sitede oturanlara imrenerek baktı.
Kapıcıya haber verseydik.
Havaya birkaç el ateş ettiler.
Sana, bu mağazadan hediye aldım.
15.
Televizyonda bu adamı gördüm.
Köpek yavrusunu sepete koyduk.
Kapıyı iyice kapattın mı?
Sana bunu daha önce de söyledim.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ara söz
dolaylı tümlecin açıklayıcısıdır?
16.
17.
İLKÖĞRETİM 8
72
Bu örtüler buraya çok yakışmış.
Bütün çocuklarını dün akşam çağırdı.
Her öğrenci bu konuda sorunluydu.
Bu harada atlara iyi bakılıyor.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci belirtisiz isim tamlamasıdır?
A)
B)
C)
D)
Babam her zaman çalışırdı.
Işıklı bir yolda tek başına yürüdü.
Hüzünlendiği için ağladı.
Sabah erkenden buraya koşarak geldi.
Taksi şoförü arabayı hızlı sürüyor.
Sana her zaman, her konuda güvendim.
Adam çok şanssız olduğuna inanıyor.
Kapıda seni öğrenciler bekliyor.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
vurgulanan öge farklıdır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden
fazla zarf tümleci kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde vurgu
zarf tümlecindedir?
A)
B)
C)
D)
A) Başarıya ulaşmak,bunu çok istiyorum,
oldukça zordu.
B) Her yıl bizi,beni ve ailemi,davet eder.
C) Oraya, senle gittiğimiz yere, yalnız hiç
gitmedim.
D) Akşamlar, içimi huzur kaplayan
Zamanlar,sen gelirsin aklıma.
13.
Bizim kapıya gazete bırakmış.
Yalıya misafir olarak gittiler.
Her zaman ailesini kolladı.
Bu maçta çok gol atıldı.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde vurgu
nesnededir?
A)
B)
C)
D)
12.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
tümleç yoktur?
Hiçbir öğrenci bu saatte gelmez.
Akşam vakti nereye gidiyordun?
Sabahları erkenden kalkarım.
Tavukları iki günde bir beslerim.
TÜRKÇE
18.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
tümleç yoktur?
A)
B)
C)
D)
19.
22.
Sizin eviniz her zaman aydınlık.
Sahilde oturup yıldızlara baktık.
Her sene bu okula yatırım yapıyorlar.
Sana yeni haberlerim var.
Aşağıdaki hangi cümlede ara söz
öznenin açıklayıcısı olarak
kullanılmıştır?
A) Yaşlı kadın, bize kek ikram etti.
B) Yıllar, nasıl geçtiğini anlamadığım
zamanlar, saçlara ak olarak yansıyor.
C) Yardımcı hakem maçı durdurdu.
D) Gençlerimize, geleceğin beyinlerine,
güveniyoruz.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci sebep bildirmektedir?
A)
B)
C)
D)
Yıllar hızla akıp geçiyor.
Hepimiz akşam annemde toplanacağız.
Seni göremediğim için çıktım.
Her yıl düzenlenen bu festivale katıldık.
23.
“Yalnız yaşayan kadın sabah akşam
çocuklarını bekliyordu.”
cümlesinde hangi öge yoktur?
A)
B)
C)
D)
20.
“Akşam” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin
hangisinde zarf tümleci olarak
kullanılmamıştır?
A)
B)
C)
D)
21.
24.
Ödevlerimi her akşam düzenli yaparım.
Akşam çok güzel film var.
Sen bize olanları akşam anlatırsın.
Akşamı konu alan şiirler var.
TÜRKÇE
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci durum anlatmaktadır?
A) Sana her zaman ihtiyacım var.
B) Her duyduğumu eksiksiz anlattım.
C) Oyuncular yorgun olduğu için maç
kötüydü.
D) Babası yurt dışında yıllarca çalıştı.
“Kapı” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin
hangisinde dolaylı tümleç görevinde
kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
özne
zarf tümleci
nesne
dolaylı tümleç
25.
“Yapılan her sınavda birincilik alıyordu.”
cümlesinde hangi öge yoktur?
Çocuklar kapıyı kırmış.
Kapıya çok yaslandı.
Kapı, açık renge boyandı.
Kapıyı hızla kapattı.
A)
B)
C)
D)
73
dolaylı tümleç
nesne
zarf tümleci
yüklem
İLKÖĞRETİM 8
ÜNİTE:
KONU:
CÜMLE ÖGELERİ
Özne – Yüklem Uyumu
ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne yüklem uyumsuzluğu söz konusudur?
A)
B)
C)
D)
Bugün okula gelmeyeceğimi Ayşen de sen de biliyordun.
Bizim oralarda Hasan amca’yı herkes tanır.
İlgisizliğinden dolayı ona kızgınım.
Bütün çabalar senin içindi.
Çözüm:
Özne ile yüklemin kişi, teklik ve çokluk bakımından tutarlı oluşuna “özne yüklem uygunluğu” denir.
Özne-Yüklem Uygunluğu
Teklik-Çokluk Bak.Uyg.
Genel ilke; Özne tekilse,
yüklem de tekil, çoğulsa
yüklem de çoğul
olmalıdır.
Ancak uygulamalarda
bazı incelikler gözetilir.
Nicelik açısından özneyüklem uyumu aranırken
öznenin insan mı yoksa
insan dışı bir varlık mı
olduğuna bakılır.
Olumluluk-Olumsuzluk Bak.Uyg.
Özne olumlu ise yüklem
de olumlu, özne olumsuz
ise yüklem de olumsuz
olur.
Yüklem
Özne
Hiçbir, Kimse → Olumsuz
Herkes, Tümü→Olumlu
Kişi Bakımından Uyg.
Cümlede özne olan
kişiyle yüklemdeki kişi eki
arasında bir uygunluk
olması gerekir. Buna “kişi
eki bakımından özneyüklem uyumu” denir.
