İnce bağırsak sindirim sisteminin taşlıkla kalın bağırsak arasındaki

Kanatlı bağırsağındaki sindirim ve emilim
işlemleri ile ilgili yeni kavramlar
Dr. Slah H.M. Esmail, Al-Mahallah Al-Kobra, Mısır
World Poultry Volume 16, No 2, 2000.
Çeviren: Serdar Pakkan/ Veteriner Hekim
İnce bağırsak sindirim sisteminin taşlıkla kalın bağırsak arasındaki bölümüdür (Şekil 1). İnce
bağırsak, çapı eşit uzun bir silindir şeklinde olup, besin maddelerinin sindirimi ve emiliminin
gerçekleştiği en önemli yerdir. İnce bağırsağın yukarı bölümü duedonum; orta bölümü
jejenum; alt bölümü de ileum olarak adlandırılır. Her bölümün kendine özgü bir yapısal ve
kimyasal özelliği ve buna bağlı olarak da spesifik bir işlevi vardır.
Bir ince bağırsak kesiti, çeşitli karakteristik
katmanlardan oluşur. Bu katmanlar arasında
mukoza ve kas katmanları oldukça önemlidir.
sekum
ince
kolon
Mukoza katmanı bağırsak kriptleri (çukurcuk) ve
bağırsak
villuslar (tüycükler) boyunca lumene doğru
kloaka
uzanır. Tüycükler ince oluşumlar olup, ince
kursak
k.ciğer
bağırsağın iç kısmını kaplarlar ve sindirilmiş
besinlerin emilim yüzeyini artırırlar. Bu konu
bezli mide
daha sonra detaylı olarak ele alınacaktır.
taşlık
duedenum
Kas katmanı besin maddelerinin ince bağırsak
pankreas
boyunca geçişinde peristaltik ve boğumsal
kasılmaları sağlaması açısından önemli bir işleve
sahiptir. Bu kasılmalar aynı zamanda, alınan besin maddelerinin karıştırılması ve sindirim
öncesinde homojen hale getirilmesini de sağlar.
Şekil 1. İnce bağırsak
Besin maddelerinin sindirimi
Yem ince bağırsağa ulaştığında, ön mide sıvıları tarafından kısmen sindirilmiş ve taşlık
tarafından ufalanmış haldedir. İnce bağırsaktaki sindirim işlemi, yemin çeşitli bileşenlerini
daha basit elementlere parçalayan çeşitli işlemlerden oluşur. Ana besin maddeleri ve
bunların parçalandığı basit elementler Tablo 1’de gösterilmiştir.
İnce bağırsaktaki sindirim işlemi
amilaz, sukraz ve proteaz gibi
Lieberkuhn hücrelerindeki duedonal
Besin maddesi
Sindirim ürünü
İşlevi
bezlerden
salgılanan
enzimler
protein
amino asit
doku gelişimi ve onarımı
tarafından artırılır. İlk iki enzim
karbonhidrat
basit şeker
enerji üretimi
karbonhidratları;
üçüncüsü
de
yağ
yağ asidi
enerji üretimi
proteinleri parçalar. Pankreastan
mineral ve vitamin
aynı kalır
spesifik işlevler
salgılanan amilaz, lipaz ve nükleaz
sırasıyla nişasta, yağ ve nükleik asitleri parçalar. Protein sindiriminden sorumlu tripsin,
kimotripsin, karboksipeptidaz ve elastaz aktif olmayan bir halde pankreas sıvısında bulunur;
ve, ince bağırsakta besin maddeleriyle temas edince aktif hale geçerler. Bu enzimlerin inaktif
formda olması, bunların pankreas ve pankreas kanallarına zarar vermesini engeller.
Pankreas sıvısı bikarbonat iyonları (HCO3-) gibi maddeler de içerir. Bunlar, enzimlerin
sindirim işlevlerini yerine getirebilmesi için uygun bir ortam sağlar. Buna ek olarak,
karaciğerden salgılanan safranın da en önemli işlevlerinden biri bu enzimatik aktivite için
uygun bağırsak ortamı sağlamaktır.
