File - Canlılar ve İnsan

CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI
GENEL ÖZELLİKLER
•Sistematikçilerin belli özellikleri dikkate alarak yeryüzündeki canlıları belli
gruplara ayırması taksonomi (Sınıflandırma) olarak adlandırılır.
•Bilimsel sınıflandırmanın temel ilkeleri ilk defa C.Linnaes(1707-1778) tarafından
ortaya konmuştur.
•Canlıların köken benzerliği ,anatomik özellikleri ,biyokimyasal ve genetik özellikleri
bilimsel sınıflandırmanın en önemli kriterleridir.
•Sistematikte kullanılan en küçük birim Tür(Species) dür.Türler ortak bir atadan türemiş
anatomik benzerlikler gösteren ,birbirleriyle üreyip verimli döller oluşturabilen
bireyler topluluğudur.
•Türlerin bilimsel olarak iki isimle adlandırılır.İlk isim canlının ait olduğu cinsi(Genus)
ikinci ismi ise canlının kendi tür adıdır.Örneğin Felis leo (Aslan) .Felis ismi cins adı
leo ise tür adıdır.
•Felis domesticus ise ev kedisidir.Aslan ile çok ortak özellikleri olduğu için aynı cins
içinde değerlendirilir.
(Species)
Tür
(Genus) (Family) (Order)
Cins Aile
(Class)
Takım Sınıf Şube Alem
Ursus Americanus
Amerikan
Kara ayısı
(Ursus)
(Ursidae)
•Sınıflandırma birimlerin de
tür den aleme doğru
gidildikçe canlı sayısı artar
benzerlikler ise azalır.
(Carnivora)
(Mammalia)
•Tür’ün alt birimi ise varyete ya da
ırkdır.Henüz türleşmemiş bireyler
olarakda adlandırılabilir.
(Chordata)
•Türler sabit değildir.Yeni türler var olan
türlerin değişmesiyle oluşur.
(Phylum) (Kingdom) (Domain)
(Animalia)
(Eukarya)
Bölüm
•Kelebek ile bir kuş aynı sınıfa girmez bu canlıların kanatları embriyonal ve
anatomik olarak birbirlerinden farklıdır.Bu tip görevleri aynı kökenleri farklı
organlara analog organ denir ve bilimsel sistematikde önemleri yoktur.
Kuş kanadı
Kelebek kanadı
İnsan
•Bir yarasanın kanadı ile bir
insanın kolu görevleri bakımından
birbirlerine benzemez fakat anatomik
yönden organlar birbirlerine benzer
ve homolog organlar adını alır.
(Görevleri farklı kökenleri aynı)
Bilimsel sınıflandırmada bu veriler
önemlidir.
Kedi
Balina
Yarasa
•Canlılar arasındaki protein
benzerliğide sınıflandırmada
kullanılan bilimsel verilerden
en önemlisidir.
YAŞAM TARİHİ
•Dünya yaklaşık 4.6 milyar yıl evvel oluşmuştur.
•İlk atmosfer ve yeryüzünde bulunan inorganik maddelerden organik maddelerin
oluşabilceği yapılan deneylerle gösterilmiştir.
•Organik moleküller den etrafı yağ molekülleri ile kaplı öncül hücreler meydana
geldiği tahmin edilmektedir.
•RNA ilk oluşan yönetici moleküldür.
•İlk hücreler arasında bir yaşam savaşı başlamıştır.(Doğal seleksiyon)
•İlk prokaryotlar yaklaşık 3.5 milyar yıl evvel oluşmuştur.
•İlkel fotosentezde oksijen üretilmiyordu.Mavi yeşil algler(Siyanobakteriler)
ilk oksijen üreten fotosentezi gerçekleştirmişlerdir.
•İlk ökaryotik hücreler 2.1 milyar yıl evvel oluşmuştur.
•Ökaryotik hücreler arasında symbiotik ilişkiler sonucu mitokondri ve kloroplast
büyük hücrelere katılmıştır.
•Çok hücreli ilk canlılar 1.2 milyar yıl evvel oluşmuştur.(Koloniler)
•Yaklaşık 500 milyon yıl evvel karalar bitki hayvan ve mantarlar tarafından
istila edilmiştir.
ARKEA
•Bakteriler gibi prokaryot olmalarına rağmen genetik açıdan
bakımından onlardan farklıdırlar.