Kişi bakımından özne – yüklem uygunluğu:
a) Özne tekil kişi ise yüklemi de tekil olur.
Ablam, dışarı çıktı.
b) Cümlede birden fazla özne varsa, biri tekil ya da çoğul birinci kişi ise, yüklem çoğul birinci kişi olur.
Bunu ben de annem de çok istedik.
c) Öznede “siz” anlamı varsa, yüklem ikinci çoğul kişi olur.
-Sen ve o çok çalıştınız.
Şimdi seçenekleri inceleyelim:
A’da özne-yüklem uyumsuzluğu vardır.
Özne; 2.tekil ve 3.tekil kişilerden oluşuyorsa yüklem 2.çoğul olur.
Örneğin; Sen ve kardeşin dışarı çıkmayacaksınız.
Cümle “Bugün okula gelmeyeceğimi Ayşen de sen de biliyordunuz.” şeklinde olmalıydı.
2.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne-yüklem uyumsuzluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
Söz konusu yazımdaki düşüncelerimi paylaşıyordu.
Sınavı kazanmasına annem de ben de çok sevindim.
Her bilimsel araştırma öncekilerin bir eksikliğini giderir.
İnsan ancak çevresiyle birlikte mutlu olabilir.
İLKÖĞRETİM 8
74
TÜRKÇE
Çözüm:
Cümlede birden çok özne bulunuyorsa ve bunlardan biri tekil ya da çoğul birinci kişiyse, yüklem birinci çoğul
kişi ekini alır.
Örneğin:
-Ben, sen ve Emre sinemaya birlikte gideceğiz.
Seçenekler incelendiğinde B’de özne-yüklem uyumsuzluğu görülür:
“Sınavı kazanmasına annem de ben de çok sevindik.” şeklinde olmalıydı.
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne – yüklem uyumsuzluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
Siz ve onlar birlikte gelirsiniz.
Nasılsınız öğretmenim?
Beş altı öğrenci, anlattığım konuyu yine anlamamışlardı.
Bütün gün dışarıdaydı.
Çözüm:
Tekillik-çoğulluk açısından özne-yüklem uygunluğunda şu kurallar gözetilir:
a) Özne tekil insansa, yüklem de tekil, çoğul insansa, yüklem de çoğul olur.
Ben seni aramıştım.
Çocuklar oyun oynuyorlar.
b) Özne birden çok insansa ve sayı sıfatlarıyla, belgisiz sıfatla, belgisiz zamirle belirtilmişse, yüklem tekil olur.
Beş kişi tartışıyordu.
c) Özne cansız varlık, bitki ya da kavramsa tekil de olsa çoğul da olsa yüklem tekil olur.
Ağaçlar çiçek açtı.
Köpekler uzun uzun havladı.
d) Bitki, cansızlar ve hayvanlar kişileştirilirse yüklem çoğul kullanılabilir. Bunun dışında tekil olur.
Hayvanlar hep bir ağızdan bağrıştılar. (Kişileştirme yapılmış.)
e) Saygı, incelik göstermek amacıyla söz söyleyen ya da kendisinden söz edilen tekil de olsa yüklem ikinci,
üçüncü çoğul olur.
-Sayın bakanımız fenalaştılar.
Şimdi seçenekleri inceleyelim:
Öznede “siz” anlamı varsa yüklem ikinci çoğul kişi olur, demiştik. A’da böyle bir kullanım var.
B’de saygı amacıyla yüklem ikinci çoğul olmuştur.
Özne birden çok insansa ve sayı sıfatlarıyla belirtilmişse yüklem tekil olur. Bu nedenle C’deki cümle “Beş altı
öğrenci anlattığım konuyu yine anlamamıştı” olmalıydı.
TÜRKÇE
75
İLKÖĞRETİM 8
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne-yüklem uyumsuzluğu yoktur?
A)
B)
C)
D)
Kuşlar ötüşüyordu.
Kollarım çok kötü ağrıyor.
Çiçekler yine kurudular.
Kuşlar söylediğim türküye eşlik ediyorlardı.
Çözüm:
Özne, organ adlarından biriyse çoğul olsa bile yüklemi tekil olur.
-Yeşil gözleri hafif kayıyordu.
B’de böyle bir kullanım vardır.
Bitkiler cansızlar ve hayvanlar kişileştirilirse yüklem çoğul kullanılır. Bunun dışında tekil olur.
D’de kuşlar kişileştirilmiştir, bu nedenle yüklemin çoğul kullanımı doğrudur.
C’de ise kişileştirme olmadığından yüklem tekil “Çiçekler yine kurudu.” şeklinde olmalıydı.
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne – yüklem uyumsuzluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
Senin sözlerin de doğru onun sözleri de.
Ya onunla barışırsın ya da beni unutursun.
Topluluk birbirine girdi.
Kimi şeyler, belli yaştan sonra anlaşılıyorlar.
Çözüm:
Çoğul öznelerin bireyleri teker teker değil de topluluk olarak düşünülürse yüklem tekil olur.
Örneğin:
-Öğrenciler atıştı.
C seçeneğinde böyle bir kullanım vardır.
İnsan dışındaki varlıklar özne görevindeyse çoğul olsalar bile yüklem genellikle tekil olur.
Örneğin:
-Sesler anlaşılmıyor.
Bu nedenle D’de yüklem tekil, cümle “kimi şeyler, belli yaştan sonra anlaşılıyor.” şeklinde olmalıydı.
6.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne-yüklem uyumsuzluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
Dışarıda konuşmalar, tartışmalar uzuyorlar.
Vali Bey, yarın buraya geliyorlarmış.
Yarın çocuklar maç yapacaktı.
Hasan amca içeride yalnız oturuyor.
Çözüm:
B’de saygı amacıyla yüklem çoğul olmuştur.
