celal bayar ün*vers*tes* ahmetl* myo bankacılık

CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ
AHMETLİ MYO
BANKACILIK VE SİGORTACILIK BÖLÜMÜ
EKONOMİ POLİTİKALARI
4. HAFTA
Öğr. Gör. Arzu SALKIM ER
MAKRO EKONOMİK DENGE
• Denge Mekanizması nedir?
• İç ekonomik denge?
• Dış ekonomik denge?
• Ekonomi politikalarının bu dengede önemi nedir?
MAKRO EKONOMİK DENGE
• Ekonomik yaşamda görülen olumsuzlukların çoğu, örneğin enflasyon,
durgunluk, dönemsel bunalımlar ve işsizlik gibi durumların hepsi,
iktisadi dengelerin bozulması şeklinde açıklanır. Parasal ve yapısal
kökenli olarak ayrılan ekonomik denge sorununun çözümlenmesi makro
açıdan birçok özel dengenin aynı zaman kesitinde kurulmasına bağlıdır.
Denge, bir sistemde farklı yönelişteki güçlerin eşitlik içinde olduğu ve
sistemdeki değişkenlerin değişme eğilimi göstermediği bir durumdur.
Ekonominin genel dengesi denildiğinde anlaşılması gereken makro
düzlemde, gelir ve harcama ilişkileridir. Bu ilişkinin bir yanında toplam
arz, ya da ulusal üretim ve ülke dışından sağlanan mal ve hizmetler,
diğer yanında da toplam talep, yani tüketim, tasarruf (ve yatırım) ve
dışsatım yer almaktadır.
• Y=C+I+G+X-M
MAKRO EKONOMİK DENGE
• İç denge (internal balance), tam çalışma durumunu yansıtır, yani ekonominin yeterince
düşük bir işsizlik ve enflâsyon içinde olmasını ifade eder. Buna göre, iç dengenin
sağlanamamış olması, tam çalışmaya ulaşılamadığını, ekonominin işsizlik ve veya
enflâsyon içinde olduğunu gösterir.
• Dış denge ise ödemeler
bilançosunda bir açık veya fazla bulunmaması durumudur.
Diğer bir deyişle, dış dünyadan sağladığı gelirler dış dünyaya yaptığı ödemelere eşit
olan bir ülkede dış denge sağlanmış olur. Bu ülkenin, o dönemde dış ekonomik
ilişkileri dolayısıyla dış rezervlerinde bir değişme ortaya çıkmaz.
• Ülkeler iç ve dış denge arasındaki tercihlerinde genellikle iç dengeye öncelik verirler.
Fakat ödemeler bilançosu dengesizliklerinin kritik düzeylere ulaştığı durumlarda
önceliği dış dengeye vermek kaçınılmaz olabilir.
• Her ekonomik politika uygulamasında, amaçlara uygun politika araçlarına sahip olmak
gerekir. Bu konuda kural, en az belirlenen amaçların sayısı kadar politika aracına sahip
olmanın zorunluluğudur. Buna Timbergen Kuralı adı verilir.
MAL PİYASASI
• IS (Investment-Saving : Yatırım-Tasarruf) eğrisi, mal piyasası dengesini
sağlayan faiz oranı ve milli gelir düzeyi bileşimlerini göstermektedir. O
nedenle “mal piyasası denge eğrisi” de denilebilmektedir. Eğrinin elde
edilmesinde, milli gelir ve faiz oranları dışındaki tüm faktörler (örneğin
fiyatlar) sabit tutulmaktadır.
• Mal piyasasında denge, toplam mal ve hizmetler üretiminin (ulusal hasıla) planlanan
harcamalar toplamına (toplam talep) eşitlenmesiyle sağlanmaktadır. Eğer kamu kesimini
(hükümet harcamaları ve vergileri) hesaba
katmazsak, sızıntılar, tasarruflarla (S) ithalattan (M) oluşmaktadır. Bunların ikisi de milli
gelirin pozitif birer fonksiyonudur. Katılımlar ise yatırım harcamaları (I) ve ihracatı (X)
içermektedir.
5
MAL PİYASASI
• Bu duruma göre;
Toplam
sızıntılar
Toplam
katılımlar
• S(Y) + M(Y) = I(i) + X eşitliği sağlanmaktadır.