•Aşırı tuzlu ,asitli ve çok sıcak ortamda yaşayabilirler.Bu
yüzden yeryüzünde ilk meydana gelmiş canlı örnekleri
olarak kabule edilirler.
•Çekirdek zarları yoktur ve DNA sitoplazma içinde
dağılmış bir durumdadır.Hücre zarları bileşikleri
yönünden bakterilerden ayrılırlar.
MONERA ALEMİ
(BAKTERİLER)
Kapsül
Pili
Plazma zarı
Ribozom
Nükleoid
Kamçı
•Dünyanın değişik bölgelerinde yaşayabilen prokaryotik tek hücreli canlılardır.
•Ribozom dışında gelişmiş hücre organelleri yoktur , onların görevlerini yapabilen basit
sistemlerine sahiptir.
•Bazı bakterilerde kamçı sil gibi hareketi sağlayan yapılarla birlikte bazı bakterilerde
hücre zarının dışında bir koruyucu kapsüle sahiptir.
•Çubuk (Bacillus), yuvarlak(Coccos),spiral(Spirullum), ve virgül(Vibrio) olmak üzere
şekil yönünden 4 değişik biçime ayrılırlar.
•Gram boyasıyla boyanan bakteriler gram+(Mavi,Mor) ,boyayla pembe renge
boyananlar ise gram- olarak adlandırılır.Fark hücre çeperindeki polimerlerden
kaynaklanır.
•Mezozom adı verilen mitokondri benzeri yapılar enerji sentezlemede kullanılırken
bazı bakterilerde fotosentezden sorumlu pigmentler vardır.
ÜREME
•Bakteriler genelde bölünerek ürerler.
•Zor ortam şartlarına dayanabilmek için
endospor oluştururlar.Bakteri öldükten
sonra ortam şartları normale döndüğünde
spordan yeni bir bakteri oluşur.
•Bakteri genetik yapısı çembersel yapıda
tek bir kromozomdur.Ayrıca bazı bakteriler
plazmid adı verilen ek genetik maddeler
içerir bu yapılar çeşitli antibiyotiklere
karşı direnç genleri olabilir.
•Bakterilerin birbirlerine sitoplazmik bir köprü yardımıyla genetik madde aktarmalarına
konjugasyon denir.Yeni özellikler bu yolla diğer, aynı tür bakterilere yayılır.
BESLENME
•Saprofit bakteriler besinlerini çürümekte olan maddelerden sağlarlar ve madde
döngüsünü gerçekleştirirler.(Azot devrini gerçekleştiren bakteriler)
•Bir kısım bakteri parazit olarak başka canlılar üzerinden beslenir ve çeşitli hastalıkların
kaynağıdırlar.
•Anaerobik yaşayan bakteriler oksijensiz ortamda yaşarlar yan ürün olarak alkol
laktik asit,sirke gibi maddeler oluştururlar.(Fermantasyon yapan bakteriler)
•Besinlerini dışarıdan alan bakterilerin yanısıra kendi besinlerini yapan bakterilerde
vardır.Fotoototrof bakteriler enerji kaynağı olarak güneşi kullanırken , kemoototrof
bakterile enerji kaynağı olarak kimyasal maddelerin oksidasyonu ile açığa çıkan
enerjiyi kullanırlar.
FeCO + O + H O
3
2
2
Fe(OH) + CO +Enerji
Demir bakterileri
3
2
CYANOBAKTERIA
(MAVİ YEŞİL ALGLER)
Hücreler
Sporlar
•Fotoototrof olan bu bakteriler fotosentez
sonucu oksijen üretirler.Koloni halinde çoğalarak
durgun su birikintilerinin üstlerini kaplarlar.
Bazı türleri azot bağlayıcı özelliklere sahiptir.
PROTİSTA
•Çoğu tek hücrelidir.
•Zarla çevrili çekirdek ve diğer organelleri vardır.
•Tam bitki ya da hayvan ayırımı yapılamaz.
•Protozoa lar , bir hücreli algler ve cıvık mantarlardan oluşurlar.
PROTOZOA
Rhizopoda(Kök ayaklılar)
Amoeba protus
•Yalancı ayaklarıyla aldıkları besinleri
besin kofullarıyla sindrirler.
•Kötü şartlarda kist oluştururlar.Ortam şartları
düzelince kistler eski hallerine dönerler.