C ve D’de de bir uygunsuzluk yoktur.
Çoğul eylem adları özne görevindeyse yüklem tekil olur.
Bu nedenle A seçeneği,
“Dışarıda konuşmalar, tartışmalar uzuyor.” şeklinde olmalıydı.
İLKÖĞRETİM 8
76
TÜRKÇE
7.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne – yüklem uyumu yoktur?
A)
B)
C)
D)
O ailesiyle geziye çıkacak.
Demet’le ben aynı ayda doğmuşuz.
Sen, benden ne istiyorsun?
Onunla sen, evli misin?
Çözüm:
A seçeneğinde özne “o” (tekil), yüklem “çıkacak” (tekil), DOĞRU.
B’de özne “Demet’le ben” (çoğul), yüklem “doğmuşuz” (çoğul), DOĞRU.
C’de özne “sen” (tekil), yüklem “istiyorsun” (tekil), DOĞRU.
D’de ise özne “onunla sen” (çoğul), yüklem “evli misin” (tekil) YANLIŞ. Yüklem bu durumda “evli misiniz”
şeklinde çoğul olmalıydı.
8.
“O mutlu günlerim çok çabuk geçti.” cümlesinde özne çoğul olduğu halde yüklem tekildir,
bu kullanımı belirleyen kural aşağıdaki cümlelerin hangisi için de geçerlidir?
A)
B)
C)
D)
Arkadaşlarınızla bir çalışma grubu oluşturunuz.
Sonunda iki kişi soruyu çözebilmişti.
Gözler ruhun aynasıdır.
Günler bir türlü geçmiyor.
Çözüm:
Soru kökündeki cümlede özneyle yüklemin tekillik-çoğulluk ilişkisini şu kural belirlemiştir:
“Özne zaman bildiren bir sözcükse ve çoğulsa, yüklem tekil olur.”
Bu kural D seçeneğindeki cümlede de uygulanmıştır.
Zaman bildiren “günler” öznesi çoğul olduğu hâlde “geçmiyor” yüklemi tekil durumdadır.
Öteki seçeneklerde de özne-yüklem uyumu vardır; ama bunlardaki uyum farklı kurallara bağlıdır.
TÜRKÇE
77
İLKÖĞRETİM 8
1.
A)
B)
C)
D)
2.
6.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özneyüklem uyumu yoktur?
Çalışkanları sırayla listeye yazdı.
Saçların sıkıntıdan dolayı dökülüyorlar.
Kimseler sokakta dolaşamıyor.
Kimileri buradan göç etti.
A) Parlıyorlar yüklemi öznenin hemen
ardına eklenmeli.
B) Parlıyorlar yüklemindeki çokluk eki
silinmeli.
C) Yüklem “ışıldıyorlar” olarak değiştirilmeli.
D) Cümleye bir başka özne getirilmeli.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
yüklem uyumu yoktur?
A) Komşularımızın hepsi ziyarete geldi.
B) Ayşegül ve ben yüz aldım, sevindim.
C) Çantalarımızı eve bırakıp oynamaya
gittik.
D) Artık tatil bitiyor, okullar açılacak.
3.
7.
Cümleye bir yüklem daha eklenmelidir.
Yüklem 1.tekil kişi (-m) eki almalıdır.
Yüklem 2.çoğul kişi (-n) eki almalıdır.
Yüklem çoğul eki almalıdır.
8.
A) istiyor
B) istedi
C) istedik
D) istedim
Kuşlar tek tek göç ediyor.
Bankaya her ay para yatırırım.
Hesapları muhasebeci iyice inceledi.
Arabalar bu caddede hızlı gidiyorlar.
Barışmak istediğini dile getirdi.
Kimse onu anlamıyor, üzüyorlar.
Zirveye çıkmak onu mutlu ediyor.
Çalışma arkadaşlarıyla çok uyumluydu.
9.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özneyüklem uyumu söz konusu değildir?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özneyüklem uyumu yoktur?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisi özneyüklem bakımından uyumsuzdur?
A)
B)
C)
D)
5.
“Tatile gitmeyi ben ve annem çok ….”
cümlesinde özne-yüklem uyumunun
olması için yüklem hangisi olmalıdır?
“Sen ve arkadaşın dışarı çıksın.”
cümlesindeki özne-yüklem uyumsuzluğu
nasıl giderilir?
A)
B)
C)
D)
4.
“Yıldızlar bu gece bambaşka parlıyorlar.”
cümlesindeki özne-yüklem uyumsuzluğu
nasıl giderilir?
Gözlerinden yaşlar akıyorlar.
Her zor anımda yanımda oluyor.
Mavi gökyüzünün rengi büyüleyiciydi.
Başarılı olanlar çok çalışanlardı.
İLKÖĞRETİM 8
78
“Köpekler her zamanki gibi bir oraya bir
buraya koşup …..” cümlesine boş
bırakılan yere aşağıdaki yüklemlerden
hangisi getirilirse özne-yüklem uyumu
bozulur?
A) havlıyor.
B) havlıyorlar.
C) havladı.
D) havlıyordu.
TÜRKÇE
10.
1.
2.
3.
4.
Şiirler okunuyorlar, keyifle dinliyoruz.
Ellerim topraktan kirlendiler.
Yaşamak her haliyle güzeldir.
Erozyon bu bölgede engellenemiyor.
14.
A) Akşamlar çok serin geçiyor.
B) Havuzlar temiz olmazsa mikrop
saçarlar.
C) Yemekler çok lezzetliydi.
D) Her yaz istenmeyen olaylar yaşanıyor.
Yukarıdaki cümlelerin kaçında
özne – yüklem uyumsuzluğu vardır?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
15.
11.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
özne – yüklem uyumu yoktur?
A)
B)
C)
D)
12.
Yansımalarını görebilirsin ayışığının.