Tablo 1. İnce bağırsakta besin maddelerinin sindirimi
İnce bağırsaktan emilim
Sindirim işlemi sonrasında besin maddeleri bağırsak duvarından kana karışarak büyüme,
onarım ve enerji üretimi için dokulara taşınır. İnce bağırsağın, besinlerin emilimi için onu
önemli bir bölge haline getiren üç temel özelliği vardır: Öncelikle, ince bağırsak duvarının
ince epiteli sıvı maddelerinin kolayca kana karışmasını sağlar. İkinci olarak, ince bağırsak çok
uzunca bir tüp olduğundan, sindirilen besinler için büyükçe bir emilim alanı sağlar. Üçüncü
olarak, bağırsağın yüzey alanı, binlerce tüycük yardımıyla daha da artırılır. Bu son işlev
araştırmacılar tarafından çokça tartışılmıştır ve daha sonra detaylı olarak ele alınacaktır.
Bağırsaktaki emilimde tüycüklerin rolü
Bağırsak mukozasındaki tüycüklerin tüm bağırsak boyunca aynı yapıda mı olduğunu; yoksa,
bağırsağın değişik bölümlerinde farkı yapılar mı gösterdiğini saptamak amacıyla Kansas
State University’de bir çalışma yapılmıştır. Buna göre, duedonumdaki tüycükler plakalar
halinde; jejenum ve ileumda da yaprak şeklinde bulunmuştur. İncelenen bağırsak bölümüne
bağlı olarak da, değişik miktarda goblet hücrelerine rastlanmıştır. Bağırsak mukozasındaki
tüycüklerin her bir bağırsak bölümündeki çukurcuklara oranı ve her bir birim tüycükteki
goblet hücresi sayısı Tablo 2’de verilmiştir.
Tablo 2. Tüycük ve çukurcukların ince bağırsaktaki miktarları
Tüycük-çukurcuk
Her birim tüycükteki
oranı
goblet hücresi
duedenum
10.0:1
30
jejenum
1.5:1
28
ileum
3.5:1
16
Hesaplamalar, duedenumun birim alan
başına goblet hücresi sayısının, diğer
iki bölüme kıyasla daha fazla olduğunu
göstermiştir. Bu oran duedenum,
jejenum ve ileum için sırasıyla 6:2:1
şeklinde verilebilir.
Karışım işleminin iki mekanizması
İçerdiği çok fazla tüycük nedeniyle duedenum, tüycüklerin hareketi ile bir karışım merkezi
olarak iş görür. Tüycüklerin bu hareketi, aynı zamanda bağırsağın kendi hareketini de sağlar.
Fizyolojik açıdan, tüycüklerin hareketliliği, bağırsağın birim alanındaki tüycük sayısıyla doğru
orantılıdır. Bu nedenle, duedonumda çok fazla miktarda bulunan tüycükler, submukozadaki
ganglionlu nervus plexus yoluyla tüycük kaslarına daha fazla uyarı gitmesini sağlar; bu da,
tüycüklerin hareketi için yeterli sinirsel uyarının sağlanmasıyla sonuçlanır. Duedonumdaki
tüycüklerin fazlalığı, midedeki hidroklorik aside maruz kalan tüycük alanının daha fazla
olması sonucunu doğurabilir. Bu da, tüycük hareketliliğini stimüle eden villikinin adlı mukozal
hormonun salgısını artırır. Bu iki mekanizma (sinirsel ve hormonal), alınan yemin duedonal
bölgedeki benzersiz karıştırılma işlemini açıklamaya yeterli olabilir.
Duedenumda fazla miktarda goblet hücresi bulunması nedeniyle, bu bölgedeki emilim işlemi
çok fazla değildir. Bu, goblet hücreleri tarafından fazla miktarda müsin salgılanması
nedeniyledir. Müsin, bir lumen barriyeri olarak işlev yapar ve çoğu besin maddesi için
bağırsak duvarının geçirgenliğini azaltır. Buna karşın, jejenum ve ileumda daha az goblet
hücresi olması ve daha az müsin salgılanması nedeniyle, bu iki bölgede emilim daha fazla
olur.
Bu çalışmadan şöyle bir sonuç çıkarabiliriz: Bağırsak duvarındaki tüycüklerin varlığı, birçok
literatürde açıklandığının tersine, her zaman emilim işlemini artırmaz. Tüycüklerin emilim
özellikleri bağırsağın çeşitli bölümlerinde farklılık gösterir; ve bu farklılık, her bölgedeki
tüycüklerin mikroyapısı ve buna bağlı biyolojik işlevle ilgilidir.