•Entamoeba coli insan bağırsağında yaşar
genelde zararsızdır.
BESLENME VE GELİŞME
Ciliata(Silliler)
•Plazma zarının sertleşöesiyle
oluşan pelikulasından siller
çıkar
•Kontraktıl ve besin ve besin
kofulları vardır.
•Paramecium,Vorticella,stentor
en bilinen örnekleridir.
Sporozoa(Sporlular)
•Parazit tek hücrelilerdir.
•Hareket organelleri
yoktur.
•Plazmodyum Malaria
insanda sıtma hastalığına
neden olur.İnsanda ve
sivrisinekde hayat
evresini tamamlar
Flagellata(Kamçılılar)
•Tatlı su ve denizlerde
yaşarlar , parazit
çeşitleri bulunmaktadır.
•Öglena bitkisel özellikde
bir kamçılıdır.Fotosentez
yapar.
•Parazit kamçılılar
(Trypanosoma) çeşitli
hastalıklara sebep olur.
(Uyku hastalığı)
•Kontraktıl kofullarıyla
fazla suyu dışarı
atarlar.
BASİT ALGLER
•Sularda yaşarlar ,hücre çeperi ve kloroplasta sahiptirler.
•Eşeyli ya da eşeysiz olarak üreyebilirler.
•Bitkisel fitoplanktonları oluştururlar.
•Çok hücreli formlarıda vardır.
Diatomlar
•Bazı algler tek hücreli
mantarlarla simbiyotik ilişki
kurarak likenleri oluşturur.
Kahverengi
algler
BASİT MANTARLAR
Bir balığı çürüten su küfleri
•Çürümekte olan besinler üzerinde ya da
parazit yaşayan mantar benzeri canlılardır.
•İpliksi uzantıları çok çekirdekli bir yapı gösterir.
•Salgıladıkları enzimler canlıları parçalar ve
bunlardan beslenirler.
KOLONİLER (Yeşil algler)
Ana koloni Somatik hücreler Üreme hücreleri
•Yeşil alg grubuna ait bazı tek hücreli
protist canlılar bir araya gelerek koloniler
oluşturur.
•Koloni şeklinde görülen ortak yaşam
çok hücreli canlılara bir geçiş basamağı
oluşturur.
Volvox kolonisi
•Kolonide bulunan tek hücreli canlılar
aralarında bir iş bölümü yaparak çevre
şartlarına karşı dayanıklı hale gelirler.
MANTARLAR
•Bütün mantarlar heterotrofdur.
Hücre duvarı ve birden çok
çekirdek içerebilirler.
•Salgıladıkları enzimlerle
parçaladıkları besinleri
absorbe ederek beslenirler.
•Parazit , çürükçül ya da
simbiyoz biçimde yaşarlar.
•Miselyum adı verilen ağsı
bir yapıdan oluşur.İpliksi
hifler temel yapıdır.
•Eşeyli ya da eşeysiz olarak
çoğalırlar.
•Küf mantarları, maya ,pas ve
şapkalı mantar bölümlerine
ayrılırlar.
Yeşil algler(Su yosunları)
Damarsız
Kara bitkileri
(475 myö)
Damarsız bitkiler(Kara yosunları,Ciğer otları)
Tohumsuz
Damarlı tohumsuz bitkiler(Eğrelti ,kibrit otları,at kuyrukları)
Damarlı
Açık tohumlular(Kozalaklı bitkiler)
(420 myö)
Tohumlu
BİTKİLER
(360 myö)
Tek çenekliler
Kapalı tohumlular
Çift çenekliler
•Kara bitkileri yeşil suyosunlarından gelişmiştir.Genetik ve yapısal açıdan onlarla benzer
özelliklere sahiptir.
•Bitkiler ototrof canlılardır.Kloroplast taşırlar ,fotosentezi gerçekleştirirler.Kendilerine
özgü depo maddesi genelde nişasta ve selülozdur.
ALGLER(Su yosunları)
•Genelde tropik bölgelerde birçok çeşidi bulunan
gerçek kök ,gövde gibi yapılara sahip olmayan
fotosentez yapabilen canlılardır.Yeşil , kırmızı
kahverengi ,esmer agler olarak ayrılırlar.
•Tatlı sularda ve denizlerde yaşarlar tek hücreli
formlarıda bulunur.