Rüzgârlar serin eser, insanı rahatlatır.
Bu mevsim dağlar yeşerirler.
Saçma sözlerle kandırdığını sanıyor.
“Herkes kantine gitti, kütüphaneye
gelmedi.” cümlesindeki özne-yüklem
uyumsuzluğu aşağıdakilerin hangisinin
yapılması ile giderilir?
A) “gelmedi” yüklemine “-ler” çokluk eki
getirilmelidir.
B) “kütüphaneye” sözcüğünden önce
“kimse” sözcüğü getirilmelidir.
C) “herkes” sözcüğü cümleden
çıkarılmalıdır.
D) “bazıları” öznesi ikinci cümleye
eklenmelidir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
ve yüklem kişi bakımından uyumsuzdur?
A) Kımız, eski bir Türk içkisidir.
B) Uçan dairelere inanıyor musun?
C) Kuyumcular soygunlara karşı önlem
aldılar.
D) Başkan ve sen yeni kararlar aldın.
13.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özneyüklem uyumu yoktur?
16.
A)
B)
C)
D)
Halam, çocukları ve ben yazlığa …”
cümlesinde özne-yüklem uyumu
sağlamak amacıyla boş bırakılan yere
hangi sözcük getirilmelidir?
A) gideceğiz
B) gittiler
C) gittim
D) gidiyor
TÜRKÇE
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özneyüklem uyumu yoktur?
17.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özneyüklem uyumsuzluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
79
Oteller dolup taşıyorlar bu mevsim.
Aslında kimseler bilmiyor bunu.
Hiç pişman olmadım geldiğime.
Konuklara en güzel yemekleri yaptım.
Ilgaz Dağları’nda kayak yaptık.
Herkes doğanın tadını çıkarıyor.
Birkaç öğrenci kopya çekmeye çalıştılar.
Kara kış inanılmaz biçimde bastırdı.
İLKÖĞRETİM 8
18.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
özne – yüklem uyumu vardır?
A)
B)
C)
D)
22.
Heyecandan ellerim titriyorlar.
Sabah akşam bu ilacı iç.
Kimi insanlar iş bulamıyorlar.
Annem ve ben eve döndüm.
(I) Yaz günleri sıcak geçiyor. (II) Isı ve nem
kendini çok hissettiriyorlar. (III) Uzman
doktorlar yaşlıların dışarı çıkmamasını
öneriyorlar. (IV) Ama insanlar bu konudaki
uyarılara kulak asmıyor.
Numaralı cümlelerin hangisinde özneyüklem uyumsuzluğu vardır?
A) I
19.
“Evimizden adalar çok güzel görünüyorlar:”
cümlesindeki özne-yüklem uyumsuzluğu
nasıl giderilir?
23.
A) “adalar” öznesi tekil yapılarak
B) “çok güzel” sözcükleri cümleden
çıkarılarak
C) “evimizden” sözcüğü çoğul yapılarak
D) “görünüyorlar” yüklemi “görünüyor”
yapılarak
20.
A)
B)
C)
D)
21.
24.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
özne – yüklem uyumu yoktur?
Akıllar durdu, düşünemez olduk.
Amcamlar her yıl bize gelirler.
Sanatçıları herkes anlayamazlar.
Yine güzel bir gece başlıyor.
25.
D) IV
“Arkadaşın ve sen içeri ….” cümlesinde
boş bırakılan yere aşağıdaki sözcüklerden hangisi getirilirse özne-yüklem
uyumu sağlanır?
A) girsin
B) gir
C) gireceksin
D) girin
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özneyüklem uyumsuzluğunun nedeni
farklıdır?
“Birçok sorunu ben çözdüm, yardım
etmedi.” cümlesindeki özne yüklem
uyumsuzluğu nasıl giderilir?
A) “yardım etmedi” sözü cümleden
çıkarılmalıdır.
B) “yardım etmedi” sözcüklerinden önce
“kimse” sözcüğü eklenmelidir.
C) “birçok” sözcüğü “bazıları” olarak
değiştirilmelidir.
D) “sorunu” sözcüğü “mesele” sözcüğü ile
değiştirilmelidir.
Çalışmalarına bizde devam ediyorlar.
Çocuklar neşeyle oynuyorlar.
Şimdilerde kısa etekler moda oldular.
Çocuklar burada mutlu yaşıyorlar.
İLKÖĞRETİM 8
C) III
A) Bu yoldan geçen arabaların lastikleri
patlıyorlar.
B) Birçok kadın hakkını aramayı biliyorlar.
C) Yirmi kadar işçi yürüyüş yaptılar.
D) Herkes beni destekliyorlar.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
yüklemdeki çokluk eki gereksiz
kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
B) II
80
TÜRKÇE
1.
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne –
yüklem uyumsuzluğu vardır?
A) Sen ve ben bu işi mutlaka halledeceğiz.
B) Ayşe ve ben parka gittim.
C) Bu işlerin nasıl yapıldığını sen benden
daha iyi bilirsin.
D) Ali’yle senin bu sorunu çözeceğinize
inanıyorum.
2.
Yukarıdaki dizelerde aşağıdaki
sorulardan hangisinin cevabı yoktur?
A) Kim
B) Neyi
C) Nasıl
D) Niçin
Sıradanlığın dışına çıkan insan başarılıdır.
cümlesinin öge dizilişiyle özdeş olan
cümle aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
3.
Ağaç altını,
Göğün yedi katını,
Ve dağlara tırmanmayı,
Tozlu yollarda koşmayı
Anamızı, kardeşimizi
Senin için seviyoruz hürriyet.
6.
Her insan mutlu, huzurlu olmak ister.
O; herkese, bütün masallara inanırdı.
Rahatsız olduğu tek şey gürültüydü.
Hiçbir şeyde umudum yoktu.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öge
sayısı en azdır?