• S(Y): tasarruf fonksiyonu
M(Y): ithalat fonksiyonu
I(i): yatırım fonksiyonu
6
I. MAKRO EKONOMİK DENGELER
A. İÇ EKONOMİK DENGE
1. IS: Mal Piyasası Denge Eğrisi
S+M
I+X
S(Y)+M(Y)
E1
I1(i1)+X0
E0
I0(i0)+X0
E2
I2(i2)+X0
İlk durumda faiz oranı i0 iken yatırım
harcamalarının I0 ve ihracat hacminin X0
olduğunu kabul edelim. Bu faktörler milli
gelirden bağımsız oldukları için yatay
O
Y2
Y0
Y1
Milli Gelir
Faiz
Oranı
edilmektedirler. İkisinin de dikey
E2
i2
eksene çizilen paralel doğrular ile temsil
toplamından oluşan
E0
i0
E1
i1
IS
O
Y2
Y0
Y1
Milli Gelir
I0 (i0) doğrusu, toplam katılımları
göstermektedir.
7
I. MAKRO EKONOMİK DENGELER
A. İÇ EKONOMİK DENGE
1. IS: Mal Piyasası Denge Eğrisi
S+M
I+X
S(Y)+M(Y)
E1
I1(i1)+X0
E0
I0(i0)+X0
E2
O
I2(i2)+X0
Y2
Y0
Y1
Milli Gelir
Faiz
Oranı
E2
i2
E0
i0
• Gerek tasarruflar, gerekse ithalat milli
gelirin artan fonksiyonları oldukları için
bunlardan oluşan
S(Y) + M(Y) toplam sızıntı
doğrusu
da
pozitif
eğimli olacaktır. Milli gelir
veya
mal piyasası dengesi, bu
iki doğrunun
kesiştiği E0
noktasına denk gelen
Y0
düzeyinde
gerçekleşmektedir.
E1
i1
IS
O
Y2
Y0
Y1
Milli Gelir
8
MAL PİYASASI
• Faiz oranı örneğin i1 gibi daha düşük bir düzeye indiğini
düşünürsek,
faiz
oranının
düşmesi,
yatırımın
maliyetini
azaltacak (kârlılığı arttıracak) ve yatırımları özendirecektir. Buna göre,
yatırım hacmindeki genişlemeden sonra toplam katılım doğrusu,
• I1(i1) + X0 gibi daha yüksek bir düzeye çıkacaktır. Milli gelirin yeni
denge noktası da E1 olacaktır. Yani denge geliri Y1 düzeyine
yükselmiş olacaktır. Mal piyasasında dengeyi sağlayan i1 faiz oranı ve
Y1 gelir düzeyi alttaki grafikte E1 noktası ile gösterilmiştir.
9
MAL PİYASASI
• Grafikten görüldüğü gibi, IS eğrisi, negatif eğimli bir
doğru olmaktadır. Bunun nedeni faiz oranlarındaki düşüşlerin yatırım
harcamalarını arttırması nedeniyle toplam harcamaları ve denge milli
gelir düzeyini genişletici bir etkinin söz konusu olmasıdır. Faizlerdeki
yükselme durumunda ise şüphesiz bu etkilerin tersi gerçekleşecektir.
IS eğrisinin diklik derecesi yatırım harcamalarının faiz oranına ne
ölçüde tepki vereceğine bağlı bulunduğu için doğal olarak çoğaltan
katsayısına bağlı olmaktadır.
10
LM: PARA PİYASASI DENGE EĞRİSİ
• LM eğrisi, reel para talebini reel para arzına eşitleyen faiz oranları ile
milli gelir düzeyi bileşimlerini gösteren bir doğru olmaktadır. LM
eğrisi (doğrusu) boyunca, para piyasasında denge sağlanmıştır. para talebi
ve para arzı kavramlarını kısaca açıklamak gerekirse şunları
söyleyebiliriz.
• *Bireyler harcamalarını finanse etmek üzere servetlerinin bir kısmını
yanlarında nakit para şeklinde tutarlar. Hazır para tutmanın yararı,
paranın likiditesinin tam olması, diğer bir deyişle, istendiği an
kullanıma hazır bulunmasıdır. Oysa tahvil vb. gibi öteki servet
biçimlerinde likidite özelliği daha düşüktür. Bunların harcamada
kullanılabilmesi için, önce paraya çevrilmeleri gerekmektedir.