Kırmızı algler. Bossiella orbigniana
•Üremeleri vejetatif, sporla ya da eşeylidir.
•Üremelerinde döl almaşı görülür.Yani hayat
evrelerinde eşeysiz ve eşeyli üreme düzenli
olarak birbirini takip eder.
•Üreme hücreleri birbirlerine eşit büyüklüktedir.
(İzogami)
Yeşil algler. Ulva lactuca
KARAYOSUNLARI
•Damarsız bitkilerdir.Nemli yerlerde
yaşarlar.Hayat evrelerinde döl
almaşı(Metagenez) görülür.
•Gerçek yaprakları yoktur.Rizoid
leri ile toprağa tutunurlar.
•Fotosentez yaparak beslenirler.
EĞRELTİ OTLARI
•İlk damarlı kara bitkileridir.Döl almaşı ile ürerler.Karayosunlarına göre sporofit evre
daha gelişmiştir.
AÇIK TOHUMLULAR
•Her zaman yeşil kalan çoğu
iğne yapraklı çok yıllık
bitkilerdir.
•Tohum taslakları ovaryum
tarafından örtülmemiştir.
•Erkek ve dişi organ genellikle
farklı çiçeklerde bulunur.
•Endosperm ise döllenme
olmadan gelişir ve haploid
kromozomludur.
KAPALI
TOHUMLULAR
•Tohumları meyva içinde
bulunur ve ovaryum
tarafından örtülmüştür.
•Otsu ve odunsu çeşitleri
vardır.
•Tek ve çift çenekli olmak
üzere iki gruba ayrılırlar.
Tek çenekli bitkilerin otsu
gövdelerinde kambiyum
dokusu bulunmaz.
•Çift çenekli bitkilerin çoğu
odunsu ve çok yıllıkdır.
Odunsu gövde kambiyum
tarafından oluşturulur.
HAYVANLAR
•Çok hücreli heterotrof canlılardır.
•Hücrelerinde çeper bulunmaz , kloroplast ve klorofil taşımazlar.
•Sünger ve mercanlar grubu dışındaki hayvanlar aktif olarak hareket ederler.
•Büyüme ve gelişmeleri sınırlıdır.
•İskelet yapılarına göre omurgasızlar ve omurgalılar olmak üzere iki bölüme
ayrılırlar.
•Yaklaşık 1.3 milyon hayvan türü vardır.
OMURGASIZ HAYVANLAR
SÜNGERLER
•Tatlı sularda ve denizlerde
yaşarlar.
•Gerçek doku ve organları
yoktur.
•Porlardan giren su süzülür
ve osculumdan dışarı
atılır.Besinler kamçılı
hücreler tarafından yakalanır
ve sindirilir.
•Minerallerden oluşan sert
spikül iğneleri süngerlere
sertlik sağlar.
•Hermafrodit canlılardır yumurta ve sperm aynı
canlı tarafından meydana getirilir.
SÖLENTERLER
•Deniz anası ,hidra ve mercanlar bu grubu oluşturur.Ağız ve anüs tek bir açıklıktır.
•Vücut dokusu iki sıra hücre tabakasından oluşur.Yakıcı kapsüllere sahiptir.Eşeyli ve
eşeysiz üreme (metagenez) özelliklerine sahiplerdir.
SOLUCANLAR
•Sularda ve nemli kara ortamlarında
yaşarlar
•Yassı , yuvarlak ve halkalı olmak
üzere üç sınıfa ayrılırlar.
•Yassı solucanlardan planaria
karaciğer kelebeği ve tenyalar
parazit olarak yaşarlar ,hermafrodit
canlılardır.
•Yuvarlak solucanlar olan bağırsak
solucanı , kancalı kurt parazit
canlılardır.
•Halkalı solucanlar olan toprak
solucanı ve sülük de kapalı
dolaşım sistemi görülür.Sindirim
sistemi gelişmiştir.
Halkalı toprak solucanı
YUMUŞAKÇALAR
•Sularda ve karalarda yaşarlar.Salyangoz,midye,mürekkep balığı ve ahtopot bu sınıfa girer.
•Baş , kaslı yapıda bir ayak ve iç organlar kütlesinden oluşmuş bir yapı gösterirler.Dişli bir
radula ile sindirim sistemleri başlar.Dolaşım sistemi açıktır.