A) Yatak odasındaki takımları hemen
değiştirelim.
B) Küçük dağları ben yarattım diyen bir
havası vardı.
C) Ablayla kardeş çikolatanın tadını
bilmiyorlardı.
D) Buraya, kara şehirden, denize iki yıl
hasret kaldıktan sonra geldim.
Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı
çizili bölüm, görevi bakımından
diğerlerinden farklıdır?
A) Oscar Wilde: “Her sanat, sapına kadar
ayarsızdır.” der.
B) Her büyük yolculuğun sonu büyük bir
keşiftir.
C) Genel kabul gören her şeyden kuşkulan.
D) Düş kurmak mutsuzluğun sonucudur.
7.
Çağına yakışır yaşamayı kısıtlayan tüm
yasaklar, sözcüklerden atılmalı.
Bu cümlenin öğe dizilişi aşağıdakilerden
hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
4.
özne – nesne – dolaylı tümleç – yüklem
nesne– dolaylı tümleç – yüklem
özne– dolaylı tümleç – yüklem
özne – nesne – zarf tümleci – yüklem
Ara sözün farklı görevde kullanıldığı
cümle, aşağıdakilerden hangisidir?
A) Arkadaşımı, can dostumu, nasıl üzerim?
B) Teyzemi, o talihsiz kadını, dün
hastaneye kaldırdık.
C) Annesini, her zaman düşündüğü insanı,
bırakıp gitmişti.
D) Yaşamak istediği ülkeye, Fransa’ya
yerleşmişti.
TÜRKÇE
8.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
bir kişi zamiriyle pekiştirilmiştir?
A)
B)
C)
D)
81
Senden başka beni kim anlar.
O da senin gibi bir öğrenci işte.
Bu işi o, kendisi yapmalı.
Ali’yi, Ayşe’yi, hepinizi seviyorum.
İLKÖĞRETİM 8
9.
I. Arpa eken buğday biçer.
II. Göz görmeyince gönül katlanır.
III. Çok konuşan çok yanılır.
IV. Kuru laf karın doyurmaz.
13.
A)
B)
C)
D)
Numaralandırılmış atasözlerinden hangi
ikisinin ögelerinin sıralanışı aynıdır?
10.
A) I ve II
B) II ve IV
C) I ve IV
D) I ve III
14.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
öğelerin ayrımında bir yanlışlık
yapılmıştır?
Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel
Kelimelerin ise kifayetsiz olduğunu
Bu derde düşmeden önce
A)
B)
C)
D)
yüklem – nesne – zarf tümleci
yüklem – özne – zarf tümleci
yüklem – nesne – dolaylı tümleç
yüklem – nesne – özne
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
ortaklığı söz konusudur?
A) Kitaplarını büyük bir istekle aldı, kapladı
ve çantasına yerleştirdi.
B) Gözlerimi kapatıyor ve o eski günleri
tekrardan yaşıyorum.
C) Mutfaktan yemek kokusu geliyordu,
patlıcanların, kabakların cızırtılı
kızarışını duyuyordum.
D) Konuyu çabuk kavramış, güzel sorular
sormuştu.
12.
Lafla peynir gemisi yürümez.
Vakitsiz öten horozun başını keserler.
Ateş olmayan yerden duman çıkmaz.
Üzüm üzüme baka baka kararır.
Mısraların öge dizilişi hangisinde doğru
verilmiştir?
A) Annenin durumu/ bugün/ nasıl?
B) İki saat/ pencerenin önünde/ oturdu.
C) Büyük bir sevgi/ duyuyorum/ ilkokul
öğretmenime.
D) Arkamdaki/ ayak sesleri/ beni/ ürküttü.
11.
Aşağıdaki atasözlerinden hangisi en
fazla ögeden oluşmuştur?
15.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögeleri
ayırmada yanlışlık yapılmıştır?
A) Birden neşeleniveren sınıfı/ şaşkınlıkla/
izliyordu.
B) Sınıfın huzurunu bozmaya/ hakkın yok.
C) Hoş bir parfüm kokusu/ çarptı/ burnuma.
D) Bütün herkes/ şarkıya katılmış.
Aysel, derslerine azimle sarıldı.
16.
cümlesinin öğe dizilişi, hangi seçeneğin
öge dizilişiyle özdeştir?
A)
B)
C)
D)
A)
B)
C)
D)
Bu elbise sana çok yakışıyor.
Korktuğum kadar zor olmadı sınav.
Beni bu güzel havalar mahvetti.
Söylediklerini ona ilettim.
İLKÖĞRETİM 8
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde
özne kullanılmıştır?
82
Olgunlaşan şeftaliler toplandı.
“Herkes elinden geleni yaptı.
Köpekler sabaha kadar havladı.
Kadınlar çeşme başında sohbet ediyor.
TÜRKÇE
17.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem
farklı türde sözcükten oluşmuştur?
A)
B)
C)
D)
18.
22.
Aldığı, giydiği her şey yeniydi.
Bu oyuncular çok tecrübesizdi.
Çocuğun kafası iyice karıştı.
Şimdi gündemde hızlı tren var.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ara söz
öznenin açıklayıcısı olarak kullanılmıştır?
A) Uzunca bir yolu - bitmek bilmeyen
uzunluğu - zorlukla ilerledim.
B) Arkadaşlarım - o değerli insanlar - beni
yalnız bırakmadı.
C) Kapılardan - ki kocamanlardı-geçemedi.
D) Rüyalarını süsleyen arabayı - sonunda alabildi.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
yoktur?
A) Öbür tarafta arkadaşım bekliyor.
B) Gelin olan kızlarını tanıyorum.
C) Evin kapısını sıkıca örtmelisin.
D) Toplumsal sorunları etraflıca konuştuk.
23.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
yüklem uyumu yoktur?
