kromozom,kromatit ve kromatin ipliği

KROMOZOM,KROMATİT VE KROMATİN İPLİĞİ
Daha öğrenciliğim sırasında bocaladığım kavramlardan birisidir kromozom.Evet herkesin bildiği
kromozom ve aynı zamanda bilmediği kromozom.Öğrencilerime bu kromozom ile ilgili birkaç soru
sorsam hemen bocalamaya başlarlar.Çünkü Mitoz ve Mayoz bölünme konusuna, paldır küldür, doğru
düzgün bir kavram açıklaması olmadan girildiği için öğrenci ezbere konuşur.Bilerek konuşamaz.Neyse
hemen konuya girelim.Öncelikle kromatin ipliği nedir? Aşağıda bir kromatin ipliğinin resmini
görüyoruz.
Ökaryot hücrelerin çekirdeğinde, DNA bir araya getirilmiş şekilde ve iç içe tutulur.DNA,
çekirdekte bulunan histon proteinlerine sarılır ve sonuçta DNA ile histon proteinlerinden meydana
gelen bir iplik oluşur.Bu DNA’ya kıyasla çok daha kalın olan ipliğe kromatin ipliği diyoruz.
Hücre normal hayat döngüsünü sürdürürken(interfaz), hücre çekirdeğinde kromatin ipliği
bulunur.Kromatin ipliği içindeki DNA işlevseldir.Yani DNA’daki genetik şifre kullanılabilir durumdadır.
Bölünme sırasında, kromatin iplikleri birbirleri çevresinde dolanır ve bu iplikler bir araya gelerek, ışık
mikroskobunda gözlemlenebilecek büyüklükte yapılar oluştururlar.Bu büyük yapılara da kromozom
diyoruz.
1
Yanda bir kromozom görüyoruz.Gördüğünüz gibi kromatin ipliği
yumak gibi bir araya gelmiş.
Bölünme öncesi ,bir kromozom’a bakarsak, kromozom’un iki uzun
parçadan meydana gelmiş olduğunu görürüz.
Bir kromozom’daki her uzun parçaya kromatit denir.
Aşağıdaki resme bakarak anlamaya çalışalım.
Bir kromozom üzerinde bulunana kromatitler, kardeş kromatitler(sister chromatids) olarak
adlandırılır.Kardeş kromatitler, kromozom’un sentromer bölgesinden birbirlerine bağlıdır.Bu
kromatitlerin her biri özdeş bir DNA molekülü taşır.Yani bir kromozomda 2 DNA molekülü vardır.Bu
noktayı anlamak biraz zor oluyor.Ben de size bunu şemayla olarak açıklamaya çalışacağım.
Yukarıda da gördüğünüz gibi her bir kromatit, bir DNA molekülü içerir.Bu her bir kromatit’de bulunan
DNA molekülleri aynı genetik şifreyi bulundurur.Daha basitçe ifade etmek gerekirse, her bir
kromatit’de bir DNA kopyası vardır.Bölünme öncesi bir kromozom, birbirinin kopyası iki kitap gibidir.
“Bir kromozomdaki kromatit sayısı, o kromozomdaki DNA kopyası sayısını gösterir.”
“Kardeş kromatitler, birbirlerinin kopyası olan DNA’ları taşırlar.”
2
Bir Kromatitli, İki kromatitli
Bir kromozom bir veya iki kromatitli olabilir.
Şekil 3
Şekil 1
Şekil 2
Şekil 1’de iki kromozom, Şekil 2’de ise yine iki kromozom vardır.Şekil 1’de bölünme sonrası meydana
gelen tek kromatitli kromozomlar, şekil 2’de ise bölünme öncesi(eşlenme sonrası) oluşmuş olan
kromozomlar görülmektedir.
“Tek kromatitli kromozom eşlenmemiş, iki kromatitli kromozom eşlenmiştir.”
Kromozom içindeki DNA işlevsel değildir.Zaten bölünme sonrası kromozom tekrar kromatin ipliğine
dönüşür ve DNA’da tekrar işlevsel hale gelir.
Yukarıdaki resimde homolog kromozom kavramının geçtiğini görüyoruz.Homolog kromozomlar,
büyüklük ve şekil olarak aynı fakat taşınan genetik şifre konusunda farklı olan
kromozomlardır.Aşağıdaki şekli inceleyelim.
Yandaki bir homolog kromozom çifti görüyoruz.Hatta bu kromozomlar iki
kromatitli.Kardeş kromatitler aynı genetik şifreyi içerdiği için, aynı genlere de
sahiptirler doğal olarak.Fakat bir kromozom’un homolog eşine bakarsak, farklı
tip genler görürüz.
Ama Bir kromozomdaki genler ile o kromozomun homolog eşindeki genler
tamamen ilgisiz değildir.Homolog kromozomlar üzerindeki, karşılıklı genlere
alel genler diyoruz.Bu genler aynı karakter üzerine etkili olan genlerdir.Mesela
yandaki şekilde A geni ile a geni alel gendir.
Örneğin Bir homolog kromozomda mavi göz geni varsa, diğer homolog
kromozom’u ilgili bölgesinde de kahverengi göz geni olabilir.Ya da yine mavi de
olabilir.Bu konu biraz genetik ile ilgili.Daha fazla açıklama yapmıyorum.Mitoz
bölünmeyi öğrenmek için şimdilik bu kadar bilgi yeterli olur.
2016 www.biyolojikutusu.com
3