Ercan Kumcu Krizde merkez bankalarının yaptıkları (2) 11.07.2009

Ercan Kumcu
Krizde merkez bankalarının yaptıkları (2)
11.07.2009 04:15:24
Amerika ve İngiltere'de merkez bankalarının bilançoları kriz döneminin başlangıcından bu
yana yaklaşık üç kat arttı. Bilanço artışını Amerikan Merkez Bankası (FED) hem göreli olarak
uzun vadeli varlıklar yaratarak hem de daha yüksek kredi riski alarak gerçekleştirdi.
İngiltere'de ise, BoE artan varlıklarıyla ortalama alacak süresini uzattı. Ama, BoE'nin, FED
kadar kredi riski aldığı söylenemez. Aldığı risk daha çok bankacılık sisteminin riski oldu.
Gelişmiş ülke merkez bankaları içinde krize en yoğun tepkiyi FED ve BoE verdi. Krizin
hafiflemesiyle enflasyon yaratmadan bu merkez bankalarının bilançolarını küçültebilme
kabiliyeti sorgulanmaya başlandı. Bu konuda çeşitli görüşler var. Küçültebilirler diyenler
faizlerin küçümsenmeyecek düzeyde artabileceğini ve biraz da enflasyon yaratılacağını kabul
ediyor. Küçültemezler diyenler ise bu ülkelerde çok yüksek enflasyon bekliyorlar. Kısacası,
Amerika ve İngiltere'de enflasyon artışı kaçınılmaz gibi.
AVRUPA
Krizin başında (Eylül 2007) Avrupa Merkez Bankası'nın (AMB) bilanço büyüklüğü 1.3
trilyon Euro'nun biraz altındaydı. 2008 yılının eylül ayına kadar AMB'nin bilançosu kayda
değer bir değişim göstermedi. Geçen yılın ekim ayından başlayarak likidite sıkışıklığını
aşmak üzere AMB finansal sisteme para vermeye başladı.
Bilanço büyüklüğü geçen yılın sonunda 2 trilyon Euro'nun biraz üzerine geldi.
Bilançodaki büyüme Amerika ve İngiltere'ye göre çok daha makul düzeylerde kaldı. Euro
Bölgesi'ndeki 13 ülkenin milli gelir toplamına göre, AMB'nin bilanço büyüklüğü 2007 yılı
eylül ayında yüzde 14.2 iken geçen yılın sonunda yüzde 22.3 oldu. Bilançodaki büyüme hem
sınırlı kaldı hem de varlık kalitesinde çok fazla gerileme gözlenmedi. Milli gelirin yüzde
neredeyse dörtte birine gelmiş bir merkez bankası bilançosu Euro Bölgesi'nde finansal
sistemin büyük ölçüde eridiğinin de bir işareti.
Bu yılın haziran ayı sonu itibariyle AMB bilançosu 2 trilyon Euro'nun çok az altında. Yabacı
para varlıkları düşerken, finansal kurumlara verdiği borçlar hâlâ artma eğiliminde. Bilançosu
büyüyen gelişmiş ülke merkez bankaları içinde AMB önümüzdeki dönemde enflasyonla en
etkin mücadeleyi yapabilecek konumda görünüyor.
JAPONYA
Krizle mücadeleye yönelik olarak çeşitli programlar açıklayan Japonya Merkez Bankası (BoJ)
en ilginç konumda. 2007 yılının eylül ayından bu yana BoJ bilanço büyüklüğü neredeyse hiç
değişmedi. 2007 yılının eylül ayında bilanço büyüklüğü 1.1 trilyon Yen idi. Merkez bankaları
açısından krizin tavan yaptığı geçen yıl sonu BoJ bilançosu 1.2 trilyon Yen'e yükseldi. Bu
yılın haziran ayı sonu itibariyle, bilanço büyüklüğü 1.1 trilyon Yen oldu.
Kriz süresince BoJ bankalara doğrudan likidite verdi. Bu yılın başından itibaren küçük
miktarlarda da olsa şirketlerin finansman bonolarını almaya başladı. Bu kanallardan
bilançosunu büyütürken, BoJ portföyündeki devlet tahvil ve bonolarını azalttı. Bilançosunun
büyümesine izin vermedi.
Meraklıları için bir not: Kriz öncesine göre Japonya'da emisyon hiç artmazken, Euro
Bölgesi'nde yüzde 20 arttı. Ama, bunun bir bölümü Euro Bölgesi'ne yeni katılımlardan
kaynaklandı. Bilanço büyüklüğü içinde emisyonun payı Euro Bölgesi'nde yüzde 51 'den
yüzde 38'e düşerken, Japonya'da aynı oran yüzde 68-69 civarında kaldı.
Emisyonun düzeyi değil, ama toplam bilanço içindeki payı merkez bankalarının bilanço
kalitesinin önemli göstergelerinden biridir. Emisyonun bilanço içindeki payı düştükçe, bilanço
kalitesinin düşmekte olduğu anlaşılır. Bu durumda, merkez bankalarının gerçek yükümlülüğü
(emisyon) piyasaca istenmediği halde, para basılmaya devam edildiği olgusu yaşanır.