A)
B)
C)
D)
19.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi sadece
zarf tümleci ve yüklemden oluşmaktadır?
A)
B)
C)
D)
Toplumsal gerçekleri reddediyoruz.
Sıraların üstüne yazılar yazıyorlar.
Haftalar ne hızlı geçiyor bilsen.
Televizyon programları insanları
eğlendiriyorlar.
Yıllar önce kaybolan abisine kavuştu.
Hiçbir sanatçı bu konuyu işlemedi.
Yollardaki çiçeklere hayran kaldım.
Hiç düşünmeden kabul etti.
24.
“Tarihin önemini tüm çocuklara
benimsetmeliyiz.”
cümlesinde hangi öge yoktur?
20.
A)
B)
C)
D)
“Kıpkırmızı bir gökyüzünün oluşu beni çok
tedirgin etti.”
cümlesinde hangi öge yoktur?
A) özne
B) zarf tümleci
C) nesne
D) dolaylı tümleç
25.
21.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
vurgulanmıştır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögelere
ayırmada yanlışlık yapılmıştır?
A) Kırmızı ışıkta karşıya geçmek/ suçtur.
B) Taraftar olma/ duygusu/ insanları/
rahatlatıyor.
C) Direkler/ sokağı/ güzelce/ aydınlatıyor.
D) Bu olaylar/ bizi / gereğinden fazla /
oyaladı.
A) Bize kapıyı açan genci daha önce
görmedim.
B) Bu taşkınlıklardan polisler bıktı.
C) Atatürk her zaman halka güvendi.
D) Şımarık çocuklar gibi her şeyi istiyor.
TÜRKÇE
dolaylı tümleç
zarf tümleci
nesne
yüklem
83
İLKÖĞRETİM 8
1.
A)
B)
C)
D)
2.
6.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
cümlede yazılmıştır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögelere
ayırmada yanlışlık yapılmıştır?
A) Türkiye’nin sorunları adlı sempozyumu/
ilgiyle/ izledim.
B) Fabrika artıkları/ denizdeki canlıları/
öldürüyor.
C) Takım kaptanı/ maçla ilgili/ yorumlarını/
yaptı.
D) Kapı gıcırtısı/ beni/ uykumdan/
uyandırdı.
Kapıyı kırıp gizlice içeriye girmişler.
Başarıyı çok zor yakaladık.
Sorunsuz bir yarışma başladı.
Sakın çocuklara kızmayın.
“Ilık su” sözü aşağıdaki cümlelerin
hangisinde belirtili nesne görevinde
kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Ilık suyu bir dikişte içti.
Ilık suya girebilirim sadece.
Ellerini ılık suyla yıka.
Musluktan ılık su akıyor.
7.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem
isim tamlamasından oluşmaktadır?
A)
B)
C)
D)
3.
“Sevgi” sözcüğü cümlelerin hangisinde
özne görevinde kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Çocuklara sevgiyle yaklaşın.
Sevgiyi tarif edebilir misiniz?
Sevgiye her zaman ihtiyacımız var.
Sevgi tüm kapıları açar.
8.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
yoktur?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
yüklemin altı yanlış çizilmiştir?
A)
B)
C)
D)
“Neşe” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin
hangisinde zarf tümleci göreviyle
kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Neşeyi kederi bize tattırdı.
Onun neşesine kim hayran olmaz ki.
Çocuklar havuzda neşeyle oynuyor.
Neşesinden yıllar boyu bir şey
yitirmemiş.
1.
2.
3.
4.
Telefonu bir anda elinden düşürdü.
Haliç’te balık avlanıyor.
Düğün, çok görkemli oldu.
Sokakta yürümek bile zorlaşıyor.
Kasap bize nefis bir et verdi.
Zamanın geçmesine hiç aldırmıyor.
Saçındaki beyazlıkları boyattı.
Havuzun suyu her gün ilaçlanıyor.
9.
5.
Sevgi benim için çok önemliydi.
Bildiğim her şey sözlerinin doğruluydu.
Yorgun argın eve gelince üzüldüm.
Yıllardan beri bu evde tek başınaydı.
Yukarıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci vardır?
Eline geçen fırsatları değerlendirdi.
Uçuk kaçık davranışlarıyla bıktırdı.
Sınav salonunu hemen terk etti.
Bütün bu olanları gözden geçirdi.
İLKÖĞRETİM 8
84
A) 1 ve 2
B) 2 ve 3
C) 1 ve 3
D) 3 ve 4
TÜRKÇE
10.
1.
2.
3.
4.
Çocuğa benden bir hediye yolla.
Kızlarını Avrupa’da okuttular.
Arabaya bindi, hızla gitti.
Anneme okuldan telefon açtım.
14.
cümlesinde yükleme sorulan aşağıdaki
sorulardan hangisine yanıt yoktur?
Yukarıdaki cümlelerin hangilerinde
birden fazla dolaylı tümleç
kullanılmıştır?
A) 1 ve 2
B) 2 ve 3
C) 3 ve 4
D) 1 ve 4
A)
B)
C)
D)
15.
11.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
tümleç belirtili isim tamlamasıdır?
“Hayatın güzel yanlarını anlatmasını
istedim.”
16.
cümlesinin nesnesi hangi seçenekte
doğru verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
hayatın güzel yanlarını
güzel yanlarını anlatmasını
yanlarını anlatmasını
hayatın güzel yanlarını anlatmasını
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
TÜRKÇE
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ara söz
sözde öznenin açıklayıcısı olarak
kullanılmıştır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
yüklem uyumu yoktur?
A)
B)
C)
D)
17.
13.
ne zaman
nasıl
niçin
nereye
A) Kapkara gecede , o kopkoyu siyahlıkta,
güçlükle ilerledik.
B) Kışa girerken hazırlıklar, kışlık
yiyecekler, hazırlandı.
C) Çocukları, dünyanın en güzel
varlıklarını, çok severim.