11
LM: PARA PİYASASI DENGE EĞRİSİ
• Reel para talebi ilk olarak gelire bağlı olmaktadır. Gelir
düzeyi arttıkça bulundurulmak istenen reel para miktarı da
artmaktadır. İkinci olarak, reel para talebi faiz oranından
etkilenmektedir. Ancak faizle para talebi arasındaki ilişki
ters yönlü olmaktadır. Faiz oranı yükseldikçe para tutmanın
maliyeti artmış olmaktadır. Dolayısıyla parasal fonlar tahvil
ve banka mevduatı gibi kaynaklara yatırılarak bir faiz geliri
elde edilmekte ve nakit olarak tutulan fonlar azalmaktadır.
Tersine, faiz oranı düştüğünde ise maliyeti azaldığı için
daha
fazla
nakit
para
tutulmak
istenecektir.
12
2. LM: Para Piyasası Denge Eğrisi
Faiz
Oranı
Faiz
Oranı
E1
i1
i0
E0
LM
E1
i1
E 1’
E0
i0
L1(Y1)
L0(Y0)
O
M0 /P
M1/P Milli Gelir
(a)
Para talebi eğrisi
Lo (Yo) negatif
eğimli bir eğri
durumundadır
O
Y0
(b)
Y1
Milli Gelir
Reel Para Arzı
13
LM: PARA PİYASASI DENGE EĞRİSİ
• Para arzı ise Merkez Bankası tarafından belirlenir. Belli bir
para arzı (Mo) fiyatlar genel düzeyine (P) bölünerek reel
para arzı bulunur. Bu şekilde elde edilen para arzı, faiz
oranına bağlı olmadığı için çizilen dik bir doğru ile
gösterilmiştir. Para piyasasında denge, reel para talebinin
reel para arzına eşitlenmesiyle sağlanmaktadır. Grafiğe
göre ilk denge noktası E0 dır. Bu dengeyi sağlayan faiz
oranı ise i0 dır.
14
LM: PARA PİYASASI DENGE EĞRİSİ
• LM eğrisi pozitif eğimlidir. Yani para piyasası dengesinin sürdürülebilmesi için
gelir artışlarını faiz oranlarındaki artışlar izlemelidir.
• Bunu şöyle açıklayabiliriz: Eğer gelir Y0 dan Y1 e çıkarken reel para talebi de
L0(Y0) dan L1(Y1) e kaymaktadır. Bu durumda faiz oranı i0 düzeyinde tutulmak
istenirse bir reel para talebi fazlası ortaya çıkmaktadır. Nitekim grafiğin sol
kısmında görüldüğü gibi, gelir artışından sonra i0 faiz oranlarında talep edilen reel
para miktarı M1/P olmaktadır.
15
MAL PİYASASI VE PARA PİYASASINDA DENGE
Faiz
Oranı
IS
LM
E
i0
O

Y0
Milli Gelir
İç denge, mal ve para piyasalarında aynı anda
dengenin oluşmasını ifade etmektedir. Bu
yüzden, öyle bir faiz oranı ve gelir düzeyi bulunmalıdır
ki, her iki piyasada da denge sağlanabilsin.
16
• Bu koşul yukarıdaki grafikte IS ve LM eğrilerinin kesiştiği E noktasında
gerçekleşmektedir. E noktasının gösterdiği i0 faiz oranı ile Y0 gelir
düzeyinde hem mal piyasası, hem de para piyasası dengede olmaktadır.
Mal piyasasının dengede olması sözü edilen noktanın IS eğrisi üzerinde
bulunması nedeniyle olmaktadır. Para piyasasının dengede olması ise
sözü edilen noktanın aynı zamanda LM eğrisi üzerinde olmasından
dolayıdır. Yani E noktasında hem toplam mal ve hizmet talebi toplam
üretime eşitlenmekte hem de para arz ve talebi birbirine eşitlenmektedir.
17
• Ekonomi
politikaları
çerçevesinde,
IS-LM
eğrilerinin
kullanılmasıyla,
yatırım-tasarruf
eşitliğinin nasıl sağlanması konusunda yürütülen
çalışmalar, maliye politikalarının alanına girerken;
para talebi ve para arzına ilişkin çalışmalar ise para
politikalarının alanına girmektedir. Böylece
ekonomi politikalarının yürütülmesinde IS-LM
eğrilerinin önemi büyüktür.
18
HAFTAYA..
• DIŞ EKONOMİK DENGE
Ödemeler Dengesi
• Beni Dinlediğiniz İçin Teşekkür Ederim..
• Öğr. Gör. Arzu SALKIM ER
19