•İç organlar kütlesi manto adı verilen bir örtü taşır.Solungaçlar sindirim ve boşaltım kanalı
manto boşluğuna açılır.
EKLEMBACAKLILAR
Anüs Ağ bezleri
Yumurta Sperm kanalı
•Vücutları baş , gövde ve karından oluşur.Bacakları eklemlidir.Dolaşım sistemi açıktır.
•Erkek ve dişileri ayrıdır.Trake solunumu gerçekleştirirler.Vücut yüzeyi kitin adı verilen
sert bir kabukla örtülüdür.
•Böcekler,örrümcekler ,kabuklular ve çok ayaklılar olmak üzere dört sınıfa ayrılırlar.
DERİSİDİKENLİLER
•Tümü denizlerde yaşarlar.
•Su boruları sistemi ile
madreporlardan aldıkları suyu
vücutlarında doşaltırırlar ve
hareketi tüp ayaklarla sağlarlar.
•Kalker plaklardan oluşan
dermal iç iskeletleri vardır.
•Ayrı eşeylidirler.
•Solunumları solungaç ve
keselerle sağlanır.
•Deniz yıldızı ,deniz lalesi
Deniz kestanesi, deniz hıyarı
gibi sınıflara ayrılırlar.
İLKEL OMURGALILAR
•Denizlerde serbest veya bağlı olarak
yaşarlar.Tulumlu canlılar da tunica
adı verilen bir manto ile vücutları
çevrilidir.
•Sırt ipliği adı verilen (Notokord) bir
yapı iç iskelet görevi görür, yüksek
omurgalılarda bu yapı kaybolur
yerine omurga gelişir.
•Amphioxus deniz kıyılarında yaşar.
Barsağın ön kısmı solunuma yarar.
Sinir kordonu ile notokorda ergin
bireyde devamlı kalır ve iç iskelet
görevi görür.
•Ayrı eşeyli canlılardır.
Amphioxus
OMURGALILAR
BALIKLAR
•Omurgalı hayvanların gelişmiş iç iskeletleri vardır.Sırtta sinir kordonu bulunur.
•Dolaşımları kapalıdır.Solunum organları yutak ile bağlantılıdır.Ayrı eşeyli canlılardır.
•Balıklar iskeletlerine göre kıkırdaklı balıklar(Köpek balığı,vatos) ve kemikli balıklar
olmak üzere iki gruba ayrılırlar.
•Üyeleri yüzgeç halinde olup , vücutları pullarla örtülüdür.Kalpleri iki odacıklıdır.
Dış döllenme ile çoğalırlar.
KURBAĞALAR
Kuyruklu kurbağalar
(Salamander)
Kuyruksuz kurbağalar
•Hem karada hem suda yaşarlar.Başkalaşım geçirirler.Larva döneminde solungaç ergin
halde ise akciğer ve deri solunumu yaparlar.Kalpleri 3 odacıklı ve soğukkanlı canlılardır.
•Derilerinde salgı bezleri vardır.Kuyruklu ve kuyruksuz kurbağalar olarak iki gruba
ayrılırlar.
SÜRÜNGENLER
•Vücutları keratinli
pullarla örtülü olup
derileri pulludur.
•Soğukkanlı canlılardır.
•Timsahlar dışındaki
grupların kalpleri 4
odacıklıdır.
•İç döllenme görülür.
KUŞLAR
•Sıcakkanlı canlılardır.Kalpleri 4 odacıklıdır.Akciğerleri uçmayı kolaylaştıran hava keseleri
ile bağlantılıdır.
•Yumurta ile çoğalırlar.Vücutları tüylü olup kanatları bulunmaktadır.
MEMELİLER
Gagalı Memeliler : Süt bezlerinden süt salgılamalarına karşın yumurtlayarak ürerler.
Avustralya ve yeni ginede yaşarlar.
Keseli Memeliler
•Keseli memelilerde yavru anne karnından gelişmeden doğar ve gelişimini kese
sütle beslenerek tamamlar.Örnek Kanguru,koala ve tasmanya şeytanı.
Plasentalı Memeliler
•Sıcakkanlı canlılardır.Dört odacıklı bir kalbe sahiptirler.
•Akciğer solunumu yaparlar. Yavrularını sütle beslerler.
•Diyafram kası ve kulak kepçesine sahiptirler.
•Yavrular anne karnında gelişir. İç döllenme görülür.