D) Halı sahada, maç yapılan yerde,
sakatlandım.
A) Halkın duygularını hiçe sayıyorlar.
B) Uygarlık seviyesine bilimin ışığında
yürüdük.
C) Toprak yolda ilerlerken çok zorlandık.
D) İnsanlar, geçim sıkıntısı yaşıyor.
12.
“Yıllar önce, ailesinden ayrılarak yeni bir
eve taşındı.”
Ben ve sen gidiyorsun geziye.
Onlar ve biz iyi takım olduk.
Herkes dikkatle filmi izledi.
Kimse siren sesine aldırmadı.
“Yabancı dil bilmek Avrupa Birliği’ne girişte
çok önemli.”
cümlesinde hangi öge yoktur?
A)
B)
C)
D)
Hırsızlar içeri kapıyı kırarak girmişler.
Eliyle gözyaşlarını sildi.
Dikkatli olmazsan şaşırırsın.
Böcekler evde kol geziyor.
85
özne
dolaylı tümleç
zarf tümleci
nesne
İLKÖĞRETİM 8
18.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
yüklem uyumu yoktur?
22.
A) Herkes bir bahane buldu, düğüne
gelmedi.
B) Tedirgin hareketleriyle dikkat çekti.
C) Öyle sıkılgan yapısıyla iş bulamaz.
D) Çığlıklar her yanı çınlatıyor.
19.
A)
B)
C)
D)
23.
Her zaman doğruyu söylerim.
Seni dün akşam aradım.
Evde seni bekliyorum.
Benimle odaya gelmedi.
“İnsanların düşüncesinde burayı bina
yığınına çevirmek vardı.”
cümlesinde hangi öge yoktur?
A) dolaylı tümleç
B) zarf tümleci
C) özne
D) yüklem
“Saksı” sözcüğü cümlelerin hangisinde
dolaylı tümleç görevinde kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
En sevdiği çiçekleri saksıya dikti.
Saksıyı elinden düşürüp kırdı.
Başına saksı mı düştü, ne?
Kapıyı elinde saksıyla açtı.
24.
“Sanatçının dilinin sadeliği eseri
güzelleştiriyor.”
cümlesinin öznesi hangi seçenekte
doğru verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
21.
Çocuklar çim sahada oynuyor.
Her yıl bu yarışmayı izliyorum.
Okuldan geçen yıl mezun oldu.
Sana hep yalan söylemiş.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci vurgulanmıştır?
A)
B)
C)
D)
20.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
tümleç vurgulanmıştır?
eseri
dilinin sadeliği
sanatçının dilinin sadeliği
sanatçının dilinin
“Öğrenciler ikişerli sıra halinde bahçeye
dizildiler.”
cümlesinin öğelerinin dizilişi hangi
seçenekte doğru sıralanmıştır?
25.
A) özne – dolaylı tümleç – zarf tümleci –
yüklem
B) zarf tümleci – nesne – dolaylı tümleç –
yüklem
C) nesne – zarf tümleci – özne – yüklem
D) özne – zarf tümleci– dolaylı tümleç –
yüklem
İLKÖĞRETİM 8
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ara söz
herhangi bir ögenin açıklayıcısı değildir?
A) Dereler, o doğa harikaları, bu mevsim
coşar.
B) Sinemaya, arka sokaktakine, gidebiliyor.
C) Aklıma gelen, daha önce tahmin ettiğim
gibi, başıma geldi.
D) Kardeşi, en küçük olanı, hastalandı.
86
TÜRKÇE
1.
Hangi cümlenin eylem kipinde anlam
(zaman) kayması olmuştur?
A)
B)
C)
D)
2.
6.
Arkadaşımdan telefon bekliyorum.
Her hafta sinemaya gideriz.
Cumhuriyet 29 Ekim 1923’te ilân edildi.
İzmir’e annemlere yarın gidiyoruz.
A) Yolun karşısına geçerken kırmızı ışık
yandı.
B) Bir yolunu bulup burada kalacağım.
C) Yolda giderken onu gördüm.
D) Bu yol nereye çıkar?
“Yalnız” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin
hangisinde bağlaç olarak kullanılmıştır?
A) İçeri yalnız sen girebilirsin.
B) Anne ve babasını depremde kaybetmiş
yalnız bir çocuktu.
C) Yalnız kaldığımda kitap okurum.
D) Kahve isterim; yalnız şekerli olmasın.
3.
7.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-ki” eki
ilgi adılı (zamiri) olarak kullanılmıştır?
9.
Aşağıdakilerden hangisi düşünceyi
geliştirme yollarından biri değildir?
A) Tanımlama
B) Örnekleme
C) Tanık gösterme
D) Eleştirme
“Oynanan piyes pek beğenilmedi.”
cümlesindeki fiilin çatısı,
aşağıdakilerden hangisiyle özdeştir?
A)
B)
C)
D)
A) Bahçedeki kuyuyu sen mi kazdın?
B) Dışarıdaki paketleri içeri taşıdı,
arabadakini unuttu.
C) İşlerini yap ki birikmesin.
D) Pazardaki ayvalar hoşuma gitmedi.
TÜRKÇE
Bebeğe balık yedirildi.
Fırında balık pişirdi.
Denizden balık tutmaya bayılır.
Balıkçıdan bir kilo balık almış
Okulumuzun büyükçe bir bahçesi var.
Daracık sokaklı, şirince bir köydü.
Tatlı sözlerle beni uğurladı.
Yemyeşil yapraklar ağaçları süslüyordu.
8.
5.
Edilgen çatılı fiillerde, nesne olan sözcük
sözde özne görevini yapar.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “balık”
sözcüğü sözde özne olarak
kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlamı
pekiştirilmiş bir sıfat kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde somut
anlamlı bir sözcük, soyut anlamda
kullanılmıştır?
“Konuların özetini biz çıkardık.”
cümlesindeki tamlama, cümlenin hangi
öğesidir?
A)
B)
C)
D)
87
Okuldaki davranışlarından ötürü uyarıldı.
Arkadaşının gitmesine çok üzüldü.
Yalnız kalınca resim yaparak oyalandı.
Düşündüğü konuda yanıldı.
dolaylı tümleç
zarf tümleci
belirtili nesne
belirtisiz nesne
İLKÖĞRETİM 8
10.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
öğelerine ayırmada yanlışlık yapılmıştır?
14.
A) Yeşeren otlar büyüdükçe / dedem /
onları / biçer.
B) Kamyonların gürültüsü / hepimizi /
uyandırdı.
C) Gün aydınlanınca toparlanarak / işe /
gitti.
D) Havlayan köpek / sabaha kadar /
uyutmayınca / hepimiz / kızdık.
11.
12.
A) özne – dolaylı tümleç – yüklem
B) özne – nesne – dolaylı tümleç – yüklem
C) özne – zarf tümleci – dolaylı tümleç –
yüklem
D) özne – zarf tümleci – nesne – dolaylı
tümleç – yüklem
15.
yüklem
zarf tümleci
nesne
sözde özne
“Akşam saatleri, ardı arkası kesilmeden
bağırıp çağıran satıcılarla doluyor.”
Aşağıdakilerden hangisi bu cümle için
doğrudur?
A)
B)
C)
D)
Öznesi sıfat tamlamasıdır.
Birden fazla zarf tümleci kullanılmıştır.
Bir fiilimsi vardır.
Belirtili isim tamlaması vardır.
“Ekonomik sorun yaşayan toplumlarda
insan ilişkileri gittikçe bozuluyor.”
cümlesinde hangi öğe yoktur?
A)
B)
C)
D)
13.
Bu cümlenin ögeleri aşağıdakilerin
hangisinde sırasıyla verilmiştir?
“Çöken binanın altında kaybolan gençlik ve
umutlar gözyaşlarıyla bırakıldı.”
cümlesinde aşağıdaki öğelerden hangisi
yoktur?
A)
B)
C)
D)
“Yazarın ‘İnsan Acısını İnsan Alır’ kitabındaki yazılar son dönem Türkiye’sinin
irdelenmesine odaklanıyor.”
özne
zarf tümleci
dolaylı tümleç
nesne
16.
Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden
hangisinin türü farklıdır?
A) Yakın zamanda seyahate çıkacağım.
B) Uçak beyaz bulutların üzerinde süzülüp
gidiyordu.
C) Yüksek yüksek dağları aştık.
D) Yıllarca bize iyi baktı.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem
isim fiil hem de sıfat fiil kullanılmıştır?
A) Babamın gelmesi gecikince telefon
ettim.
B) Aradığı ortamı bulamadı, çalışmayı
bıraktı.
C) Seni tanıyan herkes senden yardım
bekliyor.
D) Beklemekten bıkınca yol boyunca
yürüdü.
İLKÖĞRETİM 8
17.
88
“Kırk yılda bir geldiğimiz kütüphaneleri
temiz tutmalıyız.” cümlesinde hangi öge
yoktur?
A) nesne
B) dolaylı tümleç
C) zarf tümleci
D) yüklem
TÜRKÇE
18.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ara söz
öznenin açıklayıcısıdır?
22.
A) Şarkıları, bizi dinlendiren ezgileri, hep
içimizde hissettik.
B) Pınara,hani şu hep soğuk suyu olana,
su içmeye gitti.
C) Kapıyı ,yeşil boyalı olanı, çalıp
kaçtılar.
D) Çocuklar,yaşam sevinçleri,coşkuyla
sevinçlerimiz bizi yaşatıyor.
A)
B)
C)
D)
23.
19.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
yüklem uyumu yoktur?
A)
B)
C)
D)
Yapraklar sonbaharda sarardı.
Üç kişi hızla içeri girdi.
Sınavdaki sorular oldukça zordular.
Anneler hep sabırla severler.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde
özne kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
21.
Şaka yapmak için yüzüne maske takmış.
Büyük şehirde yaşamayı seviyordu.
Her zamanki gibi çok sevimliydi.
Eline gitarını alıp çalmaya başladı.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi ögelerine
yanlış ayrılmıştır?
A) Yemek tariflerini / telefon açıp /
annesinden / alıyor.
B) Düşünerek / her zaman / doğruya /
ulaşabilirsin.
C) Kamp / görevlileri / herkesi / çok /
eğlendirdi.
D) Ülkemizin kalkınma plânları / mecliste /
konuşuluyor.
Bu dargınlıkla hiçbir yere varamazsın.
Konuyu ailesine açıp yardım istedi.
Adam tüm gazeteleri her gün incelerdi.
Gezi programı boyunca tüm tarihi yerler
gezildi.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci zaman anlamı vermektedir?
25.
A) Gözleri ağrımaya başlayınca çalışmayı
bıraktı.
B) Durmadan çalışıyor olmana üzüldüm.
C) Her zaman güler yüzlü olduğu için
sevilir.
D) Televizyondaki tüm filmleri merakla izler.
TÜRKÇE
Özne
Nesne
Zarf tümleci
Dolaylı tümleç
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi
yoktur?
A)
B)
C)
D)
24.
20.
“Yaz sıcaklığının etkisinden bunalan halk
bundan böyle havuza girecek.” cümlesinde
hangi öge yoktur?
Aşağıdaki cümlelerin hanginin yüklemi
tek sözcükten oluşmuştur?
A) İyi bakılan sebzeler boy atmış.
B) Dün derste olanları kendime dert ettim.
C) Uzun yürüyüşten sonra yorgun düştü.
D) Buradan ayrılalı iki gün oldu.
89
İLKÖĞRETİM 8